Porównanie spółki cywilnej i spółki jawnej

W świetle przepisów kodeksu cywilnego, spółka cywilna jest stosunkiem prawnym, którego strony (wspólnicy) są zobowiązane dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w oznaczony sposób, w szczególności przez wniesienie wkładów.
Źródłem powstania stosunku prawnego spółki cywilnej jest umowa (umowa spółki) zawarta, przez co najmniej dwa podmioty, którymi mogą być zarówno osoby fizyczne jak i prawne.
Za cechy konstytutywne spółki cywilnej należy uznać:
a) wspólny cel gospodarczy, do którego wszyscy wspólnicy są zobowiązani dążyć poprzez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów,
b) ustrój majątkowy wspólności łącznej, którego podmiotami są wszyscy wspólnicy,
c) łączne występowanie wspólników w charakterze strony stosunków prawnych zawiązywanych z osobami trzecimi- wspólnicy łącznie są wierzycielem lub dłużnikiem osoby trzeciej,
d) odpowiedzialność solidarną wszystkich wspólników ich majątkami osobistymi za zobowiązania zaciągnięte w ramach wspólnej działalności,
e) prowadzenie spraw spółki przez samych wspólników (wszystkich lub niektórych) – za niedopuszczalne należy uznać powierzenie prowadzenia spraw spółki osobom trzecim z wyłączeniem wszystkich wspólników,
f) wzajemną reprezentację wspólników stosunkach „zewnętrznych”- wspólnik reprezentujący spółkę działa zarówno we własnym imieniu, jak i w imieniu wszystkich pozostałych wspólników (i na rachunek wszystkich),
g) przysługiwanie każdemu ze wspólników prawa do udziału we wspólnie osiągniętym zysku.
Przepisy kodeksu handlowego stanowią, iż spółką jawną jest spółka, która prowadzi we wspólnym imieniu:
a) przedsiębiorstwo zarobkowe w większym rozmiarze, a nie jest inną spółką handlową, lub
b) gospodarstwo rolne w większym rozmiarze, o ile nie jest inna spółką handlową i o ile została na żądanie wspólników wpisana do rejestru handlowego.
Działanie we wspólnym imieniu jest nie tylko prawem, ale i obowiązkiem spółki. Wyłącznym celem działalności spółki jawnej może być prowadzenie przedsiębiorstwa zarobkowego lub gospodarstwa rolnego. Prowadzenie przedsiębiorstwa zarobkowego oznacza stałą i zorganizowaną działalność gospodarczą ukierunkowaną na zbyt tj. na odpłatne zaspokajanie potrzeb osób trzecich (trzecich nie potrzeb samych wspólników), prowadzoną w celu osiągnięcia zysku. Prowadzenie gospodarstwa rolnego stałą, zorganizowaną, nastawioną na zysk działalność gospodarczą w zakresie produkcji rolnej lub zwierzęcej.
Wynika z tego, iż spółka jawna ( inaczej niż spółka cywilna) nie może być utworzona dla realizacji jednorazowego przedsięwzięcia gospodarczego to bez względu na rozmiary tego przedsięwzięcia.
Spółka jawna jest –podobnie jak spółka cywilna –tzw. Spółką osobową. Jako taka charakteryzuje się następującymi cechami:
a) jej skład osobowy jest w zasadzie stały,
b) każdy ze wspólników ma prawo i obowiązek osobistego prowadzenia spraw spółki (o ile umowa spółki nie stanowi inaczej),
c) każdy ze wspólników jest uprawniony do reprezentowania spółki w stosunkach osobami trzecimi, o ile umowa spółki albo- w wyjątkowych okolicznościach- wyrok sądowy nie pozbawiają wspólnika tego uprawnienia,
d) o ile umowa spółki nie stanowi nic innego, prawa i obowiązki wspólników względem siebie są równe; dotyczy to w szczególności udziału w zyskach i uczestnictwa w stratach spółki,
e) za zobowiązania spółki odpowiada wobec wierzycieli każdy wspólnik bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką.
Wspólnikiem spółki cywilnej może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna. W przypadku osób fizycznych posiadanie przez nie zdolności do czynności prawnych nie stanowi koniecznej przesłanki do nabycia statusu wspólnika. Wspólnikiem może być osoba małoletnia (działająca przez swojego przedstawiciela ustawowego). Jednak zawarcie w imieniu małoletniego umowy spółki cywilnej jest czynnością wymagającą zezwolenia sądu opiekuńczego.W roli jednego wspólnika może występować kilka osób (wspólnik zbiorowy).
Stosunek prawny spółki cywilnej powstaje w wyniku zawarcia stosownej umowy (umowy spółki). Za konieczne składniki umowy spółki należy uznać:
a) określenie stron (tj. imion i nazwisk, względnie nazw) wspólników,
b) określenie wspólnego celu gospodarczego, do którego realizacji wspólnicy zobowiązują się dążyć,
c) określenie działań, do których podjęcia są zobowiązani poszczególni wspólnicy.
Umowa może również zawierać postanowienia dodatkowe. Do tego rodzaju postanowień należy przykładowo zaliczyć:
a) określenie wartości wkładów poszczególnych wspólników, jeśli mają być one nierówne,
b) określenie wielkości udziałów poszczególnych wspólników we wspólnym majątku,
c) określenie czasu trwania spółki, jeśli ma on być ograniczony,
d) określenie trybu podejmowania uchwał przez wspólników,
e) ograniczenie lub wyłączenie uprawnienia poszczególnych wspólników do prowadzenia spraw spółki,
f) powierzenie prowadzenia spraw spółki osobie spoza grona wspólników,
g) ograniczenie lub wyłączenie- w odniesieniu do poszczególnych wspólników- uprawnienia do reprezentowania spółki,
h) określenie sposobu reprezentowania spółki,
i) określenie udziału danego wspólnika w zysku i stratach spółki,
j) określenie innych niż przewidziane w przepisach kodeksu cywilnego terminów wypowiedzenia udziału w spółce,
k) zastrzeżenie w myśl którego spadkobiercy wspólnika wejdą do spółki na jego miejsce,
l) określenie powodów rozwiązania spółki.
Umowa spółki powinna mieć formę pisemną. Formy pisemnej wymaga również ewentualne uzupełnianie, zmiana, a także rozwiązanie umowy.
Podjęcie –w ramach spółki cywilnej- działalności gospodarczej wymaga zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej. Treść wpisu obejmuje imiona i nazwiska (nazwy) osób zamierzających wspólnie podjąć działalność gospodarczą oraz wzmiankę o tym, iż działają oni jako „ spółka cywilna”.
Wspólnikami w spółce jawnej mogą być także zarówno osoby fizyczne jak i osoby prawne. Dopuszczalne jest występowanie kilku osób fizycznych w roli jednego wspólnika (wspólnik zbiorowy).
Do powstania spółki jawnej konieczne jest przede wszystkim zawarcie umowy, której treść musi wyrażać wolę stron do powołania takiej spółki. Umowa o utworzeniu spółki jawnej powinna być zawarta na piśmie. Umowa powinna zawierać:
a) określenie nazwisk (nazw) uczestników spółki (wspólników),
b) zobowiązanie do prowadzenia we wspólnym imieniu przedsiębiorstwa zarobkowego (lub gospodarstwa rolnego),
c) przedmiot działalności spółki,
d) określenie rodzaju wkładów, które mają być wniesione przez poszczególnych wspólników,
e) oznaczenie firmy,
f) oznaczenie siedziby spółki,
g) oznaczenie czasu trwania spółki, jeśli ma on być ograniczony.
Oprócz tego umowa może zawierać dodatkowe postanowienia dotyczące np.:
a) trybu dokonywania nieistotnych zmian umowy spółki
b) reprezentacji spółki,
c) prowadzenia spraw spółki,
d) oznaczenia udziału poszczególnych wspólników zyskach i stratach spółki,
e) określenia przyczyn powodujących rozwiązanie spółki,
f) określenie udziałów poszczególnych wspólników w majątku spółki w razie jego podziału w przypadku ustąpienia wspólnika ze spółki lub jej likwidacji.
Ponadto umowa spółki może określać również tzw. udział kapitałowy poszczególnych wspólników w spółce.
Każdy wspólnik ma prawo i obowiązek zgłoszenia spółki do rejestru bez względu na ewentualne odmienne brzmienie umowy spółki. Wpis spółki do rejestru handlowego powinien obejmować:
a) firmę, siedzibę i przedmiot przedsiębiorstwa,
b) imiona i nazwiska wspólników oraz okoliczności dotyczące zdolności wspólnika do czynności prawnych,
c) imiona i nazwiska osób, które są uprawnione do reprezentowania spółki i sposób reprezentacji.
Na majątek spółki cywilnej składają się własność rzeczy (w tym pieniędzy) i inne prawa majątkowe zarówno rzeczowe, jak i obligacyjne (wierzytelności) wniesione tytułem wkładów, a także roszczenia o wniesienie takich wkładów. W skład majątku spółki wchodzą również aktywa majątkowe nabyte w toku i w ramach działalności spółki (np. w drodze czynności prawnych, jako naprawienie szkody, w trybie tzw. surogacji, itp.). z uwagi na fakt, że spółka cywilna jest wyłącznie stosunkiem zobowiązaniowym, a nie odrębnym podmiotem prawa, tzw. majątek spółki jest –z prawnego punktu widzenia –wspólnym majątkiem wszystkich wspólników, odrębnym od osobistego majątku każdego z nich. Jest to tzw. wspólność łączna i –w zasadzie- niepodzielna. Łączny charakter wspólności wyraża się tym, że w czasie trwania stosunku spółki wspólnicy mogą korzystać ze wspólnego majątku jedynie razem (łącznie) i do realizacji wspólnego, określonego umową spółki, celu gospodarczego. Natomiast konsekwencją wyodrębnienia majątku spółki w stosunku do majątków osobistych poszczególnych wspólników jest to, iż za swoje zobowiązania osobiste wspólnicy odpowiadają tylko własnym majątkiem, a nie majątkiem wspólnym. Wspólnik nie może domagać się podziału wspólnego majątku wspólników w czasie trwania spółki. Zasada ta nie ma jednak charakteru bezwzględnie obowiązującego.
Skoro spółka jawna jest odrębnym podmiotem prawa (posiada zdolność prawną), to należy konsekwentnie przyjąć, iż może ona posiadać swój własny majątek, na który składają się aktywa wniesione tytułem wkładów oraz nabyte w czasie istnienia spółki. Zasada nienaruszalności majątku przez wspólników wyraża się tym, że przez czas trwania spółki żaden ze wspólników nie może domagać się podziału tego majątku. Jest to jednak nienaruszalność jedynie względna, ponieważ umowa spółki może przewidywać podział majątku spółki w czasie jej trwania. Wspólnik nie może rozporządzać prawami (tak osobistymi, jak i majątkowymi) służącymi mu z tytułu należenia do spółki. Wyjątek stanowią tu jedynie prawa do świadczeń w pieniądzach lub innych rzeczach przypadających wspólnikowi czasie trwania spółki, a mianowicie:
- udział w zysku,
-odsetki od udziału,
- zwrot wydatków poniesionych z tytułu prowadzenia spraw spółki,
- wynagrodzenia za prowadzenie spraw, a także prawo do części majątku w razie ustąpienia wspólnika lub rozwiązania spółki.
Zakaz ma charakter względnie obowiązujący i może zostać uchylony w całości lub części odmiennym postanowieniem umowy spółki.
Umowa spółki cywilnej nie musi przewidywać obowiązku wniesienia wkładów do spółki. Jeżeli jednak wniesienie wkładów ma nastąpić, to umowa musi określać przedmiot wkładu i osobę wspólnika wnoszącego ten wkład. Wkład wspólnika może polegać na wniesieniu do spółki własności lub innych praw albo na świadczeniu usług. Wkład może również polegać na wniesieniu do spółki rzeczy do używania. Pod pojęciem „wniesienia wkładu” należy rozumieć ogół niezbędnych czynności –zarówno prawnych jak i faktycznych –umożliwiającym wspólnikom wykorzystywanie tego wkładu w celu realizacji wspólnego celu gospodarczego. Umowa spółki może zobowiązywać wspólników do określonych działań nie mających charakteru wkładów, a ukierunkowanych na realizację celów spółki. Przykładem takich działań, może być podjęcie przez wspólnika – w ramach prowadzonego przezeń indywidualnie przedsiębiorstwa –produkcji określonych wyrobów, które będą następnie zakupywane przez spółkę itp. Jeżeli spółka w wyniku swojej działalności osiągnie zysk, każdy ze wspólników może żądać jego podziału oraz aby wypłacono mu przypadająca na niego część tego zysku. W zasadzie podział i wypłata zysku następuje dopiero po rozwiązaniu spółki. Jednakże, gdy spółka została zawarta na czas dłuższy, wspólnicy mogą żądać podziału i wypłaty zysków z końcem każdego roku obrachunkowego. Zysk spółki to ogół wspólnych aktywów majątkowych pozostających dyspozycji spółki po potrąceniu wartości wkładów, kosztów działalności oraz zobowiązań spółki. Wynika stąd, że wspólnie wypracowany zysk może mieć postać zarówno pieniężną jak i niepieniężną. W zasadzie każdy ze wspólników ma prawo do równego udziału w zysku bez względu na rodzaj i wartość wniesionego przez siebie wkładu. Umowa może jednak przewidywać nierówny udział poszczególnych wspólników zysku. Nie jest natomiast dopuszczalne całkowite wyłączenie udziału wspólnika w zysku spółki. Prawo do części majątku spółki w razie jej rozwiązania przysługuje wszystkim wspólnikom. Wspólnikom majątku spółki pozostałego po zapłaceniu jej długów zwraca się wspólnikom ich wkłady.
Wśród praw i obowiązków majątkowych wspólników w spółce jawnej należy wymienić następujące:
a) obowiązek partycypacji w stratach powstałych w majątku w trakcie jej działalności,
b) prawo do podziału i wypłaty zysku,
c) prawo do odsetek od udziału,
d) prawo do zwrotu wydatków poniesionych w związku z prowadzeniem spraw spółki,
e) prawo do wypłaty udziału w majątku spółki w razie ustąpienia wspólnika ze spółki,
f) prawo do wypłaty udziału w majątku spółki w razie likwidacji spółki,
g) prawo do zwrotu rzeczy wniesionych do spółki tytułem wkładu do używania.
Prawa i obowiązki korporacyjne wspólników obejmują w szczególności:
a) prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki,
b) prawo do reprezentowania spółki,
c) prawo do zasięgania informacji o stanie majątku oraz o stanie interesów spółki,
d) obowiązek lojalności wobec spółki,
e) prawo do wypowiedzenia umowy spółki,
f) prawo żądania rozwiązania spółki.
Jeśli spółka osiągnie w ciągu roku obrotowego zysk, każdy ze wspólników może żądać, aby został on w całości podzielony oraz aby wypłacono mu przypadającą na niego część tego zysku. Jest regułą, że każdy wspólnik ma prawo do równego uczestnictwa w zysku bez względu na rodzaj i wartość wniesionego przez siebie wkładu oraz bez względu na to, czy uczestniczy w stratach spółki.
Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki cywilnej. Pod pojęciem zobowiązań spółki należy rozumieć zobowiązania prywatnoprawne zaciągnięte przez wspólników wobec osób trzecich w ramach realizacji wspólnego celu gospodarczego, określonego umową spółki, jak również zobowiązania publiczno -prawne, obciążające spółkę jako jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej. Zobowiązanie spółki jest – z prawnego punktu widzenia –zobowiązaniem wszystkich wspólników (tzw. dług łączny). Za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiadają ponadto solidarnie swoimi majątkami osobistymi. Odpowiedzialność solidarna obciąża wspólników tylko w zakresie zobowiązań powstałych czasie ich uczestnictwa w spółce i w związku z ich działalnością. Wspólnik, który wystąpił ze spółki, odpowiada za jej zobowiązania zaciągnięte w okresie, kiedy był wspólnikiem.
Za zobowiązanie spółki jawnej odpowiada wobec wierzycieli nie tylko sama spółka, ale również każdy wspólnik bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką. Wierzyciel spółki może dochodzić swoich roszczeń bezpośrednio od wybranego przez siebie wspólnika lub kilku z nich oraz egzekwować je z jego majątku osobistego bez uprzedniego podejmowania próby ich zaspokojenia z majątku spółki. Roszczenia przeciwko wspólnikom z tytułu zobowiązań spółki przedawniają się z upływem pięciu lat od daty wykreślenia spółki z rejestru handlowego lub ustąpienia wspólnika. Z uwagi na fakt, iż spółka jawna posiada własną podmiotowość prawną, odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki ma charakter odpowiedzialności za dług cudzy.
Zmiana stosunku spółki cywilnej może polegać na przekształceniu jego treści albo na zmianie składu osobowego spółki i może nastąpić jedynie w drodze zmiany umowy, co powinno być stwierdzone pismem. Zmiana składu osobowego spółki może polegać albo na przystąpieniu do niej nowego wspólnika albo na wystąpieniu wspólnika ze spółki.
Rozwiązanie stosunku prawnego spółki cywilnej może nastąpić:
a) z mocy umowy wspólników,
b) wspólników mocy samego prawa,
c) z mocy orzeczenia sądowego.
Skutkiem rozwiązania spółki jest przede wszystkim zmiana charakteru majątków wspólników oraz to, że wymagalne stają się roszczenia wspólników o zwrot przypadających na każdego z nich części tego majątku.
Rozwiązanie spółki jawnej powodują:
1) przyczyny przewidziane w umowie spółki,
2) zgoda wszystkich wspólników,
3) ogłoszenie upadłości spółki,
4) śmierć wspólnika,
5) ogłoszenie upadłości wspólnika,
6) wypowiedzenie umowy spółki,
7) wyrok sądowy.
Zajście zdarzenia powodującego rozwiązanie spółki nie powoduje ustania bytu prawnego spółki jako podmiotu prawa. Zmienia się jedynie sytuacja prawna spółki, która wchodzi w fazę tzw. postępowania likwidacyjnego. Spółka jawna przestaje istnieć jako odrębny podmiot prawa albo z chwilą faktycznego ukończenia postępowania likwidacyjnego, albo też wykreślenia spółki z rejestru handlowego. Postępowanie likwidacyjne wszczyna się gdy zajdzie przyczyna rozwiązania spółki, a wspólnicy nie zawarli między sobą skutecznej umowy regulującej sposób zakończenia działalności spółki. Wszczęcie postępowania likwidacyjnego podlega wpisowi do rejestru handlowego. Likwidatorzy maja prawo i obowiązek podejmowania wszelkich czynności zarówno faktycznych, jak i prawnych mających na celu:
a) zakończenie bieżących interesów spółki,
b) ściągnięcie wierzytelności,
c) wypełnienie zobowiązań ciążących na spółce,
d) spieniężenie majątku spółki.
Suma pieniężna uzyskana przez likwidatorów w wyniku „spieniężenia” majątku spółki służy w pierwszej kolejności na pokrycie zobowiązań spółki zarówno już wymagalnych, jak i jeszcze niewymagalnych. Pozostała część tej sumy ulega podziałowi między wspólników.
Likwidatorzy są zobowiązani zgłosić ukończenie likwidacji w celu wykreślenia spółki z rejestru handlowego. Ustanie stosunku spółki następuje w chwili zakończenia jej likwidacji.



Literatura:
W. Pyzioł; A. Szumański; I. Weiss „ Prawo spółek”
C. Banasiński; H. Gronkiewicz –Waltz; K. Pawłowicz; D. Szafrański; M. Wierzbowski;
M. Wyrzykowski „ Prawo gospodarcze”