Jurgen Habermas - biografia

ENCYKLOPEDIA SOCJOLOGICZNA


Jurgen Habermas


Jurgen Habermas urodził się w 1929 roku w Dusseldorfie. Studiował filozofię, psychologię, germanistykę i ekonomię. Z początku zajmował się filozofią, ale porzucił ją dla socjologii i marksizmu. Otrzymał wiele nagród takich jak nagroda im. Zygmunta Freuda, nagroda im. Hegla, był również doktorem honoris causa licznych uniwersytetów ( w Nowym Jorku, w Jerozolimie).
Habermas jest kontynuatorem szkoły frankfurckiej, ale często zaznaczał swą odmienność. Miał on trudności w pracy uniwersyteckiej przez swoje lewicowe poglądy polityczne. Między nim a współczesnymi mu filozofami i współpracownikami uniwersyteckimi występowały różnice teoretyczne. Uważał on, że teoria krytyczna może mieć normatywne podstawy, które trzeba wypracować przez filozofię, ale w ramach teorii socjologicznej. Poza tym uważał, że przedwojenna szkoła frankfurcka nie doceniała demokratycznych tradycji Zachodu i tradycji państwa prawa (sam był niezdecydowany; z jednej strony uważał, że społeczeństwa zachodnie są patologiczne, z drugiej strony cenił zachodnią demokrację i praworządność). Przez to w kręgach radykalnych postrzegany był jako przedstawiciel liberalizmu.
Habermas przeżył wojnę, jego kontakt z hitleryzmem oraz filmy dokumentalne z obozów koncentracyjnych ukształtowały jego postawę wobec narodowego socjalizmu i zaprowadziły go do teorii Marksa. Był przeciwny totalitaryzmowi, odrzucał realny socjalizm. Przez ataki studentów wycofał się z pracy na uniwersytecie, lecz nadal brał udział w debatach politycznych.

ROZUM KOMUNIKACYJNY
Habermas dążył do syntezy różnych tradycji myślowych. Łączył filozofię z teorią socjologiczną, psychologię z analizą polityczną. Chciał zbudować zwartą teorię, która spełniałaby standardy nauki oraz zawarłaby krytykę społeczeństw zachodnich. Kategorii krytycznych szukał m. in. w tradycji marksistowskiej, w psychoanalizie, w twórczości Horkheimera i Adorna. W swej teorii starał się uwzględnić najnowsze kierunki filozoficzne i socjologiczne.
Jego podstawową ideą jest IDEA ROZUMU KOMUNIKACYJNEGO. Według niego problemy współczesnych społeczeństw rozwiniętych leżą w sferze komunikowania się, a nie w sferze pracy i produkcji.
Habermas analizował genezę i funkcje mieszczańskiej sfery publicznej jako sfery pośredniczącej między społeczeństwem a państwem. Zauważył, że we współczesnych demokracjach masowych następuje rozpad i utrata funkcji politycznych tej sfery. W sferze publicznej szukał rozumu, jako w sferze dyskusji i racjonalności porozumienia.
Twórczość Habermasa można podzielić na dwa okresy.
W pierwszym rozróżniał działanie instrumentalne od działania komunikacyjnego (między pracą a interakcją). Sferą działania instrumentalnego jest sfera pracy, natomiast interakcją jest komunikowanie się podmiotów i ich wzajemny wpływ na siebie za pomocą symboli.
Postęp rozumu wg. Habermasa polega na coraz powszechniejszym stosowaniu zasady swobodnego dialogu i uzgodnień.
Habermas rozwinął też ideę racjonalizacji i emancypacji w sferze stosunków społecznych i w kulturze. Przedstawił związki poszczególnych gałęzi nauki z jak to nazwał „konstruktywnymi interesami poznawczymi” człowieka:
1. nauki empiryczno – analityczne powiązane są z interesami technicznymi
2. nauki historyczno – hermeneutyczne z interesami praktycznymi
3. nauki krytyczne z interesami wyzwolenia od ideologii i emancypacji
Uważa, że nauki krytyczne umożliwiają samorefleksję podmiotu jednostkowego i zbiorowego, poznanie ich pozwala podmiotowi wyzwolić się z nieświadomych ograniczeń i przymusu.
W drugim okresie swej twórczości Habermas porzuca próby osadzenia (umiejscowienia) krytycznej teorii społeczeństwa i zajmuje się antropologiczną interpretacji teorii poznania. Zwraca się ku językowi, w którym wg. niego, zawarty jest ideał ład społecznego. Stosunki między podmiotami opierają się w nim (w tym ładzie) na uzgadnianiu i dojrzałości. Teoria komunikacji językowej miała być podstawą teorii społecznej.
Habermas skupia się w swych pracach na odbudowie warunków porozumienia – „kompetencji komunikacyjnej” oraz uzasadnienia intersubiektywności porozumienia pozbawionego przemocy, przymusu lub stosunków władzy. Odrzuca pojęcie społeczeństwa jako zbiorowego podmiotu oraz paradygmat subiektywności.
Opracował on teorię społeczną łączącą paradygmat systemu oraz zbudował nową wersję krytycznej teorii nowoczesności. Porozumienie językowe jest tutaj nie tylko przedstawieniem świata i przeżyć podmiotu, ale służy też do ustanowienia i odnowienia stosunków społecznych.
Poza językiem współczesne społeczeństwa zintegrowane są przez mechanizmy systemowe. Integracja systemowa koordynuje (normalizuje) stosunki działań podmiotów. Dlatego socjologia powinna być dwupiętrowa i ujmować społeczeństwo jako świat przeżywany i jako system.
Habermas stworzył „etykę dyskursywną”, która dążyła do odbudowania uniwersalnych procedur, które rządzą dyskusją nad normami moralnymi.
Połączył on teorię rozumu komunikacyjnego z krytyką filozofii nowożytnej. Analizuje spory filozoficznej nowoczesności wokół pojęcia rozumu.
W ostatnich latach Habermas zajmuje się kwestią filozofii politycznej i teorii prawa. W swojej książce pt. „Faktizitat und Geltung” pisał, że prawo powinno uzupełniać moralność gruntowaną komunikacyjnie.
Poglądy Habermasa sprawiły, że jego rola w instytucjach akademickich była ograniczona, lecz miał on wielki wpływ na socjologię i filozofię niemiecką.