Wielka Brytania.

Nazwa skrócona: Wielka Brytania (Great Britain), Zjednoczone Królestwo (United Kingdom)

Nazwa pełna: Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland)
Hymn: "God save the King/Queen" (tekst jest zmieniany zależnie od tego, kto zasiada na brytyjskim tronie)



God Save the Queen

God save our gracious Queen,
Long live our noble Queen,
God save the Queen!
Send her victorious,
Happy and glorious,
Long to reign over us;
God save the Queen!

O Lord our God arise,
Scatter her enemies
And make them fall;
Confound their politics,
Frustrate their knavish tricks,
On Thee our hopes we fix,
Oh, save us all!

Thy choicest gifts in store
On her be pleased to pour;
Long may she reign;
May she defend our laws,
And ever give us cause
To sing with heart and voice,
God save the Queen!

Not in this land alone,
But be God's mercies known,
From shore to shore!
Lord make the nations see,
That men should brothers be,
And form one family,
The wide world over

From every latent foe,
From the assassins blow,
God save the Queen!
O'er her thine arm extend,
For Britain's sake defend,
Our mother, prince, and friend,
God save the Queen!















Położenie: Wielka Brytania leży w północno-zachodniej Europie, na Wyspach Brytyjskich położonych na Morzu Północnym i na Oceanie Atlantyckim. Granica lądowa z Irlandią.

Regiony i terytoria zależne: W skład Wielkiej Brytanii wchodzą: Anglia, Walia i Szkocja położone na wyspie Wielka Brytania, Irlandia Północna leżąca w północnej części wyspy Irlandia, a także Wyspy Normandzkie i wyspa Man, będące dependencjami (terytoriami zależnymi). Inne terytoria zależne to: Gibraltar, Anguilla, Bermudy, Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Falklandy z wyspami Georgia Południowa i Sandwich Południowy, Kajmany, Montserrat, Turks i Caicos, Św. Helena, Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego i Pitcairn.

Stolica: Londyn (2,7 mln, 1994, zespół miejski 7,0 mln).

Większe miasta: Birmingham (1 mln), Leeds (724 tys.), Glasgow (663 tys.), Sheffield (530 tys.), Liverpool (474 tys.), Manchester (431 tys.), Newcastle upon Tyne (284 tys.) (stan z roku 1994)

Powierzchnia: 244,1 tys. km2

Ludność: 58,2 mln mieszkańców (dane z 1995 roku)

Gęstość zaludnienia: 230 osób/km2

Skład etniczny: Anglicy (76%), Szkoci (9%), Irlandczycy (4%), Walijczycy (5%), Hindusi (1%).

Wyznania: anglikanie (56%), katolicy (13%), prezbiterianie (7%), metodyści (4%), bezwyznaniowcy (16%).

Średnia długość życia: mężczyźni 73 lata, kobiety 78 lat.

Języki: angielski(urzędowy), w użyciu także języki celtyckie: walijski, irlandzki, gaelicki (używany w Irlandii i Szkocji), szkocki (trzy odmiany: Scots, Gallic nazywany też Scottish oraz szkocki używany w Irlandii Północnej, tzw. Ulster Scots), planuje się także uznanie za urzędowy języka kornwalijskiego.

Jednostka monetarna: 1 funt szterling = 100 pensów
Ustrój polityczny: Wielopartyjna monarchia dziedziczna, system parlamentarno-gabinetowy, dwuizbowy parlament - Izba Gmin z 651 miejscami i Izba Lordów z 1177 miejscami.


HISTORIA

Ślady najstarszego osadnictwa pochodzą z neolitu (7000 r. p.n.e.). Pierwszą cywilizację stworzyły jednak dopiero plemiona Celtów (przez Rzymian zwani Brytami). Przybyli oni z Europy Środkowej w VII w. p.n.e. i do II w. p.n.e. zasiedlili całe Wyspy Brytyjskie. Jedynie w północno-wschodniej części Szkocji przetrwały plemiona Piktów, stopniowo jednak zasymilowanych.
Podbój Anglii, Walii i południowej Szkocji przez Rzymian przekształcił te ziemie w rzymską kolonię. Na Wyspach rozprzestrzeniło się wówczas chrześcijaństwo, które łącząc się z tradycją celtycką doprowadziło do wykształcenia się Kościoła Celtyckiego
Panowanie Rzymian trwało od I do V w. n.e. Wiek V i VI to okres najazdów plemion germańskich: Anglów, Sasów i Jutów. Wyparli oni Brytów na północ i północny zachód (dzisiejsza Szkocja i Walia), natomiast w Anglii utworzyli 7 anglosaskich królestw, tzw. heptarchii i ponownie schrystianizowali kraj.
W VIII i IX w. kraj nękały najazdy Wikingów. Na krótki czas tron angielski przejęli Duńczycy (1016-1042). W 1066 r., po przegranej bitwie pod Hastings, Anglia został podbita przez księcia Normandii, Wilhelma Zdobywcę. Znalazła się tym samym pod wpływami Francji.
Ekspansja terytorialna Anglii doprowadziła do podporządkowania Irlandii (koniec XII w.) i Walii (XVI w.).
W 1215 r. ogłoszona została Magna Charta Libertatum (Wielka Karta Swobód). Ograniczała ona rolę króla na rzecz rady królewskiej, zwanej z czasem parlamentem. Był to początek rozwoju europejskiej demokracji parlamentarnej.
Wojna stuletnia z Francją (1337-1453 r.) doprowadziła do utraty przez Anglię wszystkich jej kontynentalnych posiadłości. Krwawa wojna domowa, tzw. Wojna Dwóch Róż, zakończyła się w 1485 r. objęciem tronu przez Henryka VII Tudora i zapoczątkowaniem nowej dynastii. Nastąpił czas stabilizacji i świetności państwa.
Henryk VIII zerwał z kościołem rzymsko-katolickim, ustanawiając siebie zwierzchnikiem państwowego kościoła anglikańskiego. Za czasów królowej Elżbiety I (1533-1603) nastąpił “złoty wiek” gospodarki, literatury i sztuki. W 1586 r. pokonano hiszpańską armadę, co pozwoliło Anglii objąć panowanie na morzach.
W 1603 r. Anglia i Szkocja zostały połączone unią personalną pod władzą Jakuba I. Całkowite zjednoczenie obu krajów nastąpiło w 1707 r. W tym też okresie wielu szkockich i angielskich protestantów osiedliło się w Irlandii Północnej.
Panowanie dynastii Stuartów zostało w latach 1653 do 1659 przerwane wojną domową i utworzeniem republiki pod władzą Olivera Cromwella.
XVIII i XIX w. to okres panowania dynastii hanowerskiej. Największy okres rozwoju i stworzenia Imperium Brytyjskiego przypada na rządy królowej Wiktorii (1837-1901). Wielka Brytania stała się główną potęgą kolonialną.
W wyniku zwycięskich walk z Napoleonem (bitwa pod Trafalgarem i pod Waterloo) przejęła także zamorskie posiadłości francuskie. W 1801 r. unia brytyjsko-irlandzka pozwoliła na utworzenie Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii.
Przełom wieku XVIII i XIX to początek angielskiej rewolucji przemysłowej, pierwszej na świecie. W XIX w. kraj ten był najbogatszym państwem świata. Od 1901 r. na tronie zasiada dynastia windsorska (pierwotnie koburska).
W obu wojnach światowych Wielka Brytania walczyła w koalicji antyniemieckiej. W czasie II wojny w powietrznej bitwie o Londyn wsławili się polscy lotnicy.
W 1921 r. nastąpił podział Irlandii na Północną, zależną od Wielkiej Brytanii oraz Wolne Państwo Irlandii, od 1936r – Republikę. W 1931 r. z brytyjskich kolonii i posiadłości utworzono Brytyjską Wspólnotę Narodów, do której należały m.in. Australia, Kanada, Nowa Zelandia, Związek Południowej Afryki. W 1949 r. przekształcono ją we Wspólnotę Narodów.
Po II wojnie światowej kolonie brytyjskie uzyskały niepodległość, a Wielka Brytania utraciła swą dominującą rolę w świecie.









KRAJOBRAZ
W krajobrazie Wielkiej Brytanii dominują góry średnie oraz wyżyny i faliste równinyNajbardziej urozmaiconą rzeźbę ma północna część Wielkiej Brytanii - Szkocja. W jej północnym i północno -zachodnim regionie wznoszą się Góry Kaledońskie i Grampian, określane wspólnym mianem jako Highlands. Znajduje się tu Ben Nevis, najwyższy szczyt Wielkiej Brytanii (1343 m n.p.m.).

Krajobraz północnej Szkocji jest bardzo surowy i skalisty. Na południe od obszarów górskich rozciąga się Lowlands. Jest to nizinny teren środkowej Szkocji. W jego obrębie wznoszą się izolowane wzgórza, będące pozostałościami dawnych wulkanów.

Niziny przechodzą z kolei w Wyżynę Południowoszkocką. Stanowi ona jednocześnie, wraz ze Wzgórzami Cheviot, granicę między Szkocją i Anglią.

Drugie co do wysokości góry Wielkiej Brytanii znajdują się w Walii. Są to Góry Kambryjskie z najwyższym masywem Snowdon (1085 m n.p.m.). Niższe są Góry Kumbryjskie w północno-zachodniej Anglii oraz Góry Pennińskie w Anglii Środkowej, mające charakter pofalowanej wyżyny. Teren urozmaicony jest piaskowcowymi skałami o niezwykłych kształtach.

W północno-zachodniej Anglii, w otoczeniu Gór Kumbryjskich, znajduje się rozległy obszar pojezierza, Lake District. Zwany jest on również “angielską Szwajcarią”.

W Irlandii Północnej krajobraz podobny jest do szkockiego. Najwyższe są góry Mourne z najwyższym szczytem Slieve Donard (852 m n.p.m.). W północnej części znajduje się rozległy lawowy płaskowyż Antrim ze słynną Groblą Olbrzyma, utworzoną przez tysiące bazaltowych kolumn.

Charakterystyczną cechą wszystkich obszarów górskich jest bardzo niewielka ilość lasów. Występuje tu za to dużo pastwisk. W rzeźbie dominują szerokie doliny, grzbiety natomiast są na ogół płaskie, o obłych kształtach. Wyżyny zajmują znaczną część Kornwalii i południowo-zachodnią Anglię. Znajdują się tu rozległe obszary torfowisk i wrzosowisk. Jest to krajobraz typowy dla Wysp Brytyjskich, nie występujący nigdzie indziej w takiej skali. Tereny nizinne występują w południowo-wschodniej Anglii. Są to Nizina Angielska i Basen Londyński. Rozdziela je kilka pasm niskich wzgórz.

Wyspy Brytyjskie mają klimat umiarkowany ciepły, wybitnie morski. Odznaczają się dodatnią anomalią temperatury. Wynika to z ocieplającego wpływu Prądu Zatokowego, płynącego u zachodnich wybrzeży.

Bliskość oceanu bardzo łagodzi klimat, tak więc amplitudy temperatury są bardzo małe. Jedynie w wyższych partiach gór zaznacza się większe zróżnicowanie. Średnie zimowe temperatury wynoszą od 3ºC na północnym wschodzie do 7ºC na południowym zachodzie. Letnie od 12ºC na północy do 17ºC na południu.

Charakterystyczną cechą klimatu jest duża ilość opadów, występujących przez cały rok. Najwięcej opadów otrzymują góry (3000 mm rocznie) i zachodnie wybrzeża (1000 mm). We wschodniej części spadają one do ok. 700 mm.

Inną typową cechą klimatu jest częste występowanie mgieł i zachmurzenia oraz silnych wiatrów. Następują również bardzo szybkie zmiany pogody.

Sieć rzeczna Wielkiej Brytanii jest silnie rozwinięta. Rzeki na ogół są krótkie i mają bardzo duże spadki. Najdłuższą rzeką jest Tamiza (338 km) i Severn (336 km).

Stany wód są wyrównane przez cały rok. Bardzo liczne są jeziora, zwłaszcza w górach Szkocji. Najczęściej są pochodzenia polodowcowego. Największe jezioro, Lough Neagh, znajduje się w Irlandii Północnej. Z kolei najgłębsze jeziora występują w Szkocji (Loch Ness i Loch Monar).


KULTURA
Wielka Brytania jest państwem wielonarodowościowym. Odzwierciedla się to w jej bogactwie i zróżnicowaniu kultury i obyczajów w poszczególnych regionach. Obecnie coraz większy jest też udział ludności azjatyckiej i afrykańskiej. Głównym wyznaniem jest anglikanizm (57%). Kolejno znajdują się katolicy (13%), szkoccy prezbiterianie (7%), metodyści (4%). Pozostałe wyznania to muzułmanie, żydzi, sikhowie i hindusi. Kościół anglikański i prezbiteriański są prawnie i finansowo wspierane przez państwo. Wiele z wymienionych grup etnicznych zachowało własną odrębność kulturalną i językową.

Regionem najbardziej autonomicznym jest Szkocja. Posiada ona własny parlament oraz odrębny system szkolnictwa i sądownictwa. Również szkocki folklor zachował się w tradycyjnej postaci.

Najbardziej charakterystycznymi jego cechami jest system klanowy (przynależność do danej wspólnoty rodowej). Wyraża się on m.in. zróżnicowaniem tradycyjnego stroju szkockiego: poszczególne klany mają inny rodzaj kraty na kiltach (plisowane spódniczki noszone przez mężczyzn).

Do szkockich tradycji należą odbywające się w wielu miejscach w ciągu roku zawody dudziarzy (dudy są narodowym instrumentem Szkotów) oraz tzw. Highland Games – gry zręcznościowe, m.in. rzut pniem sosnowym.

Rodowód tych zawodów sportowych sięga XI w. W zachodniej Szkocji, zwłaszcza na Hebrydach, ludność posługuje się językiem gaelic, będącym językiem celtyckim. Napisy na znakach drogowych i obiektach publicznych są dwujęzyczne.

Do żywo kultywowanych dawnych zwyczajów należą także ceilidh. Są to spotkania towarzyskie z tradycyjną ludową muzyką i tańcami. Stolica Szkocji, Edynburg, słynie z organizowanego tu corocznie w sierpniu Międzynarodowego Festiwalu Sztuki. Odrębną kulturę i tradycje, również nawiązujące do celtyckiego dziedzictwa, zachowała również Walia. Szczególna jest dbałość o utrzymanie języka walijskiego. Obecnie posługuje się nim ok. 1/3 mieszkańców regionu. Jest on obowiązkowo nauczany w szkołach. Nazewnictwo w wielu miejscowościach również jest dwujęzyczne.

Ważnym wydarzeniem kulturalnym w roku jest Międzynarodowy Festiwal pieśni, muzyki i poezji walijskiej w Llangollen, a także Festiwal Zamków Walijskich.

Odrębność kulturowa Irlandii wyraża się przede wszystkim w ogromnym zamiłowaniu Irlandczyków do muzyki i tańca. Często organizowane są występy tradycyjnych zespołów tanecznych, najczęściej jednak taneczna zabawa i muzykowanie w pubach jest spontaniczne i improwizowane. Część ludności posługuje się językiem irlandzkim.

Mieszkańcy Wysp Brytyjskich wolny czas najchętniej spędzają w pubach, gdzie chodzi się nawet z dziećmi. Jest to okazja do spotkań towarzyskich i rodzinnych, gier i zawodów, zjedzenia posiłku.

Anglicy odznaczają się konserwatyzmem, zachowując też dystans, zwłaszcza w kontaktach z obcokrajowcami. Znacznie bardziej otwarci i żywiołowi są Irlandczycy i Szkoci. Charakterystyczną cechą Brytyjczyków jest też ich specyficzne poczucie humoru.

W ciągu roku obchodzonych jest wiele świąt. Ogólnonarodowym świętem jest 8 czerwca, dzień obchodów urodzin królowej. W Londynie odbywa się wówczas pokaz Straży Konnej (Trooping the Colour).
W całym kraju obchodzi się również 5 listopada Noc Guya Fawkesa. Pali się wówczas symbolizującą go kukłę oraz urządzane są pokazy sztucznych ogni.
Wiele lokalnych uroczystości ma swe początki w pogańskich kultach przyrody i płodności. Należą do nich tańce wokół majowego gaika (Mayday), Furry Dance w Kornwalii, celtyckie święto Beltane w Szkocji.

Najważniejszym świętem w Irlandii są obchody dnia św. Patryka 17 marca. W wielu regionach odbywają się liczne jarmarki, festyny rolnicze