Ekonomia -wstęp

Gospodarka - swera świadomej działalności czlowieka nakierowanej na uzyskiwanie nadwyżki. Jest działalność zamioerzona, której celem jest nadwyżka czyli zewnętrzna korzyść. kupowanie, sprzedawanie, rynek, handel.
Ekonomia- nauka o gospodarce; usystematyzowana, sprawdzona, zweryfikowana wiedza o gospodarce.
Ekonomi ma na celu zrozumienie i wyjaśnienie gospodarki. Decyzje ekonomiczne mają silny wpływ na każdego człowieka.Podstawową jednostką ekonomii jest gospodarstwo domowe (własne dochody i własne wydatki) i przedsiębiorstwo.
Wybór ekonomiczny- celem ekonomii jest wykorzystanie nadwyżki.
Każde gospodarstwo domowema comiesięczne dochody i wydatki, które się bilansują. Na koniec miesiąca może pojawić się nadwyżka. Problem wykorzystania nadwyżki to wybór ekonomiczny. Można ją przeznaczyć na konsumpcje lub inwestycje. Kiedy pojawi się problem ekonomiczny zawsze mamy do wyboru dwie możliwości; konsumpcję lub inwestycje.
Konsumpcja to bieżące zużytkowanie nadwyżki- wiąże się z tym bieżąca satysfakcja; wydanie nadwyżki na bieżącą satsfakcję.
Inwestycja wiąże sie zawsze z rezygnacją z bieżącej satysfakcji (wyrzeczenia się). To ulokowanie nadwyżki z możliwością jej późniejszego wzrostu. Rezygnacja z bieżącej przyjemności na rzecz przyszłej- większej przyjemności. Rezygnujemy licząc na zysk w przyszłości.
Zasada homoeconomicus- zasada człowieka ekonomicznego, czyli takiego który myśli racjonalnie.
Jeżeli wybieram bieżącą przyjemność jest to konsumpcja, jeżeli rezygnuje z niej myśląc o przyszłej większej to jest to inwestycja. Wybór między konsumpcją a inwestycją to wybór między teraźniejszością a przyszłością.
Wybór ekonomiczny- zagospodarowanie nadwyżki.
Stopa procentowa- wycena przyszłości.
Jeżeli przyszłość jest obarczona ryzykiem to lepiej konsumować niz ryzykować.Przedsiębiorstwa inwestują wtedy, kiedy nie niesie to za sobą ryzyka. Jeżeli stopa procentowa jest niska tzn. że niema ryzyka inwestycji, jeżeli stopa procentowa jest wysoka tzn. że przyszłość niesie za sobą ryzyko.
Na gospodarkę wpływają czynniki pozaekonomiczne (np. ataki terrorystyczne, społeczne, polityczne, globalne, psychologiczne). Niektóre z nich mogą bardzo silnie oddziaływać na gospodarkę. Gospodarka nie jest autonomiczna- podlega różnym wpływom (pozaekonomicznym).
Mikroekonomia i Makroekonomia
Mikroekonomia to ta część ekonomii, która zajmuje się funkcjonowaniem podstawowych podmiotów- przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Kategorie mikroekonomiczne; koszty, ceny, płace, zyski, dochody, konsumpcja. Tymi pojęciami opisuje się zachowanie ekonomiczne przedsiębiorstw i gospodarstw domowych.
Makroekonomia- nauka o systemach gospodarczych, czyli o pewnych uogólnionych wielkościach ekonomicznych; bada systemy gospodarcze. Kategorie makroekonomiczne; inflacja, stopa bezrobocia, dochód narodowy, budżet, kursy walut, wydatki. Charakteryzują one cały system gospodarczy a nie poszczególne podmioty.Współcześnie podzial ekonomii jest nie wystarczający. Niektóre zjawiska wykraczają poza system gospodarczy.
MIKROEKONOMIA

MEZOEKONOMIA (to obszar pomiędzy mikro i makroekonomią)

MAKROEKONOMIA

EKONOMIA GLOBALNA ( obszar wykraczający ponad makroekonomię)

Koropracje międzynarodowe to olbrzymie przedsiębiorstwa, które wykraczają ponad zasięg mikroekonomi, gdyż nie są systemami gospodarczymi.
Gospodarstwo domowe są znacznie mniej skomplikowane niż przedsiębiorstwa. Gospodarstwo domowe to przychody i wydatki. Przediębiorstwa są bardziej skomplikowane gdyż zajmują się one naukami ekonomicznymi takimi jak: rachunkowość, zarządzanie zasobami ludzkimi, finanse. W tym sensie przedsiębiorstwa są ważniejsze. Mikroekonomia to w 80% przedsiębiorstwa, a tylko 20% gospodarstwa domowe.
Przedsiębiorstwa tworzą podaż produktów. Gospodarstwa domowe tworzą popyt. Spotykają się one na rynku.

Rola historii w ekonomii
Okazuje się że ekonomia ma dużo wspólnego z historią. Ekonomia opisuje, analizuje stan gospodarki. Stan gospodarki w dzisiejszych czasach niewiele się różni od gospodarki z wczorajszego dnia. Gospodarka zmienia się ewolucyjnie. Zmiany następuja powoli.W XX wieku, pomijając wojny i rewolucje bardzo rzadko następowału zmiany gospodarcze. Dwa momenty gwałtownej zmiany gospodarki w XX wieku 1928- wielki kryzys gospodarczy i pan Balcerowicza( 01.01 1990r.)
Znając historię znacznie łatwiej przewidzieć przyszłość. historia ekonomii bardzo silnie nawiązuje do teraźniejszości.
w 1928 roku wybuchł Wielki Kryzys Gospodarczy, nie był on przewidziany przez ekonomistów. Od czasu wielkiego kryzysu, który zakończył się 73 lata temu nie było globalnego kryzysu gospodarczego.
1972 rok - kryzys naftowy
2001 rok - atak na WTC w Nowym Yorku
Ekonomia powstała pod koniec XVIII wieku i badała gospodarkę w XVIII wieku. Gospodarka ciągle ewoluuje. Nowe zjawiska( komputery, technologia informacji) negują prawa powstałe 100 czy 200 lat temu.
Gospodarka jest silnie związana z elementami kulturowymi czy społecznymi. Zachowanie ludzi, obyczaje, tradycja, przekladają się na dzialania gospodarcze człowieka.
Gospodarka jest przedmiotem badań zmiennym w czasie ale także i w przestrzeni.
Zjawisko społeczne jakim jest korupcja ma swoje przelożenie w gospodarce. Niema jednej teorii ekonomicznej. Istnieją pewne zasady generalne, ale przynoszą one różne skutki w różnych krajach. Bez historii (zrozumienia przyszłości) nie można zrozumieć ekonomii.
Podejście pozytywne i normatywne w ekonomii
Wyróżniamy dwa sposoby badania ekonomii: podejście pozytywne i normatywne. W podejściu pozytywnym chcemy opisać i zrozumieć rzeczywistość. Jest to cel ekonomii pozytywnej. W tym podejściu nie rozróżniamy co jest dobre a co złe (nie wartościujemy)
Podejście normatywne to tworzenie teorii na podstawie której możemy zmieniać rzeczywistość. Opisujemy rzeczywistośc ale również wartościuje i daje wskazówki do zmian. Ekonomia normatywna chce naprawiać świat. Jednak aby to zrobić ekonomia musi miec wyznaczone pewne cele. Najczęściej są to cele pozaekonomiczne
Niektóre podstawowe pojęcia w ekonomii
rynek- miejsce spotkania się podaży i popytu.
cena - powstaje na rynku, nie można mówić o cenie jeżeli nie mam rynku.
produkty i usługi - pod względem ekonomicznym mają takie samo znaczenie.
strumienie i zasoby - strumienie to wielkości ekonomiczne, które powtarzają się w czasie. Zasoby są zjawiskiem niezmiennym np. dochód - strumień, majątek- zasób.
Początek nauki ekonomii
Ekonomi jest nauką która istnieje 200 lat, ale jej historia jest znacznie starsza. Jako pierwszy pjęcia użył 2,5 tys. lat temu grecki filozof Xenof. Brzmiało ono oikosnomos(wiedza o prowadzeniu gospodarstwa domowego). Wydał on książke pod takim samym tytułem. Był to podręcznik prowadzenia gospodarstwa. Stąd wywodzi się ekonomia. Później przez ponad 2 tys. lat ekonomia nie była samodzielną nauką. Filozofowie czasami pisywali na tematy gospodarki, jednakbyły to informacje "przy okazji". Dopiero w XVII, XVIII wieku coraz więcej ludzi zaczeło myślec o gospodarce. Przedewszystkim zaczęło się pojawiać pytanie dlaczego jedno państwo jest bogate a drugie nie. Zaczęto zastanawiać się z czego to wynika. Problem bogactwa i biedy państw jest problemem szerokim.
Arystoteles

W 1890 r. przemysł rafineryjny stał się głównym przemysłem. Rozwiną się on, ponieważ wielkim problemem było oświetlenie mieszkań. Do lat 80- tych oświetlano mieszkania łojem zwierzęcym, bogaci ludzie tłuszczem wielorybim. Nafta była świetnym materiałem do oświetlenia. W latach 60- tych i 70- tych XIX wieku przemysł naftowy bardzo szybko się rozwijał. Przemysł ten istniał 15-20 lat, gdyż później wymyślono żarówkę. W tym samym czasie wymyślono silnik spalinowy i używano nafty do silników.
Na przełomie XIX i XX wieku zaszły bardzo ważne zmiany w gospodarce. Dzięki nim zakończył się kapitalizm XIX- wieczny, a rozpoczął się kapitalizm XX- wieczny. Postęp techniczny i skala produkcji obniża ceny. Ceny w Ameryce zaczęły spadać, jednocześnie płace były bardzo niskie. Symbolem zmiany, która nastąpiła w XIX i XX wieku wiąże się z nazwiskiem Henrego Forda. Wpadł on na pomysł, który z perspektywy XIX wieku był szaleńczy. Wymyślił, że wyprodukuje samochód dla robotników. Zrealizował ten pomysł. W 1912 roku wyprodukował model Ford I. Pracownicy jednak, aby kupić te samochody musieli mieć, za co, Ford postanowił ograniczyć swoje zyski na rzecz wyższego wynagrodzenia pracowników. Pracownik zarabiał wtedy 50 $/ miesięcznie. Ford zaczął płacić swoim pracownikom najpierw 100$ a potem 200$/ miesięcznie. Nagłe wzrosty wynagrodzenia pracowników, kapitaliści wiedzieli, że wytworzy to dodatkowy popyt. Robotnicy mieli, za co kupować wyprodukowane produkty. Od tej pory robotnik stał się konsumentem. W XIX wieku sprzedawał swoją siłę roboczą, a w XX wieku tworzył popyt. Ford jako pierwszy wprowadził linię produkcyjną i był prekursorem masowej produkcji.
Przełom wieku uświadomił kapitalistom, że popyt jest najważniejszy. XX- wieczny kapitalizm to kapitalizm konsumpcji.
Amerykańskie wynalazki ekonomiczne XX wieku.
Na początku XX wieku powstało w Ameryce kilka nowych wynalazków:
# rynek kapitałowy- kategoria ta rozwinęła się w Ameryce ok. 100 lat temu. Jest to miejsce gdzie kupuje się i sprzedaje się papiery wartościowe (akcje i obligacje).
Akcje są to prawa własności do przedsiębiorstw. Obligacje to prawo do wynagrodzenia lub zysku (wypłaty pieniężne). Rynek ten realizuje się na giełdzie. Głównym celem istnienia rynku kapitałowego jest pozyskiwanie kapitału, wycena wartości przedsiębiorstw.
# jednolity system rachunkowości- 100 lat temu w Ameryce wdrożono system rachunkowości. Wprowadzenie obowiązku rachunkowości ujednoliciło gospodarkę, a także dało obraz, która firma jest dobra, a która nie.
Instytucja audytu i audytora.
W Polsce określamy te instytucję mianem białego rewidenta. Jest to ważny element gospodarki. Biały rewident to elitarny zawód. Bardzo trudno jest nim zostać i jest on bardzo odpowiedzialny. Weryfikuje on księgi rachunkowe. W dużych przedsiębiorstwach, co rok, a w mniejszych, co 3 lata. Opinia białego rewidenta jest podstawą do podsumowania mienionego roku.
Upowszechnianie sprzedaży ratalnej(wiązało się z rozpowszechnieniem sprzedaży wysyłkowej).
Karta kredytowa, wymyśliły je stacje benzynowe, początkowo były to karty lojalnościowe.
Supermarkety(początek lat 20- tych).
Przyczyny, przebieg i skutki wielkiego kryzysu gospodarczego.
Wielki kryzys to załamanie gospodarcze, które nastąpiło w Ameryce pod koniec lat 20- tych i na początku lat 30- tych XX wieku.
Kryzys ten zmienił naukę ekonomii. Zakwestionował on pewne teorie ekonomiczne, które wcześniej wydawały się słuszne.
Lata 20-te XX wieku były bardzo dobrym okresem gospodarczym w Ameryce (prosperity). Dzięki I wojnie światowej rozwinęła się technika i poziom konsumpcji rósł szybko, powszechne stały się samochody, radio, lodówki. Rozwijał się rynek kapitałowy. Ludzie kupowali akcje, tym samym finansując rozwój przedsiębiorstw. Nie było bezrobocia. Inne gospodarki były daleko w tyle za gospodarka Amerykańską.
Od czego zależy poziom konsumpcji? Od czego zależy ile, kto kupuje?
# od wysokości zarobków (jednak nie zupełnie, bardziej od oczekiwań dochodowych). Oczekiwania dochodowe były dobre, ludzie z łatwością wydawali pieniądze. Gospodarka była w dobrym stanie. W 1929 roku na giełdzie wystąpiły chwilowe wahania cen akcji. 24 Października 1929 nastąpił „czarny czwartek”. Ceny akcji spadły, w poniedziałek nie było juz chętnych do kupna akcji.
John Say – sformułował prawo (ok. 1830 r.)
Prawo Say’ a – produkcja stwarza swój własny popyt.
Od polowy XIX wieku występowały w gospodarce kryzysy, mniej więcej, co ok. 10 lat. Spadał popyt, bankrutowało kilka% firm, po kilku miesiącach kryzys mijał. Ekonomiści uważali kryzys za coś pozytywnego, gdyż eliminował on najsłabszych. Uważali kryzys za swojego rodzaju motywację do lepszej pracy, dla przedsiębiorców.
1920 – kryzys po I wojnie światowej trwający ok. 6 miesięcy.
Po 9 latach pojawił się kolejny kryzys. Objawił się załamaniem giełdy, a nie spadkiem popytu. Ekonomiści powiedzieli „nic nie robić- minie”. Trwał on ponad 3 lata.
Przyczyny kryzysu:
#miliony amerykanów posiadało akcje, na jesieni większość rodzin amerykańskich postanowiło sprzedać swoje akcje, jednak nie było chętnych do zakupu, akcje straciły na wartości.
# rozminęło się kupowanie akcji na kredyt, kiedy załamała się giełda banki żądały zwrotu gotówki.
# spadek cen akcji spowodował, że u milionów Amerykanów załamały się oczekiwania dochodowe,
# spadł popyt w całej gospodarce,
# sklepy zmniejszyły zatrudnienia
# fabryki nie mając zamówienia postanowiły zwalniać ludzi,
# bezrobotni nie mieli, za co kupować, a ci, co pracowali bali się nagłego zwolnienia i postanowili oszczędzać,
# stanęła produkcja, gdyż nie było, dla kogo produkować, spadła ona do 47%, produkcja samochodów do 25%
# dochód narodowy obniżył się o 30%
Kryzys szczególnie oddziaływał na dwie grupy ludzi. Po pierwsze na ludzi biednych i chorych, okazało się, że ci ludzie nie mają, za co żyć. Nie istniała opieka społeczna. Ludzie ci utrzymywani byli z fundacji charytatywnych. Druga grupą byli farmerzy, nikt nie był w stanie kupić od nich plonów, a musieli oni spłacać kredyty zaciągnięte na zakup maszyn.
Kryzys ten przeniósł się na cały świat.
Przyczyny przeniesienia:
1) Po pierwszej wojnie światowej Amerykanie kupili dużo przedsiębiorstw w Europie Zachodniej, kiedy wybuchł kryzys, centrale w Ameryce rezygnowały ze swoich filii w Europie lub czerpali z nich wszystkie pieniądze do ratowania przedsiębiorstw macierzystych.
2) Mas media rozpowszechniające informacje o kryzysie doprowadziły do spadku popytu. Ludzie woleli oszczędzać niż konsumować.
3) Tanie zboże produkowane w Ameryce spowodowało spadek popytu na zboża w krajach Europy, gdzie było ono droższe. Szczególnie dotknęło to rolnictwo Polskie.
Koniec wielkiego kryzysu:
Prezydent Hoower nie został ponownie wybrany na prezydenta. Prezydentem USA został w 1932 roku F. Roosevelt. Objął rządy w styczniu 1933 r. w najgłębszym okresie kryzysu. Wgrał on swoim programem „New Deal” (nowy ład). Program ten był szybko wdrażany w życie, stworzył nowe podejście do gospodarki.
Trzy szczególnie ważne kwestie:
1.) Poddanie regulacji administracyjnej kursów walut.
2.) Nowe prawo pracy i prawo socjalne.
3.) Interwencjonalistyczna polityka rolna.
Słaba waluta krajowa jest korzystna dla eksportu.

Angielski ekonomista John M. Keynes opublikował książkę „ Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”. Przedstawił w niej nową teorię ekonomii. Nazwana została keynesizmem. Teoria ta wynikała z doświadczeń wielkiego kryzysu ekonomicznego. Najważniejszą myślą tej teorii jest stwierdzenie, że państwo nie może być bierne wobec gospodarki. Teoria ta zaczęła obowiązywać od lat 30-tych XX wieku. Wg. teorii Keynes’a państwo odpowiedzialne jest za równowagę gospodarczą i za problem bezrobocia.
1946- powołano Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy z inicjatywy USA.
Później powstała podobna organizacja OECD- Organizacja Międzynarodowej Współpracy Ekonomicznej. Organizacje te pilnują ładu ekonomicznego na świecie.
Systemy ekonomiczne i ich charakterystyki.
Makroekonomia to nauka o systemach gospodarczych. System gospodarczy cechuje:
1.) Bariera celna (system jest nią oddzielony od otoczenia)
2.) Pieniądz (wspólna waluta)
3.) Prawo gospodarcze (specyficzne dla każdego z systemów np. podatki, handel zagraniczny)
Jak opisać system gospodarczy?
Aby dobrze opisać system trzeba uwzględnić wiele cech danego systemu; stopa bezrobocia, stopa inflacji, kursy walut, tempo wzrostu, stopy procentowe, zadłużenie zagraniczne.
Wolność gospodarcza- podstawowy wymiar- łatwość zakładania działalności, drugi wymiar- zakres ingerencji państwa.
Wolność „mierzy się” przez porównanie krajów. Ważny jest również postęp kraju (czy rośnie wolność czy maleje).
Dane rankingu:
# ile rodzajów działalności wymaga koncesji, zezwoleń, itp...
# przeciętny czas rozstrzygnięcia sądowego,
# procent spraw przegranych w sądach podatkowych
Typ A: gospodarka rynkowa i własność prywatna
Typ B: gospodarka rynkowa, gospodarka nieprywatna
Typ C: gospodarka nierynkowa, gospodarka prywatna
Typ D: gospodarka nierynkowa, gospodarka nieprywatna
Najlepsze gospodarki zaliczamy do typu A
System B- system, który panował kiedyś w Jugosławii. Funkcjonował on ok. 30 lat. Po roku 81 w Polsce także chciano go wprowadzić. Obecnie bardzo trudno znaleźć na świecie taki system.
System C- tzw. gospodarka wojenna. Tak wyglądała gospodarka Niemiec za Hitlera. Istniał on 12 lat (1934-1945)
System D- to gospodarka socjalistyczna, 20 lat temu był to system obowiązujący w 1/3 świata. Zniknął, dlatego, że system A okazał się lepszy.
W 1989 r. (przed transformację gospodarczą w Polsce) gospodarka polska znajdowała się w systemie D.
Podstawowe modele gospodarki Rynkowej kapitalistycznej
Porównując gospodarkę USA i Niemiec zauważamy wiele różnic, łączy je niewielki zakres własności nieprywatnej oraz przewaga rewolucji rynkowej.
W ramach gospodarki rynkowej kapitalistycznej wyróżnia się wiele modeli. Najważniejsze z nich:
1.) model amerykański (anglosaski) Australia, Anglia, Wlk. Brytania
2.) model niemiecki (europejski, kontynentalny) Austria, Holandia, Francja
3.) model szwedzki (skandynawski) Dania, Finlandia
4.) model japoński (dalekowschodni) Korea Pd.