System partyjny Republiki Włoskiej

System Partyjny Pierwszej Republiki Włoskiej, lata 1945 – 1994

System I Republiki Włoskiej był klasycznym systemem wielopartyjnym. Rozdrobnienie sceny politycznej spowodowały spory regionalne, pogłębiająca się przepaść pomiędzy rozwiniętą ekonomicznie północą kraju, a zacofanym gospodarczo i społecznie południem. W tym okresie partie polityczne nawiązywały do trzech grup tradycji ideowych:

1. Laickiej (Włoska Partia Liberalna, Włoska Partia Republikańska oraz ruchy związane z niemarksistowską lewicą laicką na czele z Partią Radykalną.
2. Katolickiej (Chrześcijańska Demokracja)
3. Marksistowskiej (Włoska Partia Komunistyczna, Włoska Partia Socjalistyczna)

Lata 1944 – 45 zaowocowały rządami tzw. Eparchii – koalicji sześciu partii uczestniczących w Komitecie Wyzwolenia Narodowego (komuniści, socjaliści, Partia Czynu, republikanie, chadecja, liberałowie).
Lata 1946 – 47 ukazały koalicję trzech partii – chrześcijańskich demokratów, socjalistów, komunistów. Łącznie uzyskały 75 % poparcie w pierwszych wyborach powszechnych.
1948 był rokiem przełomowym, ponieważ wtedy chadecja otrzymała 48 % poparcie społeczne. Nastąpił nowy układ sił partyjnych, który z niewielkimi zmianami utrzymał się do 1990 roku. W latach 1948 – 62 chadecja usiłowała tworzyć rządy samodzielne, lub opierające się na koalicjach centralnych. Od 1963 Partia chadecka nawiązała koalicję centrolewicową z socjalistami. Po wyborach regionalnych w 1975 pojawiła się próba przezwyciężenia istniejącego układu sił i dotychczasowa władza musiała pójść na kompromis godząc się na pośrednią współpracę z komunistami. Komuniści w ramach tzw. Kompromisu historycznego, zmierzali do porozumienia z chadecją i socjalistami, by przejąć współodpowiedzialność za rządy. Próba ta zakończyła się niepowodzeniem, ponieważ komuniści zamienili koncepcję, wysuwając idee alternatywy demokratycznej wobec rządów chadecji, zakładając porozumienie między siłami lewicy.
W 1978 rokiem rezygnacji socjalistów z koncepcji tzw. alternatywnej lewicy, dzięki czemu w 1980 roku powrotem koalicji centrolewicowej z udziałem socjalistów.
W latach 1970 – 80 pojawiły się nowe ugrupowania i ruchy polityczne takie jak zieloni, pacyfiści, czy ruchy feministyczne. Rządy w okresie I Republiki były niestabilne i zmieniały się 51 razy.

System Partyjny Włoch do końca lat Osiemdziesiątych

Układ polityczny wśród partii był stosunkowo trwały i do 1993 r. nie wskazywał zasadniczych zmian Początek republiki wiązał się z trójpartyjną koalicją obejmującą chrześcijańskich demokratów, socjalistów i komunistów, trwający do 1947 r. W roku tym, w określonej sytuacji w świecie, a szczególnie w Europie dochodzi do usunięcia komunistów z rządu i podjęcia próby zupełnej izolacji politycznej tej partii. Po rozpadzie trójpartyjnej koalicji powstaje sojusz chadecji z partiami tzw. trzeciej siły, a więc liberałami, republikanami i socjaldemokratami. Ten stan rzeczy z niezbyt wielkimi zmianami, trwał do 1993 r. W okresie tym pierwszoplanową rolę pełniła Chrześcijańska Demokracja, uczestnik wszystkich koalicji. Partia ta szukała sobie sojuszników bądź to na prawicy (koalicje centroprawicowe), bądź też na lewicy (orientacje centrolewicowe), ale nie wśród komunistów. Próby zmian tej sytuacji - podjęcie współpracy z komunistami- (podejmowane min. przez Aldo Moro) nie przyniosły rezultatów. Trzecią siła polityczną Włoch stanowili socjaliści. Podzieleni, nie odgrywali przez wiele lat większej roli. Sytuacja uległa zmianie, kiedy Bettino Craxi stanął na czele rządu. Od tego czasu Włoska Partia Socjalistyczna starała się pełnić rolę języczka u wagi na wzór roli, jaką pełnili w Niemczech FDP. W tym roku wprowadzono również nową większościowo – proporcjonalną ordynację wyborczą do Izby Deputowanych i Senatu. Premierem został Silnio Berlusconi, przywódca Forza Italia.
W wyniku wyborów 1994 roku wyłoniły się wyraźnie dwa bloki partyjne: prawicowy i lewicowy. Po stronie prawicy znajdywały się takie partie jak Forza Italia, Liga Północna, Sojusz Narodowy. Opozycyjna lewica zdominowana przez postkomunistyczną Demokratyczną Partię Lewicy.
Wybory z 1996 roku przyniosły sukces ugrupowaniom centrolewicowym – Demokratycznej Partii Lewicy, Zielonym, Włoskiej Odnowie. Tworząc koalicję Drzewo Oliwne (L’ulivo). W opozycji znalazły się partie centroprawicowe tzw. Biegun Ludności – Forza Italia, Sojusz Narodowy, Centrum Chrześcijańsko – Demokratyczne, Zjednoczeni Chrześcijańscy Demokraci i radykałowie.

Specyfika Włoskiego systemu partyjnego polega na tym, że:

• Niewątpliwą dominację posiadały Chrześcijańska Demokracja i komuniści
• Większość partii o dużej skali o dużej skali ideologicznego zróżnicowania, przy tym wrażliwych na punkcie autonomii polityczno – organizacyjnej
• Tworzenie koalicji rządowych, skazanych na możliwość rozpadu, niedobór stabilizacji politycznej dla trwałego rządu
• Brak wymiany między większością stanowioną oparcie dla rządu, a opozycją, poprzez zaszłości polityczne, politykę izolowania partii komunistycznej z koalicji rządowych


Prawna instytucjonalizacja partii politycznych:

Art. 49 konstytucji: „Wszyscy obywatele mają prawo swobodnego zrzeszania się w partie celem wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie się polityki narodowej”

Konstytucja ogranicza korzystanie z prawa zrzeszania się w partie osób małoletnich i duchownych.

Art. 18 Wprowadza zakaz tworzenia organizacji tajnych – dotyczy on także partii jak również instytucji, które dążą do realizacji swych celów przy pomocy organizacji o charakterze wojskowym




Główne partie:

Chrześcijańska Demokracja (DC) - powstała w r. 1943- nawiązywała do tradycji włoskiego ruchu katolickiego i od początku Republiki do r. 1993, samodzielnie bądź w koalicji z innymi partiami, brała udział w rządzie po wygranych wyborach w 1948 r., w których partia ta osiągnęła absolutną większość w parlamencie zerwała dotychczasową koalicję z socjalistami i komunistami. Zajmowała ona raczej centrową pozycję w systemie partyjnym Włoch, uczestnicząc w rządach zarówno o charakterze centroprawicowym, jak centrolewicowym. Po 1975 roku postawa partii stała się pragmatyczna. Program polityczny chadecji nawiązywał do doktryny społecznej Kościoła rzymskokatolickiego, akcentując harmonię społeczną, idee samorządu, głównie pracowniczego, podkreślając wagę więzi rodzinnych. Spotkało się w literaturze oceny, że była to najbardziej wyznaniowa ze wszystkich partii chadeckich w Europie, choć można zauważyć, że w latach osiemdziesiątych jej związki z hierarchią kościelną w ogóle, a z Watykanem w szczególności uległy osłabieniu.

Włoska Partia Komunistyczna (PCI) - powstała w 1921 roku w wyniku rozłamu, jaki dokonał się w łonie partii socjalistycznej. W okresie faszystowskim partia działała w warunkach nielegalnych. Zapisała ona swój udział w walce z faszyzmem, w walce o niepodległość kraju i o nadanie rodzącemu się ustrojowi państwa demokratycznego charakteru. Do r. 1947 partia brała udział w rządzie i odgrywała znaczącą rolę w pracach konstytuanty. Od roku 1947 permanentnie była poza rządem, wobec którego zajmowała różną postawę- od bezwzględnej z nim walki jako najsilniejsza partia opozycyjna, aż po przyjęcie formy elastycznych, uzależnionych od charakteru programu gabinetu i realizowanej przezeń polityki. Najliczniejsza partia komunistyczna Europy zachodniej wyróżniała się prowadzeniem bardziej narodowej i niezależnej polityki wobec Moskwy. Zjawisko to narastało z biegiem czasu w sposób wyraźny i widoczny. Partia szukała dla Włoch innego programu budowy socjalizmu niż stworzony w ZSRR czy w innych krajach realnego socjalizmu. Odegrała wielką rolę w tworzeniu, tzw. eurokomunizmu, czyli w poszukiwaniu modelu socjalistycznego ustroju opartego na zasadach zachodniej demokracji, z wykorzystaniem instytucji demokratycznych. Partia popierała udział Włoch w EWG i NATO.

Włoscy Socjaliści – Ruch socjalistyczny posiadał we Włoszech głębokie tradycje. Włoska partia Socjalistyczna powstała w 1892 roku, miała, więc bogate tradycje. Legitymuj się ona także znacznym wkładem w walkę z faszyzmem i w budowę demokratycznego ustroju Republiki. Jednocześnie dodać należy, że na przestrzeni swej historii uległa licznym przemianom w tym i rozłamy:
1921- utworzenie PCI
1947- utworzenie Włoskiej Partii Socjaldemokratycznej
1964- utworzenie Włoskiej Partii Socjalistycznej Jedności Proletariackiej
W latach czterdziestych w sojuszu z komunistami, wystawiając w latach 1948-1952 jedną listę wyborczą po 1956 roku zerwała sojusz z komunistami. Największą ilość głosów otrzymali w 1948 31% głosów.

Włoski Ruch Społeczny- mimo konstytucyjnego zakazu tworzenia organizacji faszystowskich od 1948 roku grupuje byłych działaczy faszystowskich i zwolenników skrajnej prawicy. Ruch ten występował przeciwko związkom zawodowym, systemowi parlamentarnemu opowiadał się za silną władzą wykonawczą. Neofaszyści potrafili, korzystając z poparcia monarchistów, zdobyć ok. 8% głosów.


System partyjny Włoch współczesnych

Kryzys „starych partii” można zaobserwować już na początku lat dziewięćdziesiątych. W wyniku wyborów z 5 kwietnia 1992r. wszystkie tradycyjne partie włoskie poniosły poważne straty. Uformowana po wyborach koalicja posiadała większość parlamentarną jedynie dzięki istnieniu proporcjonalnego systemu wyborczego. Kryzys wywołały dwa powiązane ze sobą ściśle czynniki. Po pierwsze nielegalne finansowanie partii politycznych. Partie wydawały 50- krotnie więcej niż dostawały z budżetu państwa. W sporej części, więc utrzymywały się z nielegalnych źródeł dochodów. Było to możliwe dzięki rozwiniętemu systemowi łapówek wypłacanych przez przedsiębiorstwa za uzyskanie lukratywnych kontraktów rządowych. Po drugie ujawniona korupcja elit władzy. Wydarzenie to nazwano następnie akcją „czyste ręce”. Chodziło o działania prokuratorów mediolańskich pod przewodnictwem A. Di Pietro, którzy wykryli fałszywe bilanse handlowe jednego z dużych przedsiębiorstw. Okazało się, że z finansów firmy ‘wspierano działalność dwóch partii: DC i PSI. W tym samym czasie doszło do ujawnienia kontaktów wielu osób z mafią Sycylijską( dotyczyło to między innymi Giuliano Andreottiego byłego premiera Włoch). Po wygaśnięciu immunitetów po rozwiązaniu parlamentu wszczęto postępowania przeciwko 400 byłym parlamentarzystom.
Fakty te tak spowodowały zmianę systemu wyborczego i zdmuchnęły z powierzchni ziemi tradycyjne partie Republiki.

Partie polityczne po 1994:

Demokraci Lewicy (DS) - utworzona została na XX Zjeździe Włoskiej Partii Komunistycznej w 1989 roku. Przekształcenia te wyprzedziły zasadniczy kryzys partii włoskich i związany był z upadkiem realnego socjalizmu. Jest dziś jedną z najliczniejszych partii włoskich (675tys.)członków. W wyborach 1993 była główną siłą polityczną współtworzącą koalicję wyborczą Sojusz Postępu, zdobywając 20, 4 % głosów.

Partia Odrodzenia komunistycznego (PRC) - utworzona 15 grudnia 1991 roku przez grupę członków Włoskiej Partii Komunistycznej, niezgadzających się na jej rozwiązanie. Liczy 150 tys. członków. Tworzyła Sojusz Postępu.

Demokratyczni Socjaliści Włoscy(SDI)- utworzona w maju 1998 r. w wyniku połączenia Włoskiej Partii Socjaldemokratycznej (PSDI) Partii Socjalistycznej (SI zał. 1994), Włoskich Socjalistów (SI, zał. 1994) i Ruchu na Rzecz Jedności Socjalistycznej i robotniczej

Włoska Partia Ludowa- nawiązuje do tradycji Włoskiej Partii Ludowej (zał. 1919) od 1943 do 1994 działała pod nazwą Partia Demokracji Chrześcijańskiej, o charakterze centrowym
W lipcu 1995 podzieliła się na dotychczasową PPI oraz Zjednoczonych Chrześcijańskich Demokratów partii o charakterze lewicowym, podpisała porozumienie polityczne z Demokratyczną partią Lewicy stając się drugą siła polityczną Drzewa Oliwnego.

Centrum Chrześcijańsko- Demokratyczne(CCD) i Zjednoczeni Chrześcijańscy Demokraci (CDU)- powstali poprzez secesję części działaczy z PPI. Ugrupowanie to wybrało sojusz wyborczy z Forza Italia i Sojuszem Narodowym

Naprzód Włochy (Forza Italia- FI) - Zupełnie nowa partia włoskiej sceny polityczne. Założony przed wyborami w 1994 r. przez przemysłowca i magnata prasowego Sylvio Berluscooniego. Ruch ten obiecywał Włochom „nowy włoski cud gospodarczy” obniżenie bezrobocia, ograniczenie niepotrzebnych wydatków państwa połączonych z obniżeniem podatków i walkę z korupcją. W ich programie znajdują się takie punkty jak zasada: mniej podatków, więcej rynku, ograniczenie ekonomicznych funkcji państwa (antyetatyzm), likwidacja lub ograniczenie programów socjalnych (antyopiekuńczość).Posiadając silne wsparcie ze strony trzech stacji telewizyjnych ugrupowanie to stało się faktycznym zwycięzcom wyborów 1994.

Liga Północna Włochy Federalne (LN-IP) utworzona w 1991 r. w wyniku połączenia Ligi Lombardzkiej z kilkoma organizacjami autonomicznymi działającymi na północy kraju od 1995 pod nazwą Liga północna(LN) od lutego 1997 (Liga Północna- Włochy Federalne) opowiada się za powstaniem niepodległego państwa- Padanii, populistyczno- liberalna

Zieloni – działa od 1982 r., Ugrupowanie to przyjęło program ochrony środowiska naturalnego, głosi sprzeciw wobec wytwarzania energii atomowej i krytykuje struktury biurokratyczne.


















Literatura

E. Gdulewicz Ustroje państw współczesnych tom 1, Lublin 1997 r.
K. A. Wojtaszczyk Partie polityczne w państwie demokratycznym, Warszawa 1998 r.