Analiza porównawcza trzech katalogów funkcji rodziny

Rodzina socjologicznego punktu widzenia to podstawowa grupa społeczna występująca we wszystkich historycznie znanych typach społeczeństw i kultur. Składa się z małżonków i ich dzieci (także adoptowanych) oraz krewnych małżonków (są dla siebie powinowatymi). Rodzina odgrywa główna rolę w procesie socjalizacji i jako taka ma szereg funkcji. Badacze rozpatrują funkcje rodziny w różnorodny sposób, zarówno pod względem ich nazewnictwa jak i ilości. Usystematyzowane są one w katalogach funkcji rodziny. Pragnę przedstawić i porównać trzy z nich.
Rozpocznę od katalogu najbardziej podstawowych sześciu funkcji. Mianowicie funkcja seksualna, prokreacyjna, wychowawcza, opiekuńcza, ekonomiczna, ekspresyjna. Pierwsza z nich jest społecznie i powszechnie akceptowaną formą współżycia płciowego, dawniej utożsamiano ja z funkcją prokreacyjną. Jest ona biologiczna i emocjonalna podstawa rodziny. Funkcja prokreacyjna to sformalizowana forma zaspokajania emocjonalno-rodzicielskich potrzeb współmałżonków, jak również reprodukcyjnych potrzeb społeczeństwa. Natomiast funkcja wychowawcza odbywa się na płaszczyźnie rodzice- dzieci. Oznacza ona przygotowanie dzieci do samodzielnego życia i pełnienia ról w społeczeństwie, ale również i wzajemne dostosowywanie się współmałżonków. Funkcja opiekuńcza rodziny sprowadza się do opieki nad niesamodzielnymi członkami rodziny to jest osobami niepełnosprawnymi lub osobami wymagającymi czasowej bądź stałej opieki. Zaspokajanie materialnych podstaw do życia rodziny nazywamy funkcją ekonomiczną, zaś zaspokajanie niematerialnych czyli duchowych i emocjonalnych potrzeb to funkcja ekspresyjna.
Do tego podstawowego katalogu Zbigniew Tyszka dodaje kolejne cztery funkcje, jak również nadaje własna nazwę czterem z nich, jak również poszerza ich definicje. Do tych nieco przekształconych i urozmaiconych nalezą : funkcja materialno-ekonomiczna, opiekuńczo-zabezpieczająca, socjalizacyjna i emocjonalno-ekspresyjna. Natomiast nowo pojawiające się to legislacyjno-kontrolna, klasowa, kulturowa, i rekreacyjno-torawrzyska. Funkcja seksualna i prokreacyjna nie ulegają zmianie u Z. Tyszki. Dla tego socjologa funkcja materialno-ekonomiczna wyraża się w zaspokajaniu materialnych potrzeb członków rodziny. Jej składnikami są cztery podfunkcje, a mianowicie: produkcyjna, zarobkowa, gospodarcza i usługowo-konsumpcyjna. Zasięg i poziom ich realizacji zależy od stadium rodziny, a szczególnie od jej głównego źródła utrzymania. Natomiast funkcja opiekuńczo-zabezpieczająca to materialne i fizyczne zabezpieczanie członków rodziny w niezbędne do życia środki, a także wspomaganie i opieka nad osobami niepełnosprawnymi lub czasowo potrzebującymi opieki będącymi członkami rodziny. Funkcja legislacyjno-kontrolna sprowadza się do legalizowania niektórych typów zachowań człowieka i sprawowaniu wzajemnej kontroli członków rodziny. Naruszenie wzorców zachowań, które uważane są za wewnątrzrodzinne, powoduje represje ze strony pozostałych członków rodziny, szerszego otoczenia, niektórych instytucji(np. kościół), a także systemu karnego. Przygotowanie dzieci do samodzielnego pełnienia ról społecznych, a także wzajemne dostosowanie osobowości małżonków nazywa Z. Tyszka funkcja socjalizacyjną. Wynika ona z funkcji prokreacyjnej. Mówi się o świadomej i intencjonalnej socjalizacji, która nazywana jest wychowaniem wewnątrz rodziny. W tym kontekście rodzinę jako grupę społeczna można nazwać środowiskiem wychowawczym. Owa socjalizacyjna funkcja rodziny jest szczególnie doniosła dla społeczeństwa jak i jednostek objętych tym procesem psychospołecznym. Obecnie zanikająca i mająca mnij znaczenia jest funkcja klasowa rodziny. Polega ona na wyznaczaniu dzieciom pozycji w strukturze społecznej i zawodowej społeczeństwa. W obecnej sytuacji społecznej wyraża się ona tym, iż pozycja społeczna rodziców w pewnym sensie przesadza o przyszłej pozycji ich dziecka oraz wyborze zawodu np. dzieci rodziców należących do inteligencji będą miały więcej predyspozycji do tego, by w tej grupie społecznej się znaleźć, niż dzieci robotników. Ostatnie trzy funkcje z katalogu Z. Tyszki maja charakter bardziej duchowy i emocjonalny. Są to mianowicie funkcja kulturowa związana nieodzownie z socjalizacja oraz funkcja rekreacyjno-towarzyska i emocjonalno-ekspresyjna. Pierwsza polega na zapoznawaniu młodego pokolenia z kultura konkretnego społeczeństwa. Jest to głównie przekazywanie dziedzictwa kulturowego (czyli kulturowego ideału osobowości) zapoznawaniu z obowiązującymi normami społecznymi i wzorcami zachowań. Oprócz tego w rodzinie dzieci uczą się obcować z aktualnie funkcjonująca kultura społeczeństwa. Druga funkcja jest blisko spokrewniona z pierwsza, oznacza bowiem, iż dom rodzinny jest często miejscem wypoczynku i nawiązywania niezbędnych dla człowieka kontaktów towarzyskich. Oprócz tego dom rodzinny i jego atmosfera służy rozładowywaniu napięcia psychicznego powstałego poza nim. Ostatnia trzecia funkcja sprowadza się do zaspokajania swoich potrzeb emocjonalnych oraz wyrażania swojej osobowości na zewnątrz. Odgrywa ona istotna role integrująca małżonków, jak również rodziców z dziećmi.
Etyk, filozof i pedagog M. Ziemska prezentuje kolejny katalog funkcji rodziny. W odróżnieniu od Z. Tyszki funkcje w tym katalogu nie są szczegółowo rozdzielone, lecz tak jakby pogrupowane. Ziemska wyróżnia pięć funkcji: prokreacyjna, produkcyjna, usługowo-opiekuńcza, socjalizacyjna i psychohigieniczna. Pierwsza - prokreacyjna wyraża się w tym, że rodzina jako grupa społeczna powiększa się dzięki funkcjom biologicznym, dostarcza nie tylko członków dla swojej (własnej) grupy, lecz dla całego społeczeństwa, równocześnie są zaspokajane potrzeby seksualne męża i żony. Jak widać łączy ona w sobie funkcję seksualna z prokreacyjną opisywanych przez Z. Tyszkę. Produkcyjna natomiast dostarcza społeczeństwu pracowników i przyczynia się do zwiększania twórczych i wytwórczych sił, wobec możliwości zarobkowania z reguły poza domem członkowie rodziny mogą zaspokajać swoje potrzeby ekonomiczne – tj. potrzeby posiadania niezbędnych środków utrzymania. Funkcja usługowo-opiekuńcza zapewnia wszystkim codzienne usługi (wyżywienie, czystość mieszkania, odzież, itp.), oraz opiekę tym członkom, którzy nie są samodzielni w pełni z powodu wieku lub choroby, kalectwa bądź innych przyczyn; rodzina zaspokaja zarówno potrzeby bytowe oraz opiekuńcze członków, potrzeby troszczenia się o innych i doznawania opieki. Natomiast funkcja usługowo-opiekuńcza zapewnia wszystkim codzienne usługi (wyżywienie, czystość mieszkania, odzież, itp.), oraz opiekę tym członkom, którzy nie są samodzielni w pełni z powodu wieku lub choroby, kalectwa bądź innych przyczyn; rodzina zaspokaja zarówno potrzeby bytowe oraz opiekuńcze członków, potrzeby troszczenia się o innych i doznawania opieki. Tym samym zawiera w sobie również nazywana przez Z. Tyszke kulturową. Ostatnia wymienianą przez Ziemską funkcją jest psychohigieniczna. Dzięki stabilizacji, bezpieczeństwa, możliwości wymiany emocjonalnej i stworzenia warunków dla rozwoju osobowości przyczynia się do ich dojrzałości emocjonalnej i równowagi psychicznej. Częściej nazywa się tę funkcję funkcją wymiany emocjonalnej lub funkcją ekspresji uczuć, bądź też rozładowania napięć emocjonalnych czy też funkcją zapewniającą członkom rodziny poczucie bezpieczeństwa. Rodzina przyczynia się do ugruntowania i kultywowania zdrowia psychicznego w społeczeństwie. Dzięki niej w rodzinie zaspokajane są potrzeby emocjonalne: miłości i przynależności, uznania i szacunku, poczucia bezpieczeństwa. Zatem funkcja psychohigieniczna jest połączeniem funkcji emocjonalno-ekspresyjnej i rekreacyjno-towarzyskiej.
Moim skromnym zdaniem w katalogu funkcji rodziny M. Ziemskiej brak jedynie funkcji nawiązującej do kontrolowania się nawzajem członków rodziny. W mym mniemaniu najlepszy i najdokładniejszy katalog stworzył Z. Tyszka. Idealna rodzina powinna spełniać wszystkie te funkcje by dać społeczeństwu nowych odpowiedzialnych obywateli z zakorzenionym katalogiem moralnym i potrafiących samodzielnie poradzić sobie w dorosłym życiu. Niemniej jednak każda rodzina pełni wszystkie te funkcje na różnym poziomie i w różnym zakresie, co częstokroć prowadzi do patologii.






M. Ziemska. Rodzina i dziecko. Warszawa 1986, PWN, s. 236.
J.Suprewicz. Wiedza o społeczeństwie Repetytorium. Warszawa 2003, Kram, s 52.
Encyklopedia Popularna PWN wydanie 25. Warszawa 1995, PWN, 728