Wiedza o sztukach plastycznych- pytania i odpowiedzi do egzaminu (brak 5 z 21)

1.WYZNACZNIKI SZTUKI WEDŁUG JANSONA

2.WIELKA TEORIA PIĘKNA- PITAGOREJSKO PLATOŃSKA, GŁÓWNE ZAŁOŻENIA
Platon piękno pojmował bardzo szeroko. Obejmował nim nie tylko wartości estetyczne ale także moralne i poznawcze. Obok piękna estetycznego znał i cenił inne piękna. Zakres pojęcia piękna nie był dla niego niczym innym niż szeroko rozumiane dobro. „Prawda, dobro i piękno”- słynna triada, zestawiająca najwyższe ludzkie wartości. Stawiał w niej piękno na równi z innymi najwyższymi wartościami. Platon piękno rozumiał obiektywnie- i to jego rozumienie cechowało estetykę Platona. „Piękno jako ład i miara”- w pitagorejskiej koncepcji Platon widział istotę piękna w ładzie, mierze, proporcji i harmonii. Rozumiał je jako własność zależną od układu jej części; jako własność ilościową, matematyczną, dającą się wyrazić liczbą (miarą,proporcją). Miara i proporcja to piękno i cnota- istota piękna jak i wszelkiego dobra, tkwi w mierze i w proporcji. Wszystko co dobre jest piękne, a piękne nie może być bez miary. Miara i proporcja dlatego stanowią o pięknie rzeczy, że dają im jedność. Miarę należy w niektórych wypadkach rozumieć jako liczbę, w innych jako umiar i stosowność. Platon wielbił Egipcjan za to, iż zrozumieli że w sztuce jak i w życiu ład i miara są rzeczą najważniejszą, że kto właściwa miarę znajdzie powinien przy niej trwać i nie szukać nowych form. Potępiał współczesną sztukę ateńską, za to że utraciła miarę. Według niego dobra sztuka oparta jest na mierze, jest przeciwieństwem zła. Stawia na zmysłową i uczuciową reakcję ludzi.

3.GENEZA ŚWIĄTYNI GRECKIEJ. FORMA I FUNKCJA, PRZYKŁADY
Pierwsze obrzędy religijne ludów greckich odbywały się pod gołym niebem, na symbolicznie wydzielonej przestrzeni nazywanej temenos. Stawiano tam ołtarz, kopiec lub kapliczkę. Przykładem takiego obszaru są Delfy. Najstarszą znaną świątynie grecką odkryto na wyspie Keos. Pochodzi ona z XVIII- XVII w. p.n.e. Jednak okres rozwoju świątyń, na podstawie zachowanych obiektów, ich ruin i wykopalisk, datuje się dopiero na czasy od VIII- VII w. p.n.e. Kaplice pochodzące z VIII w. p.n.e. mają kształt megaronu. Wzorowane są na ówczesnych domach mieszkalnych, bowiem budowano dom bóstwa. Pomieszczenie, w którym stał posąg, przykryte było dwuspadowym dachem. Przed wejściem stały dwie kolumny. Za nimi znajdował się mały taras – pronaos- umieszczony pomiędzy dwoma wysuniętymi ścianami zakończonymi antami. Przykładem takiej świątyni jest dorycka świątynia Temidy w Rammos z około roku 500 p.n.e. Częściej korzystano z takiego rozwiązania przy budowie skarbców świątynnych. Dalszy rozwój świątyń to wysunięcie kolumn przed front świątyni, przy jednoczesnym skróceniu ścian bocznych. W ten sposób powstał prostylos oraz amfiprostylos- po dodaniu szeregu kolumn za świątynią (np. świątynia Nike Bezskrzydłej) - Apteros w Atenach. Kolejny etap rozwoju świątyń greckich to otoczenie kolumnadą, najczęściej w jednym lub dwóch rzędach: peripteros (dorycka świątynia Zeusa w Olimpii).

4.TRZY GRECKIE PORZĄDKI ARCHITEKTONICZNE, PRZYKŁADY
Porządki architektoniczne wykrystalizowały się w Grecji w okresie archaicznym, wraz z rozpowszechnieniem się w architekturze materiału budowlanego, jakim był kamień. Ujęły one w ścisłe reguły założenia architektury - przede wszystkim świątynnej. Cywilizacja grecka wytworzyła dwa podstawowe porządki architektoniczne: dorycki i joński, które, modyfikowane na różne sposoby (porządek koryncki, toskański), stosowane były na obszarze całego antycznego świata. Porządek architektoniczny narzucał przede wszystkim proporcje, w jakich miały występować stałe elementy budowli, a więc krepidoma, kolumny, belkowanie i przyczółek. Jednostką (modułem), wedle której mierzono proporcje budowli, był promień dolnego bębna kolumny. Używając go jako podstawowej miary, projektowano resztę budowli. Budowle doryckie były bardziej przysadziste i surowe, a jońskie bardziej smukłe i ozdobne. Najstarszy jest porządek dorycki, który powstał w VII wieku p.n.e. i występował głównie w Grecji i koloniach zachodnich, na przykład na Sycylii i w południowej Italii. Kolumna dorycka charakteryzowała się wybrzuszonym i żłobkowanym trzonem, pozbawiona była bazy, jej głowica miała prostą formę geometryczną. Około stu lat później na wyspach Morza Egejskiego wykształcił się bardziej dekoracyjny porządek- joński. Jego charakterystycznymi cechami były woluty (ślimacznice) na głowicach oraz akroteria. Kolumny jońskie różniły się od doryckich tym, że były smuklejsze i posiadały profilowaną bazę. Kolejny porządek - koryncki powstał w Atenach w V wieku p.n.e. Kolumny korynckie były najbardziej smukłe i charakteryzowały się bogato zdobionymi kapitelami. Ważną ozdobą korynckich głowic były liście akantu, rośliny rosnącej w krajach basenu morza śródziemnego.


5.RZEŹBA GRECKA A RZEŹBA STAROŻYTNEGO RZYMU. PORÓWNANIE
Rzeźba grecka epoki archaicznej i klasycznej- Rzeźbiarze i inni artyści eksperymentowali w tym okresie z nowymi technikami i środkami wyrazu. Nowatorstwo i różnorodność objawiły się najpełniej w rzeźbie wolno stojącej, przedstawiającej ciało ludzkie - co było cechą charakterystyczną sztuki greckiej w V wieku p.n.e. Rzeźby mogły być publiczne, czyli finansowane z publicznych funduszy (jak na przykład Partenon), albo prywatne, co jednak nie oznaczało, że pozostawały w prywatnym posiadaniu. Opłacone z prywatnej kieszeni posągi bogów umieszczano w świątyniach i sanktuariach jako świadectwo pobożności. Istniała tradycja składania w ofierze bogom pięknie dekorowanych przedmiotów mających upamiętniać ważne w życiu osobistym wydarzenia. Bogate rodziny zamawiały posągi przedstawiające zmarłych krewnych - szczególnie tych, którzy zmarli w młodym wieku - aby umieścić je na grobie jako wspomnienie ich cnót. Rzeźbiarze egipscy tworzyli w tym samym stylu przez całe tysiąclecia. W rzeźbie wolno stojącej dominować zaczęły postacie wyobrażane w pozycji dość swobodnej, co stanowiło kolejny etap ewolucji prowadzącej do ukazywania postaci w ruchu także w posągach związanych z kultem i życiem świątyń. Mężczyzn nadal przedstawiano jako nagich atletów lub wojowników, kobiety zaś rzeźbiono odziane w piękne szaty. Tak postawa, jak i szczegóły anatomiczne ewoluowały ku jeszcze bardziej naturalistycznemu przedstawianiu. Początkowo posągi kurosów ukazywano zawsze z lewą nogą wysuniętą i ramionami trzymanymi sztywno przy ciele, później mężczyźni mieli ręce ułożone swobodnie, a ciężar ciała mógł spoczywać na dowolnej nodze. Muskulaturę przedstawiano bardzo dokładnie, co stanowiło istotną zmianę w stosunku do rzeźby powstającej w VI wieku p.n.e. Także kobiety rzeźbiono obecnie w pozycji swobodniejszej, a okrywające je szaty modelowano w taki sposób, by raczej podkreślały kształt ciała, niż go skrywały. Ulubionym materiałem rzeźbiarzy, którzy wprowadzali ten nowy, wymagający styl, stał się brąz, choć nadal chętnie sięgano po marmur. Tworzenie posągów z brązu, odlewanych w formach wykonywanych z glinianego modelu, było możliwe jedynie w dobrze wyposażonych warsztatach, dysponujących odpowiednimi piecami i narzędziami. Ponieważ rzeźbiarze, czy szerzej artyści, pracowali własnymi rękami, członkowie społecznej elity uważali ich za robotników zajmujących niską pozycję w społecznej hierarchii i tylko najsławniejsi spośród nich, jak Fidiasz, mogli wspiąć się na najwyższe szczeble społecznej drabiny. Wytrzymałość i ciągliwość brązu umożliwiła nie stroniącym od eksperymentów rzeźbiarzom, takim jak Ateńczyk Myron i Poliklet z Argos, przedstawianie postaci ludzkiej w sytuacjach fizycznego wysiłku i pełnego ruchu. Dziełem Myrona jest słynny Dyskobol, ukazujący atletę na chwilę przed wyrzuceniem dysku, w postawie nie mającej nic wspólnego ze spokojną symetrią posągów archaicznych.
Rzymska rzeźba- Ten rodzaj sztuki wydaje się być najbardziej oryginalnym wytworem rzymskiej sztuki przede wszystkim ze względu na rzeźbę portretową. Portret rzymski- chodziło w nim o realistyczne przedstawienie portretów Rzymian. Cechą charakterystyczną było zgeometryzowanie kształtów i bardzo dosłowne, drobiazgowe przedstawianie włosów, a także wyrazistość rysów, dzięki czemu portrety nabierały ekspresji. Pod koniec czasów Republiki pojawiają rzeźbione w kamieniu portrety nagrobne, reliefowe i pełne, przedstawiające popiersia osób prywatnych. Ten właśnie typ przedstawienia jako najczęściej reprezentowany bywa utożsamiany w ogóle z portretem republikańskim. Charakterystyczną cechą portretów z II w. p.n.e. jest przedstawienie samej głowy z częścią szyi. Wyróżniamy kilka ich typów. Pierwszym z nich są portrety-maski przedstawiające starszych mężczyzn, charakteryzujące się weryzmem (podkreślaniem fizycznych cech podeszłego wieku), dokumentalnym odtworzeniem szczegółów: przerysowana sieć zmarszczek, bruzdy wokół ust i na czole, zapadnięte policzki, ostry nos, głęboko osadzone oczy. Genezą ich powstania były najprawdopodobniej woskowe maski pośmiertne. Z reguły zachowały się portrety osób nieznanych. Druga grupa to portrety wybitnych polityków. Mamy tutaj do czynienia z bardziej plastycznym i miękkim opracowaniem twarzy i włosów. Przedstawienia nie są tak realistyczne, lecz jakby nieco bardziej wyidealizowane. Wreszcie trzeci typ portretów to rzeźby kobiet. Charakterystyczną ich cechą jest jeszcze większe łagodzenie i idealizowanie rysów. Widać tu o wiele silniejszy wpływ rzeźby hellenistycznej. Wynika to z braku portretów pośmiertnych kobiet. Główną zmianą w portrecie czasów późniejszych jest idealizacja rysów, co tłumaczy się wpływem wzorów greckich, oraz wprowadzenie barków. Rzeźbę portretową cechuje dalej staranność w opracowaniu szczegółów, cyzelowanie włosów i szat. W portrecie kobiecym pojawia się charakterystyczna fryzura (tzw. gniazdo os). Generalnie rzeźba rzymska pozostawała pod wpływami wzorów etruskich (Wilczyca Kapitolińska), a później greckich, o czym może świadczyć wielka liczba kopii greckich arcydzieł, jakie powstają w czasach późnej Republiki i Cesarstwa. Z zachowanych kopii wynika, iż Rzymianie największą estymą darzyli greckie dzieła powstałe w okresie hellenistycznym. Okres największego rozkwitu rzymskiej rzeźby to czasy późnej Republiki i Cesarstwa. Jednocześnie obok nurtu reprezentacyjnego, dominującego w Rzymie, mamy szereg przykładów tzw. rzeźby prowincjonalnej. Jest ona mniej zależna od wielkich greckich wzorów i zwykło się (nie całkiem słusznie) uważać, iż reprezentuje niższy poziom. Okres późnego cesarstwa to czasy, w których zmieniają się kanony rzeźby i właśnie tzw. prowincjonalne typy przedstawień zaczynają przeważać także w sztuce monumentalnej (tetrarchowie, głowa Konstantyna Wielkiego).

6.ARCHITEKTURA SAKRALNA GRECJI I RZYMU, PORÓWNANIE
Architektura Grecji- Świątynie greckie włączone są w krajobraz. Nie dominują nad nim. Panuje w nich harmonia i ład kompozycyjny. W budowlach stosowano precyzyjne wyliczenia matematyczne w celu osiągnięcia wrażenia doskonałości proporcji i perfekcji wrażeń optycznych ( np. trzony kolumn mają wybrzuszenia w środku, kolumny narożne odchylone są na zewnątrz.) Piękno porządków greckich leży w prostocie konstrukcji, jasności formy i szlachetności materiału z którego były zbudowane. Piękno utożsamiali Grecy z ładem, harmonią, regularnością, prawidłowością. Obowiązywał umiar w dekoracjach, logika, spokój i powaga. Najokazalszy kompleks świątynny wzniesiono w Atenach na wzgórzu Akropolis (Akropol). Na Akropol wiodą szerokie, zadaszone schody - Propyleje ( styl dorycki). Z boku znajdowała się Pinakoteka,z przeznaczeniem na zbiór obrazów. Było to pierwsze w świecie muzeum. Na prawo od wejścia stoi mala świątyńka Nike - w stylu jońskim. W głębi wznosi się Partenon poświęcony Atenie - w porządku doryckim. Na lewo od Propylejów stoi Erechtejon - poświęcony Atenie i Posejdonowi, z przedsionkiem gdzie zamiast kolumn ustawione są posągi kobiet tzw.kariatydy. Wolne miejsca między świątyniami wypełniały posągi. Obok Partenonu stał brązowy , złocony posąg Ateny Promachos - dzieło Fidiasza. Zarówno świątynie jak i posągi były polichromowane.
Podobnie jak budowle sakralne, na podstawie obliczeń matematycznych budowane były teatry, wykorzystujące ukształtowanie terenu ( teatr Dionizosa w Epidauros).
Architektura Rzymu- Nowością konstrukcyjną w architekturze rzymskiej jest stosowanie półkolistych łuków. Domy prywatne patrycjuszy - wille, to pomieszczenia zgrupowane wokół dwóch ośrodków: atrium- rodzaj hallu z sadzawką pośrodku i perystylu- wewnętrznego ogródka otoczonego kolumnowym portykiem. Bazyliki służyły do rozpraw sądowych i zawierania umów handlowych. Były to budowle o planie prostokątnym, podzielone kolumnadami na trzy lub pięć części. Amfiteatry przeznaczone do oglądania walk gladiatorów i dzikich zwierząt(np. Koloseum). Teatry rzymskie inspirowane były greckimi. Odeony służyły do popisów muzycznych i przykryte były dachami. Cyrki służyły do wyścigów rydwanów. Łaźnie - termy były to wielkie kompleksy budowlane, przeznaczone do spotkań towarzyskich i kąpieli. Zawierały biblioteki, boiska sportowe, baseny, ogrody(np. Termy Karakalli, Dioklecjana).

7.GENEZA BAZYLIKI STAROCHRZEŚCIJAŃSKIEJ, PRZYKŁADY
Sztuka tworzona przez pierwszych chrześcijan w celu wyrażenia treści religijnych i podkreślenia swej przynależności wyznaniowej. Obejmuje dzieła architektoniczne i plastyczne powstałe w basenie Morza Śródziemnego od narodzin chrześcijaństwa (II w.) do końca VII w. (początki ikonoklazmu). Cezurę wewnętrzną jej rozwoju stanowi edykt mediolański Konstantyna Wielkiego (313), przyznający chrześcijanom pełnię swobód religijnych. W sztuce wczesnochrześcijańskiej utworzyły się zupełnie nowe jakości. Przede wszystkim wykształciła znaczną część podstawowych form ikonograficznych i architektonicznych, które złożyły się na kanon sakralnej sztuki i architektury późniejszych epok. Są to m.in. typy: trój- lub pięcionawowej bazyliki ze sklepioną apsydą i drewnianym stropem lub otwartą więźbą (rzymskie bazyliki Św. Jana na Lateranie, IV w., i Santa Maria Maggiore, V w.), bazyliki orientalnej z oktagonalnym budynkiem zamiast apsydy (bazyliki: Narodzenia Pańskiego w Betlejem, lata 20. IV w., Grobu Św. w Jerozolimie, lata 30. IV w.) i świątyni wznoszonej na planie centralnym (baptysterium katedralne w Mediolanie, IV w., baptysterium w Neapolu, ok. 400, galijskie baptysteria w Frjus, Aix-en-Provence, Riez, wszystkie z V w., centralne rozwiązanie nietypowe: San Stefano Rotondo w Rzymie, 468-483), a w sztukach plastycznych wobrażenia takie, jak np. wspomniany już Dobry Pasterz, Baranek Boży (fragmenty sarkofagu w bazylice San Apollinare in Classe w Rawennie, V w., i dyptyku z kości słoniowej ze skarbca katedralnego w Mediolanie, 2. połowa V w.), orant (fragment sarkofagu eksponowanego w Museo Torlonia w Rzymie, III w. i sarkofagu Izaaka w kościele San Vitale w Rawennie, VII w.), różne odmiany Pantoktratora (mozaika z apsydy bazyliki Św. Prudenciany w Rzymie, IV w., malowidło ścienne z klasztoru Św. Apollona w Bawit w Egipcie, V-VII w., mozaika z bazyliki San Apollinare Nuovo w Rawennie, VI w.).

8.SYMBOL I ALEGORIA NA PRZYKŁADZIE SZTUKI STAROCHRZEŚCIJAŃSKIEJ
Oprócz architektury i związanych z nią form malarstwa i rzeźby rozwijało się też malarstwo ikonowe i książkowe. Sztuka wczesnochrześcijańska była związana z ideą życia pozagrobowego. Zmarłych grzebano w katakumbach (najważniejsze zespoły w Rzymie i Neapolu), których ściany ozdabiano freskami o treści symboliczno-religijnej (ryby, kotwice, winne grona, ptaki, monogramy Chrystusa) lub wyobrażenia figuralne z Biblii , niekiedy z mitologii (Orfeusz, Eros i Psyche), stiukami, a nawet marmurem. Wnętrza katakumbów były więć o ciekawej dekoracji malowniczej. Ich tematyka obejmowała symbole (wyobrażenia orantów, Dobrego Pasterza) a także przekształcone motywy antyczne oraz nieliczne sceny ze Starego Testamentu.

9.ZŁOTY OKRES W SZTUCE BIZANTYJSKIEJ
Sztuka bizantyjska- sztuka chrześcijańska rozwijająca się w Cesarstwie Bizantyjskim (Bizantyńskim); wyrosła z tradycji m.in. sztuki hellenistycznej. Formowana od IV w. rozkwitła za panowania Justyniana I (VI w.); 726-843 kryzys ikonoklastyczny. Złoty wiek sztuki bizantyjskiej przypada na panowanie dyn. Macedońskiej, Komnenów i Angelosów 843-1204. Główne formy sztuki bizantyj. to architektura sakralna, malarstwo ścienne, ikon i miniaturowe oraz mozaiki. W architekturze przenika się gr. logika, ład, jasność myśli podporządkowanej matematycznym wyliczeniom z rzym. rozmachem i wynalazczością w zakresie konstrukcji oraz ze wsch. umiłowaniem przepychu, bogactwa, zmienności form. Najdoskonalszym dziełem jest Hagia Sophia - Kościół Mądrości Bożej w Konstantynopolu (532-537), z nowatorsko rozwiązaną kopułą. Wyróżniają się kościoły w Rawennie, m.in. San Vitale (VI. w.). Reprezentowany przez nie typ budowli kopułowej na planie wieloboku rozpowszechnił się na terenie całego cesarstwa i w strefie jego wpływów, przetrwał do XIX w. w architekturze ruskiej i bałkańskiej. Wnętrza kościołów (także grobowców i mauzoleów) ozdabiały malowidła ścienne, a przede wszystkim wspaniałe mozaiki (sceny ze Starego i Nowego Testamentu, postacie świętych). Zachowały się mozaiki w Rawennie - w San Vitale (cesarz Justynian z cesarzową Teodorą i orszakiem) i mauzoleum Galii Placydii, w Rzymie, Mediolanie, klasztorze św. Katarzyny na Synaju. Z późniejszego okresu (po upadku ikonoklazmu) pochodzą piękne mozaiki w kościołach Hagia Sophia i Kariye Dżamii w Konstantynopolu, w klasztorach Hosios Lucas i Daphni w Grecji, w kościołach Wenecji (m.in. bazylika św. Marka). Malarstwo ikonowe, stojące na wysokim poziomie artyst. tworzyli zakonnicy. Bizantyjska sztuka malowania ikon dotarła przez Włochy do Europy Zach. i miała duży wpływ na malarstwo europejskie. Silnie oddziaływała na malarzy ikon w Bułgarii i na Rusi (twórczość A. Rublowa). Freski charakteryzują się podobnym jak ikony sposobem kompozycji i przedstawiania postaci; wpływ bizant. malarstwa ściennego widoczny jest w Polsce we freskach w kaplicy św. Trójcy na zamku w Lublinie, w prezbiterium katedry w Sandomierzu, w kaplicy Świętokrzyskiej w katedrze na Wawelu. Rzemiosło artyst. reprezentują bogato zdobione przedmioty kultu rel. i sprzęty (np. tron biskupa Maksymiliana w Rawennie). Rzeźba podporządkowana była architekturze, gł. miała charakter ornamentalny.

10.STYL ROMAŃSKI W ARCHITEKTURZE EUROPEJSKIEJ I POLSKIEJ, PRZYKŁADY
Styl romański X - XIII w. - architektura:
Funkcja architektury romanskiej była podwójna: religijna i obronna. Kościoly spełniały też rolę twierdz. Budowle o grubych murach, małych, wąskich oknach, zwartej, zamkniętej kompozycji, składające się z prostych brył geometrycznych, były ciężkie, surowe i monumentalne. Wzorem był tu kościół opactwa benedyktyńskiego w Cluny.
Plany kościołów romańskich są podłużne , w kształcie krzyża łacińskiego. Prezbiterium zamknięte półkolistą apsydą. Korpus budowli podzielony na trzy nawy oddzielone od siebie filarami lub kolumnami. Głównym elementem konstrukcyjnym jest łuk półkolisty. Założenia były przeważnie bazylikowe z systemem wiązanym ( każdemu kwadratowemu przęsłu nawy głownej odpowiadają dwa kwadratowe przęsła naw bocznych). Prócz założenia bazylikowego istniał system halowy ( wszystkie nawy jednakowej wysokości).We wnętrzu kościoła występują galerie - empory, oddzielone od nawy głównej arkadami. Na zewnątrz urozmaicano płaszczyzny murów podziałami za pomocą kamiennych lizen i fryzów arkadowych. Odrzwia z bogatym obramowaniem stanowiły ozdobny portal, w którym nad drzwiami umieszczano półkolisty, rzeźbiony tympanon.
FRANCJA- Ma wiele kościołów pielgrzymkowych z bogatą dekoracją rzeźbiarską. Np.: kościoły w Vazelay, Tuluzie, Poitiers, Autun. ANGLIA- Np.: katedra w Canterbury, Peterborough, Norwick. NIEMCY- Kościoły niemieckie omawianego okresu charakteryzują się dużą ilością wież. Np.: kościoły w Hildesheim, Wormacji, Moguncji. HISZPANIA- Jest tu wiele kościołów pielgrzymkowych obficie zdobionych rzeźbami i freskami Np.: w Compostelli, Toledo. WŁOCHY-Architektura romańska we Włoszech pozbawiona jest charakteru obronnego, jest lekka. Np.: katedra, baptysteriumi , campanilla w Pizie, kościół San Miniato we Florencji. Styl romański w Polsce X - XIII w.
Przyjęcie chrztu w 996r. za pośrednictwem Czech, z Rzymu związało kulturę polską z kręgiem kultury łacińskiej. Najstarsza budowlą kamienną jest odkryta na Wawelu rotunda Marii Panny z X w. Romańskimi budowlami są też: zrekonstruowany kościół w Tumie pod Łączycą , Kościół Św. Andrzeja w Krakowie.
Zabytkiem plastyki w technice odlewniczej są "Drzwi gnieźnieńskie" ok. 1170r. z brązu.
Rzeźbę w kamieniu reprezentują portale we Wrocławiu obecne w kościele Św. Marii Magdaleny,oraz portal w Sulejowie a także cztery kolumny o rzeźbionych trzonach w Strzelnie.
Jedynym reliktem malarstwa sztalugowego jest odkryty w Dębnie fragment ołtarza z postaciami Św. Agnieszki i Św. Katarzyny.

11.REWOLUCJA W ARCHITEKTURZE- GOTYK
Architektura gotycka - Stopniowy wzrost siły i znaczenia władzy świeckiej, królewskiej i książęcej, rozwój administracji i handlu, a w ślad za tym powstanie większych miast - to wszystko sprawiło, że w architekturze gotyku kościół stracił swoje bezwzględne panowanie. Był on nadal budowlą największą, najbardziej imponującą i najtrudniejszą do zrealizowania, ale obok niego powstawały w obrębie miasta także ratusze, hale targowe, domy mieszkalne i fortyfikacje, a poza miastami, zwłaszcza w miejscach geograficznie najlepiej przystosowanych do obrony - na granicach państw i księstw, przy szlakach handlowych - także zamki warowne. Kościół gotycki, sięgając strzelistością swoich wież nieraz do wysokości ponad stu metrów, górował nad okolicą, olbrzymi pośród otaczających go domów, niczym potężny galeon wśród rybackich łódeczek. Bezpieczeństwo i trwałość tak wielkiej budowli zapewnia system filarowo-żebrowy. Jak z olbrzymich drzew delikatne gałęzie, tak z gotyckich filarów wybiegają u szczytu ceglane lub kamienne łuki zwane żebrami, łączące się ze sobą po przekątnej. Każda czwórka filarów u góry powiązana jest więc na krzyż. Przestrzenie między żebrami sklepienia wypełniają wklęsłe trójkąty z cegły lub kamienia, tzw. wysklepki. O trwałości kościoła romańskiego decydowały masywne kamienne ściany, o sile gotyckiego kolosa - mocny szkielet złożony z filarów i żeber, łuki przyporowe i skarpy. A skoro ściany, kamienne lub ceglane, nie miały już tak wielkiego znaczenia konstrukcyjnego, skoro niczego nie dźwigały, a jedynie wzmacniały konstrukcję - można było przepruć je znacznie większymi oknami, a tym samym rozjaśnić wnętrze kościoła. Okna w grubym murze świątyni romańskiej były niewielkie, a od góry zamykał je łuk półkolisty. W gotyku zajmują one często całą niemal wysokość ściany, a u góry kończy je łuk ostry. Wspaniałą ozdobą okien gotyckiego kościoła były witraże, kompozycje z kolorowych szybek ułożone tak, że przedstawiały postacie świętych, a niekiedy nawet całe sceny z Pisma Świętego Starego i Nowego Testament.

12.ESTETYKA ŚREDNIOWIECZNA (PSEUDO DIONIZY, ŚW.AUGUSTYN, ŚW. TOMASZ)

13.MALARZE ŚREDNIOWIECZNI, POCZĄTEK MALARSTWA EUROPEJSKIEGO

14.PERSPEKTYWA W MALARSTWIE ARTYSTÓW RENESANSOWYCH
W odróżnieniu od epoki średniowiecza w renesansie sztuka służyła przede wszystkim człowiekowi. Sztukę renesansu cechują: prostota, umiar, harmonia, spokój, elegancja, łagodność linii i formy. W malarstwie ukazywano piękno ciała ludzkiego, przyrody i świata, eksponowano barwność i uroki doczesności. Bujnie rozwinęło się malarstwo portretowe, starano się przedstawić indywidualne, charakterystyczne cechy modelu. Modelem i punktem odniesienia w malarstwie renesansowym jest otaczająca natura oraz zachowane dzieła antyczne. Trójwymiarowa przestrzeń traktowana jest jako sceneria rozgrywającej się akcji. Wiele uwagi zwraca się na kompozycję, tło, kształty, gesty oraz światło. Zdematerializowana płaska powierzchnia obrazu staje się oknem otwartym na rzeczywistość. Na rozwój malarstwa miała wpływ, opracowana przez Brunelleschiego, zasada perspektywy linearnej(sposób przedstawiania rzeczywistości na płaskiej powierzchni, tak, aby sprawiała wrażenie cechującej się głębią). Artyści reprezentujący malarstwo nie mogli imitować antyku, ponieważ z tego kresu nie znano żadnych obrazów. Malarstwo doprowadziło do perfekcji sztukę perspektywy i cieniowanie, zbliżając w ten sposób obraz do dużego podobieństwa z rzeczywistością. Rozwinęło się dobrze malarstwo ścienne(fresk). Najwspanialsi malarze to:
- Leonardo da Vinci – jego dzieła stanowią kwintesencję klasycznego ideału są rzeczywiste i tajemnicze zarazem,
- Sandro Botticelli – jego malarstwo wyróżniało się precyzyjną linią, bogatą kolorystyką, subtelnym modelunkiem postaci,
- Piero della Francesca – z matematyczną precyzją stosował zasady perspektywy,
- Rafael – jego malarstwo cechuje się spokojem i harmonią,
- Tycjan – niezrównany, jeśli chodzi o wyczucie koloru i tekstury,
- Mesaccio – pierwszy zastosował perspektywę zbieżną,
- Diego Velazquez,
- Hans Holbein,
- Pieter Brugel,
- El Greco.


15.HUMANIZM W SZTUCE- OMÓW ZAGADNIENIE ODWOŁUJĄC SIĘ DO POGLĄDÓW ARTYSTÓW I TEORETYKÓW RENESANSU
Humanizm - (łac. Humanista-człowieczeństwo, ludzkość) prąd umysłowy wyrażający zainteresowanie sprawami człowieka i otaczającą go rzeczywistością, oraz troskę o jego potrzeby, szczęście, godność i swobodny rozwój, wierzący w nieograniczone możliwości ludzkiego rozumu, zachęcający do poszukiwania mądrości. Hasłem humanizmu stało się słynne zdanie Terencjusza: "Człowiekiem jestem i nic co ludzkie, nie jest mi obce."
Humaniści chcieli wiedzieć, kim jest człowiek, jakie są jego potrzeby, pragnienia i możliwości. Filozofem patronującym początkom humanizmu był Epikur, głoszący, że warunkiem szczęścia jest unikanie cierpienia i doznawanie przyjemności intelektualnej i duchowej. Początek sztuki w renesansie został zapoczątkowany, tak jak i renesans, we Włoszech. Sztuka renesansowa charakteryzowała się fascynacja antykiem, odrodzenie nauki, ukazaniem w pełnej klasie humanizmu, zeświecczenie życia społecznego. Ponadto artysta zyskał rolę kształciciela kultury odrodzeniowej. W renesansowej sztuce dominowały harmonia i ład. Wyraźnie dostrzec można było piękno proporcji, wzorowane na antyku. Przyglądając się obrazom zauważamy symetrię, tzn. postać jest komponowana w taki sposób, iż daje się wpisać w trójkąt lub piramidę, przez środek których przechodzi oś symetrii. W malarstwie pojawiła się perspektywa. Brak było dynamiki, dominowała raczej statyka.
W centrum zainteresowania i uwagi artystów, zgodnie z założeniami humanizmu, pojawił się człowiek. Malarstwo nie tylko przedstawiało zewnętrzną powierzchowność człowieka, lecz także jego życie wewnętrzne, psychikę. Najdoskonalszą próbą jest twarz "Mony Lisy" L. da Vinci, starająca się wychwycić stan duszy modelu.

16.NA PRZYKŁADZIE WYBRANYCH OBIEKTÓW ARCHITEKTURY RENESANSOWEJ OMÓW GŁÓWNE JEJ CECHY
Architektura renesansowa zrodziła się w Toskanii we Florencji. Przełomową datą jest zbudowanie kopuły na katedrze Santa Maria del Fiore przez Filippa Brunelleschiego w 1420r.
Podstawową formą architektury stał się łuk półkolisty uważany za szlachetniejszy i bardziej harmonijny niż gotycki. Na bazie luku półkolistego stosowano arkadę, loggię, portyk. Charakterystyczną budowlą stał się pałac miejski. Budowla zwarta, na planie prostokąta, z wewnętrznym dziedzińcem o płaskim lub pogrążonym dachu. Ulubioną formą kościołów renesansowych są założenia centralne na kwadracie, krzyżu greckim , kole, kryte kopułą. Przy kościołach powstawały kaplice gromowe z sarkofagami przyściennymi. Najwybitniejsi architekci: Filippo Brunelleschi - twórca pałacu Pittich, kościoła Santo Spirito, kaplicy Pazzich. Leone Battista Alberti - tworca fasady kościoła Santa Maria Novella, pałacu Rucellai. Donato Bramante z Urbino (przełom XV i XVI w.) rozpoczął przebudowę dawnej bazyliki Sw. Piotra w Rzymie. Michał Anioł Buonarroti twórca kopuły na kościele Św Piotra w Rzymie, zabudowy placu Kapitolińskiego, Andrea Palladio z Vicenzy twórca Villi Rotonda. Architektura Wenecji odbiega od wzoru budowli renesansowych. Dom Złoty (Ca d'Oro) czy Pałac Dożów dzięki dużej ilości ażurów sprawiają wrażenie lekkości. Widać tu wpływy sztuki islamu i Bizancjum. O obliczu architektury Niderlandów i Francji decydowała długa tradycja stylu gotyckiego. Proporcje budowli były smukłe dachy ze względów klimatycznych strome, wysokie kominy. Najpiękniejsze budowle to pałace królewskie i zamki obronne (zamki nad Loarą).

17.MICHAŁ ANIOŁ, RAFAEL, LEONARDO
Michał Anioł (Michelangelo Buonarroti)-1475-1564. Włoski rzeźbiarz, malarz, architekt i poeta, jeden z najznakomitszych artystów renesansu. Główne dzieła: Święta Rodzina, freski w Kaplicy Sykstyńskiej, Dawid, kopuła Bazyliki św. Piotra w Rzymie. Twórczość Michała Anioła, charakteryzująca się monumentalizmem, ekspresją i niepokojem, zapowiadała następną epokę – barok. Michał Anioł urodził się w Caprese, we włoskiej prowincji Toskanii. Jednak kiedy miał zaledwie kilka tygodni, jego rodzina przeniosła się do Florencji, gdzie został oddany pod opiekę mamki. Michał Anioł od młodości miał ambicje artystyczne i po skończeniu szkoły terminował u florenckiego malarza fresków. Bardzo szybko niezwykły talent młodego Anioła został dostrzeżony i w 1489 roku kształcił się w pracowni rzeźbiarskiej Bertolda di Giovanii. Wkrótce umiejętności Michała Anioła zwróciły na niego uwagę władcy Florencji, Lorenza de Medici. Młody rzeźbiarz zamieszkał na jego dworze, gdzie do śmierci Lorenza oddawał się swojej sztuce. Michał Anioł zawsze uważał się za rzeźbiarza, nic więc dziwnego, że nawet jego obrazy charakteryzuje pewna trójwymiarowość. Jednak ostatnie 30 lat swojego życia poświęcił przede wszystkim architekturze. Także na tym polu mógł się pochwalić wielkimi osiągnięciami. Kolejni papieże zasypywali artystę zamówieniami, z których najważniejszym było dokończenie Bazyliki Świętego Piotra w Rzymie, budowa której rozpoczęła się w 1506 r. za czasów Juliusza II. Podobnie jak w przypadku fresku w Kaplicy Sykstyńskiej, artysta z początku niechętnie odnosił się do tego przedsięwzięcia, jednak ostatecznie zgodził się rozpocząć pracę. Niestety nie zdołał jej dokończyć przed śmiercią, 18 lutego 1564 roku.
Rafael Santi (1483-1520), syn malarza nadwornego rodziny Montefeltro, książąt z Urbino, początkowo uczył się malarstwa w warsztacie ojca. Wszechstronne wykształcenie zdobył na dworze w Urbino. Przed 1500 rokiem przeniósł się do Perugii do słynnej pracowni Pietra Vannucciego, zwanego Perugino. Od 1504 roku mieszkał we Florencji, gdzie zetknął się z najsłynniejszymi wówczas malarzami, Leonardem da Vinci i Michałem Aniołem. W 1508 wyjechał do Rzymu i pracował przede wszystkim dla papieży Juliusza II i Leona X. Na dworze papieskim rywalizował z Michałem Aniołem. Wymieniał także pełne komplementów listy z Albrechtem Drerem. Rafael jest do dziś jednym z najbardziej znanych malarzy, a jego prace są powszechnie reprodukowane. Już za życia uważany był za geniusza malarstwa. W swoich obrazach starał się osiągnąć wrażenie idealnego piękna. Jego najsłynniejszymi dziełami są freski w Stanzach Watykańskich i obraz "Madonna Sykstyńska". "Pokonałem zwyczajne" (według mnie to jest to, co nazywamy stroną techniczną w obrazie, co mieści się pod pojęciem: kompozycji, uporania się z tematem, odniesienia do tradycji itp.). I nie ulega wątpliwości, że Rafael Santi był w tym mistrzem. Kiedy pomyślimy o Szkole Ateńskiej, Wygnaniu Heliodora, Dyspucie o Najświętszym Sakramencie, o bogato pokrytych freskami Stanzach w Muzeum Watykańskim, nie musimy tego udowadniać. "Wielkim równy" — to też prawda. Był świadomy, że osiągnął klasę podobną Michałowi Aniołowi, czy Leonardowi da Vinci. "Tylko śmiertelne zmarło ze mną", to znaczy ciało. Pozostał w dziełach. Prawdziwa sztuka, prawdziwe piękno nie umiera.
Leonardo da Vinci (urodzony 15 kwietnia 1452 w Toskanii, zmarł 2 maja 1519 w Amboise we Francji) - wszechstronnie uzdolniony Włoch: malarz, rzeźbiarz, architekt, konstruktor maszyn, filozof. Uważany wręcz za modelowy przykład tzw. człowieka renesansu. Był wegetarianinem. Życie Leonarda da Vinci opisał Giorgio Vasari w swoim dziele o historii sztuki Żywotach najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów. Leonardo da Vinci był nieślubnym dzieckiem. Jego ojcem był Ser Piero da Vinci, a matką wiejska dziewczyna Caterina. Od wczesnych lat dziecięcych ujawnił się jego talent artystyczny, dlatego został oddany na naukę do malarza, rzeźbiarza i złotnika Andrea del Verrocchio. W wieku 20 lat Leonardo stworzył swoje pierwsze obrazy: Chrzest Chrystusa (1473-1475) namalował go razem ze swoim nauczycielem, Verrocchio, Zwiastowanie, Pokłon Trzech Króli, Św. Hieronim (dwa ostatnie nie ukończone). Potem uzyskał status niezależnego artysty-malarza. Leonardo stał się znany i książęta włoscy zaczęli zabiegać o to by dla nich malował. W okresie rozkwitu olejnego malarstwa realistycznego stał się jego najwybitniejszym przedstawicielem. Swoimi projektami technicznymi, które (jak się okazało) można realizować, znacznie wyprzedził swą epokę. Niektóre z zaprojektowanych przez niego maszyn działają, a na wymyślonym (i narysowanym) przezeń spadochronie wykonano udany (i bezpiecznie zakończony) skok z balonu. Początkowo da Vinci koncentrował się na posągu konnym z brązu, kopułach pałacu. Powstał wtedy znany portret Cecylii Gallerami Damy z łasiczką, obraz Madonna w grocie oraz inaugurujące epokę rozwiniętego renesansu malowidło ścienne Ostatnia Wieczerza w refektarzu klasztoru przy kościele Santa Maria della Grazie (1495-1498). W 1503 r. powstał słynny obraz Mona Lisa (1503). W latach 1513-1516 mieszkał w Rzymie, gdzie w tym czasie działali tacy artyści, jak Michał Anioł czy Rafael Santi. Od roku 1516 zaczął pracować dla króla Francji Franciszka I. Zamieszkał w posiadłości Clos Luc, w pobliżu królewskiej rezydencji w zamku Amboise, a król obdarzył go sowitym wynagrodzeniem. Zmarł w roku 1519 i został pochowany w Kaplicy św. Huberta, w zamku Amboise.

18.ANALIZA FORMALNA- PORÓWNAJ DWA PRZEDSTAWIONE DZIEŁA SZTUKI ODWOŁUJĄC SIĘ DO ZASAD ANALIZY WOLFFLINOWSKIEJ

19.PIĘKNO KLASYCZNE I ROMANTYCZNE

20.IMPRESJONISTYCZNE ODKRYCIE W MALARSTWIE
Uczelnia artystyczna założona za panowania Ludwika XIV, Królewska Akademia Malarstwa i Rzeźby, od samego początku kładła nacisk na szkolenie umiejętności rysunku według ściśle określonych zasad. Były one klarowne: uczono się uprawiania sztuki według akademickiej doktryny wyidealizowanego piękna, a nieskazitelnymi przykładami były gipsowe odlewy rzeźb starożytnych, które kopiowali uczniowie. Kolor był traktowany od czasów Arystotelesa jako swoisty rodzaj światła i o wiele mniej nadawał się do pracy nad kształtowaniem przyszłego artysty według ścisłych zasad. W latach 70. XIX w. skostnienie sztuki i słynne "brązowe sosy" zamiast żywego koloru doprowadziły do buntu dużej grupy artystów. Do czynników wpływających na rewolucyjną zmianę w stosunku przyszłych impresjonistów do malarstwa dołożyły się też postępy w teorii i praktyce naukowej, które przyniosły większą wiedzę na temat struktury światła białego. Odkrycia budowy światła dzięki zastosowaniu pryzmatu dokonał Newton. Postęp na drodze tworzenia teorii barwy został dokonany. Następnym osiągnięciem w tej dziedzinie były dziełem wielu uczonych, w tym Buffona.
We Francji, dzięki pracom chemika z królewskiej manufaktury gobelinów, Chevreula (1786-1889), zostało sformułowane prawo równoczesnego kontrastu (w roku 1839): oko widząc jakąś barwę zawsze wytwarza barwę przeciwstawną, a konsekwencją tego prawa jest stwierdzenie, że położone obok siebie na obrazie dwie dowolne barwy oko widzi jako wzajemnie maksymalnie zróżnicowane. Inna konsekwencja jest wskazówką praktyczną: jeśli na obrazie znajdują się obok siebie dwie barwy przeciwstawne, to będą one różnić się bardziej niż wszelkie inne zestawienia dwu barw.

21.OMÓW JEDEN Z KIERUNKÓW AWANGARDOWYCH W SZTUCE
Kubizm jest to kierunek w sztukach plastycznych, głównie malarstwie i rzeźbie, który rozwinął się we Francji na początku XX wieku.
Prekursorami kubizmu byli Pablo Picasso i Georges Braque. Po raz pierwszy określenia kubizm użył krytyk sztuki Louis Vauxcelles. W języku francuskim brzmi ono cubisme i pochodzi od łacińskiego słowa cubus co oznacza kostka lub sześcian. Ten termin przyjął się i szybko wszedł do powszechnego użytku, jednak twórcy tego kierunku długo unikali jego stosowania. We wczesnej fazie rozwoju kubizmu, tzw. fazie prekubistycznej (zwanej też cezannowską), Picasso i Braque pracowali niezależnie od siebie. Inspiracją do wypracowania nowego podejścia do przestrzeni malarskiej, transformacji obiektu i interpretacji rzeczywistości była dla nich sztuka staroiberyjska i plemienne maski afrykańskie oraz niektóre dzieła Paula Cezanne'a.
Później Picasso i Braque zaczęli pracować razem, tworząc podstawy kubizmu analitycznego, a następnie kubizmu syntetycznego (od roku 1912). W kubizmie syntetycznym w obrazach pojawiały się wklejane kawałki gazet, tapet czy kolorowych kawałków papieru, a także trójwymiarowe formy wbudowywane w płaszczyznę obrazu. Kubizm stał się popularny i zyskał wielu zwolenników w środowisku artystycznym. Do artystów, którzy wnieśli twórczy wkład w rozwój tego kierunku, zaliczani są: Juan Gris, Fernand Leger, Francis Picabia, Louis Marcoussis, Jean Metzinger, Albert Gleizes. U podstaw kubizmu leży zasada, że obiekt malarski zostaje rozbity na szereg osobnych płaszczyzn, oglądanych w różnym oświetleniu, które następnie są przedstawiane obok siebie na płótnie. Dawało to pełniejszy obraz analizowanego obiektu. Najsławniejsze dzieła (malarskie i rzeźbiarskie) związane z kubizmem : Panny z Awinionu Pablo Picasso (1907), Kompozycja z asem treflowym George Braque (1913). Kubizm był inspiracją i impulsem do rozwoju takich kierunków jak: konstruktywizm, futuryzm, ekspresjonizm.