Odpowiedzialność

Motyw odpowiedzialności

J. Bedier "Dzieje Tristana i Izoldy" Tristan, rycerz bez skazy, poczuwa się do odpowiedzialności za grzeszną miłość do Izoldy, żony króla Marka. Sam decyduje o rozstaniu z ukochaną i skazuje się na tułacze życie.
W. Szekspir "Hamlet" Problem odpowiedzialności za popełnioną zbrodnię to siła napędowa akcji utworu. Hamlet musi wymierzyć sprawiedliwość Klaudiuszowi, odpowiedzialnemu za zabójstwo brata, jest to jednak niezgodne z jego sumieniem (Chcąc być łagodnym, okrutnym być muszę!). Zabicie stryja byłoby jednocześnie triumfem i klęską Hamleta: spełniłby swą powinność względem ojca, ale byłby obarczony winą za morderstwo.
W. Szekspir "Makbet" Konsekwencją zbrodni Makbeta i jego żony będzie nie tylko utrata przez niego władzy (przejmą ją synowie zamordowanego Duncana), ale przede wszystkim nieustanne rozważanie czynu bohatera. Monologi Makbeta ukazują, jak z czasem zapomina on o swojej winie, jednak jego sumienie nie zasypia (na jednej z uczt widzi ducha zamordowanego skrytobójczo Banka). Wyrzuty sumienia dosięgną także Lady Makbet, której wydawać się będzie, że jej ręce ociekają krwią.
Pieśń o Rolandzie.
Chociaż Roland bardzo żałował poległych towarzyszy to jako dowódca znacznych sit nie zawsze zachowywał się odpowiedzialnie, wręcz igrał z losem, jego odwaga była bliska zuchwalstwa, nieraz brakowało mu rozwagi. Odpowiedzialność pojmował przede wszystkim jako obowiązek walkiw obronie ideałów: wiary, cesarza, ojczyzny, Inaczej postępował sam cesarz Karol Wielki (nie przypadkiem został uznany za średniowieczny ideał władcy) - czuł się w pełni odpowiedzialny zarówno za Kościół (w pierwszej kolejności za rozszerzanie jego wpływów), jak i wszystkich swych poddanych, cały naród.

A. Mickiewicz "Ballady i romanse" Problem winy i odpowiedzialności przedstawiony został tutaj zgodnie z założeniami moralności ludowej: winny zawsze odpowiada za popełnioną zbrodnię (nie masz zbrodni bez kary). Siłami sprawiedliwości są: przyroda ("Lilije"), świat fantastyczny ("Świteź", "Świtezianka"), rzadko zaś bywa nimi sam człowiek.
A. Mickiewicz "Dziady II" za przewinienia za popełnione za życia odpowiada się po śmierci wieczną tułaczką.
A. Mickiewicz "Dziady III" Wielka Improwizacja: Wian i odpowiedzialność za zło i cierpienie na świecie spada (według Konrada) na Boga, który mądrze rządzi i mądrze sądzi, nie zważając na ogrom cierpienia ludzkiego. Konrad, czując się odpowiedzialny za losy ludzkości, a przede wszystkim Polski, domaga się rządu dusz. Nie zostaje on jednak potępiony przez Boga, Ostanie bluźnierstwo, jakim chciał dotknąć Stwórcę, czyli słowo: car, wypowiada nie on, ale Szatan. Daje to podstawę do rozgrzeszenia Konrada.
Pan Senator: W rozmowie z Senatorem pani Rollison obwinia go, że zorganizował niesprawiedliwy proces i jest przyczyną cierpień młodzieży polskiej (porównanie do mordercy niewinnych). Sam Senator nie poczuwa się do winy, tak samo zresztą jego współpracownicy. Opatrzność wymierzy jednak sprawiedliwość: Doktor ginie rażony piorunem.

J. Słowacki "Kordian" Historia spisku koronacyjnego ma na celu ukazanie, iż klęska Polski była nie tylko wynikiem polityki caratu, ale i samych Polaków. Spośród spiskowców jeden tylko Podchorąży odważa się pojąć dzieło zabicia cara.
Z. Krasiński "Nie-Boska komedia" Wiana za zabicie świata danych wartości spoczywa nie tylko na rewolucjonistach, ale także na arystokracji - zgnuśniałej, tchórzliwej, zapatrzonej w samą siebie, a nade wszystko zdemoralizowanej . Odpowiedzialność poniosą obie te grupy: rewolucjoniści zniszczą arystokrację, natomiast sprawiedliwość całemu "nie-boskiemu" światu wymierzy Chrystus.
S. Wyspiański "Wesele" Wina za nieudane powstanie spada na inteligencję, która nie rozumie chłopów (wizja sielankowej wsi i chłopa przypominającego legendarnego Piasta), jak i na chłopstwo - niedojrzałe do czynu (Jasiek gubi złoty róg, schylając się po czapkę z piór) i nie uświadomienie polityczne.
W.S. Reymont "Chłopi" W Lipcach pociąga się do odpowiedzialności wszystkich, którzy naruszają zasady życia w gromadzie. Jagna nie poczuwa się do winy za zdradę małżeńską, a jej niemoralność spowodowana jest naturalnymi instynktami i popędem biologicznym. Nie widzi ona zła, jakie czyni, natomiast chłopi obwiniają ją za zepsucie we wsi i wszystkie nieszczęścia, jakie spadły na Lipce. Karzą więc winną wykluczeniem z gromady i wyświeceniem (wywiezienie na pryzmę gnoju).
Z. Nałkowska "Granica" Powieść rozważa problem granicy ludzkiej moralności oraz odpowiedzialności za czyny. Pytaniem podstawowym jest: czy moralność to schemat, czy wyjątek? Człowiekiem prawdziwie moralnym jest ten, kto poczuwa się do winy i odpowiedzialności za popełnione zło. Zenon Ziembiewicz ukarany został przez Justynę za egoizm, brak ludzkich uczuć. Ostateczną sprawiedliwość wymierza sam sobie - popełnia samobójstwo w poczuciu życiowej klęski.
Mikołaj Rej „Krótka rozprawa między trzema osobami... „
Publicystyczny dialog rozpoczyna się od bardzo ostrego ataku na kler, który jest odpowiedzialny za zaniedbanie obowiązków religijnych, duszpasterskich, chciwość, rozpustę, próżniactwo, pogoń za majątkiem, lenistwo, sprzedawanie odpustów, generalny upadek duchowości. Z kolei szlachta ponosi odpowiedzialność za życie ponad stan, trwonienie majątków, prywatę, nieuczciwe czerpanie korzyści z zajmowanych stanowisk, wyzysk innych warstw społecznych. Ciężar utrzymania tych dwóch stanów ponosi chłopstwo, a jego jedyną nadzieją pozostaje nagroda w życiu wiecznym.

Adam Mickiewicz „Grażyna”.
Grażyna czuła się w pełni odpowiedzialna za los ukochanej Litwy, wyniki jej śmiertelnych zmagań z Krzyżakami, najgroźniejszym wrogiem. Zapobiegała sporom, zbrojnie wyruszyła przeciwko Krzyżakom, w imię patriotyzmu i odpowiedzialności za kraj sprzeciwiła się woli męża, któremu niejednokrotnie pycha, emocje, duma, własny interes przesłaniały obowiązki sprawującego władzę. Postacią personifikującą mądrość, rozwagę, obowiązek i odpowiedzialność wobec ojczyzny jest w tym poemacie Rymwid, często porównywany z Nestorem z Iliady Homera.

Maria Konopnicka „Miłosierdzie gminy”.
W dziewiętnastowiecznej Szwajcarii istniała szokująca praktyka wystawiania na licytację starych ludzi, których mógł "kupić" ten, kto domagał się z gminnej kasy najmniejszych dopłat na utrzymanie starca (wykorzystywanego przy różnych pracach). Ten okrutny zwyczaj uważano za przejaw zbiorowej odpowiedzialności za los sędziwych mieszkańców gminy, równocześnie zwalniał on rodzinę od jakiejkolwiek odpowiedzialności za ostatnie lata życia rodziców, dziadków, krewnych. W noweli syn licytowanego tragarza (a nawet i sam stary człowiek poddany upokarzającej procedurze) nie widzi niczego niestosownego, amoralnego w całym tym podłym procederze.