Klasycyzm

Klasycyzm jest to kierunek nawiązujący do grecko – rzymskich wzorów antycznych.

Pojawiał się on w sztuce europejskiej w różnych okresach np. w postaci tendencji klasycystycznych, stanowiących podstawę renesansu lub nurt w sztuce barokowej. Styl klasycystyczny widoczny był już we Francji za panowania Ludwika XIV. Najwybitniejszym przykładem klasycyzmu barokowego jest Rezydencja Królewska w Wersalu z drugiej połowy XVII wieku.

Po krótkim okresie stylu Ludwika XV zwanym też „Rokoko”, który charakteryzował się odejściem od klasyki, w drugiej połowie XVIII wieku we Francji i w Europie nastąpił ponowny zwrot ku klasycyzmowi, którego źródłem była epoka Oświecenia.

Nowe odkrycie archeologiczne we Włoszech, zwłaszcza zaś wykopaliska w Pompei i Herkulanum wzbudziły powszechne zainteresowanie sztuką antyczną. Powstał szeroki ruch starożytnictwa, kolekcjonerstwa, a szczegółowe badania zabytków antycznych przyczyniły się do pogłębienia wiedzy o kulturze antycznej oraz pełniejszego zrozumienia jej istoty.

Do rozwoju klasycyzmu przyczynił się badacz i historyk sztuki starożytnej Johann Wincelmann (Wikelman), który stał się głównym teoretykiem i propagatorem klasycyzmu a zwłaszcza jego późniejszego okresu. Głosił on wyższość sztuki antycznej nad współczesną i czynił z niej wzór do naśladowania, jako czegoś doskonalszego od samej natury.

Na artystów ogromny wpływ wywierały zwłaszcza takie budowle starożytne, jak Partenon w Atenach i Panteon w Rzymie a także budowle będące dziełem Andrei Palladia.

Klasycyzm wywarł ogromny wpływ na architekturę, urbanistykę, rzeźbę i malarstwo. Budowle klasycystyczne odznaczały się lekką formą i doskonale wyważoną proporcją. Do końca XVIII wieku wiele budynków zostało zbudowanych według wzorców antycznych. Ich twórcy nie zawsze pozostali do końca wierni antycznym kanonom a budowle te byly najczęściej dość dalekim odzwierciedleniem swych świetnych pierwowzorów. Ten okres nazywamy wczesnym klasycyzmem. Najbardziej znanymi, zwłaszcza we Francji budowlami tego okresu są: pałacyk Petit Trianon ( Pti Trianą) w Wersalu, wybudowany dla pani Pompadour przez Jacquesa Ange Gabriela ( Żaka Anż Gabriela). Ten najbardziej znany i główny architekt królewski tego okresu wzniósł też operę w zespole pałacowym w Wersalu i Ecole Militaire (Ekol Militer) w Paryżu a także zaprojektował urbanistyczne rozwiązanie paryskiego placu Ludwika XV dzisiaj placu Zgody.

Innymi godnymi odnotowania przedstawicielami wczesnego klasycyzmu we Francji są : Jacques Germein Soufflot (Żak Żermę Suflo) i Cloude Nicolas Ledoux ( Klod Nikola Ledu). Obaj posiadali tytuł architekta królewskiego, obaj też reprezentowali kierunek surowego klasycyzmu, nawiązującego bezpośrednio do wzorów antycznych.
Soufflot (Suflo), będąc pod wrażeniem wspaniałych zabytków antycznych w Paestum we Włoszech, zbudował w Paryżu Panteon. Częściowo też przebudował katedrę Notre Dame.

Jego dziełem jest też kościół św. Genowefy. Zaś dziełem Ledouxa (Ledo) są rogatki Paryża i kilka pałaców.

Jako, że Francja w XVIII wieku zajmowała czołowe miejsce w sztuce europejskiej, wypracowane tu wzorce architektoniczne, urbanistyczne i inne znajdowały naśladowców w innych krajach. W Niemczech najwybitniejszym przedstawicielem wczesnego klasycyzmu był Carl Langhans (Karl Langhans). Jego szczytowym dziełem jest, wybudowana w stylu doryckim, Brama Brandenburska w Berlinie. Działał też na Śląsku. Według jego projektów powstały kościoły w Sycowie, Wałbrzychu i Dzierżoniowie. W Anglii nurt klasycystyczny zapoczątkował Robert Adam, który pracując ze swymi braćmi Jamesem i Wiliamem, wykształcił własną odmianę zwaną dzisiaj stylem Adamów. Zafascynowany dziełami starożytnego Rzymu, Pompej oraz sztuką etruską, Adam szczególnie wiele uwagi przywiązywał do zdobnictwa i wystroju wnętrz, a jego budowle to konstrukcje lekkie i pełne elegancji. Do najsławniejszych wnętrz, zaprojektowanych przez Adama należy wystrój rezydencji wiejskich a także budynki publiczne i mieszkalne w Londynie, które przepychem próbują dorównać swym antycznym wzorcom. Jego dziełem są też budynki uniwersytetu w Edynburgu. Wielu architektów okresu wczesnego klasycyzmu działało w Rosji.

Najwybitniejsi to:
1. Wasilij Bażenow – projektował pałac kremlowski, według jego projektu wybudowano pałac Paszkowa w Moskwie i pałac Michajłowski w Petersburgu.

2. Karol Rossi – Rosjanin włoskiego pochodzenia, autor większości budowli i rozwiązań architektonicznych Petersburga.

Tendencje klasycystyczne miały swe odbicie także w Polsce. Okres wczesnego klasycyzmu nazywamy stylem stanisławowskim ponieważ za panowania króla Stanisława Augusta powstało bardzo dużo budowli w stylu klasycystycznym.

W Polsce działało też wielu wybitnych architektów. Najsławniejszym był Dominik Marlini. Jego głównymi dziełami są: wnętrze Zamku Królewskiego w Warszawie, rozbudowa Łazienek, pałac w Jabłonnie i Królikarnia.

W okresie stanisławowskim tworzyli także:
1. Szymon Zug (Cug) – który projektował zwłaszcza ogrody. Wedlug jego projektu powstały też kościół Sw. Trójcy w Warszawie i pałac Szaniawskiego.
2. Jan Chrystian Kamsetzer (Kamzecer) – pochodzenia niemieckiego, współpracownik Merliniego. Przebudował Zamek Królewski, pałace Tyszkiewiczów i Raczyńskich, dekorował wnętrze Łazienek. Jego dziełem są też kościoły w Petrykozach i Radzyminie.
3. Stanisław Zawadzki – projektował pałace w Śmiełowie, Dobrzycy i Lubostroniu a także liczne budowle obronne.

Z początkiem XIX wieku zaczęły pojawiać się budowle klasycyzmu dojrzałego, zwanego też neoklasycyzmem. Cechą charakterystyczną tego okresu było wierne naśladownictwo zewnętrznej formy budowli greckiej lub rzymskiej.

W różnych krajach okres ten nosi różne nazwy. We Francji neoklasycyzm związany był zwłaszcza z okresem Cesarstwa tj. panowania Napoleona. Nazywał się empire (empir).

Cechowały go okazałość, monumentalizm, bogactwo ornamentyki i ścisły związek ze sztuką starożytną. Głównymi twórcami tego okresu byli Pierre Fontein (Pier Fontę) i Charles Percier ( Szarl Persie), autorzy przebudowy i dekoracji wnętrz pałacowych w Malmaison (Malmasą), Compiegne ( Kompień), paryskim Luwrze, Wersalu, Fontenbloau (Fątęblo), Seint – Cloud (Sęt Klod), Tuilleries (Tulirią) i Luku Tryumfalnego na placu Karuzel w Paryżu.

Najwspanialszą jednak budowlą okresu empire (empir) jest Luk Tryumfalny na placu de Gaulle (de Gola) w Paryżu.Wybudowany został z inicjatywy Napoleona Bounaparte ku czci armii francuskiej przez Charlgrena ( Szarlgrena) w formie arkadowego rzymskiego łuku tryumfalnego. Dzisiaj mieści się tu Grób Nieznanego Żołnierza. W Anglii wykształcił się w ramach neoklasycyzmu tak zwany styl regencji, Jego głównym twórcą był John Nash ( Dżon Nesz), który projektował dla ówczesnego regenta, a późniejszego króla Jerzego IV. Jego największe dzieła to: Regent’s Park, Regent Street, plac Picadilly Circus ( Pikadilly Sirkus) i Oxford Cirkus oraz pałac Royal Pavillion w Brighton ( Brajton).

Innym wielkim architektem neoklasycyzmu w Anglii był John Soane (Dżon Sołn), który w swojej działalności pozostał bezwzględnie wierny wzorcom starożytnym.
Utrzymane w stylu greckim budowle odznaczały się mistrzostwem formy i proporcji. Niestety spośród wielu gmachów jego autorstwa pozostało już tylko kilka.
W Niemczech najwybitniejszym przedstawicielem neoklasycyzmu był Karl Friedrich Schinkel ( Karl Fridrich Szinkel), bliski współpracownik i doradca króla Prus.
Wzorując się na stylu antycznej Grecji potrafił pogodzić ten styl z wymogami użyteczności. Jego główne dzieła to Nowa Warownia i Stare Muzeum w Berlinie.

W Rosji neoklasycyzm tworzyli między innymi:
1. Giacomo Quarenghi ( Dziakomo Kuareni) – włoski architekt.Jego dziełem są: Pałac Aleksandryjski w Carskim Siole, Teatr Ermitage ( Ermitaż) i Instytut Smolny w Petersburgu.
2. Andriej Woronichin – autor projektów neoklasycystycznej zabudowy Petersburga, Akademii Górniczej i Soboru Kazańskiego też w Petersburgu.
3. Wasilij Stasow – projektował sobory i bramy tryumfalne.

W Polsce okres neoklasycyzmu przypadł na czasy Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego.Tworzyli wówczas tacy wybitni architekci jak:
1. Antonio Corazzi (Antonio Koracci) – włoski architekt pracujący w Polsce. Jego dziełem są pałac Staszica, pałac Komisji Skarbu, urbanistyczne projekty placów Teatralnego i Bankowego a przede wszystkim Teatr Wielki w Warszawie.
2. Jakub Kubicki – jego dziełem są liczne pałace, rogatki warszawskie a zwłaszcza Belweder.
3. Christian Aigner – twórca świątyni Sybilli w Puławach, wzorowanej na świątyni Westy w Rzymie, pałacu Marynki także w Puławach. Prócz tego był autorem przebudowy zamku w Łańcucie i pałaców Radziwiłłów oraz Czartoryskich a także kościoła św. Aleksandra w Warszawie. Klasycyzm dotarł także do Stanów Zjednoczonych. Do liczących się twórców tamtego okresu zaliczyć można trzeciego prezydenta Stanów Zjednoczonych Thomasa Jaffersona
(Tomasa Dżefersona), który zaprojektował w stylu klasycystycznym budynek uniwersytetu w Wirginii. Najbardziej znanym obiektem w tym stylu jest jednak Kapitol w Waszyngtonie, siedziba kongresu Stanów Zjednoczonych.,,

Chociaż klasycyzm w swej formie nie był jednolity, to główną jego cechą było wzorowanie się na sztuce antycznej. Przez okres prawie stu lat przechodził różne koleje losu. Początkowo zachowywał delikatność i umiar. Z kolei przekształcił się w monumentalizm oparty na najsłynniejszych budowlach Rzymu by za czasów Napoleona osiągnąć swe najbardziej monumentalne oblicze. I chociaż posiadał włoskie korzenie, głównym ośrodkiem była Francja.

Tam też można oglądać najwspanialsze dzieła architektury w tym stylu. Niemniej jednak wpływ klasycyzmu w architekturze był tak wielki,że w prawie każdym kraju od
Rosji po USA można spotkać budowle z okresu klasycyzmu. Odkrycia archeologiczne we Włoszech miały również wpływ na rzeźbę. Pod wpływem tych odkryć i fascynacji rzeźbą antyku poszukiwano harmonii proporcji i ideału piękna Realizowano tematykę mitologiczną, alegoryczną i portretową, wykonywano monumentalne kompozycje figuralne. Rzeźby klasycystyczne charakteryzuje forma spokojna, zrównoważona, i zamknięta Artyści dążyli do ukazywania ludzi pięknych i szlachetnych.Postacie współczesne przedstawiano jako bohaterów mitycznych, strojąc ich w antyczny kostium lub obnażając. Rysy postaci sprowadzane do form regularnych i pięknych, nie wyrażały na ogół żadnych uczuć i nie zawsze były podobne do pierwowzoru.

Najsławniejszymi rzeźbiarzami klasycyzmu byli: Antonio Canova (Antonoi Kanowa) i Bertel Thorvaldsen. Canova działał w Rzymie. Rzeźbił głównie posągi i grupy mitologiczne takie jak „Dedal i Ikar”, „Trzy Gracje” i „Perseusz”. Rzeźbił także postacie współczesne, przedstawiając je jednak jako postacie mityczne. Napoleona I przedstawił jako Apolla a jego siostrę Paulinę Borghese jako Wenus. Polskiego księcia Henryka Lubomirskiego przedstawił zaś jako Amora. Rzeźba ta znajduje sie w Zamku w Łańcucie.

Bertel Thorvaldsen – Duńczyk, studiował w Rzymie. Tworzył rzeźby o tematyce mitologicznej, historycznej, religijnej a także pomniki i popiersia portretowe.
Wpłynął w znacznym stopniu na rozwój europejskiej rzeźby. Jest autorem pomnika księcia Józefa Poniatowskiego i Mikołaja Kopernika w Warszawie. Pomnik księcia Józefa do złudzenia przypomina pomnik Marka Aureliusza na Kapitolu w Rzymie.

W Polsce tworzyli też:
1. Jakub Tatarkiewicz – uczeń Thorvaldsena. Jest autorem niektórych postaci na frontonie Teatru Wielkiego w Warszawie.
2. Jakub Monaldi – włoski rzeźbiarz na dworze króla Stanisława Augusta. Jest on autorem rzeźb portretowych dla Zamku Królewskiego i dla Łazienek, popiersi królów i czterech posągów Ewangelistów na kościele Bernardynów w Warszawie.
3. Andrzej Le Brun – Francuz z pochodzenia, rzeźbiarz nadworny króla Stanisława Augusta.. Tworzył rzeźby do dekoracji Zamku Królewskiego i Łazienek oraz popiersia sławnych Polaków z brązu. We Francji tworzył Jean Antoine Houdon (Żau Antua Odą ), który po studiach w Rzymie pracował w Paryżu. Tworzył rzeźby mitologiczne, odznaczające się klasyczną formą i smukłymi proporcjami. Był znakomitym portrecistą. Pracował dla carycy Katarzyny II i Napoleona Bounaparte.

W Niemczech tworzył Johann Schadow (Johan Szadow).- nadworny rzeźbiarz w Berlinie. Jest twórcą kwadrygi na Bramie Brandenburskiej.

Także w malarstwie znalazły odbicie tendencje klasycystyczne. Cecha charakterystyczną tego malarstwa było to, że doskonałemu rysunkowi podporządkowano kolor. Uzyskiwano w ten sposób wyrazistość postaci. Kolor był na ogół chłodny i przygaszony a układ kompozycyjny; statyczny. Realizowano tematykę historyczną, mitologiczną i współczesną, bujnie rozwijał się portret. Niektórym tematom zaczerpniętym z antyku nadawano współczesny wydźwięk propagandowy. Celował w tym największy malarz tego okresu Jacques Louis David. (Żak Luis Dawid). Początkowo malował na potrzeby Wielkiej Rewolucji Francuskiej np. „Śmierć Marata”, „Przysięga Horacjuszy”, następnie stał się czołowym malarzem Napoleona, tworząc liczne portrety władcy. Tworzył popiersia Goethego, Napoleona, Balzaka, Viktora Hugo ( Igo) oraz medaliony i medale portretowe A.Mickiewicza, Lelewela, Niemcewicza, Czartoryskiego. We Francji tworzyli również uczniowie Davida : August Ingres tworzący prace mitologiczne i historyczne oraz Jean Gros (Żau Gros), który na zlecenie Napoleona dekorował kopułę Panteonu w Paryżu.
W Polsce działali dwaj wybitni Włosi, sprowadzeni do Warszawy przez króla Stanisława Augusta. Pierwszy z nich Marcello Bacciarelli ( Marczello Bacziarelli) byl głównym realizatorem polityki artystycznej króla. Bacciarelii namalował liczne portrety króla i ludzi z jego otoczenia a także wielkie kompozycje zdobiące ściany Zamku Królewskiego oraz obrazy historyczne, między innymi 22 portrety polskich władców.
Drugi z Włochów Bernardo Belotto zwany Kanaletto otrzymał zadanie utrwalenia widoków Warszawy.Kanaletto znany był z tego, że z drobiazgową dokładnością malował widoki miast. Utrwalił w ten wręcz fotograficzny sposób nie tylko Warszawę ale także rodzinną Wenecję, Drezno, Wiedeń i Monachium. W Warszawie pracował i tworzył uczeń Davida Antoni Brodowski. Komponował on obrazy o tematyce biblijnej, mitologicznej a także portrety. Klasycyzm miał też wpływ na muzykę. Okres klasycyzmu wydał trzech wspaniałych kompozytorów tworzących w Wiedniu: Josepha Haydna, Wolfganga Amadeusza Mozarta i Ludwika van Bethovena, a także reformatora opery Christopha Willibalda Glucka. W Polsce w okresie klasycyzmu tworzyli między innymi Wojciech Bogusławski, zwany ojcem polskiego teatru oraz Karol Kurpiński twórca oper.