Tanzania

Tanzania, Zjednoczona Republika Tanzanii, Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, United Republic of Tanzania, państwo we wschodniej Afryce, nad Oceanem Indyjskim, w skład którego wchodzą również wyspy przybrzeżne: Zanzibar, Pemba, Mafia. Graniczy z Mozambikiem, Malawi, Zambią, Zairem, Burundi, Ruandą, Ugandą i Kenią. 28 mln mieszkańców (1993).

Stolica: Dodoma (240 tys., 1988).

Główne miasta (1988): Dar es-Salam (1,3 mln), Mwanza (223 tys.), Mbeya (194 tys.) Tanga (188 tys.), Zanzibar (158 tys.).

Języki urzędowe: suahili i angielski, w użyciu także języki plemienne.

Jednostka monetarna: 1 szyling tanzański = 100 centów.

Ludność
Skład etniczny: ludy Bantu-Njamwezi i Sukuma (21%), Suahili (9%), Hehet i Bena (7%) oraz ok. 120 innych grup etnicznych, m.in. plemiona nilockie (głównie Masajowie) i kuszyckie, nadto Hindusi, Arabowie i Europejczycy (głównie Brytyjczycy).
Wyznania: chrześcijanie (34%), muzułmanie (33%), animiści, hinduiści. Średnia długość życia: mężczyźni 46 lat, kobiety 49 lat.

Warunki naturalne
Powierzchnia 945,1 tys. km2. Powierzchnia wyżynna (płaskowyż Uniamwezi), z licznymi uskokami i rowami tektonicznymi należącymi do Wielkich Rowów Afrykańskich. Najwyższy szczyt Kilimandżaro, 5895 m n.p.m. (najwyższy w Afryce). Wzdłuż wybrzeża rozciąga się wąski pas nizin.
Klimat równikowy, gorący i wilgotny. Średnia temperatura powietrza i średnie opady dla stolicy kraju wynoszą: w styczniu 28C i 71 mm, w lipcu 24C i 33 mm. Rzeki krótkie o dużym spadku, główna Rufidżi. Największe jeziora: Wiktorii, Tanganika, Niasa. Znaczną część powierzchnia kraju porasta sawanna, głównie trawiasta, oraz wiecznie zielone lasy (45% powierzchni). Wzdłuż wybrzeża namorzyny. Liczne parki narodowe i rezerwaty, największy Serengeti. Świat zwierzęcy reprezentują: słonie, nosorożce, lwy, antylopy, bawoły, gepardy.

Historia
Na terenie obecnej Tanzanii odkryto szczątki istot ludzkich sprzed ok. 1,7 mln lat (Olduvai). W II tysiącleciu p.n.e. obszary te zamieszkiwali Buszmeni, wyparci na południe w I tysiącleciu p.n.e. przez napływające z głębi kontynentu ludy Bantu. Od VIII w. wybrzeża i przybrzeżne wyspy (Zanzibar, Pemba, Mafia, Kilwa) skolonizowali Arabowie, zakładając liczne osiedla i stacje handlowe. Powstałe w X w. miasto Kilwa podporządkowało sobie inne osiedla nadbrzeżne i stało się stolicą sułtanatu afrykańskiego.
W XII w. władza sułtana obejmowała pas wybrzeży od Kenii do Mozambiku. Docierali tu podróżnicy i kupcy z Egiptu, Arabii, Persji, Indii, a nawet Chin, przybywający po złoto, kość słoniową, niewolników, ambrę i drzewo sandałowe. W handlowych miastach wybrzeża rozwijała się kultura powstała z przemieszania wpływów arabskich z miejscową tradycją ludów Bantu (Suahili).
Pod obcym panowaniem
Na początku XVI w. kontrolę nad sułtanatem i wyspą Zanzibar zdobyli Portugalczycy. W XVII w. Portugalczyków wyparli Arabowie z Maskatu. 1840 stolicę sułtanatu przeniesiono do Zanzibaru, który rozwinął się w największe miasto wschodniego wybrzeża Afryki. Od ok. 1870 silne państwo plemienne wodza Wanjamwezi. Od połowy XIX w. penetracja brytyjska, później (od 1884) - niemiecka. 1890 Wielka Brytania i Niemcy dokonały podziału stref wpływów w Afryce Wschodniej, umowa zwana helgolandzko-zanzibarską przyznawała Wielkiej Brytanii dorzecze Górnego Nilu oraz wyspy Zanzibar i Pembę, Niemcy przejęli kontrolę nad Rwandą, Urundi (dziś Burundi) i Tanganiką (kontynentalna część Tanzanii) - na ziemiach tych utworzyli Niemiecką Afrykę Wschodnią.
Na zamieszkanym przez Arabów wybrzeżu niemiecka ekspansja gospodarcza napotkała opór. Powstania miejscowej ludności 1891-1897 i 1905-1907 zostały jednak krwawo stłumione. Podczas I wojny światowej wojska belgijskie, brytyjskie i południowoafrykańskie zajęły niemiecką Tanganikę. 1920 Liga Narodów przekazała Tanganikę pod zarząd mandatowy Wielkiej Brytanii, Rwanda i Urundi przypadły Belgii, a region na południe od rzeki Ruvuma (obecny Mozambik) Portugalii. Po II wojnie światowej Tanganikę przekształcono w terytorium powiernicze ONZ pozostające pod administracją Wielkiej Brytanii.
Dążenie do niepodległości
Powstałe 1927-1929 Afrykańskie Stowarzyszenie Tanganiki przekształciło się w 1954 w Afrykański Narodowy Związek Tanganiki (TANU), prowadząc walkę o wyzwolenie kraju. 1958 odbyły się pierwsze wybory parlamentarne w Tanganice. 1960 Tanganika uzyskała autonomię wewnętrzną, a w 1961 niepodległość, początkowo jako dominium, od 1962 jako republika. Na pierwszego prezydenta wybrano przywódcę partii TANU - J.K. Nyerere. Pozostający pod administracją brytyjską Zanzibar uzyskał w 1963 uprawnienia autonomiczne.
W roku następnym krwawy przewrót wyniósł tam do władzy przywódcę lewicowo-nacjonalistycznej Afro-Shirazi-Party (ASP), szejka A. Karume, który przy poparciu Chin oraz NRD wprowadził system rządów wzorowany na modelu państw bloku komunistycznego. 26 kwietnia 1964, głównie dzięki zabiegom prezydenta Nyerere, Tanganika i Zanzibar połączyły się tworząc Zjednoczoną Republikę Tanganiki i Zanzibaru, przemianowaną następnie (w październiku 1964) na Zjednoczoną Republikę Tanzanii.
Polityka wewnętrzna
Prezydentem Tanzanii został dotychczasowy prezydent Tanganiki - Nyerere, wiceprezydentem - prezydent Zanzibaru Karume. Wprowadzona w następnym roku konstytucja organizowała nowe państwo na wzór komunistyczny, m.in. partii TANU zagwarantowano przywództwo polityczne. 1967 prezydent Nyerere wydał tzw. Deklarację z Arushy, w której precyzował zasady budowy ustroju socjalistycznego w Tanzanii.
1977 z połączenia monopartii obu części kraju (TANU i ASP) powstała nowa rządząca Rewolucyjna Partia Tanzanii (CCM), której przewodnictwo objął Nyerere. 1978 wojska ugandyjskie zajęły przygraniczny region Kagera, w odpowiedzi siły tanzańskie weszły do Ugandy, opanowały stolicę Kampalę doprowadzając do upadku prezydenta Ugandy I. Amina Dady. 1980 nastąpiła próba zamachu stanu w Zanzibarze. Narastające w Tanzanii trudności gospodarcze i niepokoje wewnętrzne doprowadziły w 1980 do powszechnych zamieszek, w wyniku których Nyerere zrzekł się urzędu prezydenckiego, a stanowisko to objął A.H. Mwinyi.
Kontynuujący politykę poprzednika nowy prezydent nie potrafił zwalczyć potęgujących się objawów kryzysu gospodarczego. W październiku 1990 na prezydenta separatystycznie zorientowanego Zanzibaru wybrany został S. Amour. Przystąpienie Zanzibaru do Organizacji Konferencji Islamskiej spowodowało dalszy wzrost napięć z Tanganiką. Interwencja byłego szefa państwa Nyerere sprawiła, że w sierpniu 1993 Zanzibar zrezygnował z członkostwa w tej organizacji.
30 listopada 1993 prezydenci Kenii, Tanzanii i Ugandy podpisali w Arushy układ, mający na celu ożywienie działań założonej w 1967 (zerwanej w 1977) wspólnoty gospodarczej państw wschodnioafrykańskich (East African Community). W wyborach 1995 zwyciężyła CCM, a prezydentem został jej kandydat - B. Mkapa.

Ustrój polityczny
Federacyjna republika prezydencka z jednoizbowym parlamentem - Zgromadzeniem Narodowym z 244 miejscami, członek brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Zanzibar ma własne lokalne organa władzy i konstytucję od 1979, zmienioną 1985.

Gospodarka
Gospodarka oparta na rolnictwie. Użytki rolne stanowią 43% powierzchni. Uprawia się: maniok, bataty, sorgo, kukurydzę, orzeszki ziemne, tytoń, banany, kakaowiec, bawełnę, trzcinę cukrową, herbatę, agawę sizalową (3. miejsce na świecie w produkcji), goździkowiec (80% światowej produkcji). Rozwinięta hodowla bydła, owiec, kóz, a także leśnictwo - oprócz drewna zbiór kory namorzynowej, kamfory, wosku pszczelego. Rybołówstwo. Eksploatacja diamentów, złota, kamieni szlachetnych. Przemysł włókienniczy, spożywczy, maszynowy, chemiczny, skórzany.
Dochód narodowy 100 USD na 1 mieszkańca (1991). Struktura zatrudnienia: rolnictwo - 80%, usługi - 15%, przemysł - 5%. Handel zagraniczny: eksportuje się główne produkty gotowe (23%), kawę (22%), bawełnę (16%) do Niemiec (9,5%), Indii (9,2%), Tajwanu (8,6%), natomiast importuje się dobra inwestycyjne (40%) i energię (14%) z Wielkiej Brytanii (11,6%), Arabii Saudyjskiej (9,3%) i Japonii (9,1%).

Atrakcyjne Miejsca
Do największych atrakcji turystycznych Tanzanii należą liczne parki narodowe, w tym największy i najsławniejszy z nich – Park Narodowy Serengeti. W Dar es-Salam zwiedzić można Muzeum Narodowe i Ogród Botaniczny, a w pobliżu Mwanzy – kopalnie złota i diamentów.