Pierwiastki śmierci

Pierwiastki śmierci.


Mianem pierwiastków śmierci nazywa się kilkanaście pierwiastków występujących w przyrodzie, które wpływają na organizm człowieka negatywnie a bardzo często nawet zabójczo. Pierwiastkami śmierci są przede wszystkim metale ciężkie, uznawane obecnie za zbędne a często toksyczne. Wprowadzone jednorazowo, a także w małych dawkach przez dłuższy czas, do organizmu mogą powodować zatrucia ostre lub przewlekłe. Niektóre z nich jednak występują w śladowych ilościach w organizmie człowieka, inne natomiast nie wchodzą w jego skład, a zatrucie nimi jest bardzo szkodliwe i niebezpieczne.
Do najbardziej szkodliwych pierwiastków występujących w przyrodzie należy ołów. Został on uznany za jedną z najgroźniejszych trucizn. Obecnie ołów wykorzystywany jest w produkcji akumulatorów, amunicji, farb, lakierów, tworzyw sztucznych, w przemyśle szklarskim i pirotechnicznym. Znaleźć go można wszędzie - w powietrzu, glebie, organizmach roślinnych i zwierzęcych. Do atmosfery dostaje się poprzez emisje przemysłowe pyłów z różnych hut, cementowni oraz stalowni, a także w wyniku emisji spalin samochodowych. Następnie opada lub zostaje wypłukiwany do gleby. W wodzie może się znaleźć w wyniku użytkowania przestarzałych rur ze spawami zawierającymi ołów oraz zanieczyszczeń pochodzących ze ścieków. Źródłem ołowiu są także produkty, które zawierają go w swoim składzie: baterie i akumulatory, farby, dodatki do paliw, amunicja, stopy do lutów. Biorąc pod uwagę pojedynczego człowieka palenie tytoniu jest także źródłem ołowiu. W związku z faktem, iż znajduje się on prawie wszędzie, tj. w każdym prawie fragmencie środowiska życia człowieka, bardzo łatwo dostaje się on do organizmu przez układ pokarmowy, oddechowy, skórę (rozprowadzany z krwią). Ołów gromadzi się głównie w nerkach, wątrobie, kościach i zębach. Ołów po przedostaniu się do organizmu jest bardzo toksyczny, w szczególności jeśli organizm jest narażony na długotrwałe oddziaływanie tego pierwiastka. Ołów w organizmie powoduje silne osłabienie, anemię, zapalenie mózgu, neuropatie, uszkodzenie nerek i wątroby, uszkodzenie kości i układu nerwowego, a także częściowe paraliże w szczególności stawów. Działa również rakotwórczo. U dzieci natomiast pierwiastek ten powoduje zaburzenia w rozwoju umysłowym, problemy z ruchliwością i słuchem. Jedną z głównych chorób, jakie wywołuje przedawkowanie ołowiu jest choroba zwana ołowicą. Powoduje ona złe samopoczucie, nudności, a następnie szarzenie skóry, anemie, a nawet prowadzi do niepłodności, uszkodzenia nerwów i mózgu. Dawka ołowiu przekraczająca 35 mg w 100 mililitrach krwi może już wywołać zmiany w centralnym układzie nerwowym człowieka.
Kolejnym pierwiastkiem, który ma negatywny wpływ na organizm człowieka, kiedy się do niego przedostanie jest kadm. Pierwiastek ten w przyrodzie występuje w minerałach cynku. Źródłem kadmu są przede wszystkim kopalnie i huty cynku, odpady tworzyw sztucznych, zużyte baterie, ścieki bytowe i przemysłowe oraz nawozy, a także dym papierosowy (jeden papieros zawiera 1-2 mikrogramy kadmu, przy czym przeszło 70% przechodzi do wdychanego dymu). Używany jest on do powlekania powierzchni metali, jako składnik lutów i stopów, do wyrobu lamp kadmowych, barwników, powłok antykorozyjnych. Kadm jest szeroko rozpowszechniony w przyrodzie oraz produktach codziennego spożycia. Do atmosfery jednak dostaje się głównie przez emisje przemysłowe. Wchłanianie dymów tlenku kadmu następuje przez drogi oddechowe. Nie mają one specyficznego zapachu, ani żadnego drażniącego działania i dlatego bez problemu mogą zostać wchłonięte ilości stanowiące niebezpieczeństwo dla człowieka. Kadm przechodzący do organizmu w niewielkich dawkach do 48 mikrogramów dziennie nie jest groźny, ale większe dawki są szkodliwe, gdyż nie są wydalane przez organizm i powodują naruszenie procesu przetwarzania soli wapnia, cynku, żelaza, magnezu i miedzi. Z przewodu pokarmowego wchłania się on również bardzo szybko i gromadzi się głównie w wątrobie i w nerkach. Objawy zatrucia występują po 4 –5 godzinach i charakteryzują się ślinotokiem, uporczywymi wymiotami, silnymi biegunkami, bólem głowy, dusznościami i bólami brzucha. Zatrucie przewlekłe rozwija się powoli i przez pierwszy rok przebiega zwykle bezobjawowo. Dopiero po 5 latach pojawiają się bóle mięśniowo stawowe, zmiany w układzie kostnym., niewydolność krążenia, nadciśnienie, a także uszkodzenie płuc i nerek, zaburzenia nowotworowe i bezpłodność.
Innym pierwiastkiem toksycznym dla człowieka, również należącym do metali ciężkich jest znana wszystkim rtęć. Jest to metal płynny, łatwo paruje i rozpada się na drobne kuleczki, co powoduje zwiększoną powierzchnię parowania. Metal ten wykorzystywany jest w przemyśle elektrotechnicznym, do wytwarzania prostowników, lamp jarzeniowych i kwarcowych, przy wyrobie termometrów, barometrów, aparatury naukowo - badawczej, w technologii materiałów wybuchowych, w przemyśle chemicznym i farmaceutycznym. Rtęć występuje w 3 formach: jako rtęć organiczna, nieorganiczna oraz metaliczna. Związki organiczne rtęci wywołują zatrucia, których negatywny wpływ może być bardzo długo niedostrzegany przez człowieka. Niewiele jest wczesnych objawów zatrucia, ale zaliczyć tutaj możemy ślinotok, który spowodowany może być wydalaniem rtęci przez gruczoły ślinowe. Związki rtęci wchłaniają się przez błonę śluzową przewodu pokarmowego i przez krew zostają rozprowadzone do wszystkich tkanek, a kumulują się w narządach miąższowych, głównie w nerkach, wątrobie, mięśniach i kościach. W wyniku działania związków rtęci najczęściej uszkodzony zostaje ośrodkowy układ nerwowy, a skutki tych uszkodzeń są nieodwracalne. Rtęć wydalana jest głównie przez nerki zaraz po jej wchłonięciu, jednak proces ten jest powolny i trwa przez dłuższy czas. Jednym z poważniejszych skutków zatrucia związkami rtęci jest wystąpienie choroby Minamata, która powoduje w organizmie żywym silne pobudzenie, zaburzenia słuchu, widzenia, mowy, drżenie mięśni, a nawet uszkodzenie nerek, a w ciężkich zatruciach śpiączkę i w konsekwencji śmierć. Pary rtęci są także wysoce niebezpieczne, powodują często ciężkie zapalenia płuc. Innym poważnym skutkiem zatrucia rtęcią może być zapalenie mózgu, co również w konsekwencji może doprowadzić do upośledzenia, a nawet śmierci.
Do pierwiastków niezbędnych, ale jednocześnie niebezpiecznych dla człowieka zaliczyć można także cynk. Pierwiastek ten jest stosowany na powłoki ochronne (cynkowanie), jako składnik stopów, na elektrody. W przyrodzie występuje w różnych minerałach (np. sfaleryt). Także w organizmie odgrywa ważną rolę jako składnik wielu enzymów i hormonów. Gromadzi się w wątrobie, trzustce i na powierzchni czerwonych ciałek krwi. W lecznictwie tlenek cynku stosowany jest jako lek ściągający i bakteriobójczy. Jednakże jak większość pierwiastków w nadmiarze staje się dla człowieka niebezpieczny. Cynk występujących w zbyt dużych ilościach w organizmie może doprowadzić do zatrucia. Objawami zatrucia cynkiem jest: uszkodzenie błony śluzowej jamy nosowo – gardłowej i dolnych odcinków układu oddechowego oraz zmiany martwicze w ścianach żołądka, dwunastnicy i jelit. Charakterystyczną postacią ostrego zatrucia cynkiem jest „gorączka odlewników” – choroba zawodowa, która występuje u robotników zatrudnionych przy pracach z cynkiem ogrzewanym do temperatury zbliżonej do wrzenia.
Tak zwanych „pierwiastków śmierci” w środowisku, zarówno naturalnym, jak i sztucznym jest wiele. Wiele z nich występuje jednak jedynie w ilościach śladowych dlatego zatrucia nimi występują niezwykle rzadko. Niestety pierwiastki wyżej wymienione maja powszechne zastosowanie w przemyśle, dlatego też w otoczeniu człowieka znajduje się więcej ich niebezpiecznych związków, które z gleby, atmosfery, wody w bardzo łatwy sposób przedostają się do organizmu człowieka i prowadzą do zatrucia. Aby nie zatruć się związkami metali ciężkich wydawałoby się, że najwygodniej jest ich unikać. Wbrew pozorom rozwiązanie to nie jest najlepsze, bowiem nie zawsze zdajemy sobie sprawę z tego, że w danej chwili znajdujemy się w obszarze niebezpiecznym. Bardziej sensownym rozwiązaniem byłoby wyeliminowanie z przemysłu i użytku codziennego przedmiotów, które są źródłem emisji niebezpiecznych substancji. Jednakże niestety większość tych metali ciężkich jest niezbędna do produkcji i w niewielu przypadkach jest możliwość zastąpienia ich innymi, mniej toksycznymi składnikami. W związku z tym, najlepszym, chociaż może nie najłatwiejszym rozwiązaniem, jest zdobycie umiejętności posługiwania się w prawidłowy sposób, przedmiotami, które zawierają „pierwiastki śmierci”. Należy wzbudzić w społeczeństwie świadomość tego, jak wielkie szkody może w organizmie wyrządzić nieumiejętne posługiwanie się przedmiotami mogącymi emitować związki niebezpieczne. Należy pokazać jak wielką krzywdę wyrządzają sobie i innym, osoby nie liczące się z zasadami ochrony środowiska, nie dbające o nie. Na myśli mam tutaj zarówno dużych przedsiębiorców, właścicieli hut, kopalni, przedsiębiorstw przemysłowych, którzy mogliby niewielką część swoich środków finansowych przeznaczyć na zminimalizowanie negatywnego wpływu na środowisko, będącego wynikiem prowadzonej przez nich działalności, jak również pojedynczego człowieka, który mógłby dbać o to, aby zużyte baterie, akumulatory, lampy i inne odpady wyrzucane były w miejscach do tego przeznaczonych. W rzeczywistości łatwiej jest zapobiegać niż leczyć. Nie mniej jednak warto również znać pierwsze objawy zatrucia „pierwiastkami śmierci”, aby móc możliwie szybko szukać specjalistycznej pomocy lekarskiej. Jedynie szybka interwencja umożliwi zmniejszenie szkód, które mogą wyrządzić niebezpieczne związki rtęci, kadmu, cynku, ołowiu, zarówno w środowisku, jak i organizmie człowieka.



Opracowano na podstawie:
1) Adam Bielański „Chemia ogólna i nieorganiczna” PWN 1975
2) Władysław Rusiecki i Piotr Kubikowski „Toksykologia współczesna” PZWL 1969
3) Józef Dadlez „Farmakologia i toksykologia leków” PZWL 1970
4) „Wiekla Encyklopedia Powszechna” PWN 1996
5) „Podstawy biologii” DeLanney Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne 1975