Muzea, galerie, zabytki - poznajemy i chronimy kulturę

Muzeum – nazwa ta wywodzi się od muz, patronek sztuk i nauk. W starożytności tym mianem określano instytucje naukowe. Najsłynniejsze było muzeum aleksandryjskie założone przez egipskiego króla Ptolemeusza na początku III p.n.e. Członkowie tego instytutu, wspierani przez władcę, prowadzili badania naukowe, gromadzili księgi, a także obrazy.
Pierwsze muzea gromadzące dzieła sztuki otwarto w połowie XVIII w. Miały one zbierać skarby kultury i zarazem spełniać funkcję dydaktyczną. W epoce odrodzenia odkryto bowiem wychowawczą rolę sztuki. Wg ówczesnych koncepcji, dzieła sztuki, malarstwa, rzeźby czy architektury pozwalają lepiej zrozumieć dzieje poszczególnych narodów oraz historię rozwoju ludzkiego ducha. Wędrówka po muzeum stawała się, więc pewnego rodzaju podróżą w czasie, dzięki której mogliśmy poznać losy naszych przodków.

Do głównych celów współczesnych muzeów zaliczamy:
- Gromadzenie przedmiotów mających znaczenie dla badań nad kulturą ludzką oraz studiów nad dziejami i funkcjonowaniem środowiska naturalnego
- Zabezpieczenie zgromadzonych obiektów
- Opracowywanie dokumentacji zbiorów np. opisy, analizy, reprodukcje
- Organizowanie wystaw np. stałych, czasowych, objazdowych
- Przygotowywanie różnych wydawnictw np. przewodników, katalogów, informatorów
- Upowszechnianie wiedzy o sztuce np. prowadzenie lekcji dla szkół

W tym samym czasie, kiedy powstały pierwsze muzea pojawiła się idea konserwacji zabytków kultury. Uznane za szczególnie cenne miały być chronione i odnawiane. Od początku istniały dwie szkoły konserwatorskie. Jedni uważali, że trzeba przywrócić zabytkom ich pierwotny kształt, inni zaś sądzili, że w dzieła sztuki nie należy ingerować, jedynie można dbać o ich trwałość.

Ogromne zniszczenia, do których doprowadziła II wojna światowa postawiły konserwatorów zabytków przed dylematem: czy całe bezcenne zespoły architektoniczne pozostawić w ruinie, czy też przeprowadzić ich rekonstrukcję. W przypadku obiektów wyjątkowo cennych dla kultury narodowej podjęto decyzję o ich maksymalnie wiernym odtworzeniu. Dzięki temu, że konserwatorzy wykorzystywali tysiące ocalonych detali możemy dziś podziwiać warszawskie Stare Miasto lub Zamek Królewski.

We współczesnym świecie ochrona zabytków przestała być tylko wewnętrzną sprawą każdego narodu. Uznano, że istnieją dzieła sztuki, które stanowią dobro całej ludzkości. Przy ONZ działa specjalna filia, która zajmuje się sprawami oświaty, nauki i kultury. Należy do niej około 190 państw. W 1972 powstała specjalna lista najcenniejszych zabytków kultury oraz dzieł natury, które powinny być chronione w sposób szczególny, przy współpracy międzynarodowej.

Obecnie znajduje się na niej 10 polskich obiektów. Są nimi:
- Zamek krzyżacki w Malborku
- Zespół staromiejski w Toruniu
- Stare Miasto i Nowe Miasto w Warszawie
- Świątynie pokoju w Jaworze i w Świdnicy
- Stare Miasto w Zamościu
- Obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu-Brzazince
- Stare Miasto, Kazimierz i Stradom w Krakowie
- Kopalnia soli w Wieliczce
- Zespół klasztorny i park pielgrzymkowy w Kalwarii Zebrzydowskiej
- Drewniane kościoły w Małopolsce i na Podkarpaciu

Do najsłynniejszych muzeów i galerii światowych zaliczamy:
- Muzeum Egipskie w Kairze – znajdują się w nim największe arcydzieła sztuki starożytnych Egipcjan, w tym bajecznie bogate wyposażenie grobowca faraona Tutanchamona.
- Luwr w Paryżu – posiada jedne z najbogatszych zbiorów na świecie; dotyczy to zarówno sztuki starożytnej, jak i nowożytnej; perłą w przebogatej kolekcji Luwru jest słynna Mona Lisa Leonarda da Vinci.
- Prado w Madrycie – wspaniała kolekcja sztuki hiszpańskiej oraz niderlandzkiej i flamandzkiej.
- Rijksmuseum w Amsterdamie – gromadzi przede wszystkim malarstwo niderlandzkie, w tym dzieła jednego z najświetniejszych malarzy w historii sztuki – Rembrandta.
- Państwowe Zbiory Sztuki w Dreźnie – jeden z najbogatszych zbiorów malarstwa europejskiego; znajduje się tam słynna Madonna Rafaela.
- Stara i Nowa Pinakoteka w Monachium – kolekcja obejmuje sztukę niemiecką oraz europejską od średniowiecza aż do czasów najnowszych; tu znajdują się m.in. dzieła niemieckiego artysty renesansowego Albrechta Rudera.
- Ermitaż w Petersburgu – świetny zbiór malarstwa europejskiego; do najcenniejszych obiektów z tej kolekcji należą dzieła Leonarda da Vinci, Tycjana i Caravaggia.
- Metropolia Museum w Nowym Jorku – obok sztuki amerykańskiej posiada także świetny zbiór malarstwa europejskiego od średniowiecza aż po XIX w; tu znajdują się m.in. dzieła Paula Cezanne’a i Vincenta van Gogha.
- Muzea Watykańskie – jedna z najwspanialszych galerii na świecie; oprócz najsłynniejszych dzieł sztuki starożytnej znajdujemy tam arcydzieła nowożytnego malarstwa europejskiego np. freski Michała Anioła i Rafaela.
- Galeria Narodowa w Londynie – w skład jej zbiorów wchodzą dzieła malarstwa europejskiego od czasów najdawniejszych do współczesności. Do najcenniejszych eksponatów należą obrazy Piera della Francesca, Leonarda da Vinci i Hansa Holbeina.
- Muzeum Brytyjskie w Londynie – jedno z najstarszych muzeów na świecie; główną część jego zbiorów stanowi kolekcja sztuki starożytnej.
- Muzea Kapitolińskie w Rzymie – obejmujące kolekcję rzeźby antycznej.
- Galeria Uffizi we Florencji – tu znajdują się przede wszystkim dzieła artystów włoskich tj.: Sandra Botticiellego, Leonarda da Vinci, Michała Anioła i Rafaela.
- Galeria Akademii we Florencji – jej najcenniejszymi obiektami są rzeźby Michała Anioła.

Do najsłynniejszych polskich muzeów zaliczamy:
- Muzeum Narodowe w Warszawie – główną częścią jego zbiorów jest kolekcja sztuki polskiej; oprócz niej możemy tam obejrzeć dzieła sztuki starożytnej, świetne zbiory malarstwa i rzeźby średniowiecznej oraz sztuki europejskiej od XV do XIX w.
- Zamek Królewski w Warszawie – z Zamku znajduje się interesująca kolekcja sztuki polskiej i obcej, a także rzemiosła artystycznego.
- Pałac w Wilanowie – pieczołowicie odrestaurowane wnętrza z XVII-XIX w., wypełnione dziełami sztuki polskiej i obcej z różnych epok.
- Muzeum Literatury im Adama Mickiewicza w Warszawie – kolekcja rękopisów, przedmiotów i dzieł sztuki związanych z wybitnymi polskimi pisarzami.
- Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie – najstarsze muzeum w Polsce. Do 1831 r. jego siedzibą była posiadłość Czartoryskich w Puławach; najcenniejszym obiektem z tej kolekcji jest słynna Dama z gronostajem Leonarda da Vinci.
- Łazienki królewskie – muzeum znajdujące się w pałacu ostatniego króla Polski, Stanisława Augusta Poniatowskiego; można tam obejrzeć cenne obrazy i zabytkowe wyposażenie wnętrz.
- Muzeum Narodowe w Gdańsku – w głównym oddziale tegoż muzeum znajdę się przede wszystkim świetna kolekcja sztuki gdańskiej od XV do XIX w. Szczególne miejsce w zbiorach zajmuje słynny XV-wieczny „Sąd Ostateczny” Hansa Memlinga.
- Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu – zabytkowe renesansowe wnętrza zamku królów polskich mieszczące kolekcję malarstwa polskiego i obcego oraz świetnych renesansowych tkanin.
- Muzeum Zamkowe na Wawelu – historyczne wnętrza krzyżackiego zamku; kolekcja broni i malarstwa batalistycznego.

Dziś wiemy już, że naszym obowiązkiem jest przekazywać dorobek kulturalny ludzkości następnym pokoleniom. Świadomi wielu zagrożeń, próbujemy walczyć z czasem, naturą, a także z własnymi słabościami. Człowiek potrafi, bowiem tworzyć, ale i niszczyć.