Przełom wieków XVII i XVIII był w historii Europy okresem szczególnym. Całkiem niedawno zakończyła się krwawa i długa wojna trzydziestoletnia (1618-1648), prowadzona przez największe mocarstwa Europy Zachodniej: Rzeszę Niemiecką, Holandię, Francję, Danię, Szwecję i Hiszpanię przy pomocy państw neutralnych: Anglii, Rosji, Turcji i Rzeczypospolitej.
Był to również okres dużego ożywienia gospodarczego, społecznego i kulturalnego. W tych właśnie latach w dwóch państwach leżących od siebie jak na owe czasy w znacznej odległości doszło do ukształtowania, rozwinięcia i utwierdzenia się nowego sposobu rządzenia państwem- rządów absolutnych. Mowa tutaj o Francji za panowania Ludwika XIV i Rosji cara Piotra I. Jak wyglądała organizacja i polityka tych państw w czasie kiedy rządziły nimi tak charakterystyczne postaci? Czy były do siebie podobne, a może zupełnie odwrotnie? Na te pytania postaram się udzielić jak najlepszej odpowiedzi. Swoją pracę podzieliłam na pięć rozdziałów, w których zawarłam próbę porównania polityki wewnętrznej i zewnętrznej obu władców oraz organizacji ich państw.
1. Dzieciństwo i dojście do władzy Ludwika XIV i Piotra I
Władcą Francji, który na stale zapisał się w jej dziejach, był niewątpliwie Ludwik XIV. Jest on uważany przez wielu historyków za budowniczego nowożytnej Francji, chociaż podwaliny pod absolutyzm francuski położyli Henryk IV ze swoim ministrem ks. Sully, pierwszy minister Ludwika XIII- Richelieu, i pierwszy minister Ludwika XIV- Mazarini.
Ludwik Bożydar- syn króla Francji, Ludwika XIII i królowej Anny Austriaczki urodził się 5 września 1638 roku w zamku Saint-Germain-en-Laye. Niewiele wiemy o jego dzieciństwie, przez początkowe lata wychowywany przez matkę i guwernantki, bardzo wcześnie stracił ojca, bo już w 1643 roku. Zresztą jego kontakt z ojcem był bardzo ograniczony "Ludwik XIII, często nieobecny, czasem na polowaniu, czasem na wojnie (...) był dla swojego syna kimś nieznajomym: chłopiec bał się go(...)". W momencie narodzin i wczesnego dzieciństwa syna Ludwik XIII zaangażowany był w wojnę trzydziestoletnią, czego efektem były francuskie zwycięstwa a potem korzystny wynik pokoju westfalskiego z 1648 roku.
Po śmierci Ludwika XIII w 1643 roku regencję w imieniu małoletniego Ludwika XIV objęła jego matka Anna Austriaczka, a urząd pierwszego ministra otrzymał najbliższy współpracownik Richelieugo i faworyt regentki, sycylijczyk kardynał Giulio Mazarini. Przez pierwsze osiemnaście lat panowania Ludwika XIV aż do swojej śmierci w 1661 roku kontynuował Mazarini politykę Richelieu poprzez wzmacnianie władzy królewskiej i utrwalanie absolutyzmu, zaś w polityce zagranicznej zwalczanie Habsburgów. Lecz obciążenia podatkowe wzmagały niepopularność rządów kardynała, a opozycja umiejętnie wykorzystywała jego błędy. W 1648 roku opór parlamentu paryskiego przeciw podatkom dał początek serii zamieszek. Na początek wybuchła tzw. Fronda parlamentarna, ruch mieszczański który wypędził króla i regentkę z Paryża, a następnie w latach 1650-1653 Fronda książąt, kierowana przez Wielkiego Kondeusza (szeregi jej zasilali również ks. Conti, Turenne, kanclerz Sėguier) i sprzymierzona z Hiszpanią. Bezładny i bezprogramowy charakter obu ruchów, przerzucanie się ich dowódców z obozu do obozu przyniosło im jednak kompromitację, a Mazariniemu wzmocnienie pozycji."Sukces Mazariniego ułatwili sami frondyści, skłóceni i nieudolni. Opuścił ich marszałek de Turenne; Paryż w którym lud burzył się przeciw burżuazji, zajęty został przez rząd jesienią 1652r Retz znalazł się w więzieniu. Kondeusz oddał się na usługi Hiszpanów, a Fronda książąt wygasła.". Mimo pełnoletności króla, Mazarini aż do śmierci nadal rządził Francją odtwarzając zachwianą strukturę absolutyzmu i prowadząc wojnę z Hiszpanią. Gdy Hiszpania poprosiła o pokój, Mazarini zaprojektował małżeństwo Ludwika XIV z córką Hiszpańskiego Filipa IV- Marią Teresą. Wojna hiszpańsko-francuska zakończyła się w 1659 roku pokojem pirenejskim, który zakładał małżeństwo króla Francji z Marią Teresą, przywróceniem do łask Kondeusza Wielkiego i spore korzyści terytorialne dla Francji (całe Artois, liczne terytoria w hiszpańskich Niderlandach).
W historii Rosji druga połowa wieku XVII określana jest jako punkt zwrotny. Uwaga ta dotyczy zarówno dziejów politycznych jak i historii rozwoju społeczno-gospodarczego. Również szczególną cechą tego okresu było wzmocnienie międzynarodowego położenia państwa, zlikwidowanie wewnętrznych i zewnętrznych pozostałości obcej interwencji i ogólnego chaosu, w jakim znalazła się Rosja na przełomie XVI i XVII wieku.
Jednak najbardziej charakterystycznym zjawiskiem jakie możemy obserwować w życiu państwowym Rosji było stopniowy zanik typowych dla monarchii stanowej instytucji- dumy bojarskiej i soboru ziemskiego, przy jednoczesnym wzmacnianiu scentralizowane i biurokratycznego aparatu władzy. Osoba cara utożsamiana była z państwem, był on najwyższym władcą i prawodawcą.
Wielki reformator Rosji, Piotr I Aleksiejewicz, urodził się 30 maja 1672 roku, jako najstarszy syn panującego cara Aleksego Michajłowicza i jego drugiej żony Natalii Nariszkiny. Niestety, nacieszył się ojcem tylko 4 lata, bowiem car Aleksy zmarł już w 1676 roku. Wdowa Natalia wraz z małym Piotrem została odsunięta od spraw państwowych i przeniosła się do wsi Prieobrażenskoje, bowiem następcą Aleksego został najstarszy z żyjących jego synów z pierwszego małżeństwa z Marią Miłosławską, Fiodor III. "Objęcie rządów w państwie moskiewskim przez Fiodora Aleksiejewicza oznaczało w praktyce przejście władzy w ręce grupy bojarów związanych z Miłosławskimi. Ich polityka wewnętrzna zmierzała przede wszystkim, poza eliminacją stronnictwa Nariszkinów z życia politycznego, do umocnienia centralnego ośrodka kierowniczego, mogącego zabezpieczyć szybki wzrost potencjału gospodarczego wielkich majątków ziemskich i zapobiec chłopskim protestom". Panowanie Fiodora III skończyło się 27 kwietnia 1682 roku, a to z powodu bardzo słabego zdrowia młodego cara. Po Fiodorze III naturalnym następcą miał być jego rodzony brat Iwan, jednak był on obciążony różnymi wadami fizycznymi i umysłowymi, dlatego też pod naciskiem Nariszkinów i poparciu patriarchy Joachima szybko przewagę zdobył obdarzony wrodzoną inteligencją Piotr i to on został ogłoszony następcą. Na czoło wydarzeń politycznych wysunęła się również przedstawicielka rodu Miłosławskich, doskonale wykształcona i ambitna córka cara Aleksego 25-letnia Zofia. Za jej sprawą doszło do buntu w formacjach strzeleckich, kiedy to doszła do ich uszu plotka, o rzekomej śmierci carewicza Iwana z rąk Nariszkinów. 15 maja 1682 roku strzelcy wdarli się na Kreml, zginęło wielu bojarów z rodu Nariszkinów. Pod koniec maja 1682 roku określono, pod wpływem żądań strzelców, oficjalne następstwo po Fiodorze: Iwan i Piotr obejmowali władzę wspólnie, zaś Zofia obejmowała regencję.
Tzw. Rządy regencyjne Zofii w latach 1682-1689 właściwie były rządami samowładnymi, bowiem Iwan w ogóle nie wchodził w rachubę, a Piotr wraz z matką zostali znowu odsunięci od dworu, jedynie podczas wyjątkowych spotkań jak np. wizyty zagranicznych posłów obaj carowie przybywali do sali audiencyjnej i siadali na specjalnym podwójnym tronie gdzie przez specjalny otwór Zofia podpowiadała im "kwestie". Pod koniec swojego panowania Zofia postanowiła przeprowadzić zamach stanu, który miał na celu pozbycie się Piotra. Siedemnastoletni wówczas Piotr miał już do dyspozycji siłę, dzięki której mógł się przeciwstawić przyrodniej siostrze. Lata chłopięce spędził poza dworem, głównie we wsi Prieobrażenskoje, gdzie stworzył dwa pułki "pocieszne": preobrażeński i siemionowski. Pułki te na początku miały formę zabawy, jednak po upływie kilku lat stały się zdyscyplinowanymi, złożonymi z ludzi umiejących władać bronią organizacjami, na które Piotr mógł liczyć w każdej chwili. Piotr został uprzedzony o ataku, schronił się w Troice-Sergijewie dokąd zaczęli przybywać jego zwolennicy. Zofia nie potrafiła wytłumaczyć się z czynionych wcześniej przygotowań zbrojnych, zawiedli strzelcy na których liczyła, spiskowcy zostali straceni, zaś ona sama musiała osiąść w klasztorze Nowodziewiczym.
2. Rządy osobiste Ludwika XIV i Piotra I Wielkiego
Po śmierci Mazariniego 9 marca 1661r dwudziestotrzyletni Ludwik XIV postanowił osobiście ująć kierownictwo rządu: "Panie kanclerzu, poleciłem ci, abyś się zjawił z mymi ministrami i sekretarzami stanu, chcę bowiem oznajmić wam, że do chwili obecnej pozwalałem łaskawie zarządzać mymi sprawami świętej pamięci panu kardynałowi ; czas już abym zarządzał nimi sam; Dopomożecie mi swymi radami, kiedy o nie poproszę.". Ludwik XIV po doświadczeniach z Mazarinim postanowił nie dzielić się z nikim władzą najwyższą.
Sytuacja międzynarodowa na początku panowania Ludwika była sprzyjająca, dlatego postanowił wznowić plany zajęcia Niderlandów hiszpańskich. W 1667 roku rozpoczęła się tzw. wojna dewolucyjna między Hiszpanią i Francją. Zakończyła się ona już po roku, a Francja w czasie pokoju zawartego w Akwizgranie uzyskała jedynie skrawki Flandrii
z Lille.
Następna wojna, początkowo wyłącznie z Holandią, zaczęła się opanowaniem prawie całych Zjednoczonych Prowincji. Kończące wojnę traktaty w Nimwegen, Saint- Germain, i Fontainebleau (1678-1679) potwierdziły pozycję Francji. Na morzu Śródziemnym odniosła sukcesy przeciw koalicji floty hiszpańsko- holenderskiej. Na kontynencie uzyskała neutralizację Holandii, oraz terytoria: Fryburg w Bryzgowii, przygraniczny pas hiszpańskich Niderlandów, Wolne Hrabstwo Burgundzkie oraz utrzymało Lotaryngię.
"Zachęcony Ludwik XIV zapoczątkował politykę tzw. reunionów, odzyskiwań, pod błahymi pretekstami zagarniając w czasie pokoju miasta i prowincje nadgraniczne: Strasburg (1681), Luksemburg (1864) i inne.". Dnia 15 sierpnia 1684 roku dzięki pośrednictwu dyplomacji holenderskiej doszło w Ratyzbonie do zawarcia 20-letniego rozejmu między Francją a Hiszpanią, aktem tym uznano prawo Ludwika do posiadania reunionów na okres trwania owego rozejmu.
Właśnie ten moment można by uznać za apogeum siły Francji. Ludwik XIV odgrywa rolę "arbitra Europy". Jednak ta sytuacja nie trwała długo.
W 1695 roku Ludwik odwołuje edykt nantejski Henryka IV. Akt ten poprzedziły prześladowania, które zmusiły tysiące hugenotom do przyjęcia katolicyzmu. Akt ten również sprawił że duża liczba hugenotów zaczęła emigrować do krajów protestanckich. Przy tym ujawniła się słabość absolutyzmu, władca mógł wydawać zakazy, ale nie miał wystarczającej ilości wojska, by uszczelnić granice. Ucieczka hugenotów dość poważnie osłabiła gospodarkę francuską, ponieważ większość uciekinierów była rzemieślnikami i kupcami.
"Prześladowania hugenotów wzburzyły opinię protestanckiej Europy;(...) Hegemonia francuska na Zachodzie budziła potężniejące sprzeciwy. W 1686r koalicja cesarza, Hiszpanii, Szwecji i licznych książąt niemieckich decyduje się postawić tamę ekspansji francuskiej, więcej: spowodować powrót do sytuacji terytorialnej określonej w traktacie westfalskim." . 9 lipca 1686 powstaje koalicja antyfrancuska tzw. Liga Augsburska która przeprowadziła układy obronne między krajami protestanckimi – Stanami Generalnymi i Anglią w 1685 r, Stanami i Szwecją oraz Szwecją i Brandenburgią w 1686 roku. Głównym inspiratorem całej akcji stał się Wilhelm III Orański, który stał się najważniejszym wrogiem Ludwika XIV. Wojna koalicji europejskiej z Francją trwała w latach 1688-1697, niestety mimo słabości koalicjantów wojska Ludwika nie potrafiły zadać im klęski. Wojnę zakończono traktatem w Ryswick w Holandii. Na mocy pokoju zawartego z Holandią, Hiszpanią i Anglią dnia 20 IX 1697 r Ludwik XIV tracił wszystkie te ziemie, które zagarnął po pokoju w Nimwegen. Po tej wojnie władca Francji nie mógł już uważać się za "arbitra" Europy, pozycja Francji na arenie międzynarodowej poważnie osłabła. W listopadzie 1700 roku Ludwik XIV zdołał jeszcze osadzić swego wnuka Filipa d`Anjou (Filip V) na tronie hiszpańskim, zgodnie z postanowieniem testamentu Karola II. "Bądź dobrym Hiszpanem, teraz to twój pierwszy obowiązek; ale pamiętaj, ze urodziłeś się Francuzem i że masz utrzymywać związek miedzy obydwoma narodami(...)" - w ten sposób pouczał nowego króla Hiszpanii władca Francji. Jednak ostatecznym przypieczętowaniem układu sił politycznych w Europie była prowadzona w latach 1702-1714 druga wojna sukcesyjna hiszpańska, która doprowadziła już do wyraźnego upadku hegemonii francuskiej na Zachodzie a jej miejsce zajęła teraz Anglia.
Natomiast jeśli chodzi o rządy Piotra w Rosji to pierwsze pięć lat panowania poświęcił jeszcze na ćwiczenia wojenne na lądzie i Jeziorze Perejesławskim, gdzie młodociani żołnierze uformowali ostatecznie regularne pułki, późniejsze wyborowe pułki gwardyjskie. " Temperament i żądza działania nigdy nie pozwalały mu przebywać długo na jednym miejscu, toteż bardzo wiele podróżował i już w pierwszych latach swojego panowania krążył często między Moskwą i Archangielskiem, gdzie w r.1693 kazał zbudować stocznię okrętową".
O sprawy związane z rządzeniem państwem początkowo nie dbał, pozostawił je matce i zaufanym bojarom (np. Aleksander Mienszykow).
W 1695 r odbyła się nieudana próba zdobycia przez Piotra twierdzy Azow. Mimo niepowodzenia (nie zdołał przeszkodzić Turkom w dowozie żywności i posiłków od strony morza) nie zmienił zamysłów, lecz zabrawszy się do zbudowania floty rzecznej już w czasie drugiej wyprawy w 1696 roku odniósł zwycięstwo. Żeby się bardziej utwierdzić
na zdobytym skrawku Morza Azowskiego, rozpoczęto budowę twierdzy Taganrogu i przystąpiono do budowy floty morskiej. Piotr był pierwszym z carów, który opuścił granice Rosji. W 1697 roku odbyło się tzw. "wielkie poselstwo" na czele z Piotrem w celu zwiedzenia kilku krajów europejskich i przeprowadzenia rozmów na temat koalicji antytureckiej; przy okazji car chciał się naocznie zapoznać z osiągnięciami nauki i techniki zachodniej. Podróż rozpoczęła się od zwiedzenia szwedzkiej Rygi, a potem Kurlandii. Następnie udano się do Holandii (Piotr pracował tam incognito jako robotnik w stoczniach), Anglii, Wiednia. Wszędzie tam prowadził rozmowy o charakterze politycznym, jednak nie osiągnął na tym polu praktycznie żadnych rezultatów. Miał jeszcze zamiar udać się do Wenecji, lecz został powiadomiony o kolejnym buncie strzelców, dlatego skrócił swoją wyprawę i postanowił wracać do kraju. Prawdopodobnie w drodze powrotnej powziął myśl o ewentualnych walkach o dostęp do Bałtyku, utwierdziły go w tym jeszcze rozmowy z królem polskim Augustem II w Rawie Ruskiej, w czasie których omawiano kwestię wojny ze Szwecją. Bunt strzelców został stłumiony jeszcze przed powrotem cara do ojczyzny, mimo to na rozkaz Piotra zarządzono powtórne śledztwo i okrutne ukaranie spiskowców. Jednocześnie Piotr zaczął wprowadzać pierwsze zmiany w dziedzinie obyczajowości. Wstęp na dwór mieli tylko ludzie ubrani po europejsku i ogoleni, "w Woroneżu czekała cara miła niespodzianka. Członkowie władz miejskich pojawili się na audiencji gładko wygoleni i w ubraniach skrojonych na modłę europejską" , brody mogło nosić jedynie duchowieństwo i chłopi, natomiast ludność kupiecka musiała za prawo noszenia bród płacić podatek. Jednak znaczna część społeczeństwa nie rozumiała nowatorstwa Piotra, dlatego zaczęły w różnych kręgach dochodzić do głosu nastroje opozycyjne.
Jeszcze w trakcie trwania "wielkiego poselstwa" Piotr I prowadził pertraktacje w sprawie koalicji antyszwedzkiej, i uzależnił swoje wystąpienie zbrojne od terminu zawarcia z Turcją rozejmu. Jednak już w 1700 roku elektor saski August II rozpoczął krwawą wojnę, przez historyków nazwaną wojną północną, uderzył na Rygę, natomiast Duńczycy natarli na Holsztyn. Władca Szwecji Karol XII szybko rozprawił się z Duńczykami, i kiedy Piotr I z kilkudziesięciotysięcznym wojskiem obległ Narwę, ten zjawił się tam już w listopadzie 1700 roku i odniósł wspaniałe zwycięstwo nad Rosjanami, po czym skierował swój wzrok na Rzeczpospolitą, by tam prowadzić dalsze działania militarne. Front rosyjsko-szwedzki istniał wprawdzie nadal, lecz Karol XII traktował go raczej drugoplanowo. Tymczasem Piotr I zaczął w szybkim tempie tworzyć nowe pułki, szkolić je i zbroić. Po takich przygotowaniach wojska rosyjskie już pod koniec 1701 roku wkroczyły do Inflant gdzie zdobyły twierdze Marienburg i Wolmar, w 1702 roku podczas operacji w rejonie między Zatoką Fińską i jeziorem Ładogą wzięli twierdzę Noteburg (zmieniona przez Piotra na Szlisselburg) a na wiosnę 1703 roku osiągnęli ujście Newy. Właśnie tam car postanowił zbudować miasto Sankt- Pieterburg (Petersburg), które stałoby się głównym portem Rosji i punktem obronnym przeciw Szwedom. Za datę założenia tego miasta uważa się 16 maja 1703 roku, tego dnia bowiem zaczęto budowę na tzw. Wyspie Zajęczej twierdzy Św. Piotra i Pawła. Roboty rozpoczęto szybko, tak że już pod koniec roku ewentualne wtargnięcie floty szwedzkiej do portu okazałoby się niemożliwe. Budowa i rozwój miasta szły w błyskawicznym tempie, dzięki sprowadzonym z głębi kraju tysiącom chłopów pańszczyźnianym, i już w 1712 roku zostało ogłoszone stolicą kraju.
Sytuacja w rejonie Bałtyku kształtowała się dla Rosji coraz pomyślniej.
W 1704 r wojska Piotra I zdobyły Narwę i Dorpat. Wynik wojny jednak ciągle był niewiadomy, bowiem Karol XII wciąż prowadził działania w Polsce, gdzie zajął jej znaczną część, przeprowadził elekcję Stanisława Leszczyńskiego, a Augusta II w roku 1706 zmusił do podpisania traktatu pokojowego we wsi Altranstdt. Wobec osunięcia się Polski od spraw wojny północnej Karol XII postanowił zaatakować Rosję przez marsz na Ukrainę. Wiosną 1709 roku Szwedzi przystąpili do oblężenia Połtawy, na wieść o tym Piotr przygotował odsiecz i 27 czerwca 1709 roku rozgromił Szwedów w krwawej bitwie. Bitwa pod Połtawą miała przełomowe znaczenie, bowiem złamała hegemonię Szwecji nad Bałtykiem. Karol XII jednak nie skończył jeszcze działać, bowiem kiedy znajdował się na terytorium Turcji skłonił ją do wydania wojny Rosji.
Nie czekając na rozwój wypadków Piotr ruszył z wojskiem w kierunku Mołdawii, niestety nie wszystko szło po jego myśli, bo w 1711 roku zawarto tzw. pokój prucki, na mocy którego Rosja zwracała Turcji zdobytą wcześniej część wybrzeża Morza Azowskiego. Wojna rosyjsko-szwedzka trwała nadal, jednak już bez szans dla Szwedów. W kolejnych zmaganiach wojennych Rosja zajęła Inflanty, Estonię i Finlandię, a w 1718 roku rozpoczęły się rokowania pokojowe. W 1721 roku został podpisany pokój w Nystad, który przyznawał Rosji część Karelii z Wyborgiem, Ingrię, Estonię i Inflanty, natomiast Finlandia zwrócona została Szwedom. Pokój ten był olbrzymim sukcesem politycznym, bowiem dzięki dostępowi
do morza otwierały się dla Rosji perspektywy handlu morskiego i kontaktów z Zachodem.
W swej polityce zewnętrznej Piotr I nie zajmował się jedynie sprawami Szwecji. W 1717 roku wysłał do Azji Środkowej ekspedycję wojskową, jednak ta została rozgromiona. Rosja brała udział również w wojnie z Persją, która zakończywszy w 1723 roku pokojem w Petersburgu przyznawała Rosji jej zdobycze, czyli prowincje perskie okalające Morze Kaspijskie od pd. i pd-wsch. Jednak Rosja nie zdołała ich utrzymać i w 1732 roku zwróciła je Persji.
3.Gospodarka i organizacja Francji Ludwika XIV i Rosji Piotra I W czasie rządów Ludwika XIV monarchia francuska wysunęła się na czoło europejskich mocarstw. Potęga Francji opierała się na solidnej podstawie gospodarczej, jaka zaistniała po stabilizacji stosunków wewnętrznych po upadku Frondy. Warunki te potrafił w pełni wykorzystać pierwszy minister Ludwika XIV- (zaproponowany Ludwikowi przez Mazariniego) – Jean Babtiste Colbert (1619-1683).
Colbert był przedstawicielem nowej, stojącej na usługach absolutyzmu biurokracji, stanowiącej jedno z podstawowych narzędzi władzy monarszej. "(...) podstawową ideą Colberta było powiązanie naprawy państwa ze zwiększeniem narodowego bogactwa Francji". Swoją naprawę skarbu rozpoczął od obniżania wymiaru taille przy równoczesnym skróceniu ulg i nadużyć korzystnych dla burżuazji, ale obciążających biedne warstwy. Wprowadzał wciąż nowe pożyczki, cięcia w rentach, monopole, taksy i stemple aby tylko doprowadzić do utraconej równowagi budżetowej. Wrócił do polityki popierania eksportu i ograniczania importu, co było już stosowane przez Richelieugo. Jednak polityka naprawcza Colberta wymagała intensywnego popierania handlu, przemysłu i również rolnictwa. To rolnictwo miało uczestniczyć w eksporcie, dostarczać surowców dla przemysłu, i gwarantować wyżywienie dla całego kraju. Jednakże na tym polu wysiłki Colberta paraliżował fiskalny ucisk chłopa, niski poziom techniki rolnej oraz powtarzające się nieurodzaje.
Jeśli chodzi o przemysł, to sytuacja była zgoła odmienna. Powstawały nowe manufaktury, ściągano specjalistów z zagranicy, stworzono koniunkturę dla stoczni. Najczęściej jednak powstawały manufaktury wyrobów luksusowych: broni, tkanin, dywanów.
W sferze handlu Colbert usiłował uporządkować chaos w systemie celnym, poprawić stan dróg; większe znaczenie przywiązał do handlu morskiego i ekspansji kolonialnej (1663 rok Kanada staje się prowincją królewską). Zauważa się wzrost osadnictwa francuskiego w koloniach antylskich, gdzie osiedlała się biedota z południowo-zachodniej Francji, Normandii
i Bretanii. " Colbert był współtwórcą mechanizmu ustrojowego absolutnej monarchii. Przewodniczył komisjom kodyfikującym ważne działy prawa (...), dał impuls do rozbudowy floty i portów. Pełnił funkcje nadintendenta budowli królewskich, założył podstawy państwowego mecenatu naukowego". Jednak polityka Colberta nie była pasmem tylko sukcesów, i przez to właśnie zrozumiał, że wyjście z coraz trudniejszej sytuacji może polegać na zmniejszeniu presji obciążającej producentów oraz na likwidacji wolności podatkowej warstw uprzywilejowanych poprzez nałożenie na nich podatków. Niestety projekty Colberta nie doszły do skutku, ponieważ właśnie przez nie popadł w niełaskę u króla.
Arystokracja i rodowa szlachta w państwie Ludwika XIV zostały wykluczone ze stanowisk ministerialnych. Pozostały im jedynie urzędy wojskowe i kościelne, wszystkie one jednak były zależne od władcy. Rozkwit przeżywała policja polityczna, a to ze względu na duże niebezpieczeństwo powstań ludowych wybuchających wciąż w latach 1662-1675. Ludwik XIV rozbudował również aparat wojskowy, służący głównie wojnom wypełniającym dzieje Francji w latach 1667-1714.
(360 tyś żołnierzy na początku XVII w).
Piotr I był nie tylko walecznym żołnierzem i dowódcą na polu bitwy, był również największym reformatorem Rosji. Zmiany wprowadzane przez niego objęły prawie wszystkie dziedziny życia: administrację, wojsko, kulturę, oświatę, gospodarkę, finanse i cerkiew. Pierwsze innowacje car wdrażał już po powrocie z zagranicznych wojaży, a dotyczyły one obyczajowości (golenie bród), zaraz potem z dniem 1 stycznia 1700 roku Rosja przyjęła Kalendarz Juliański. W dziedzinie reform administracyjnych został utworzony Senat i kolegia oraz ustanowiony nowy podział administracyjny kraju. Tzw. Senat Rządzący powstał w 1711 roku i zastąpił Dumę Bojarską. Senat zależny był od cara, wypełniał jego rozporządzenia i sprawował funkcje kontrolne w stosunku do administracji i sądownictwa. Od 1717 roku zamiast dawnych "prikazów" zaczęły powstawać kolegia jako centralne instytucje resortowe, na czele których stał prezydent a w skład wchodzili wiceprezydent, radcy i asesorowie. Powstało dziewięć kolegiów: "trzy "główne"- wojskowe, marynarki i spraw zagranicznych; trzy gospodarcze- górnicze, przemysłowe i handlowe, oraz trzy finansowe- kolegium przychodów, rozchodów i kontroli". W 1708 roku Rosja została podzielona na osiem okręgów administracyjnych, które nazwano guberniami, na ich czele stali gubernatorzy. Gubernie dzieliły się na prowincje, te zaś z kolei na dystrykty. Za Piotra I w dziedzinie sądownictwa nie przeprowadzono kodyfikacji praw, nadal utrzymywało się w mocy "ułożenie soborowe" z 1649 roku. Reformy umacniały centralizację aparatu państwowego i utrwalały absolutyzm monarszy podporządkowując wszystkie organy władzy woli cara. Realizując to nie chciał Piotr ominąć cerkwi, gdzie w 1721 roku zlikwidowano godność patriarchy i powołano do życia kolegium duchowne nazwane Synodem Rządzącym, a od 1726 roku Świątobliwym Synodem. Synod składał się z przedstawicieli wyższego duchowieństwa i świeckiego przedstawiciela cara- oberprokuratora. Zmiany zaszły również w systemie zarządzania miastem, w 1720 roku utworzono magistraty a społeczeństwo miejskie podzielono
na "regularnych" i "podłych". W wojskowości utworzono regularną stałą armię i marynarkę wojenną. Wprowadzono pobór rekruta spośród chłopów. Obowiązki żołnierzy i oficerów określono w przepisach wojskowych.
Za Piotra I nastąpiło również ożywienie gospodarcze. Car popierał rozwój manufaktur, zapewniał im siłę roboczą, udzielał pożyczek, chronił przemysł rodzimy, utworzono nowe ośrodki przemysłowe, udoskonalano stare. "Polityka gospodarcza Piotra I była polityką merkantylizmu- kładziono nacisk przede wszystkim na rozwój przemysłu i handlu oraz
na jak najdalej idące ograniczenie przywozu towarów z zagranicy, przy jednoczesnym popieraniu eksportu".
Społeczeństwo rosyjskie czasów Piotra I było podzielone na szlachtę, "czynownictwo" i chłopów. Jedynie szlachta była warstwą uprzywilejowaną i miała najszerszy dostęp do najważniejszych stanowisk w państwie, a cały ciężar utrzymania państwa spadał na chłopów obarczonych pańszczyzną i podatkami. W 1719 r ustanowiono podatek pogłówny, którym zostali objęci wszyscy chłopi i mieszkańcy miast płci męskiej. Cały system służby państwowej, wojskowej i cywilnej ujęto w jednolity schemat 14 stopni, według których moli awansować urzędnicy i oficerowie. Schemat ten zwany "tabelą rang" pojawił się w 1722 roku i przetrwał do upadku caratu. "Wprowadzenie rang całkowicie rozbijało dotychczasowy system hierarchii oparty na pochodzeniu".
4. Kultura i sztuka w państwach Ludwika XIV i Piotra I
Osoby Ludwika XIV nie należy utożsamiać tylko i wyłącznie z absolutną, wręcz bezwzględną władzą. Był to również człowiek obdarzony wdziękiem i urokiem osobistym, odgrywającym role mecenasa sztuki. Zajmował się finansowaniem artystów, jednak nie traktował sztuki jako wartości, jedynie jako reklama swojego majestatu. "Od 1660r Francja
i kultura francuska, zdaniem wielu, jakby wcieliła się w jedną osobę:
w Ludwika XIV, w jedno miejsce: w Wersal". Właśnie Wersal, mała miejscowość położona niedaleko Paryża stała się siedzibą Króla –Słońce. Budowy rozpoczęły się w 1661 roku, powstawały zamki, pałace, ogrody, tarasy, baseny, dekoracje, komnaty, fontanny dzięki temu stał się architektonicznym wzorem dla całej Europy. W roku 1682 Ludwik XIV postanawia przenieść dwór do rezydencji wersalskich. Kompleks pałacowy był dziełem dwóch architektów: Le Vau i Mansarta, i tam właśnie skupiało się całe życie kulturalne Francji: "Pierwszego dnia odbył się podwieczorek w boskiecie, a wieczorem wystawiono (...) Alcestę Lulliego, drugiego dnia był koncert (...), trzeciego dnia (...) przedstawienie Chorego z urojenia w teatrze wzniesionym przed grotą Tetydy (...)". Tworzono opery, sztuki teatralne, lubowano się w balecie. To właśnie w czasach Króla- Słońce tworzyły tak znane postacie jak: Molier (komedie), Jean Racine (tragedie), Jean de La Fontaine (poezja). Powstają akademie: Malarstwa i Rzeźby, Muzyki, Architektury, Rzymska, Francuska tworzące sprawnie działający system państwowej protekcji kulturalnej. Rozwija się malarstwo (głównie historyczne), rzeźba, gdzie kanonem były niedościgniony wzorzec antyczny.
Piotr I wprowadzał również reformy w dziedzinie kultury i oświaty.
W 1703 roku ukazała się pierwsza drukowana gazeta rosyjska "Wiadomości". "W 1708 weszła w życie (...) reforma alfabetu. Używany przedtem alfabet staro-cerkiewno- słowiański (cyrylicę) pozostawiono wyłącznie dla ksiąg cerkiewnych, wszystkie inne tłoczono do tej pory alfabetem uproszczonym (...) tzw. grażdanką" . Piotr I był też twórcą szkoły świeckiej, głównie elementarnej, ale również utworzono kilka szkół na wyższym poziomie np. utworzona w 1701 r w Moskwie szkoła nawigacyjna w 1715 przeniesiona do Petersburga jako Akademia Morska. Zakładano również uczelnie medyczne i inżynierskie, a 28 stycznia 1724 r została utworzona Akademia Nauk. Zmiany w dziedzinie obyczajowości dotyczyły również w kwestii ubioru oraz spędzania wolnego czasu np. na przyjęciach wieczornych, prowadzonych przez cara. Podobnie jak oświata i nauka zmieniła się również literatura rosyjska. Uwydatniły się różnice w samej produkcji ilościowej, zaczęła powoli znikać problematyka religijna, a coraz więcej widzimy utworów świeckich. Rozwija się "literatura dworska, panegiryczna, często przesycona patosem i sztucznymi porównaniami". Jeśli chodzi o architekturę to powstawało "długi szereg nowych budowli sakralnych i świeckich, soborów, cerkwi, pałaców, także po mistrzowsku wykonywanych różnych konstrukcji z drzewa". Wspaniałym przykładem architektury rosyjskiej czasów Piotra I jest miasto Petersburg gdzie możemy podziwiać prace wielu zagranicznych architektów: sobór św. Piotra i Pawła, Brama Piotrowska, Pałac Letni, Admiralicja. Przy takim tempie budownictwa pracować musieli bez wytchnienia rzeźbiarze, ich liczne dzieła zdobią wiele pałaców, soborów, cerkwi i parków, tematyką ich była głównie mitologia. Jeśli chodzi
o malarstwo to "za Piotra zaczyna się nawet nie tyle historia, ile prehistoria malarstwa rosyjskiego". Niemniej jednak przybywali do Rosji malarze francuscy, włoscy, niemieccy, szwajcarscy i pozostawiali głównie w Petersburgu swoje prace. Już od czasów Piotra zaczęły się wyjazdy młodych i uzdolnionych artystycznie Rosjan (np. Iwan Nikitin, Andrzej Matwiejew) za granicę w celu kształcenia, jednak rodzime malarstwo zaczyna się rozwijać w Rosji już po śmierci cara. Również i na polu muzyki rosyjskiej, osoba Piotra pozostawiła ślad. Zaczęto coraz częściej zabawiać się przy żywych i skocznych dźwiękach, a muzyka kojarzyła się z zabawą i wesołością, a nie jak dotąd z cerkiewnym pieniem. Piotr I postanowił również poczynić pewne kroki w związku z reaktywacją teatru, którego działalność ustała po śmierci Aleksego. Na Placu Czerwonym powstał budynek, w którym odbywały się występy, a kilku młodych Rosjan zaczęło się kształcić w rzemiośle aktorskim.
5. Problem następstwa tronu po śmierci Ludwika XIV i Piotra I
Ludwik XIV zmarł 1 września 1715 roku po długim 72-letnim panowaniu. "Zostawił dwóch synów-bastardów, zrównanych uprzednio z książętami krwi, co bardziej wzburzyło większość arystokracji, niż katastrofalne klęski Francji. Przeżył natomiast Ludwik XIV swego legalnego syna Ludwika
i dwóch wnuków(...)". Nowym władcą Francji został więc jego prawnuk, 5 letni Ludwik XV. Regentem na czas małoletniości młodziutkiego króla został bratanek zmarłego króla- Filip Orleański.
Wielki car-reformator zmarł 28 stycznia 1725r Przez swoje reformy nie zapobiegł jednak konfliktom społecznym, które dały swój wyraz w wybuchu kilku powstań m.in. w 1705 r w Astrachaniu, na ziemiach Baszkirów oraz powstanie Kozaków dońskich pod wodzą Konrada Buławina z lat 1707-1708. Wszystkie powstania zostały krwawo stłumione, a uczestnicy okrutnie ukarani. Piotr I zastanawiał się również nad sprawą następstwa tronu po swojej śmierci.
Z pierwszego małżeństwa z Eudoksją Fiodorowną Łopuchiną miał syna Aleksego, z którym popadł w poważny konflikt i skazał go na śmierć z powodu podejrzeń o spisek. Dlatego też w roku 1722 wydał ustawę, na mocy której każdy imperator miał prawo wyznaczania następcy tronu według własnego upodobania. Pretendentów do tronu było kilku, dwie córki cara z drugiego małżeństwa z branką z Inflant Katarzyną Skawrońską oraz dwie córki Iwana V. Niestety Piotr nie wyznaczył następcy przed swoją śmiercią. Jeszcze tego samego dnia senatorzy i członkowie Synodu wybrali następcę po Imperatorze Wszechrosji. Na tron powołano drugą żonę Piotra- Katarzynę.
Porównując politykę wewnętrzną, zewnętrzną oraz organizację państwa francuskiego za panowania Ludwika XIV a rosyjskiego za czasów Piotra I Wielkiego rzuca się w oczy kilka uderzających podobieństw. Zacznijmy od elementów biografii naszych bohaterów; obaj stracili dość wcześnie ojców, i byli wychowywani przez kobiety, jednak one nie mogły uchronić synów przed strasznymi obrazami walk, jakie przyszło im oglądać. (Fronda we Francji i bunt strzelców w Rosji). Ci dwaj władcy zaczęli pełnić swoje osobiste rządy w bardzo młodym wieku, lubowali się w sztukach wojennych, zajmowali się kulturą i sztuką (Wersal i Petersburg- siedziby zbudowane od podstaw) chętnie się uczyli, byli zdrowi i mężni. I wreszcie co najważniejsze; obaj byli władcami absolutystycznymi, sprawowali pełnię władzy suwerennej, która ograniczona była jedynie zasadami prawa naturalnego oraz podstawowymi normami ustrojowymi. W ich rządach dominuje pragnienie ekspansji, zdobywania, dlatego taka duża liczba wojen w historii Francji i Rosji na przełomie XVI i XVII wieku. Jednak jest między tymi państwami reprezentowanymi przez Ludwika XIV Króla-Słońce i Piotra I Cara i Imperatora Wszechrosji różnica. Rosja po śmierci Piotra I Wielkiego wciąż przeżywała swoją świetność, a kiedy zmarł Ludwik XIV Francja zaczęła powoli chylić się ku upadkowi.
P. Gaxotte, Ludwik XIV, Warszawa 1984, s. 8
J.Baszkiewicz, Historia Francji, Wrocław 1999, s. 234
W.A. Serczyk, Piotr I Wielki, Wrocław 1990, s.18
P.Gaxotte, op. cit., s.58
Historia Europy, Wrocław 1997, s.402
Baszkiewicz J., op. cit.,s.253-254
P. Gaxotte, op. cit., s.317
L. Bazylow, Historia Rosji, Warszawa 1985, s.298
Ibidem, s. 299
J.Baszkiewicz, op. cit., s.245
J. Baszkiewicz, op. cit., s.246
L.Bazylow, Historia Rosji...., s. 306
Ibidem, s. 309-310
W.A. Serczyk, op. cit., s. 201
G.Duby, R. Mandrou, Historia kultury francuskiej wiek X-XX, Warszawa 1965, s.335
P. Gaxotte, op. cit., s.225
L.Bazylow, Historia nowożytnej kultury rosyjskiej, Warszawa 1986, s.10
Ibidem, s. 40
Ibidem, s. 69
Ibidem, s. 131
J. Baszkiewicz, op. cit., s.263
BIBLIOGRAFIA
1. Adamski J., Historia literatury francuskiej, Warszawa 1970.
2. Bazylow L., Historia Rosji, Warszawa 1985.
3. Idem, Historia nowożytnej kultury rosyjskiej, Warszawa 1986.
4. Bluche F., Życie codzienne we Francji w czasach Ludwika XIV, Warszawa 1990.
5. Błagoj D.D., Historia literatury rosyjskiej XVIII wieku, Warszawa 1955.
6. Duby G. Mandrou R., Historia kultury francuskiej, wiek X-XX, Warszawa 1965.
7. Hryniewicz M., Na dworze Króla- Słońce, Warszawa 1990.
8. Historia Europy, pod red. A. Mączaka, Wrocław 1997.
9. Historia Francji, E. Perroy, R. Doucet, A. Latreille, Od początku dziejów do roku 1774, Warszawa 1969.
10. Iskenderow A., Dynastia Romanowów, Warszawa 1993.
11. Kennedy P., Mocarstwa Świata. Narodziny, rozkwit, upadek, Warszawa 1994.
12. Libiszowska Z., Król Słońce i jego czasy, Warszawa 1968.
13. Mawrodin W., Piotr Pierwszy, Warszawa 1951.
14. Michel R., Życie codzienne hugenotów od edyktu nantejskiego do Rewolucji Francuskiej, Warszawa 1978.
15. Murat I., Colbert, Warszawa 1988.
16. Ochmański J., Dzieje Rosji do roku 1861, Warszawa 1983.
17. Serczyk W.A., Kultura rosyjska w XVIII w., Wrocław 1984.
18. Idem, Piotr I Wielki, Wrocław 1990.
19. Tołstoj A., Piotr I, Warszawa 1984.
20. Wilk M., Od Petersburga do Leningradu, Warszawa 1980.
21. Idem, Piotr I car-reformator, Warszawa 1975.
22. Wójcik Z., Dzieje Rosji 1533-1801, Warszawa 1971.