ISTOTA KALKULACJI KOSZTÓW
Pod pojęciem kalkulacja będziemy rozumieć zespół czynników obliczeniowych zmierzających do ustalenia kwoty kosztów przypadających na przedmiot kalkulacji za pomocą metod dostosowanych do rodzaju i organizacji produkcji.
Zadaniem kalkulacji jest zatem wycena produkcyjnych dóbr lub świadczonych usług wg kosztu wytworzenia. Przez koszt wytworzenia należy rozumieć koszty bezpośrednie w postaci kosztów wydziałowych rozliczony na jednostki wytworzonej produkcji. Przedmiotem kalkulacji mogą być zatem produkty gotowe, a także ich części składowe. Kalkulacja powinna wykazać nie tylko łączny koszt każdego produktu, ale także poszczególne pozycje, czyli składniki wytworzenia.
RODZAJE KALKULACJI
Wyodrębnienie określonych rodzajów kalkulacji jest uzależnione od przyjętych kryteriów podziałowych:
1) ze względu na czas sporządzenia kalkulacji możemy mówić o kalkulacji wstępnej oraz o kalkulacji sprawozdawczej.
Kalkulacja wstępna - jest sporządzana przed rozpoczęciem produkcji i w związku z tym opiera się na przewidywanych kosztach. Kalkulacja ta może występować jako:
a) kalkulacja ofertowa - jest sporządzana głównie w jednostkach gospodarczych o produkcji jednostkowej. Celem tej kalkulacji jest ustalenie propozycji ceny na zamawiany produkt. Ta kalkulacja jest sporządzana w czasie, kiedy nie są jeszcze znane opracowania konstrukcyjne i technologiczne, dlatego też ma ona charakter orientacyjny.
b) kalkulacja planowana - jest sporządzana w czasie przygotowania planów jednostki gospodarczej i jest oparta na założeniach przyjętych dla opracowania planu. Omawiana kalkulacja uwzględnia przewidywane normy w zakresie wykorzystania zdolności produkcyjnych, wydajności, a także zużycia materiałów.
c) kalkulacja normatywna - jest zestawiana w oparciu o normy techniczne a także preliminarze czyli zakładane wysokości kosztów pośrednich. Tego typu kalkulacja jest sporządzona dla produkcji powtarzalnej, a więc takiej, dla której opracowywanie norm jest możliwe jak i opłacalne.
d) kalkulacja operatywna - jest sporządzana przed przystąpieniem do produkcji określonego wyrobu a więc po zakończeniu przygotowań konstrukcyjnych i technologicznych. Wykorzystuje ceny i normy obowiązujące w momencie jej sporządzenia.
Kalkulacja sprawozdawcza (wynikowa) - odzwierciedla faktyczne wykonanie norm, a tym samym jest sprawdzeniem prawidłowości, jakie zostały założone przy kalkulacjach wstępnych.
Aby stworzyć możliwość porównywania kalkulacji wstępnych oraz kalkulacji wynikowych należy je oprzeć na jednakowych zasadach i metodach sporządzania. Wybór tych metod jest uzależniony od organizacji i technologii produkcji.
Najprostszą kalkulacją jest tzw. kalkulacja podziałowa. Ma ona zastosowanie w odniesieniu do produktów wytwarzanych w nieprzerwanym cyklu produkcyjnym. Kalkulacja podziałowa może występować jako:
a) kalkulacja podziałowa prosta - występuje wówczas, kiedy mamy do czynienia z jednym asortymentem wyrobów
b) kalkulacja podziałowa ze współczynnikami - wystąpi wówczas kiedy mamy do czynienia z różnymi produktami wytwarzanymi z jednego surowca, za pomocą takich samych procesów produkcyjnych i przy wykorzystaniu tych samych urządzeń produkcyjnych.
Kalkulacja procentowa - stosowana jest w jednostkach gosp. w których ostateczny produkt powstaje w wyniku kolejnego przechodzenia produktu przez szereg wyodrębnionych faz produkcyjnych.
Wymienione kalkulacje charakteryzują się tym że uzyskuje się zawsze przeciętny koszt wytworzenia przedmiotu kalkulacji w danym okresie sprawozdawczym.
Kalkulacja doliczeniowa - mamy z nią do czynienia w jednostkach gosp. o produkcji złożonej, trzyfazowej. Charakteryzuje ją to, że produkowane wyroby składają się z wielu części produkowanych w jednym lub kilku oddziałach w zależności od złożoności procesu. Organizacja produkcji sprowadza się do trzech typów: masowej, jednostkowej, seryjnej.
Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami - może być stosowana w tych jednostkach gosp. lub ich wydziałach, które produkują masowo różne wyroby stosując taki sam surowiec niekiedy o różnych gatunkach. Dana kalkulacja może być zastosowana np.:
- zakłady ceramiki budowlanej wytwarzają różnego rodzaju cegły
- zakłady cukiernicze wytwarzają tę samą czekoladę, ale o różnej wielkości
- produkcja opakowań reklamowych o różnych pojemnościach.
Omawiana kalkulacja będzie polegała na sprowadzeniu różnych wyrobów do wspólnego mianownika, dzięki przeliczeniu ich za pomocą współczynników na wyroby. Obliczanie kosztu jednostkowego będzie w pierwszej kolejności wymagało ustalenia kosztu wytworzenia jednej jednostki umownej. Koszt wyrobu będzie natomiast iloczynem przypisanych do tego wyrobu jednostek umownych oraz kosztu jednostki umownej.
Kalkulacja fazowa - ma zastosowanie przy produkcji masowej, wieloseryjnej, wtedy kiedy mamy do czynienia z szeregiem procesów będących fazami. W takim przypadku koszty bezpośrednie gromadzone są na kosztach kalkulacji wynikowej w przekroju poszczególnych faz. Przy omawianej kalkulacji ustalanie kosztu jednostkowego może być dokonane dwoma sposobami:
1. dodawanie do kosztu każdej następnej fazy kosztów poniesionych w fazach dotychczasowych i podzielenie tych kosztów przez ilość wytworzonych wyrobów gotowych.
2. polega na oddzielnym kalkulowaniu kosztów każdej fazy, a więc poprzez określenie kosztów poniesionych w każdej fazie, przez liczbę półfabrykatów. Ostatecznie koszt jednostkowy będzie sumą jednostkowych kosztów poszczególnych faz.
Kalkulacja produktów sprzężonych - polega na sposobach podziału kosztów na produkty główne i uboczne. Te produkty powstają w toku tego samego procesu, mówiąc inaczej produkty te powstają w oparciu o wspólny wsad na zasadzie przymusu. Oznacza to, że uzyskaniu produktu głównego zawsze będą towarzyszyły produkty uboczne. Z taką kalkulacją mamy do czynienia w procesie przetwórczym, wydobywczym, drzewnym, chemicznym, a także spożywczym. Sposób podziału kosztów będzie wówczas uzależniony od tego, czy w ciągu tego samego procesu powstaje jeden produkt główny i jeden bądź też kilka produktów ubocznych (cukrownia). Otrzymujemy dwa lub więcej produktów głównych (energia cieplna i energia elektryczna), tlen i azot przy produkcji tlenu. Otrzymujemy dwa lub więcej produktów głównych oraz jeden lub więcej produktów ubocznych.
W przypadku omawianych rodzajów produkcji koszty wytworzenia powstają głównie z zysku o produkcie głównym, jak dotyczą one również produktów ubocznych. Na ogół nie ma logicznego podziału kosztów na koszty dotyczące produktów głównych oraz produktów ubocznych. W takim przypadku przychody uzyskane ze sprzedaży produktów ubocznych będą wpływały na obniżenie kosztów uzyskania produktu głównego. Daje to tym samym możliwość obniżenia kosztów produktów głównych.W takich przypadkach będziemy mieli do czynienia z zastosowaniem metody resztowe. Cenę sprzedaży produktów ubocznych kształtuje się jako koszt ich wytworzenia.
