Paradygmat ewolucyjny w antropologii społeczno-kulturowej

Paradygmat ewolucyjny w antropologii społeczno-kulturowej


EWOLUCJONISTYCZNA ANTROPOLOGIA SPOŁECZNA
przedstawiciele Edward Taylor, Lewis Morgan


uwagi wstępne:
nie przedstawiciele tej orientacji nie realizowali badań w społeczeństwie badań terenowych
w Anglii nie było granicy pomiędzy socjologią a antropologią społeczną.
Zasady ewolucjonizmu – 1) teza jedności natury ludzkiej; 2) uniwersalizm rozwoju kulturowego; 3) genetyczna ciągłość rozwoju (każdy stan wcześniejszy wpływa na późniejszy); 4) pogląd o ukierunkowanej zmianie kulturowej; 5) dyferencjalny charakter zmiany (od form prostych do złożonych); 6) gradualizm, czyli stadialność rozwoju; 7) unilinearyzm rozwoju w długich okresach czasu; 8) metoda porównawcza; 9) celem badań ewolucjonistycznych było poszukiwanie genezy zjawisk kulturowych; 10) kluczowa rola przeżytków kulturowych

nauka o kulturze - Edward Burnett Taylora „Cywilizacja pierwotna” 1871 r.
sformułował program nauki o kulturze oraz rozwinął studia szczegółowe.

ewolucja kultury – odwołanie do myśli społecznej francuskiego i szkockiego oświecenia
antropologia ewolucjonistyczna – antropologia to naturalna historia rodzaju ludzkiego, najwyższy dział zoologii, nauka o rozwoju kultury

interpretacja nowożytna mówi, że kultury pozaeuropejskie stanowią rezultat grzechu, kary boskiej i w konsekwencji upadku

jego koncepcja znajdowała się w opozycji do Spencera, który badał społeczeństwo jako całość, Taylor rozkładał na części i poddawał je analizie przy pomocy metod porównawczych. Interesuje go śledzenie mitów, obyczajów, zagadek, gier, obrzędów.
Wprowadza to antropologii definicja kultury: kultura czyli cywilizacja w szerokim etnograficznym sensie jest złożoną całością, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, obyczaje oraz wszelki inne zdolności i nawyki zdobyte przez człowieka jako członka społeczeństwa”.
Studia nad rozwojem religii – istota religii powiązana jest z rozwojem kultury i myślenia – animizm (wiara w duchy) – fetyszyzm, bałwochwalstwo, totemizm, wiara w życie pozagrobowe, formy zoolatrii, analizuje politeizm i monoteizm.

koncepcja przeżytku kulturowego – np. zwyczaje, przesądy, zabobony, zwyczaje, np. ognie świętojańskie

Socjologiczna antropologia Morgana
Lewis Henry Morgan – Społeczeństwo pierwotne 1877
zaadaptowany przez plemię Seneka otrzymał imię: Ta-ya-do-o-wab-rub
Ancient Society 1877 – własna teoria rozwoju społecznego


wprowadzenie do teorii ewolucji społecznej problematyki techniki i ekonomiki jako jednej ze zmiennych podstawowych
powiązanie sprawy genezy organizacji politycznej za sprawą rozwoju własności prywatnej

najważniejszym aspektem ewolucji były przemiany sposobów zdobywania przez ludzi środków utrzymania
A. Dzikość – zbieranie owoców i orzechów; łapanie ryb i ogień; łuk i strzała
B. Barbarzyństwo – wyroby z gliny; oswojenie zwierząt; narzędzia żelazne;
C. Cywilizacja – alfabet fonetyczny i pismo.

dzikość – (a) niższy stan dzikości (od powstania człowieka do wprowadzenia rybołóstwa i nabycia posługiwania się ogniem – ludy zbierackie) – (b) średni (kończy się wraz z wynalezieniem łuku i strzały) – (c) wyższy (zaczyna się wraz z wynalezieniem łuku i strzały a kończy wynalezieniem garncarstwa)
barbarzyństwo – (a) niższy stan (zaczyna się odrębność geograficzna Starego i Nowego Świata, na półkuli wschodniej kończy się wraz z oswojeniem zwierząt, a na zachodniej z uprawą kukurydzy za pomocą nawadniania oraz wykorzystaniem cegły) – (b) średni – od nabycia umiejętności wytopu rudy żelaza(c) - zaczyna się wynalezieniem obróbki żelaza, a kończy wynalezieniem alfabetu i pisma
Cywilizacja – znajomość pisma

powyższy podział skonstruował w oparciu o poziom cywilizacyjny Europy i białej Ameryki

apologia społeczeństwa pierwotnego

badanie konkretnych społeczeństw – pars pro toto

studia nad rozwojem rodziny –
studia Johanna Bachofena i Johna McLennana – patriarchat, ale wcześniej był matriarchat, a wcześniej promiskuizm (amazonki miały być okresem przejściowym);
Morgan – brak struktur rodzinnych – (życie w grupie, promiskuzim) – rodzina swoista (punalua) – wspólne małżeństwo braci ze wspólnymi żonami bądź sióstr ze wspólnymi mężami – rodzina syndiasmiczna (parzysta) – nietrwałe małżeństwo jednej pary – rodzina patriarchalna (1 m + wiele kobiet) – rodzina monogamiczna – powstała wraz z rozwojem indywidualnej własności
znaczenie Morgana – usystematyzował dane dotyczące różnych kultur świata, zbudował system pojęć i terminów


NEOEWOLUCJONIZM (źródło: Paluch 1990)
Leslie A. White (1900 - 1975)
źródła intelektualne: przyjmuje założenia Morgana (rola własności) i materializm historyczny Marksa; dyferencjacja Spencera

podkreślał rolę środowiska przyrodniczego, jest to istotna zmienna w badaniach nad zmianami kulturowymi;
antropologia to nauka o kulturze, ale kultura oznacza w tym przypadku odrębną i autonomiczną klasę zjawisk
reprezentował skrajny determinizm kulturowy

swoistość zjawisk kulturowych – wiązał z symbolizmem, z jedynie ludzką zdolnością kreowania symboli i posługiwania się nimi. – nadaje to specyficzny sens materialistycznej i technologicznie zorientowanej koncepcji White’a.

Podstawowa teza: Człowiek to nie tylko zwierzę posługujące się narzędziami oraz symbolam

definicja kultury według White’a – to symbol zjawisk jak wzory zachowań, narzędzi, innych wytworów materialnych, wierzenia, wiedza, postawy i wartości i wszystkie one są uzależnione od symboli.
kultura jako całość i jako kultury oddzielnych konkretnych grup społecznych
komponenty kultury – 1) ideologiczny, obejmujący wierzenia; 2) socjologiczny, obejmujący zwyczaje, instytucje, wzory zachowań, 3) psychologiczny - związany z sentymentami, uczuciami i postawami; 4) technologiczny, obejmujący narzędzia i związane z nimi technologię;
kultura istnieje w czasie – rola wynalazku

teoria ewolucji kultury -
kultura to proces interakcji elementów systemu kulturowego, kultura dzieje się w czasie;
elementy tworzą układ hierarchiczny a podstawowym jest technologia, od której zależą pozostałe elementy – podstawowy jest element biologiczny: materialny, fizyczne i chemiczne
uznanie prymatu biologicznych podstaw kultury
postęp zależy od energii organizmu ludzkiego i innych źródeł: technologii i warunków środowiska, w którym się dokonują procesy technologiczne;

SOCJOBIOLOGIA (źródło: J. Turner 2004)
genetyka a dobór naturalny – geny – podstawowe jednostki dziedziczenia – Mendel 1906 r.
ewoluuje grupa genotypów –
dobór naturalny i mutacje -
cechy charakteryzujące grupy: altruizm, odwzajemnienie i wymiana to wynik doboru naturalnego
dobór krewniaczy –

Pierre van der Berghe zadał sobie pytanie, co powoduje, że ludzie to istoty społeczne?
uspołecznienie wywołane jest przez trzy procesy: 1) dobór krewniaczy; 2) odwzajemnienie – kiedy jednostki wzajemnie się wspierają, tworzą więź wzajemności; wymiana to skłonność behawioralna zaprogramowana przez geny; problem jazdy na gapę i frajera; 3) przymus
nabyte cechy kulturowe mogą być transmitowane, modyfikowane, zmieniane albo eliminowane w trakcje społecznego uczenia się