SZARE SZEREGI
Szare Szeregi, kryptonim konspiracyjnego ZHP 1939–45. Przewodniczącym był ks. J. Mauersberger, T. Kupczyński. Naczelnicy harcerzy: T. Marciniak („Szary”), S. Broniewski („Orsza”), L. Marszałek („Adam”), komendantka Pogotowia Harcerek J. Łapińska („Katarzyna”). Wychowanie, mały sabotaż („Wawer”), dywersja (Grupy Szturmowe). W powstaniu warszawskim walczyły bataliony: „Zośka”, „Parasol”, „Wigry”.
Program Szarych Szeregów ujęto w trzech hasłach – „Dziś- jutro-pojutrze” lub „Piątek, Sobota, Niedziela”. Hasło „Dziś oznaczało początek konspiracji i przygotowanie do powstania. Hasło „Jutro”- otwartą walkę zbrojną z okupantem, powstanie, „Pojutrze”- pracę w wolnej Polsce.
W Szarych Szeregach obowiązywała ścisła konspiracja. Dla utrzymania tajemnicy początkowo przyjmowano młodzież w wieku powyżej 17 lat, później młodszą. Poza strukturami Szarych Szeregów znalazły się oddziały harcerstwa pozostające od czasów przedwojennych pod wpływem Stronnictwa Narodowego.
Młodzież podzielono na trzy grupy wiekowe: ZAWISZA –Z, najmłodsi chłopcy w wieku 12-14 lat nie brali bezpośredniego udziału w działaniach wojennych, byli natomiast szkoleni w ratownictwie i łączności.
BOJOWE SZKOŁY – „BS” – starsi chłopcy w wieku 15-17 lat. W BS-ach prowadzono szkolenie wojskowe i przygotowywano szkolenie w oddziałach rozpoznawczych, zwiadowczych, łączności oraz pocztach dowódców różnych szczebli. Harcerze BS brali udział w walce konspiracyjnej różnych szczebli w ramach Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”, prowadząc propagandę wśród ludności polskiej.
Mały sabotaż – otwiera perspektywę dla codziennej, patriotycznej aktywności każdego z nas. Zaspakaja jakby potrzebę serca, dręczonego musem obecnej bierności wojskowej. Ważnym jest tylko, aby rzecz nie ograniczyła się do chwilowego zapału i rozmów w patriotycznych gronach.
Do zadań małego sabotażu należały np. wykonywanie napisów na murach i rysunków ośmieszających Niemców (żółw lub hasło ,,pPp”- pracuj Polaku powoli), rozrzucanie ulotek, wrzucania pojemników z gazem do kin, zrywanie flag niemieckich z ważnych budynków urzędowych.
Wawer"- organizacja społeczna, niestawiająca warunków natury ideologicznej, mająca natomiast powiązania z ZWZ. Wawer w nazwie organizacji przypominał o masakrze mieszkańców podwarszawskiej miejscowości dokonanej w grudniu 1939 roku przez Niemców w odwet za zabicie dwóch niemieckich żołnierzy przez kryminalistów.
Z chwilą ukończenia 18 lat wchodzili do upragnionej „Wielkiej Dywersji”. Grupy szturmowe –„GS”. Były to grupy skupiające młodzież w wieku powyżej 18-tu lat. Przeznaczone były do wykorzystania w walce bieżącej. Komendantem GS mianowano por. sap. „Jerzego” Jerzego jego zastępcą „Zośkę”. W 1942r. „Szare szeregi” weszły w skład Związku Odwetu, a po jego rozwiązaniu wcielono je do Oddziałów Dyspozycyjnych Kedywu KG, w ramach którego działały jako OS „Jerzy”.
Pierwszą akcją GS było wysadzenie torów kolejowych pod Kraśnikiem w ramach akcji „WieniecII”. Zadaniem batalionu „Zośka” była przede wszystkim dywersja kolejowa. GS dokonalo wiele aktów dywersyjno- sabotażowych, odbijały więźniów, przeprowadziły wiele zamachów na funkcjonariuszy SS i policji. Dziełem harcerzy z kampanii „Agat”, a później „Pegaz- 81”.
Od listopada 1942r. działała zorganizowana przez „Szare Szeregi” Szkoła Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola” . Powstawało również Centrum Szkolnego Wyszkolenia „Szarych Szeregów”, którego komendantem został „Gustaw” Konopacki.
Poza Warszawą „Szare Szeregi” aktywnie działały m.in. w Radomiu, Gdyni, Krakowie i na Śląsku. Ogółem organizacja harcerzy w 1944r. liczyła 9000 członków.
KEDYW KG AK.
Kierownictwo dywersji KG Armii Krajowej.
22. I 1943r. wydano rozkaz noszący nazwę „Uporządkowanie odcinka walki czynnej.” Jego zadaniem było stworzenie podstawy działania nowej organizacji organów kierujących walką bieżącą i realizujących ją. Połączono wysiłki Związku Odwetu i Wachlarza i wzmocniono je „dopływem świeżych sił.”
Pierwszą akcją zorganizowaną przez patrole saperskie Kedywu KG było uderzenie w transport kolejowy wykonane w noc sylwestrową z 31.12./ 1.01.1943r.
Rozkaz przewidywał następujące zadania:
- planowanie akcji dywersyjnych sabotażowych w skali ogólnej oraz opracowanie wytycznych dla Okręgów.
- kontrola Kedywu w Okręgach.
- kierowanie akcją Oddziałów Dyspozycyjnych Kedywu KG AK
- studia nad metodami sposobami organizowania akcji dywersyjnych, sabotażowych i partyzanckich, opracowywanie oraz wydawanie wytycznych i instrukcji
- szkolenie dowódców zespołów patroli dywersyjnych
- badanie i opiniowanie materiałów
- centralna produkcja środków walki sabotażowo-dywersyjnej
Na czele Kedywu KG AK stał Komendant, kierujący całością walki bieżącej Armii Krajowej. Podlegał Komendantowi Głównemu AK i wchodził do ścisłego sztabu KG.
Od jesieni 1942r. do lutego 1944 funkcję Komendanta Kedywu KG pełnił płk. dypl. August Emil Fierdorf – „Nil”
1.II.1944 r. nowym Komendantem został ppłk. Jan Mazurkiewicz „Sęp”, „Zagłoba”, „Radosław”.
Funkcję szefa Sztabu Kedywu KG AK pełnił przez cały czas mjr. Wacław Januszek „Bolek”
Sztab Kedywu KG i AK
I oddział Organizacyjny „Magistrat” , „Gromada”.
II oddział Informacyjny „Jeż”- „Beczka”- „Kameleon”
III oddział Operacyjny „Cyrkiel”- „Wilk”
IV oddział Wyszkoleniowy „Bąk” „Zenon”
V Oddział Łączność wewnętrzna Kedywu KG „Łąka”
W referacie istniała komórka łączności terenowej „Krokodyle”- kierowniczka „Paula” Wanda Charnasson.
Komórka dzieliła się na:
- „Krokodyle A” pracownicy na terenie Warszawy.
- „Krokodyle B” kurierzy.
Ponadto w skład Kedywu KG wchodziły:
• referat budżetowy „ „Wąż” , „Kakao”
• referat prawno- administracyjny
• referat prokuratorski podległy WSS KG AK
• referat kontroli akcji
• Biuro Studiów „Apteka”, „As”
• dział produkcji „Teodor”- „Remiza”
ODDZIAŁY DYSPOZYCYJNE KEDYWU KG AK 1942-1944
Zorganizowane były jeszcze w końcu 1942r. w oparciu o zespoły bojowe ZO komendy głównej, z których najsilniejszy był „Motor”. W 1943 dołączono kolejne jednostki przeznaczone do wykorzystania dywersyjnego.
Oddziały te podlegały Komendantowi Kedywu KG- mjr. Jan Wojciech Kiperski „Rudzki”.
- „MOTOR 30”- najstarszy i najsilniejszy Oddział Dyspozycyjny Kedywu KG AK. Miał własny sztab, 4 Oddziały Specjalne w Warszawie oraz kilka zespołów dywersyjno- sabotażowych w terenie. Zadaniem głównym „MOTORU” były ataki na niemiecką komunikację. W jego skład wchodziły:
1. OS „Jerzy” – harcerze warszawscy.
2. OS „Sęk” – sapersko- dywersyjny
Obydwa podlegały wspólnemu kpt. „Mietkowi”, później został nim „cichociemny” kpt. Adam Borys – „Pług”, „Pal”,”Dyrektor”
3. OS „Andrzej”
4. OS „Jan – Rosjan”
5. OS „Lena”-dywesja i sabotaż kobiet.
6. OS „Liga”
Latem 1943r. Kedyw KG dysponował znowu trzema oddziałami dyspozycyjnymi, nastawionymi na konkretne cele:
-„Motor-30”ataki na transport, wysadzenie pociągów, sabotaż na kolei.
- „Agat” –likwidacja najważniejszych osób hitlerowskiego aparatu policyjnego policyjnego administracji.
- „Anatol” – likwidacja zdrajców kolaborantów polskiego pochodzenia.
W maju 1944 r. po raz kolejny uległ zmianie numer kierunkowy Kedywu KG . Tym razem będzie to nr „53”. Kompania „Pegaz”, której stany osobowe osiągnęły już ok.440 ludzi, otrzymuje status batalionu i nowy kryptonim pod którym na trwałe wejdzie do historii: „PARASOL-53”.
„Deska 81” zostaje przemianowana na Brygadę Dywersyjną „Broda 53”
Oddziały Dyspozycyjne Kedywu KG AK liczyły około 1500 żołnierzy.
Wszystkie oddziały Kedywu KG AK, jako zgrupowanie „Radosław”, 1 VIII 1944r. na Woli przystąpiły do walki o wyzwolenie Warszawy, w ramach operacji „Burza”.
ARMIA KRAJOWA
Kryptonimy: Polski związek Powstańczy (PZP), Siły Zbrojne w Kraju (SZK)
Konspiracyjna organizacja wojskowa, działająca w okresie okupacji niemieckiej i sowieckiej (1939-1945) na obszarze państwa polskiego w granicach RP przed 1.IX 1939r. Stanowiła integralną część Sił Zbrojnych RP. powstała w wyniku przekształcenia powołanej 27. IX 1939r. Służby Zwycięstwu Polski w utworzony 13.XI 1939r. Związek Walki Zbrojnej, który rozkazem Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych gen. Władysława Sikorskiego z 14.02.1942r. przemianowany został na Armię Krajową.
Armia Krajowa podlegała Naczelnemu Wodzowi i rządowi Rzeczpospolitej Polskiej na Uchodźstwie.
Podstawowym jej zadaniem było odzyskanie niepodległości przez prowadzenie i organizowanie samoobrony oraz przygotowanie armii podziemnej do powstania narodowego, które miało nastąpić na ziemiach polskich w okresie militarnego załamania Niemiec.
Początkowo krajowa konspiracja podlegała rządowi polskiemu w Paryżu. jej Komendantem Głównym był gen. „Józef Godziemba” Kazimierz Sosnkowski. „Instrukcją nr2” podzielił obszar Polski na dwie części:
- okupację niemiecką- płk. Stefan Rowerki
- okupacja sowiecka gen. Michał Tokarzewski Karaszewicz
30VI 1940r.Wódz Naczelny i premier rządu RP gen. Sikorki, nakazał utworzenie Komendy Głównej ZWZ w Kraju i mianował Komendantem Głównym ZWZ płk. Roweckiego. Rozkaz ten przekazywał władzę na terenie całego kraju, w ręce oficerów będących w centrum wydarzeń najlepiej zorientowanych w realiach okupacji.
Komenda Główna podlegała rządowi RP w Londynie. Dowódcami Armii Krajowej byli kolejno: gen. bryg. Stefan –„Grot” – Rowerki, gen. bryg. Tadeusz „Bór” Komorowski, gen. bryg. Leopold „KOBRA” Okulicki, gen. bryg. Tadeusz „Grzegorz” Pełczyński, płk. Janusz „Sęk”-Bokszczanin.
Oddziałem dowodzenia AK była Komenda Główna, w której skład wchodził: oddziały, piony organizacyjne i samodzielne służby.
Oddział I Organizacyjny zajmował się planowaniem i organizacją działań, sprawami personalnymi, utrzymaniem łączności konspiracyjnej z obozami jenieckimi i skupiskami Polaków na terenie Rzeszy, wywiezionych na roboty przymusowe. Oddziałowi podlegały m.in.: centralne Biuro Legalizacyjne, Wojskowa Służba Kobiet oraz szefostwo Służby Sprawiedliwości i Duszpasterstwo.
Oddział II-Informacyjno-Wywiadowczy zajmował się sprawami bezpieczeństwa, wywiadu ofensywnego, kontrwywiadu, legalizacji i łączności.
Oddział III – Operacyjno- Szkoleniowy planował i organizował działania związane z bieżącą walką zbrojną i przyszłym powstaniem powszechnym oraz koordynował pracę inspektorów poszczególnych rodzajów broni.
Szefowie:
- gen.Stanisław Tatar „Turski”
-płk. Józef Szostak „Filip”
- ppłk. dypl. Jan Kamieński „Cozaś”
Wydziały:
- Piechoty i Wyszkolenia
- Saperów
- Artylerii
- Broni Szybkich lub Wojsk Pancernych
- Lotnictwa
- Marynarki Wojennej
Oddział IV Zaopatrzenia koordynował prace służb: uzbrojenia, intendentury, sanitarnej, weterynaryjnej i geograficznej, kierował produkcją konspiracyjną.
Oddziałowi podlegała Wojskowa Służba Ochrony Powstania.
Oddział V –O Łączność Operacyjna zajmował się produkcją sprzętu, planowaniem i odbiorem zrzutów, opieką nad żołnierzami wojsk sprzymierzonych, służbą kurierską.
Oddział V- K
Oddział VI – Biuro Informacji i Propagandy
Oddział VII – Finanse Finanse i Kontrola
Oddział VIII- Szefostwo- Biur Wojskowych „Teczka”, „Głóg”, „Róża”, „Zeszyt”.
W lutym 1944r. Armię krajową tworzyło 6287 plutonów pełnych i 2613 szkieletowych. W skład AK wchodziły także jednostki strukturalne, działające poza granicami kraju: Samodzielny Wydział do Spraw Kraju Sztabu Naczelnego Wodza oraz oddziały AK na Węgrzech i w Rzeszy. Armia Krajowa od swego powstania była organizacją masową. Werbowała ochotników, kontynuowała akcje scaleniowe.
Pierwsze oddziały partyzanckie AK rozpoczęły walki z Niemcami w obronie Zamojszczyzny na przełomie 1942/ 1943. W tym okresie leśne oddziały AK zlikwidowały kilkanaście ekspedycji karnych. Liczebność oddziałów ogromnie wzrosła przed wprowadzeniem w życie planu „Burza”. Utworzone wówczas duże jednostki AK starły się z Niemcami, na terenach Kresów Wschodnich, Wschodnich także z sowieckimi oddziałami NKWD. Żołnierze AK byli prześladowani w PRL-u byli prześladowani przez władze komunistyczne, ok.5 tyś. z nich skazano na karę śmierci lub na wieloletnie więzienie.
Ważnym wydarzeniem w tych latach było Powstanie Warszawskie. Rozpoczęło się ono 1 sierpnia 1944 r. o godz. 17 (godzina W). Powstanie rozpoczęło szturmem na niemieckie obiekty w całym mieście .Polacy opanowali tylko niektóre z nich (np. Śródmieście). Do AK przyłączyła się ludność cywilna i żołnierze z innych ugrupowań podziemnych, m.in. NSZ i AL. Działalność rozpoczęły różne organizacje społeczne. Ukazywały się liczne pisma, w których racjonowano przebieg walk, zamieszczano także artykuły kulturalne, reportaże, wiersze i pieśni.
Sytuacja powstańców pogarszała się z dnia na dzień. Do tragicznych wydarzeń doszło na Woli, gdzie w ciągu kilku dni zginęło ok. 40 tyś. osób.
Terenem zaciętych walk było Stare Miasto, skąd powstańcy razem z ludnością cywilna pod koniec sierpnia ewakuowali się kanałami do śródmieścia\. Brakowało wszystkiego- broni, lekarstw, żywności. Dowództwo AK poddało miasto 2 października 1944 roku.
Rosjanie doszli do Wisły 14 września i wyzwolili prawobrzeżną część stolicy. Po upadku powstania Niemcy wysiedlili ludność cywilną Warszawy. Wraz z nią Miasto opuściła część powstańców. Inni przepłynęli na drugi brzeg Wisły lub dostali się do niewoli.
Powstanie planowane na 3 dni trwało 2 miesiące. Zginęło ponad 150 tysięcy osób w tym dużo młodzieży. Mimo klęski odegrała ważną role militarną. Upadek powstania warszawskiego osłabił ruch oporu w całej Polsce.
Powstanie Warszawskie w 1944 roku było próba uratowania niepodległości Polski. Zostało stłumione przez Niemców. Do klęski przyczynili się tez Rosjanie, nie udzielając pomocy powstańcom.