"Makbet" opracowanie lektury w pigułce

Makbet jest, obok Hamleta, jednym z najsłynniejszych bohaterów szekspirowskich.

To postać przerażająca, zbrodnicza i tragiczna. Był wzorowym rycerzem i sługą swojego króla, a stał się mordercą i przestępcą. Jego dzieje pokazują nam jak łatwo człowiek może stracić panowanie nad własnym losem, jak szybko i niezauważalnie może wpaść w błędne koło zbrodni. Przyjęło się porównywać Makbeta do klasycznych (antycznych) bohaterów tragicznych, takich jak Edyp, bądź Antygona. Przy tym porównaniu mówi się, że Makbet mógł – w przeciwieństwie do nich – kierować własnym losem, że nie ciążyło nad nim fatum. Szekspir jednakże – odwołując się do toposu teatru życia (theatrum mundi) – czyni z Makbeta, nie tyle wolnego człowieka, ile aktora odgrywającego jakąś z góry zaplanowaną rolę. Analizując charakter tego bohatera literackiego warto zastanowić się nad tym jak duży miał wpływ na własne postępowanie…

O utworze źródłowym
Makbet jest tragedią w pięciu aktach, powstałą około roku 1606. Źródłem tej najkrótszej bodaj tragedii Szekspira są średniowieczne Kroniki Ralpha Holinsheda.

Imiona głównych bohaterów są prawdziwe.
Akcja toczy się w XI wieku, a dokładnie w latach 1040 (Makbet morduje Duncana) – 1057 (Malkolm zabija Makbeta). Szekspir oczywiście historię nieco ubarwił, wyolbrzymiając rolę Lady Makbet i wprowadzając do dramatu wiedźmy oraz postacie fantastyczne (zjawy).

Głównymi postaciami tragedii są: Makbet i jego żona – demoniczna Lady Makbet. Dzięki tej parze Makbet jest sztuką najczęściej wystawianą przez teatry całego świata – Makbet i jego żona dają bowiem możliwość stworzenia niezapomnianych kreacji aktorskich.

Sztuka – dzięki przepowiadającym przyszłość wiedźmom – zdaje się być podobna do klasycznych tragedii antycznych, tam równie ważną rolę odgrywa wyrocznia. Sama budowa dzieła Szekspira odbiega zasadniczo od antycznego kanonu – w Makbecie zaburzona jest jedność czasu (akcja trwa kilka lat – w czasie historycznym nawet kilkanaście) i miejsca (rzecz dzieje się w różnych miejscach Anglii i Szkocji). Szekspir w swym dramacie stawia zasadnicze pytanie: czy za zło odpowiedzialne są demoniczne siły (wiedźmy, zjawy), czy może drzemiąca w każdym człowieku pokusa. Czy Makbet zamordowałby Duncana, gdyby nie usłyszał przepowiedni trzech wiedźm?

Bardzo ważny cytat
Życie jest cieniem ruchomym jedynie
Nędznym aktorem, który przez godzinę
Pyszni i miota się po scenie, aby
Umilknąć później na zawsze: jest bajką
Opowiedzianą przez głupca, pełnego
Furii i wrzasków, które nic nie znaczą.

Makbet w czasie przedstawionym utworu przechodzi wielką przemianę: z lojalnego i oddanego królowi Duncanowi dowódcy armii szkockiej staje się mordercą i zdrajcą swego pana.

Mocne strony:
Makbet jest bez wątpienia odważnym i walecznym rycerzem. Jako wódz armii Dunkana dokonuje wielkich czynów. Takiego przedstawia nam go Szekspir na początku dramatu. Taki też pozostanie do końca – mimo tego, że wstąpi na złą drogę – zawsze będzie walczył, nawet samotny i z góry skazany na porażkę.

Słabe strony:
Przede wszystkim uległość względem Lady Makbet oraz żądza władzy. Makbet, bezgranicznie kochający żonę, zbyt łatwo daje się jej namówić na dokonanie niecnego czynu. Z drugiej strony – nie zrobiłby
tego, gdyby jednak nie pragnął zostać królem.

Ważne słowa bohatera
Służba i wierność to moja powinność,
One są same największą nagrodą.
Boję się myśleć o tym, co zrobiłem.
Spojrzeć znów na to nie śmiem, nie mam siły.
Potwornościami przesycony jestem.
Koszmary – nazbyt dobrze znane moim
Morderczym myślom – nie mogą mną wstrząsnąć.

Znaczenie postaci
Mówi się, że Makbet jest postacią uniwersalną. Znaczy to tyle, że jeśli popatrzymy na tego bohatera poza kontekstem historycznym – to jego przeżycia będą dla nas ciągle znaczące, będzie przemawiał do nas nawet po czterystu latach. Namiętności targające Makbetem: żądza władzy i sławy są nam przecież i dzisiaj nieobce. Można powiedzieć, że Makbet uosabia ciemne strony tkwiące w duszy każdego człowieka. Dodajmy, że Makbet jest nietuzinkową i jedyną w swoim rodzaju postacią literacką – bohatera który w jednakim stopniu zasługuje na litość i potępienie mógł stworzyć tylko geniusz Szekspira.

Błędne koło zbrodni:
Makbet chcąc uzyskać spokój i bezpieczeństwo po zamordowaniu Duncana zabija Banka. Aby ta zbrodnia nie wydała się, morduje całą rodzinę Makdufa. Można powiedzieć, że bohater wpadł w „błędne koło”, w którym jedna zbrodnia prowokuje drugą. Nic, nawet sam Makbet, nie jest wstanie zatrzymać tego krwawego korowodu wydarzeń.

Tytułowy bohater tragedii Szekspira swą krwawą walkę toczy tak naprawdę samotnie. Uległ pokusie władzy i wpływom ciemnych mocy. Za popełnione zbrodnie wziął pełną odpowiedzialność i to właśnie czyni go postacią tragiczną.

CV – Biografia bohatera
• Pierwsza przepowiednia – Makbet, wraz z towarzyszącym mu Bankiem, spotyka na swej drodze trzy wiedźmy. Przepowiadają mu one, że zostanie tanem Glamis, tanem Kawdoru oraz królem. Dwie pierwsze przepowiednie szybko spełniają się same, ostatniej „pomaga” Makbet.
• Namowa Lady Makbet – być może Makbet nie dopuściłby się zbrodni, gdyby nie uległ perswazji żony. Jej wpływ na niego pozostanie, przez cały czas akcji dramatu, bardzo silny.
• Morderstwo króla Duncana – Makbet dzięki temu sam staje się królem Szkocji.
• Morderstwo Banka – Makbet zleca trzem mordercom zabójstwo swego dawnego druha. Warto zwrócić uwagę, że nie morduje przyjaciela własnoręcznie. Może bał się go, a może sądził, że będzie miał w ten sposób czyste sumienie…
• Duch Banka pojawia się na przyjęciu u Makbeta – wraz z nim przychodzą pierwsze wizje i wyrzuty sumienia – zarówno u Makbeta, jak i u Lady Makbet.
• Druga przepowiednia wiedźm – Makbet tym razem z własnej woli udaje się do czarownic, dowiaduje się od nich, że ma strzec się Makdufa, że sam nie zginie z ręki człowieka zrodzonego z łona kobiety oraz, że może czuć się bezpieczny dopóki nie zaatakuje go las Birnam. Mimo to Makbet postanawia zabezpieczyć się i zamordować Makdufa.
• Makduf ucieka do Anglii, więc nasłani przez Makbeta zbójcy mordują jego żonę i małego synka. Makduf i Malkolm, przy pomocy Anglików, planują atak na Szkocję i Makbeta.
• Atak wojsk angielskich na zamek Makbeta. Tym razem przepowiednie znów się sprawdzają – żołnierze, aby się zamaskować – niosą przed sobą gałęzie z lasu birnamskiego (co wygląda jakby do ataku poszedł las), a Makbet ginie z ręki Makdufa – „wyprutego przed czasem z matki łona” – czyli wydobytego z brzucha matki za pomocą cesarskiego cięcia.

Najważniejsze momenty w życiu bohatera
• Przepowiednia wiedźm
• Pierwsze morderstwo (króla Duncana)
• Kolejne morderstwa i zbrodnie
• Kolejna przepowiednia wiedźm
• Śmierć żony
• Atak na zamek

Bohater o sobie samym
Makbet uważał się za człowieka honorowego i niezwykle odważnego; w swoim mniemaniu pozostał taki do końca. Z drugiej jednak strony, wyrzuty sumienia nie dawały mu spokoju i z czasem chęć ukrycia prawdy o popełnionych zbrodniach, stała się jego obsesją. Makbet długo nie mógł się pogodzić z tym, że jest okrutnym człowiekiem i mordercą. Zrozumiał to dopiero wtedy, kiedy nie mógł już zawrócić z raz obranej drogi.