Po zakończeniu II Wojny Światowej współpraca między mocarstwami koalicji nie była możliwa do utrzymania. Narastający stan napięcia dostrzegany już od 1945 roku nazwany został „Zimną Wojną”. Za jej pierwszą deklaracją uznaje się mową Churchilla z dnia 5 marca 1946 roku. Według Churchilla Europa jest podzielona na państwa demokratyczne z USA na czele i państwa komunistyczne zdominowane przez ZSRR, określone mianem krajów leżących za żelazną kurtyną. Wykazał również niebezpieczeństwo grążące wolnemu światu ze strony komunizmu i wezwał zachód do zjednoczenia się przeciw imperializmowi radzieckiemu.
DWUBIEGUNOWY PODZIAŁ ŚWIATA
W ten sposób rozpoczęła się rywalizacja ideologiczno-polityczna.
ZSRR – EKSPANSJA
ZSRR pragnęło umocnić swoją całkowitą kontrolę polityczną oraz przekonać kraje takie jak Polska, Bułgaria, Rumunia, Węgry i Jugosławia, aby zaakceptował rządy komunistyczne i odizolowały się od europejskich sprzymierzeńców. We wszystkich tych krajach przejęcia władzy następowało według tego samego schematu: komuniści dysponujący tzw. resortami siłowymi na szeroką skalę używali politycznej propagandy, doprowadzali do likwidacji opozycji i dzięki czemu wprowadzali rządy jednej partii.
W obozie komunistycznym rozpętana została histeria „antyimperialistyczna”. Wszędzie szukano szpiegów, dywersantów i wrogów. Wszelkie kontakty z cudzoziemcami były mocno podejrzane.
STANY ZJEDNOCZONE- POWSTRZYMANIE KOMUNIZMU
W wyniku rozwoju przemysłu zbrojeniowego oraz załamania gospodarczego państw europejskich, tuż po wojnie Stany Zjednoczone osiągnęły poziom produkcji prawie równy całemu światu. Amerykańskie wpływy dotyczyły w dużym stopniu wielu elementów życia codziennego jak sposób ubierania się (np. noszenie jeansów), jedzenie (tzw. szybkie jedzenie w Fast Food’ach) czy amerykańskie rozrywki (Jazz).
Stany Zjednoczone powzięły sobie za zadanie powstrzymanie komunizmu. Amerykę ogarnęła histeria antykomunistyczne, symbolem tych czasów stał się MacCarthny węszący wszędzie spiski komunistyczne, oskarżający o sprzyjanie komunizmowi czołowych polityków czy też zarzucając szpiegostwo znanym uczonym.
W roku 1947 ogłoszono doktrynę Trumana (powstrzymania), przewidującą udzielenie pomocy wojskowej i ekonomicznej krajom zagrożonym przez komunizm. Inny plan tzw. Marshalla przewidywał pomoc w odbudowie Europy. Doktryna powstrzymania uznano za mało skuteczną toteż kolejny sekretarz stanu opracowała doktrynę odpychania tj. odepchnięcia komunizmu od granic ZSRR.
PROBLEM NIEMIECKI
Obie strony wzajemnie podejrzewały się o chęć wcielenia odrodzonych Niemiec do swego bloku, a następnie wykorzystanie ich do osiągnięcia dominacji nad całym kontynentem. Walka polityczna i propagandowa, spowodowała, iż problem niemiecki na długie lata był kwestią zapalną.
PAKTY
Niezwykle ważnymi wydarzeniami tego okresu był podział Niemiec (na NRD i NRF) w 1948 roku czy też powstanie NATO (Paktu północnoatlantyckiego), który łączył USA, Kanadę i państwa zachodnioeuropejskie w ścisłym sojuszu wojskowym. Dopuszczenie do paktu Niemiec Zachodnich w 1955 roku sprowokowało powstanie podobnego sojuszu czyli Układu Warszawskiego na wschodzie.
WOJNY NA BLISKIM WSCHODZIE
Rywalizacja pomiędzy państwami dotyczyła również wpływów na obszarach takich jak Bliski Wschód. Walka o rozszerzenie bądź utrzymanie stref wpływów prowadziła do wybuchu wojen, w których każdy blok popierał jedną ze stron.
Apogeum „zimnej wojny” stanowił konflikt w Korei spowodowany gwałtownym wzrostem wydatków zbrojeniowych państw obu bloków. ZSRR popadło również w konflikt z Chinami, USA natomiast wzięło udział w wojnie Wietnamskiej.
Należy podkreślić, iż na okres 40 letniej zimnej wojny przypada wiele wydarzeń historycznych mających niemałe znaczenia.
Konfrontacja między systemami objęła prawie wszystkie dziedziny życia: politykę, ekonomię, naukę i oświatę, kulturę i sztukę. Rywalizacja objęła większość rejonów świata. Jej stawką nie były tylko doraźne korzyści gospodarcze, lecz także ideologiczna dominacja.
SPRAWA SPOŁECZNA
Zimna wojna to okres walki między dwoma mocarstwami. Jedno z nich pragnęło narzucić komunizm, drugie twierdziło, że broni demokracji. Wydarzenie tego okresu miały również ogromny wpływ na społeczeństwo. Skutki podziału najlepiej obrazuje sprawa Niemiec. Rozdzielone zostały całe rodziny, a wielu ludzi zginęło próbując przekroczyć dzielący ich mur berliński. W przypadku kontaktu z rodzinom i znajomymi, obywatel podejrzewany był o konspirację, a wieczna inwigilacja wpływała negatywnie na kondycję psychiczną, co w konsekwencji negatywnie odbija się na całym społeczeństwie.
WYŚCIG ZBROJEŃ
Podczas 39 lat zimnej wojny USA i ZSSR doprowadziły ludzkość na krawędź zagłady. Lęk przed wojną stał się lękiem przed zagładą gatunku ludzkiego.
Doktryna „powstrzymania” czy też „odpychania” zakładały „balansowanie na krawędzi wojny” poprzez groźbę użycia broni jądrowej w wypadku wybuchu konfliktu lokalnego. USA zademonstrowały niszczącą siłę w 1945 roku niszcząc Hiroszimę i Nagasaki. W 1949 Rosjanom udało się wykraść za pośrednictwem komunistów amerykańskich sekret bomby atomowej i przeprowadzić pierwszą udaną eksplozję.
Zarówno dla rządu USA, jak i społeczeństwa amerykańskiego utrata monopolu atomowego była prawdziwym szokiem. Doktryna odpychania straciła sens, zamiast niej ogłoszono doktrynę zmasowanego odwetu. Na świecie rozpoczął się obłędny wyścig zbrojeń. Obie strony nieustannie doskonaliły broń jądrową, skonstruowały bomby wodorowe, czy też różnorodne rakiety nośne. Powiększały arsenały atomowe i konwencjonalne siły zbrojne.
Zachód długo przeceniał możliwości militarne ZSRR, który dysponował trzykrotnie mniejszym potencjałem ekonomicznym niż USA. Wojny na Bliskim Wschodzie były wojnami konwencjonalnymi chociaż nigdy nie było pewne czy nie zostanie użyta broń masowego rażenia. Ludność zaczęła obawiać się zagłady przy czym zwykli ludzie rozumieli to lepiej niż ich przywódcy. Słabość ZSRR rzeczywiście uwidoczniła się we wcześniejszych latach 80., gdy silnie antykomunistycznie nastawiony prezydent Stanów Zjednoczonych Roland Reagan rozpoczął program rozbudowy amerykańskich sił zbrojnych, którego kulminacją były plany rozmieszczania instalacji wojskowych w kosmosie program tzw. „gwiezdnych wojen”.
BROŃ BIOLOGICZNA
Wyścig dotyczył również broni biologicznej. Podaje się, iż amerykanie przygotowali zapasy zarodników grzybów atakujących uprawy pszenicy, głównie na obszarach Ukrainy, jednakże ich ilości mogło zniszczyć rolnictwo całego świata. Również ZSRR przygotowało atak bronią biologiczną udoskonalając wirusa ospy.
Zagłada świata została oddalona kiedy to ZSRR zdało sobie sprawę, że nie może dużej unieść wyścigu zbrojeń.
UKŁADY ROZBROJENIOWE
W okresie zimnej wojny podejmowano pewne doraźne działania zmierzające do zmniejszenia napięcia. Rozmowy na temat kontroli zbrojeń strategicznych dawały okazję do stałych kontaktów, umożliwiały demonstrację dobrej woli oraz nie krępowały politycznej i militarnej inicjatywy obu państw. W 1968 r podpisano układ o zakazie prób z bronią nuklearną w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą. W 1972 r. miał miejsce tzw. SALT 1 o ograniczeniu systemów broni antyrakietowej oraz zbrojeń ofensywnych. W 1979 r. podpisano SALT 2 w sprawie ograniczenia zbrojeń strategicznych, przerwano prace nad bombą neutronową.
ROZPAD ZSRR
Od 1985 roku władzę przejął S. Gorbaczow, który przejął wielorakie reformy w państwie, zapewniając min. Swobody obywatelskie i osłabienie monopolu władzy. W polityce zagranicznej Gorbaczow dążył do poprawy stosunków ze Stanami Zjednoczonymi. Jego najwybitniejszym osiągnięciem było odsunięcie partii komunistycznych od władzy w krajach bloku wschodniego oraz zgoda na zjednoczenie Niemiec. W latach 1989 – 1991 nastąpił rozpad Związku Radzieckiego
Wojnę nazwano "zimną", ponieważ stosunki między mocarstwami były bardzo chłodne, ale nigdy nie doszło między do "gorącej", bezpośredniej konfrontacji zbrojnej. Przez okres 40 lat groźba wojny nuklearnej wisiała w powietrzu, co mogło doprowadzić do zagłady świata . Pomimo faktu, iż zimna wojna to już historia, ilość sztuk uzbrojenie nuklearnego wielokrotnie przewyższa liczbę potrzebną do zniszczenia naszej planety. Na świecie w dalszym ciągu jest 36 000 głowic jądrowych. Niepokojący jest brak kontroli nad redukcją arsenałów jądrowych.
Rozpad bloku wschodniego doprowadził do zniesienia dwubiegunowego układu sił politycznych. Jednakże nadal istnieje podział na bogatą Północ i ubogie Południe co jest najpoważniejszym zagrożeniem dla ładu międzynarodowego.