Notatka z lektury "Wychowanie moralne w zespole" Heliodor Muszyński

„Wychowanie moralne w zespole” H. Muszyński




Wychowanie moralne

↓

proces polega na stopniowym wdrażaniu jednostki do zachowań pożądanych z punktu widzenia norm uznawanych w obrębie określonej społeczności

• umiejętności i gotowości postępowania z regułami moralnymi
• gotowośc i zdolnośc do współpracy

wychowanie moralne → wychowanie społeczne

Społeczne zachowanie się jednostki ------- punkt wyjścia





PRZEDMIOTEM wychowania moralnego są wszystkie dyspozycje, od których w sposób względnie trwały zależą moralne postępki jednostki w różnych sytuacjach.

Zachowanie się jednostki jest zdeterminowane czynnikami
• zewnętrznymi
• wewnętrznymi



POSTAWA – względnie trwała gotowośc jednostki do określonej motywacji

Postawy jednostki są przedmiotem wychowania moralnego. Należy je kształtowa, należy utrwala określone motywacje.



MOTYW jest przeżyciem, który się pojawia i znika, natomiast postawa to stan, który trwa. Motyw jest bardziej specyficzny, szczegółowy niż postawa. Motyw posiada swój cel, zaś postawa – obiekt, wokół którego skoncentrowane są różne motywy



POSTAWY MORALNE – mają wspólny, symboliczny przedmiot, który wywołuje szereg motywacji ku poszczególnym celom.

Wspólny obiekt nazywany jest wartością

Akt motywacyjny – ogól procesów spostrzegania, doznań myślowych, uczuciowych, jakie przejawia jednostka gdy przeżywa motyw.




ROZWÓJ MORALNY POSTAW JEDNOSTKI


1. WZMACNIANIE

↓

na podstawie reakcji innych widzimy i dążymy do zachowań pozytywnych



2. RÓŻNICOWANIE

↓

postawy nowe i stare

3. SZOKI

4. INICJACJA

↓
całościowe podejmowanie aktów motywacyjnych, mechanizmy naśladownictwa, identyfikacji oraz modelowania

↓

• wdrażanie do pożądanych zachowań
• rozwijanie poglądów i wiedzy w odniesieniu do spraw moralnych
• wywoływanie uczuc moralnych ( poprez identyfikację, sugestywne oddziaływanie na jednostkę, wyzwalanie spontanicznych uczuc dziecka)
• kształtowanie przekonań moralnych (poprzez sugestywne oddziaływanie indywidualne lub poprzez umiejętną organizację życia zespołu)







SPOŁECZNY CHARAKTER POSTAW MORALNYCH






Świadomośc moralna może działac jedynie w oparciu o normy postępowania.


NORMY – nacisk w zachowaniu jednostki nadającej normę w stosunku do jednostki odbierającej normę


1. Normy nie muszą byc słownie wyrażone
2. Normy – muszą byc dwie jednostki
3. Umożliwiają integrację, umożliwiają grupie ustalenie kryteriów oceny. Jednostce umożliwiają społeczne przystosowanie.


O działaniu normy mówimy, gdy:

 są oczekiwania w grupie, presja, aprobata, sankcje
 wszyscy spostrzegają oczekiwania zespołu

Działanie normy oparte jest na kontroli społecznej



ROLA SPOŁECZNA


• przepis roli
• wyobrażenie grupy o tym jak powinna zachowac się jednostka
• pełnienie roli


Moralnośc jednostki to ogół postaw wobec ról społecznych obowiązujących w danej zbiorowości



Proces nabywania ról i ich pełnienie

zależy od:
• pełnionej teraz roli
• reakcji otoczenia na nową rolę


grupa odniesienia – zbiorowośc, której członkiem czuje się jednostka i jej role są jej najbliższe

Uwewnętrznianie roli może wystepowac tylko wtedy, gdy przyniosło jednostce przez jakiś czas zadowolenie.

Pełnienie roli społecznej jest ciągiem aktów motywacyjnych.


Proces nabywania ról:

1. cwiczenie → podawanie wzorów zachowania oraz wskazówek, następnie operowanie
bodźcami tak, aby się zgodnie z tym zachowywał

2. naśladownictwo

3. identyfikacja → jednostka wie jak się powinna zachowywac by byc członkiem
danej grupy, ale nie czuje się nim. Z czasem odkrywa, że zarówno
przez tą grupę i na zewnątrz jest uważana za jej członka

4. przypadkowe uczenie się





ZESPÓŁ JAKO CZYNNIK WYCHOWANIA MORALNEGO

Założenia ogólne:


1. Zespół jest środowiskiem wychowawczym, przedmiotem wychowania, za którego pośrednictwem oddziałuje się na członków grupy

2. Każda jednostka jest traktowana indywidualnie oraz jako członek zespołu


3. zespól wychowawczy = układ norm, wewnętrzna struktura, wzory postępowania



Makarenko = pionier wychowania zespołowego


KOLEKTYW – zasady:

 ścisły związek wychowania z życiem gospodarczym, społecznym, politycznym, najbliższym środowiskiem
 równoległe oddziaływanie na zespół i jednostkę
 wychowanie przez pracę
 stopniowanie perspektyw rozwojowych
 oparcie pracy wychowawczej na określonej organizacji zespołu





PROCES WRASTANIA DZIECKA W GRUPĘ SPOŁECZNĄ


rodzina

grupa rówieśnicza

↓

to każda mała grupa społeczna, która składa się z młodzieży o zbliżonym wieku , wspólnych motywacjach, zainteresowaniach.



Proces kształtowania się grupy rówieśniczej zaczyna się zawsze od wspólnego przeżywania określonej sytuacji przez pewną liczbę młodzieży.



Warunki powstania gr. rówieśniczej:

 wszystkie jednostki muszą miec motywy pobudzające do interakcji oraz zbiorowego działania

 pozytywne postawy wobec siebie

 jednostki muszą miec określone cechy, które umożliwiają działania zbiorowe



Wpływ grupy na jednostkę:

 wpaja określone postawy i wartości

 harmonijny rozwój społeczny, poczucie bezpieczeństwa, niezależności. Jednostka przejmuje wzory zachowań, normy...

 uczy przezwyciężac egocentryzm

 czyni z dziecka samodzielną jednostkę społeczną


Grupa rówieśnicza powstaje w sposób spontaniczny


rozróżnienie grupy →→ cele, normy, kontrola wewn/społ., przydzielenie

rangi i funkcji członkom gr
↓


• formalna
• nieformalna

Klasa szkolna posiada z reguły podwójną strukturę: formalną i nieformalną. Działają dwa niezależne systemy wartości.




Cele zespołu – stany rzeczy, ku którym skierowane są ogólne, podzielane przez członków motywy pobudzające do wspólnego działania.

motywy:

 wtórne
 pierwotne

Cele zespołu są podstawowym czynnikiem o podstawowym znaczeniu dla jego konsolidacji i trwałości.

Utrata celu = rozpad zespołu

cele – mogą byc nieuświadomione






STRUKTURA ZESPOŁU


Pozycja członka zespołu wyznaczona jest przez stosunek liczby czlonków espołu, wobec których występuje ona jako biorca oraz przez częstośc ich wystąpień. Im częściej jest dawca norm tym wyższa jest jego pozycja.

Zmiana celów zespołu prowadzi do zmiany jego struktury.

Typy struktur zespołu:

 demokratyczna
 hierarchiczna
 wielośrodkowa
 autokratyczna


Struktura zespołu zależy od tego, czy członkowie uczestniczą w realizacji celów formalnych czy autonomicznych.
W przypadku różnych celów są różne normy.
Związek struktury i organizacji




SPÓJNOSC ZESPOŁU

↓

• rzetelna praca w zespole
• gotowośc do poświęceń
• troska o dobre imię zespołu
• chęc do częstego przebywania
• częste i przyjazne stosunki
• określenia „my”, „nasz”....

WYDAJNOŚC ZESPOŁU

stopień realizacji przez zespól jego celów




ATMOSFERA ZESPOŁU

→ układ stosunków panujący w zespole w sposób trwały

Rodzaje atmosfer:

 demokratyczna
 dominacji jednostkowej
 dezintegracji

Elementy atmosfery:

 rodzaj nastawienia ogółu do członków zespołu
 częstośc i jakośc interakcji z wychowawca/członkami zespołu
 aktywnośc zespołu i jej kierunek







KOLEKTYW






Proces wychowania moralnego w zespole można ujmowac jako stopniowe przekształcanie go w kolektyw.


KOLEKTYW – porządany zespół wychowawczy, idealna grupa, do której powinien dążyc każdy wychowawca



Aby stworzyc kolektyw należy w zespole wykształcic cechy:


 silne uczucie więzi i spoistości z zespołem, a więc cele zespołu
 jednolita struktura wewn. zespołu
 określone organizacje zespołu i jego życia, podział funkcji, samorządnośc
 zadania zespołu i jego własciwe oblicze ideowe





Przekształcanie zespołu w kolektyw:



1. Rozwiązywanie celów zespołu

2. Kształtowanie i rozwiązywanie określonej organizacji zespołu oraz stosunków wewn. w nim

a. ujednolicenie struktury
b. umacnianie demokratycznej struktury



ETAPY:


etap formalnej struktury zespołu

etap zbliżania struktury nieformalnej do struktury formalnej
cele wychowawcy = cele zespołu

etap jednolitej struktury zespołu





3. Rozwijanie wewn. życia w zespole oraz wypełniane go odpowiednimi tresciami

↓

wpływ na normy



4. Tworzenie i wzmacnianie więzi łączących jednostkę z zespołem


Typy stosunków zespół-wychowanek:

 formalne
 nieformalne


Styl pracy wychowawczej – sposób pełnienia roli wychowawcy



Zachowanie wychowawcy :

• demokratyczne
• autokratyczne








CELE ZESPOŁU I ICH KSZTAŁTOWANIE W PROCESIE WYCHOWANIA





cele formalne - narzucone z góry

cele autonomiczne - podziela go większośc wychowanków




stosunek do celów:


• zawieranie się motywów indywidualnych w celach zespołu
• wykluczanie się motywów indywidualnych z celami zespołu
• niezależnośc motywów indywidualnych i celów zespołu



Im bardziej autonomiczne są cele zespołu tym większy mają wpływ na postępowanie i aktywnośc jednostki w zespole.


Cele → powinny byc jednolite


Cele → określają treśc uznawanych oraz przestrzeganych norm postępowania



jednolite cele = jednolita, zwarta struktura zespołu


cele zespołu określają częstośc i rodzaj interakcji między członkami zespołu


Im więcej osobistych motywów zawiera się w celach zespołu, tym silniejszy wpływ na kształtowanie się osobowości jednostki.












Rozwój celów zespołu oraz problematyka wychowawczego ich kształtowania







Cele zespołu są wynikiem interakcji między jego członkami


motywy wstępne i wtórne





wychowawca powinien dążyc do:


 ujednolicenia celów
 zmiany celów formalnych na autonomiczne
 uświadomienie celów
 usunięcie konfliktowych celów
 doprowadzenie do harmonii indywidualnych motywów wszystkich członków






Znaczenie celów


Im bardziej wychowawca włącza zespół do udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących jego życia i działalności, tym bardziej w ogólnych planach zespołu znajdują indywidualne motywy jego członków.




Demokratyczny styl pracy wychowawcy z zespołem sprzyja:


 rozwijaniu celów indywidualnych z ogólnymi
 kształtowaniu odpowiednich stosunków wewn.



Im bardziej wychowawca zapewnia jednolitośc celów zespołu, w tym większym stopniu jego udział w życiu zespołu jest uważany za cenny i pożądany.


W im większym stopniu wychowawca zapewnia jednolitośc celów w zespole, tym bardziej przenika w jego strukturę nieformalną.




Modyfikowanie autonomicznych celów zespołu


 perswazyjne oddziaływanie na zespól
 wprowadzenie dodatkowych celów
 wykorzystywanie stanów frustracji w zespole
 indywidualne wpływanie na cele zespołu




Przekształcanie celów formalnych w autonomiczne


 uzależnienie zaspokojenia dostatecznie ważnych motywów od realizacji nowych celów
 manipulowanie systemem nagród
 perswazyjne oddziaływanie na zespół
 współpraca z przywódcami zespołu
 osobisty wpływ wychowawcy








Stosunki wewnętrzne w zespole a oddziaływanie wychowawcy


pozycja jednostki
↓
wskaźnik jej udziału w kontroli społecznej (regulowaniu postępowania członków zespołu w sposób zgodny z przyjętymi normami)





Struktura wewnętrzna zespołu:

 Kształtuje się w wyniku zastosowania określonych kryteriów oceny jednostki przeze zespół

 Jest czynnikiem utrwalającym działanie tych kryteriów

 Zależy od rodzaju sytuacji w których zespół się znajduje





Sposoby wychowawczego oddziaływania w kształtowaniu wewnętrznych stosunków w zespole


 Przydzielanie lub pozbawianie określonych ról społecznych w zespole
 Modyfikowanie kryteriów oceny postępowania, jakimi posługują się członkowie zespołu
 Wpływanie i kształtowanie opinii zespołu na temat określonych zjawisk
 Modyfikowanie celów, do których realizacji zmierza zespół
 Podnoszenie lub obniżanie prestiżu niektórych członków zespołu poprzez indywidualny stosunek do nich








Kształtowanie stosunków wewnętrznych w zespole poprzez przydzielanie ról społecznych




Wnioski odnoszące się do pracy wychowawczej z zespołem:



 Uczestniczące kierownictwo wychowawcy bardziej sprzyja efektywnemu kształtowaniu stosunków wewnętrznych w zespole za pośrednictwem modyfikacji ról społecznych jego członków, aniżeli kierownictwo zewnątrz autorytatywne
 Demokratyczna forma zmiany ról społecznych stanowi okazję do urabiania opinii zespołu oraz kryteriów ocen, jakie jego członkowie stosują wobec siebie
 Zbiorowa dyskusja nad obsadzeniem poszczególnych ról w zespole wdraża jego członków do rozpatrywania tych spraw z punktu widzenia interesów zespołu
 Powstaje dogodna sytuacja do ujednolicania punktu widzenia wychowawcy z punktem widzenia zespołu
 Demokratyczna procedura rozkładu ról społecznych stanowi czynnik ujednolicania się struktury formalnej i nieformalnej










Modyfikowanie kryteriów oceny postępowania stosowanych w zespole







Trwałość struktury zespołu

↓

stałość kryteriów oceny postępowania, jakimi posługują się jego członkowie









Kształtowanie opinii zespołu







Funkcje opinii:


• jest źródłem orientacji w zespole
• jest czynnikiem ustalania się i ujednolicania wartości uznawanych w zespole
• jest ważnym elementem społecznej kontroli w zespole stanowiąc formę nacisku społecznego na jednostkę

:



Warunki kształtowania się opinii społecznej w zespole:


• Dostrzeganie przez zespół związku między określonym zachowaniem jednostek a istotnymi celami zespołu
• Wzmocnienie skuteczności działania opinii – zależy ona od: postawy całego zespołu, zdecydowania zespołu, natychmiastowości działania





Zadania wychowawcy, który chce odpowiednio modyfikować strukturę zespołu przez kształtowanie opinii:



• Powinien znać cele zespołu i rozumieć je
• Powinien ukazywać jakieś zachowania jako korzystne dla realizacji tych celów, inne jako niekorzystne
• Powinien tak organizować życie zespołu, aby jego członkowie sami to odczuwali istwierdzali
• Powinien likwidować wewnętrzne rozbieżności w zespole eksponując cele i zadania ważne dla wszystkich
• Powinien pobudzać opinię zespołu do natychmiastowego, jednolitego i zdecydowanego działania w wypadku jakiś wykroczeń









Wpływ na strukturę zespołu poprzez modyfikację jego celów




Dwa zasadnicze problemy:



1. zapewnienie każdemu członkowi 2. usunięcie rozbieżności
warunków dobrego między formalnymi celami
przystosowania się do zespołu stawianymi przed zespołem
przez kierownika a
autonomicznymi celami
zespołu








Indywidualny wpływ wychowawcy na pozycję poszczególnych członków w zespole


Bardzo ważny jest tutaj autorytet wychowawcy.



oparty na uznaniu przez zespół w osobie wychowawcy kogoś kompetentnego i potrzebnego









Przywództwo w zespole polega na:

• pełnieniu przez jednostkę roli społecznej

• przywódca pełni najważniejszą z punktu widzenia jego członków role społeczną






Zadania wychowawcy zmierzające do ukształtowania zespołu:


1 .Wzmocnienie pozycji społecznej jednostek o konstruktywnej postawie

2 .Osłabianie pozycji jednostek wpływających destruktywnie

3 .Poddanie poszczególnych jednostek silniejszemu oddziaływaniu wychowawczemu

4 .Zniesienie rozbieżności między formalną i nieformalną strukturą zespołu

5 .Rozwinięcie najbardziej demokratycznej struktury wewnętrznej zespołu




Modyfikowanie struktury zespołu może następować poprzez:


 przydzielenie lub pozbawienie określonych ról społecznych w zespole
 modyfikowanie kryteriów oceny postępowania
 kształtowanie opinii zespołu
 modyfikowanie celów zespołu
 indywidualny wpływ wychowawcy na pozycję poszczególnych jednostek w zespole







Wychowawcze oddziaływanie na system norm i opinii w zespole






Zmiana zachowania jednostki poprzez:


• odpowiednie urabianie układu odniesienia, w jakim postrzega ona różne sytuacje społeczne


→ od układu odniesienia zależy co jednostka będzie uważała za przeszkodę w swym postępowaniu, a co za ułatwienie, co za karę a co za nagrodę, co za powinność lub uprawnienie



na układ odniesienia składają się:

1) przeżywane procesy (uczucia, motywy refleksje),
2) względnie stałe składniki osobowości jednostki (aspiracje, przekonania, postawy)


Układ odniesienia zależy od dotychczasowych doświadczeń społecznych jednostki oraz jej aktualnych społecznych powiązań


Układ odniesienia ----- normy społeczne -------- proces integracji -------- system norm postępowania, rola społeczna ------- opinia zespołu






motywy pobudzające jednostkę do wydania opinii





1. wydając opinię jednostka dąży do osiągnięcia przystosowania zewnętrznego, a więc uniknięcia konfliktów między własnym zachowaniem a wymaganiami sytuacji społecznych

2. wyrabiając sobie opinię o pewnych sprawach jednostką dąży do przystosowania wewnętrznego, a więc do osiągnięcia pewnej harmonii między obrazem samego siebie a poczuciem jakim się powinno być







fazy kształtowania się opinii w zespole




1. Wywołanie konfliktu przystosowania w świetle którego dotychczasowe poglądy i opinie są niewystarczające





2. Podsuwanie tych opinii oraz poglądów których przyjęcie zapowiada usunięcie konfliktu




3. Rzeczywiste usunięcie konfliktu poprzez przyjęcie opinii podsuwanej lub zalecanej przez wychowawcę















Perswazyjne oddziaływanie na opinię zespołu




Perswazyjne oddziaływanie:
sposób oddziaływania na wychowanka, który ma go skłonić do przyjęcia określonego przekonania lub opinii (przekonywanie, oddziaływanie)




zadania:

 wpływanie na motywację
 modyfikowanie myśli i działań
 kształtowanie przekonań






cele perswazji


 odpowiednia modyfikacja układu odniesienia, w świetle którego jednostka postrzega pewne sytuacje, reaguje na nie, ocenia i w pewien sposób działa

 przekonywanie ma doprowadzić do określonego poglądu, opinii, racji lub argumentacji, nowego punktu widzenia czy uznania jakiejś zasady czy normy postępowania






formy perswazyjnego oddziaływania na zespół


 pogadanka lub rozmowa(wymiana zdań między wychowawcą a zespołem, konkretna rzeczywistość społeczna wychowanka powinna być punktem wyjścia, związek z konkretnymi wydarzeniami jakie miały miejsce w życiu dziecka)
 dyskusja (swobodna wymiana zdań między członkami zespołu przy dyskretnym udziale wychowawcy)
 narada zespołu (zwoływania dorywczo, w miarę potrzeby i poświęcana omawianiu tych spraw które aktualnie nasuwają się w życiu zespołu)
czynniki które powinien wziąć pod uwagę wychowawca aby perswazyjnie wpłynąć na opinię zespołu






Warunki perswazyjnego oddziaływania na zespół:

o wychowawca dokonuje zmian w opinii zespołu silniej im mniej skrystalizowana jest jednolita ujemna postawa zespołu wobec zalecanej opinii
o wychowawca efektywniej wpływa na opinię zespołu im bardziej uznawany jest za jego nieformalnego przywódcę
o metoda ta jest bardziej efektywna im bardziej aktywizuje zespół w dochodzeniu do pewnych opinii







Wykorzystywanie bieżących wydarzeń w celu ukierunkowania świadomości zespołu





Proces kształtowania opinii zespołu poprzez wykorzystywanie bieżących wydarzeń dla ukierunkowania świadomości zespołu składa się z następujących ogniw:

 wykorzystanie bieżących zdarzeń i sytuacji w celu podnoszenia lub podtrzymywania napięcia w zespole
 wywołanie lub wyłonienie w świadomości zespołu określonego problemu
 ukazanie zdarzeń lub sytuacji , będących w centrum zainteresowania zespołu w nowym układzie odniesienia
 ukierunkowanie świadomości zespołu ku przyjęciu określonej opinii oraz ustaleniu nowej normy postepowania





Wpływ wychowawcy na opinię zespołu poprzez współpracę z jego aktywem





 Przywódcy w zespole są przedmiotem naśladownictwa i identyfikacji pozostałych członków zespołu, w największym stopniu tych, którzy posiadają najniższą pozycję w nieformalnej strukturze zespołu.
 W zwartym zespole łatwiej jest kształtować opinię
 Wychowawca musi zwracać uwagę, w jakim kierunku kierowane jest spojrzenie przywódców na opinię, którą chce on wprowadzić; jeżeli jest ona skierowana przeciwko wychowawcy to ma on dwie możliwości działanie:

1) pozbawić przywódców dotychczasowej pozycji w zespole,
2) pozyskać ich do współpracy


 Omawianie i uzyskanie z przywódcami zespołu bezpośrednich celów działania
 Dążenie do ustalenia wspólnego stanowiska w określonych sprawach
 Wyznaczaniu im określonych zadań w realizacji uzgodnionego planu działania
 Wymienianiu zadań w zakresie realizacji zamierzeń oraz uzgadnianiu konkretnego planu działania
 Bardziej efektywna, gdy zespół jest zwarty
 Bardziej efektywna, gdy współpraca skupia się wokół realizacji tych celów, które podziela i aprobuje cały zespół
 Bardziej efektywna, gdy autonomiczne cele zespołu pokrywają się z formalnymi celami stawianymi przez wychowawcę









Kształtowanie opinii zespołu poprzez rozbudzanie jego aktywności






Proces modyfikowania opinii zespołu przez rozwijanie jego aktywności obejmuje fazy:


1. Wychowawca wyodrębnia takie zachowania lub zjawiska, wobec których opinia zespołu pozostaje obojętna
2. Wychowawca pobudza zespół do działania, w którym wystąpi on w roli realizatora określonych wartości
3. Wychowawca dąży do rozwinięcia w każdym członku zespołu pełnej świadomości tego, jakie wartości współrealizuje
4. Wychowawca pobudza każdą jednostkę do indywidualnego występowania w roli członka zespołu, który realizuje określone wartości, a więc między innymi do wyrażania odpowiednich opinii.






Zasady kształtowania norm i opinii zespołu w procesie wychowania moralnego



Zasady:

1. Zasada uwzględniania aktualnych motywacji i postawy zespołu
2. Zasada wiązania wszelkich oddziaływań wychowawczych z dążeniem do jednolitości struktury i celów zespołu
3. Zasada aktywnego udziału zespołu w ustalaniu opinii i norm zespołu
4. Zasada wiązania procesu kształtowania opinii i norm postępowania z aktualnymi sytuacjami, w jakich znajduje się zespół
5. Zasada konstruktywnej roli aktywu zespołu







WARTOSCIOWANIE CZŁONKOWSTWA W ZESPOLE I JEGO ROLA W PROCESIE WYCHOWANIA MORALNEGO





zwartośc zespołu = wypadkowa wartościowania w nim członkowstwa przez ogół jednostek




Brak konstruktywnej funkcji w zespole lub niepowodzenia w jej pełnieniu powodują obniżanie się wartościowania członkowstwa w nim.





System ról społecznych:

• podnosi atrakcyjnośc zespołu
• aktywizuje jednostkę








Wpływ aktywnego uczestnictwa na wyniki procesu wychowania w zepole





Aktywizacja uczestnictwa jednostki w zespole poprzez wyznaczenie jej konstruktywnej roli posiada tylko wtedy dodatni wpływ wychowawczy, kiedy pełnienie tej roli nie jest połączone ze zbyt dużymi trudnościami.







Formy aktywizacji :


 dyskusja
 techniki psychodramatyczne
 ukierunkowanie i sublimacja aktywności wychowanków
 organizacja działalności zespołu poprzez wyznaczenie funkcji i tworzenie w nim komórek
organizacyjnych
 rozwijanie samorządności w zespole