Gandhi Mohandas Karamchand - charakterystyka

„Gdyby tylko ludzkość w pełni zrozumiała, że nieludzkie jest reprezentowanie niesprawiedliwych praw, nie udałoby się nigdy żadnemu tyranowi zapanować nad ludźmi.”

Mohandas Karamchand Gandhi

Gandhi Mohandas Karamchand (żył w latach: 1869-1948), indyjski prawnik, pisarz, filozof i polityk; ukończył studia prawnicze w Wielkiej Brytanii; działalność publiczną rozpoczął 1893–1914 w Afryce Południowej (Natal), gdzie skutecznie walczył o poprawę statusu mniejszości hinduskiej pod hasłem satjagrahy [‘siła prawdy’], oznaczającym domaganie się słusznych praw, opór wobec niesprawiedliwości bez stosowania przemocy (ahinsa) i zgodę na cierpienie. Zasady te zastosował także po powrocie do Indii (1914), gdzie od 1919 przewodził Indyjskiemu Kongresowi Narodowemu, zyskując masowe poparcie i uznanie dla swojej etyki i metod działania politycznego. Początkowo zwolennik uzyskania samorządu (swaradź) przez odmowę współpracy z władzami brytyjskimi, bojkot obcych towarów i kupowanie własnych oraz ich wytwarzanie w sposób tradycyjny (swadeśi), następnie rzecznik pełnej niepodległości, lecz osiągniętej bez użycia siły. Zawsze bezwzględnie wierny wyznawanemu systemowi etycznemu, wielokrotnie więziony, zyskał tytuł Mahatma [‘wielki duch’]. W 1934 wycofał się z Indyjskiego Kongresu Narodowego, uznając, że jego członkowie nie są w stanie utrzymać się w ramach zalecanych przez niego metod działania. Do 1940 działał na rzecz kast upośledzonych; 1940 objął ponownie kierownictwo Indyjskiego Kongresu Narodowego, był przeciwny zaangażowaniu się Indii w II wojnę światową bez gwarancji uzyskania niepodległości; współautor rezolucji Opuśćcie Indie (1942), która zapoczątkowała masową akcję protestacyjną; więziony do 1945, następnie uczestnik negocjacji dotyczących niepodległości Indii; przeciwny podziałowi Indii wg zasad religijnych, usiłował doprowadzić do zaprzestania konfrontacji hindusko-muzułmańskiej w czasie rozruchów 1946–47; jego protestacyjne głodówki przyczyniły się do zaprzestania walk w Kalkucie i Delhi. Zamordowany przez hinduskiego fanatyka. Napisał m.in. Autobiografię (1927–29, wyd. pol. 1958), Satyagraha in South Africa (1950).
Mahatma był człowiekiem trochę jakby nie z tego świata. Wojownik pokoju. Zdefiniowawszy filozofię swojego życia trzymał się jej aż do końca. Wątły, łysy, zawsze w tradycyjnym hinduskim stroju, wyrzekał się własności prywatnej, agresji, walki i przemocy. Doprowadził do uwolnienia Indii od brytyjskiego reżimu, stosując metody walki dopuszczane przez swoje doktryny. Bierny opór, a przede wszystkim - kochać wrogów. Przydomek Mahatma - Wielki Duchem - pasuje do niego wybitnie.

Poglądy i zasady działania Gandhiego opierały się na trzech normach moralnych:

a) nie wyrządzaniu zła i powszechnej życzliwości nawet wobec wrogów
b) życiu w prawdzie
c) ascezie prowadzącej do opanowania ciała przez ducha

Został zastrzelony 30 stycznia 1948 w Delhi przez hinduskiego fanatyka Nathurama Godze, przeciwnika podziału kraju oraz zapewniania ochrony muzułmanom. Jego sposób życia w “ubóstwie i ascetycznej skromności”, który wynikał m.in. z jego choroby, kosztował bardzo wiele. Przez jednych został uznany świętym i najznakomitszym człowiekiem XX w., przez innych utopistą i politycznym dziwakiem.

„Mahatma” - indyjski tytuł używany w odniesieniu do ascetów, mistyków i filozofów, m.in. tytuł M.K. Gandhiego, używany często bez nazwiska.

Program etyczny Gandhiego zyskał wielkie uznanie nie tylko w Indiach. Gandhi był filozofem głównie, przez zajmowaną postawę i czyn, podobnie jak Sokrates i Pyrron, czyniącym ze swego życia przykład do naśladowania.

Prawdą jest i to, że pod wpływem Europy pewna część elity indyjskiej koniecznie pragnęła się zeuropeizować, ba - wstydzono się tradycji własnych, np. politeizmu, walczono z autorytetem guru, z kastowością. W latach walki o niepodległość, największy jej bojownik i Nauczyciel — Mahatma Gandhi odkrywał na nowo przed swym narodem źródła własnej kultury. Ale... wiele przecież zawdzięczał myśli europejskiej. Nie jest wykluczone, że walka o prawa pozakastowców (niedotykalnych), których Gandhi nazywał haridźanami, [‘dziećmi Boga’], oparta była na chrześcijańskim podejściu do wspólnoty ludzkiej jako z definicji równej (wobec Boga). Wiadomo zresztą, bo Gandhi tego nie krył, że wielką inspiracją było dla niego ewangeliczne przesłanie Kazania na Górze, które cenił na równi z Bhawangitą. Swoją drogą czy można sobie wyobrazić polskiego czy nawet europejskiego polityka, męża stanu, autorytet moralny, który powie głośno, że na równi z Biblia ceni indyjską Bhagawadgitę...

Tak, Gandhi cenił Ewangelię, ale powiedział kiedyś: „Jedynym w swoim rodzaju komentarzem na temat Zachodu jest fakt, że chociaż wyznaje on chrześcijaństwo, to nie ma tam ani chrześcijaństwa, ani Chrystusa — gdyby było inaczej, nie byłoby tam wojen"
Między Gandhim a pacyfizmem można dostrzec cztery różnice: pierwsza to za mała radykalność pacyfizmu w walce nie dość z wojną, ale i z wszelką przemocą. Ahimsa jest całościową doktryną etyczną wykraczającą daleko poza hasło „precz z wojną!" na rzecz „precz z wszelkim gwałtem!". Druga różnica to niekonsekwencja pacyfizmu. Pacyfista wojnę potępia, Gandhi — i dla siebie i dla swoich uczniów odrzuca. Nie zachodzi według hinduskiego mistrza sytuacja, w której trzeba wybrać wojnę jako mniejsze zło. Trzecia dystynkcja to zwykłe tchórzostwo, które imputuje przeciętnym zwolennikom pacyfizmu. Bombardowany warszawianin lub atakowany paryżanin jest po prostu przerażony okropieństwami wojny. Czwartą i najważniejszą różnicą: pacyfizm chce oszczędzić cierpień ludziom. W ten sposób staje jednak na stanowisku hedonistycznym. Nie wystarczy unikać cierpień, by osiągnąć dobro. Ahimsa zna dobra, które można kupić tylko przez cierpienie i zaleca swoim zwolennikom te dobra zdobywać, a nie od nich uciekać. Stąd Gandhi sprzeciwia się wojnie, zadawaniu cierpień zarówno ludziom, jak i zwierzętom, by nie poprzestawać na wąsko pojętym egoizmie gatunkowym. Takie też były metody przywódcy Indii w walce z Anglikami o niepodległość, totalne unikanie przemocy, całkowicie pokojowe metody biernego oporu do tego stopnia, że początkowo czczony Gandhi tracił zwolenników. Indyjski apostoł nie tylko zrealizował doskonale zalecenia swojej religii, ale połączył ją w niebywały sposób z ewangelicznym Kazaniem na Górze. Pokazał swoim życiem, iż polityka może być dla świętych. Był „etycznym geniuszem".