1. Półwysep arabski - warunki naturalne i historyczne
Półwysep Arabski był bardzo szczególną krainą. Większość jego obszaru zajmowały tereny pustynne, tylko wzdłuż wybrzeży i na południu znajdowały się obszary nadające się pod uprawę. Półwysep zamieszkiwały plemiona spokrewnione ze sobą, należące do semickiej grupy językowej, które walczyły między sobą o łupy. Tam gdzie nie można było uprawiać rolnictwa zajmowano się hodowlą bydła i handlem. Koczownicy byli pośrednikami między południowymi wybrzeżami Arabii, a Zatoką Perską, Indiami i wybrzeżami Morza Śródziemnego. W miastach arabskich żydzi tworzyli zwarte i wpływowe grupy, natomiast sąsiadujące cesarstwo rzymskie i państwo perskie oddziaływały na mieszkańców półwyspu tak politycznie jak i kulturowo.
2. Działalność Mahometa
Mahomet był jednym z najważniejszych reformatorów religijnych w dziejach świata. Utworzył on swój własny oryginalny system religijny. Nauki które się nań składały zostały objawione przez Boga. Powstała z nich święta księga Islamu: Koran. Mahomet nigdy sam nie pretendował do nieomylności i posiadania innych ponad naturalnych przymiotów. Był prorokiem. Mahomet głosił bardzo konsekwentny monoteizm. Wyznanie wiary powtarzane przez każdego wiernego w czasie każdej modlitwy, brzmi: Nie ma boga prócz Allacha, a Mahomet jest jego prorokiem”. Ważne miejsce w myśli Mahometa zajmował Dzień Ostatni, katastrofa, która nastąpi gdy bóg tego zapragnie. Świat ulegnie zagładzie, a ludzie zostaną wezwani do zdania rachunku ze swoich czynów. Bóg jest sprawiedliwy, litościwy, wybacza tym, którzy żałują za grzechy, wierzą i czynią sprawiedliwość.
Pięć filarów wiary:
- wyznanie wiary
- modlitwa odmawiana pięć razy dziennie
- jałmużny
- posty
- pielgrzymka do świętego miejsca, Mekki.
Mahomet nazwał swoją religię islamem- podporządkowaniem siebie samego Bogu. Wyznawców określał terminem muzułmanie. Prostota i konsekwencja doktryny islamu, wyraźne określenie obowiązków wiernych, stale obecny w świadomości lęk przed potępieniem w dniu sądu przemawiały do ludów o różnych kulturach i tradycjach. Wśród biedoty plemion arabskich Mahomet szybko zyskał swoich zwolenników. Z większymi oporami przyjęły je bogate rody, zwłaszcza te które rządziły Mekką, dlatego w 622r Mahomet musiał opuścić to miasto i schronić się w Medynie. Moment ten w życiu Mahometa określany jest jako hidżra. Ostatnie 10 lat jego życia wypełnia zwycięska walka o zjednoczenie plemion arabskich.
3. Podboje arabskie
Po śmierci Mahometa władza przeszła do rąk jego najbliższych towarzyszy- kalifów. Byli oni zwierzchnikami zarówno w sprawach religii jak i świeckimi władcami. Oni właśnie zaczęli podboje poza terenami własnej ojczyzny.
Przyczyny podbojów:
- biedota
- przeludnienie
- sąsiadujące państwa były bogate
- względy religijne: świadomość łaski, potrzeba dania czynem świadectwa wierze, przekonanie że wojownicy ginący na polu walki zdobywali pewność szczęśliwego bytu w raju
Pierwszymi przeciwnikami Arabów byli Persowie, Syryjczycy i Egipcjanie. Ich postępy były błyskawiczne, zatrzymali się dopiero w Azji Mniejszej. Kiedy zdobyli wybrzeża Morza Śródziemnego, kalifowie podjęli decyzję o wybudowaniu floty wojennej. Potem poddawała się Afryka Północna i Hiszpania. Arabom nie udało się podbić Galii gdyż ponieśli klęskę w bitwie pod Poitiers w 732 r. i zdecydowali się na wycofanie za Pireneje. Potem zdobyli obszary w Azji Środkowej i podbili Turkiestan.
4. Państwo kalifów
Centrum państwa kalifów początkowo znajdowało się Medynie, potem przeniesiono je do syryjskiego Damaszku, a wreszcie do Bagdadu. Arabowie trzymali się z dala od ludów podbitych, żyjąc najczęściej w obozach wojskowych. Arabowie nie narzucali islamu siłą, wykazywali wiele tolerancji i otaczali opieką. Sprawowanie rządów na tak wielkim obszarze nie było łatwe, dlatego doszło do powstania autonomicznych dynastii w wielkich regionach państwa, aż wreszcie do rozpadu państwa kalifów.
5. Kultura arabska
Świat arabski był światem miast. Był o wiele bogatszy, a jego kultura bardziej wyrafinowana miała jednak jednolity charakter. Upowszechnił się język arabski. Dla arabów ważna była kultura grecka. Interesowała ich grecka filozofia, medycyna, matematyka, astronomia. Fascynowała ich także kultura indyjska. Stroje, obyczaje, dom były kształtowane przez irańskie wzory.
