Uchodźca

I Kto to jest uchodźca?
W związku z artykułem 1 Konwencji Genewskiej z 1951r oraz protokołu Nowojorskiego, uchodźca to osoba, która spełnia następujące warunki:,
 Przebywa poza swoim krajem pochodzenia
 Żywi uzasadnioną obawę przed prześladowaniem za względu na rasę, religię, narodowość, przynależność to określonej grupy społecznej lub poglądy polityczne
 Z powodu tych obaw nie może lub nie chce korzystać z ochrony swojego kraju pochodzenia
Uchodźcy towarzyszą ludzkości od zarania dziejów. Są to ludzie, którzy znaleźli się w sytuacji bez wyjścia i w obawie przed prześladowaniem, by ratować swe życie lub wolność, zmuszeni są porzucić swój dom, swój majątek, przyjaciół i uciekać ze swego ojczystego kraju. Uchodźca - choć chciałby - nie może powrócić do swojego domu lub takiego powrotu się obawia.
Wiele obecnych konfliktów na świecie charakteryzuje się tym, że ludzie, którzy z powodu prześladowań czy przemocy zostali zmuszeni do opuszczenia swoich domów, pozostają na terenie własnego kraju. Są to uchodźcy wewnętrzni.

II Polska a uchodźcy
Polska to kraj, w którym zjawisko uchodźstwa jest doskonale znane.
Z jednej strony ostatnie 200 lat naszej historii to czas, kiedy różne wydarzenia historyczne zmuszały tysiące Polaków do opuszczenia kraju. Uchodźcami byli przecież wielcy romantycy: Fryderyk Chopin, Adam Mickiewicz czy Juliusz Słowacki. Wielką falę uchodźców przyniosła II wojna światowa, a także cały 45-letni okres po jej zakończeniu, kiedy wielu Polaków znalazło schronienie na Zachodzie.
Z drugiej strony Polska jest krajem od średniowiecza słynącym w Europie z tolerancji wobec prześladowanych za religię czy poglądy. Znajdowali w niej schronienie Żydzi w okresie największych prześladowań, innowiercy w latach największych konfliktów religijnych, a na początku naszego wieku uciekinierzy z Rosji ogarniętej rewolucją.
Po wojnie zjawisko uchodźców w Polsce nie było praktycznie znane. Po pierwsze - do Polski uchodźcy nie przybywali. Po drugie - nie mówiło się o tym problemie, jako że uchodźcami byli głównie uciekinierzy z bloku socjalistycznego. Po trzecie - żadne z państw Europy Środkowej i Wschodniej nie ratyfikowało w owym czasie Konwencji Genewskiej.
Jednym z efektów podpisania przez Polskę Konwencji Genewskiej jest możliwość uzyskania przez cudzoziemców statusu uchodźcy.

III Status uchodźcy w Polsce

1) Postępowanie o nadanie statusu uchodźcy w Polsce
Rozpoczęcie postępowania w sprawie o nadanie statusu uchodźcy następuje z chwilą osobistego złożenia przez cudzoziemca właściwego wniosku.
Wniosek o nadanie statusu powinien zawierać dane osobowe wnioskodawcy, towarzyszącego mu małżonka i małoletnich dzieci, informację o kraju pochodzenia wnioskodawcy oraz uzasadnienie okoliczności ubiegania się o status uchodźcy.
Wniosek o nadanie statusu uchodźcy składa się bezpośrednio podczas przekraczania granicy Rzeczypospolitej Polskiej Komendantowi Granicznej Placówki Kontrolnej Straży Granicznej w miejscu przekroczenia granicy. Wyjątki od powyższej zasady pozwalają na złożenie wniosku w terminie 14 dni od momentu przekroczenia granicy w przypadku, gdy cudzoziemiec miał uzasadnione powody, aby obawiać się o swoje życie lub zdrowie oraz złożenie wniosku przez legalnie przebywającego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej cudzoziemca, w terminie 14 dni od momentu powzięcia wiadomości o zaistnieniu w jego kraju pochodzenia okoliczności uzasadniających nadanie statusu uchodźcy. W obu tych przypadkach wnioski składa się bezpośrednio do Ministra właściwego do spraw wewnętrznych.
Cudzoziemiec, który nielegalnie przybył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej powinien złożyć wniosek o nadanie statusu uchodźcy niezwłocznie po przekroczeniu granicy Komendantowi Granicznej Placówki Kontrolnej Straży Granicznej, najbliższej miejsca przekroczenia granicy. O ile miejsce przekroczenia granicy nie jest możliwe do ustalenia, organem właściwym do przejęcia wniosku jest Komendant Granicznej Placówki Kontrolnej Straży Granicznej w Warszawie.
Jeżeli z wnioskiem o nadanie statusu uchodźcy występuje osoba małoletnia, która nie jest reprezentowana przez przedstawicieli ustawowych lub opiekunów, organ uprawniony do przyjęcia wniosku (komendant Granicznej Placówki Kontrolnej lub Minister właściwy do spraw wewnętrznych) występuje do właściwego miejscowo Sądu Rodzinnego i Nieletnich o ustanowienie kuratora do reprezentowania małoletniego w postępowaniu w sprawie o nadanie statusu uchodźcy. Małoletni, który nie ukończył 13 roku życia, do czasu wydania postanowienia przez Sąd, umieszczony zostaje w placówce opiekuńczo - wychowawczej. Natomiast małoletni, który ukończył 13 lat - zostaje umieszczony w ośrodku dla osób ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy.
Cudzoziemiec, który złożył wniosek o nadanie statusu uchodźcy podczas przekraczania granicy, a wobec którego komendant Granicznej Placówki Kontrolnej Straży Granicznej wydał postanowienie o wszczęciu postępowania, ma obowiązek osobistego stawiennictwa - w terminie 7 dni - w MSWiA, (Departament ds. Migracji, Uchodźstwa i Ochrony Granic ul. Koszykowa 16, 00-546 Warszawa) w celu prowadzenia dalszych etapów postępowania.
Zgodnie z postanowieniami ustawy, jeżeli wniosek nie spełnia wymogów formalnych oraz gdy cudzoziemiec odmówi poddania się czynnościom zmierzającym do jego identyfikacji lub stwierdzenia tożsamości odmawia się wszczęcia postępowania. Ponadto ustawa wprowadza możliwość wydania decyzji o odmowie wszczęcia postępowania w sprawie o nadanie statusu uchodźcy, w przypadkach, gdy ubiegający się nie spełnia warunków określonych w ustawie, gdy przybył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z bezpiecznego kraju pochodzenia lub bezpiecznego kraju trzeciego, a złożony przez niego wniosek jest oczywiście bezzasadny oraz w przypadku, gdy cudzoziemiec podał w złożonym wniosku fałszywe dane, informacje lub okoliczności.
Jeżeli zachodzi konieczność sprawdzenia informacji i okoliczności wskazanych we wniosku cudzoziemca wydanie postanowienia lub decyzji o wszczęciu postępowania odracza się na okres nieprzekraczający 7 dni. Postępowanie dowodowe w sprawie o nadanie statusu uchodźcy ma charakter szczególny, ponieważ cudzoziemiec często nie jest w stanie wylegitymować się dokumentem stwierdzającym tożsamość, a także dowodami świadczącymi o jego uzasadnionej obawie przed prześladowaniem. Zgromadzenie dowodów w konkretnej sprawie następuje w oparciu o informacje uzyskane od cudzoziemca w trakcie prowadzonego przesłuchania oraz poprzez szczegółową analizę dostępnych Ministrowi informacji o sytuacji w kraju pochodzenia wnioskodawcy, dotyczących możliwości występowania prześladowania, o którym mowa w Konwencji Genewskiej.
Do źródeł informacji wykorzystywanych w postępowaniu należą: informacje agencji Reuter’a, REFWORLD - baza danych przekazana i aktualizowana przez Biuro UNHCR, INTERNET, opinie i ekspertyzy sporządzane przez instytuty naukowo-badawcze, raporty organizacji pozarządowych, raporty Unii Europejskiej oraz informacje przekazywane za pośrednictwem Ministra właściwego do spraw zagranicznych - przez przedstawicielstwa polskie i zagraniczne.
Bez względu na miejsce złożenia wniosku o nadanie statusu uchodźcy, każdy z cudzoziemców obowiązany jest poddać się czynnościom zmierzającym do jego identyfikacji, a w szczególności polegających na pobraniu odcisków linii papilarnych i fotografowaniu. Możliwość pobierania odcisków palców ułatwia weryfikację tożsamości cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy.
W uzasadnionych wypadkach, zwłaszcza, jeżeli zachodzi podejrzenie choroby zakaźnej, cudzoziemiec zobowiązany jest poddać się badaniom lekarskim oraz niezbędnym zabiegom sanitarnym ciała i odzieży.
Po złożeniu wniosku o nadanie statusu uchodźcy organ uprawniony do przeprowadzenia postępowania o nadanie statusu uchodźcy ma obowiązek:
 pouczyć każdego cudzoziemca w zrozumiałym dla niego języku, o przysługujących mu prawach i ciążących na nim obowiązkach
 zalegalizowania pobytu osoby ubiegającej się o nadanie statusu uchodźcy. Jest on realizowany poprzez wydanie wizy pobytowej, jeśli cudzoziemiec dysponuje ważnym dokumentem paszportowym a jeśli takiego dokumentu nie posiada - wydaniem tymczasowego zaświadczenia tożsamości cudzoziemca wraz z ważną wizą .W ten sposób legalizuje się pobyt cudzoziemca do czasu ostatecznego zakończenia postępowania w sprawie o nadanie statusu uchodźcy,
 przeprowadzenia przesłuchania cudzoziemca z udziałem tłumacza.

2) Status ubiegania się o nadanie statusu uchodźcy w Polsce
w 1992r. - 567 osób,
w 1993r. - 819 osób,
w 1994r. - 598 osób,
w 1995r. - 843 osoby.
Istotny wzrost liczby osób ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy w Rzeczypospolitej Polskiej nastąpił z początkiem 1996r. Do sytuacji takiej przyczynił się w głównej mierze napływ obywateli krajów azjatyckich, którzy przekraczając nielegalnie polską granicę kierowali się do krajów zachodnich. Migranci ci postrzegali Polskę jedynie jako kraj tranzytowy, ale wobec trudności w przedostaniu się na terytorium państw zachodnich, składali wnioski o nadanie im statusu uchodźcy w Polsce.
W 1996r. – 3211 osób
W 1997r. – 3539 osób
W 1998r. – 3398 osób
W 1999r. – 2955 osób
Najliczniejsze grupy stanowili obywatele Armenii, Afganistanu, Bułgarii i Jugosławii.

3) Wdawanie decyzji w sprawach o nadanie statusu uchodźcy
Decyzje w sprawach o nadanie statusu uchodźcy wydaje Minister właściwy do spraw wewnętrznych, jeśli wnioski o nadanie statusu uchodźcy zostały złożone po 22 października 1997r. Natomiast decyzje w sprawach, w których wnioski zostały złożone do 21 października 1997r. Minister wydaje w porozumieniu z Ministrem właściwym do spraw zagranicznych, a zatem w każdej sprawie w ramach tej kategorii wymagane jest, aby Minister właściwy do spraw zagranicznych zajął swe stanowisko w formie postanowienia.
Wydanie decyzji o nadaniu lub odmowie nadania statusu uchodźcy powinno nastąpić nie później niż w terminie 3 miesięcy od dnia wszczęcia postępowania.

4) Dokumenty, jakie wydaje się cudzoziemcowi, któremu nadano status uchodźcy
Jeśli po przeprowadzeniu postępowania ustalone zostanie, że cudzoziemiec spełnia przesłanki określone w Konwencji Genewskiej z 1951r. i ustawie o cudzoziemcach z 1997 r., Minister właściwy do spraw wewnętrznych wydaje decyzję o nadaniu statusu uchodźcy. Cudzoziemcowi, któremu nadano status uchodźcy udziela się zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony oraz wydaje się dokumenty w postaci: Dokumentu podróży określonego w Konwencji Genewskiej i karty czasowego pobytu, z ważnością na dwa lata. Po upływie tego okresu, ważność wystawionych dokumentów, może zostać na wniosek uchodźcy przedłużona.
Jeżeli wraz z cudzoziemcem uznanym za uchodźcę przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jego współmałżonek oraz małoletnie dzieci, im również nadaje się status uchodźcy, wydaje Dokument Podróży określony w Konwencji Genewskiej oraz udziela zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony.

IV Rozwój systemu opieki nad uchodźcami w Polsce


W Polsce budowę systemu pomocy dla uchodźców rozpoczęto w 1990 r. Początkowo sprawami uchodźców zajmował się Międzyresortowy Zespół do Spraw Pomocy Uchodźcom z Zagranicy oraz Polski Czerwony Krzyż. Od 1991 r bezpośrednią opiekę nad cudzoziemcami ubiegającymi się o status uchodźcy w Polsce oraz nad cudzoziemcami, którzy ten status uzyskali sprawuje Minister Spraw Wewnętrznych. Zobowiązania Ministra w tym zakresie wynikały z treści ustawy o cudzoziemcach z dnia 29 marca 1963 roku (Dz. U. Nr 7, poz. 30 z późniejszymi zmianami), obowiązującej do dnia 26 grudnia 1997 roku oraz wiązały się z przystąpieniem Polski do Konwencji Genewskiej z 1951 roku i Protokołu Nowojorskiego z 1967roku. Rozwój systemu opieki nad uchodźcami uregulował zasady dostępu uchodźców do rynku pracy, usług systemu opieki zdrowotnej i do świadczeń pomocy społecznej. Cudzoziemiec ubiegający się o status uchodźcy w Polsce ma prawo do świadczeń w postaci: zakwaterowania, wyżywienia, opieki medycznej, pomocy rzeczowej, stałej lub jednorazowej pomocy pieniężnej. Uprawnienia te mogą być realizowane poprzez umieszczenie cudzoziemca w ośrodku dla osób ubiegających się o nadanie statusu. Od 1992 roku przy MSWiA istnieje Centralny Ośrodek dla Uchodźców w Dębaku gm. Podkowa Leśna, który zajmuje się organizacją sieci ośrodków dla uchodźców oraz sprawuje nad nimi nadzór.
W sprawowaniu opieki nad cudzoziemcami ubiegającymi się o status uchodźcy oraz cudzoziemcami, którzy taki status otrzymali, dużą rolę odgrywają organizacje pozarządowe: Fundacja Helsińska, Polski Czerwony Krzyż, Polska Akcja Humanitarna oraz "Caritas Polska”.
W rozwoju systemu opieki nad uchodźcami w Polsce dużą rolę odegrała współpraca z Biurem Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców (UNHCR).

V Caritas – organizacja pozarządowa pomagająca uchodźcom

Zakres pomocy:

W Zgorzelcu i Białymstoku doradcy Caritas realizują program UNHCR, którego celem jest monitorowanie granic i realizacji umów. Świadczona jest także, a może przede wszystkim, pomoc socjalna i doradcza dla cudzoziemców bez względu na ich status prawny. Szczegółowy opis świadczonej pomoc znajduje się poniżej.
W obliczu braku funduszy Straży Granicznej pomoc i współdziałanie Biur Caritas polega na:
• pokrywaniu kosztów podróży indywidualnych osób do Urzędu ds. Repatriacji i Cudzoziemców MSWiA w Warszawie,
• sporadycznym pokrywanie kosztów podróży do kraju pochodzenia,
• zapewnieniu uchodźcom żywności, artykułów higienicznych, leków i odzieży.
Pomoc psychologiczna
Psycholog współpracujący z Caritas od 1994, doświadczony w pracy z cudzoziemcami oferuje profesjonalną opiekę psychologiczną w zakresie:
• obserwacji rozwoju intelektualnego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego dzieci,
• diagnozy i terapii problemów psychologicznych dzieci: trudności w nauce, zaburzenia nerwicowe, lęki separacyjne,
• wsparcia psychologicznego w sytuacjach kryzysowych-próby samobójcze, samookaleczenia, itd.,
• diagnozy i terapii w zaburzeniach stresowych pourazowych (PTSD), nasilonych lękach i depresjach,
• diagnozy i terapii w zaburzeniach adaptacyjnych: szok kulturowy, reakcja żałoby,
• poradnictwa rodzinne i małżeńskie,
• doradzctwa zawodowe,
• wypalenia zawodowego pracowników.

1)Pomoc materialna
Caritas zapewnia pomoc materialną w postaci odzieży, obuwia, artykułów higienicznych, żywności mebli i artykułów gospodarstwa domowego oraz innych produktów potrzebnych w życiu codziennym wszystkim tym, którzy mieszkają w ośrodkach dla uchodźców, uznanym uchodźcom i potrzebującym migrantom. Pomoc materialna pochodzi z zasobów własnych diecezjalnych Caritas. Sporadycznie potrzebne produkty, które nie są dostępne z darów są kupowane i przekazywane potrzebującym.

2)Pomoc finansowa
Udzielanie pomocy finansowej i materialnej osobom trakcie procedury uchodźczej oraz uchodźcom możliwe jest dzięki programowi UNHCR. Pomoc finansowa udzielana jest po konsultacjach z innymi organizacjami i instytucjami, które udzielają wsparcia finansowego, by uniknąć dublowania pomocy.
W 2001 powyższej pomocy udzielono w 682 przypadkach (894 osobom) w następujących sytuacjach:
• mieszkańcy ośrodków dla uchodźców otrzymywali zwrot kosztów podróży (wyjazdy do MSWiA, UNHCR, Fundacji Helsińskiej, COR Dębak) oraz niewielkie kwoty na wykonanie fotografii do dokumentów, zakup odzieży, obuwia itd. - w przypadku braku funduszy rządowych,
• pokrywanie kosztów leczenia (niedostępnych z funduszy rządowych) (badania, konsultacje medyczne, opieka nad ciężarnymi, interwencje chirurgiczne, zakup leków i okularów),
• zakup wyprawek niemowlęcych,
• zakup artykułów edukacyjnych - podręczniki i materiały szkolne dla dzieci i dorosłych,
• zakup żywności do dystrybucji wśród osób potrzebujących, mieszkających poza ośrodkami dla uchodźców, readmitowanych, lub przebywających w aresztach deportacyjnych,

3)Pomoc w dostępie do świadczeń medycznych
• ułatwianie dostępu do świadczeń medycznych, tłumaczenia w czasie kontaktów z lekarzami,
• zakup leków,
• zakup okularów,
• kontakty z Narodowym Funduszem Zdrowia,
• opłacanie badań i zabiegów medycznych.

4)Pomoc prawna
Pomoc prawna świadczona przez pracowników Caritas we współpracy ze studentami z Poradni Praw Człowieka Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Warszawskiego i przybiera następujące formy:
• reprezentacja i doradztwo prawne,
• informacje nt. procedury uchodźczej w Polsce,
• informacje nt. Ustawy o cudzoziemcach,
• odwołania do Rady ds. Uchodźców,
• skargi do NSA,
• informacje i pośrednictwo w procedurach prawnych i administracyjnych (wizy, pozwolenia na pracę, dokumenty identyfikacyjne, dostęp do szkolnictwa, prawo rodzinne, itd.),
• informacja i reprezentacja w instytucjach pomocy społecznej,
• pomoc w zawieraniu związków małżeńskich.

VI Zakończenie

Na polskie rozwiązania prawne i organizacyjne, dotyczące uchodźców, coraz większy wpływ wywiera postępująca integracja z Unią Europejską. Po przystąpieniu do UE Polska będzie krajem odpowiedzialnym - w pierwszym rzędzie - za rozpatrywanie wniosków azylowych migrantów np.: wędrujących tranzytem do państw Europy Zachodniej.
Należy mieć jednak świadomość, że samo uzyskanie statusu uchodźcy normuje jedynie kwestie prawne. Natomiast pozostają problemy związane z przebywaniem w obcym kraju - nieznajomość języka, kultury, brak rodziny. Ponadto powrót do normalnego życia utrudnia fakt pozostawania bez pracy przez długi okres oczekiwania na decyzję o przyznaniu statusu uchodźcy, przez osoby w większości wykształcone i aktywne zawodowo przed opuszczeniem swego kraju.
Przezwyciężeniu tych problemów mają służyć integracja uchodźców, którzy uczą się języka polskiego, przyuczają do zawodu i podejmują pracę, aby jak najszybciej się usamodzielnić.
Uchodźcy, oprócz pomocy materialnej, potrzebują również zrozumienia ich sytuacji ze strony społeczeństwa, które dało im schronienie. Stąd tak ważnym elementem jest edukacja społeczeństwa, kształtowanie postaw otwartości i tolerancji wobec uchodźców.

VII Bibliografia

 Ustawa o cudzoziemcach z dnia 27 grudnia 1997 roku
 Program pomocy dla migrantów i uchodźców a beneficjenci programu i statystyka.
http://www.caritas.pl/caritaspolska/migranci_i_uchodzcy/index-main.html
 Urząd ds. Repatriacji i Cudzoziemców - Uchodźcy- Dane statystyczne http://www.mswia.gov.pl/cudzo_uch_stat.html
 Konwencja Genewska z dn. 28 lipca 1951 roku
 Polski system uchodźczy. http://www.mswia.gov.pl/cudzo_uch_sys.html