Sposoby walki o wolność.

„Życia w wolności wart tylko ten, kto sobie umie ją wywalczyc na każdy dzień”. Sposoby życia w wolności.


Wolność to jedno z podstawowych pojęć dla całej naszej kultury. Człowiek, jako istota myśląca i działająca świadomie, jest przekonany o swoim prawie do wolności myśli, słów i czynów. Nazywamy to wolnością osobistą. Jednak wolność to pojęcie szersze. Wolne lub zniewolone mogą być całe społeczeństwa i narody. Mamy wtedy do czynienia z wolnością polityczną, czyli niepodległością.

Problem wolności jednostki i społeczeństwa jest obecny niemal od powstania filozofii i literatury. To pokazuje, że już w starożytności zastanawiano się, czym jest wolność, kto ma do niej prawo i czy można ją ograniczać. Pierwsze symbole dotyczące wolności dała nam właśnie kultura starożytna i już między nimi można dostrzec pewne podobieństwo, które wiąże się przywołaną w temacie myślą Goethego. We wszystkich tych najstarszych przypowieściach o wolności nie jest ona dana ludziom bez wysiłku. Zawsze trzeba ją sobie wywalczyć. Walka taka kończy się uzyskaniem wolności, ale może też skończyć się śmiercią tych, którzy o wolność walczą. Widać więc, że wolność była już dla starożytnych wartością cenniejszą niż życie i niejednokrotnie woleli oni umrzeć wolni niż żyć w zniewoleniu.

Mityczny heros Prometeusz wykradł z Olimpu tajemnicę rozniecania ognia i podarował ją ludziom, aby uczynić ich silniejszymi i niezależnymi od woli greckich bogów. Zeus przykuł go za to do skały i skazał na powolną śmierć w męczarniach, przed którą uchronił go Herakles, uwalniając Prometeusza. Odtąd Prometeusz jest jednym z podstawowych symboli poświęcenia na rzecz wolności jako dobra ogólnego. Zwłaszcza romantycy tworzyli chętnie bohaterów prometejskich, czyli wybierających cierpienie w walce o szlachetne cele, w tym wolność jako wartość najwyższą. Angielski poeta George G. Byron (który zresztą sam zginął w wojnie o niepodległość Grecji) napisał nawet dramat pod tytułem „Prometeusz wyzwolony”. W polskiej literaturze przykładem takiego bohatera jest Konrad z III części Dziadów Adama Mickiewicza.

Romantycy polscy byli pokoleniem wyrosłym w niewoli, o w okresie zaborów. Wolność była więc dla nic podstawową wartością, o którą należy walczyć. Mickiewiczowski Konrad jest przykładem bojownika o wolność. Jest to jednak wolność wielowymiarowa. Konrad jako Polak walczy o wolność polityczną dla Polski, uczestnicząc w antyrosyjskiej konspiracji i trafiając za to do więzienia. Jako poeta, a więc twórca, pragnie zmierzyć się z samym Bogiem i z jego mocą tworzenia, by uzyskać wolność dla własnej wielkiej indywidualności. Pojedynek ten ukazany jest w tzw. Wielkiej Improwizacji. Jako filozof Konrad tworzy wizję poświęcenia się całego narodu polskiego w walce o wolnośc wszystkich innych narodów, co symbolizuje jego hasło „Polska Chrystusem narodów”. Chrystus bowiem, umierając na krzyżu, poświęcił swoje życie, by dać wolność (w tym przypadku wolność od grzechu pierworodnego) wszystkim ludziom. Tę filozofię, którą przedstawił Konrad nazywamy mesjanizmem – od postaci Chrustusa, który jest chrześcijańskim Mesjaszem, czyli Wybawicielem.

Należy tu zauwazyć, że postać Chrystusa ukazuje nam jeszcze jeden wymiar wolności. Jest to wolność pojmowana religijnie, a więc wolność od grzechu, która ma zapewnić życie wieczne. Wolność zyskuje w ten sposób nowy wymiar. Przestaje być tylko doczesnym dobrem, ponieważ rzutuje na całą wieczność. Religijne życie według przykazań jest jednym z podstawowych sposobów zycia w wolności jakie istnieją w kulturze. Przykazania zawierają święte księgi, będące podstawą wiary. Dla chrześcijan jest to Biblia, dla Żydów Talmud i Tora, dla muzułmanów Koran. Także buddyści, hinduiści i wyznawcy wielu innych religii mają teksty z których czerpią sposoby moralnego postepowania i takie postepowanie uznają jako drogę do wolności. Przykładem może być tu buddyjska „nirwana”, która oznacza stan ostatecznego wyzwolenia od trosk doczesnych.

Symbolem walki o wolność polityczną równiez stali się bohaterowie starożytności. To Grecy, którzy bronili swojej niepodległości podczas najazdu Persów w V w. p.n.e. Zwłaszcza heroiczna postawa greckich obronców pod Termopilami i Maratonem jest pamiętana do dzisiaj. Termopile były bitwą dla Greków przegraną. Z tej okazji powstał wspaniały epigramat autorstwa Symonidesa z Keos: „Przechodniu, powiedz Sparcie, że tu legliśmy, jej syny, prawom Jej do ostatniej posłuszni godziny”, który jest poetyckim opisem walki o wolność. Natomiast pod maratonem Grecy zwyciężyli i do dzisiaj są przykładem tego, że warto o wolność walczyć nawet wtedy, gdy walka wydaje się z góry przegrana.

Również i te starożytne symbole stały się inspiracją dla romantycznych poetów. Jeden z nich, Kornel Ujejski, napisał cały poemat pod tytułem „Maraton”, który opisywał dzieje tej bitwy, ale tak naprawdę był wielką metaoforą przyszłych losów wyzwolonej Polski.

Dziś o walka o wolność myśli, przekonań i czynów pozostaje jednym z podstawowych tematów naszej kultury. Istnieje specjalna Karta Prawa Człowieka i Obywatela, która streszcza podstawowe zasady wolności każdej jednostki. Podstawowym prawem jest prawo do życia. Ale dziś równie ważna stała się tzw. ‘wolność osobista”, czyli zakaz więzienia ludzi bez prawomocnego wyroku niezawisłego sądu, a także „wolność słowa”, czyli prawo do publicznego wyrażania swoich poglądów. W państwach demokratycznych powstają organizacje walczące o przestrzeganie Praw Człowieka na całym świecie. Społeczeństwa mające swoje korzenie w Europie, które musiały wywalczyć sobie wolność same, chcą teraz pomóc osiągnąć wolność społeczeństwom całego świata.

W samej Europie, w USA i kilku innych wysoko rozwiniętych krajach świata toczy się wewnętrzna walka o wolność przekonań. Osoby o przekonaniach kontrowersyjnych uważają, że mają takie samo prawo do ich realizacji, jak osoby o przekonaniach powszechnie akceptowanych. Jednak w większości wypadków manifestowanie swoich przekonań nie wiąże się z zagrożeniem wolności osobistej. Można w skrócie powiedzieć, że każdemu wolno robić to, co chce, pod warunkiem, że nie jest zagrożeniem dla innych. Myślę, że dobrym literackim wzorem upartej realizacji swojej wersji wolności jest Don Kichot, bohater XVII-wiecznej powieśći Miguela de Cervantesa. Don Kichot to „błędny rycerz” , który wędruje po świecie, chcąc go uwolnić od zła. Szlachetnie staje w obronie słabszych przeciwko silniejszym, uwalnia uwięzionych (gdyż wierzy, że prawo do sądu nad ludźmi ma tylko Bóg) oraz wykłada zasady swojego życia jedynemu uczniowi – służącemu Sanczo. Mimo, że Don Kichot zazwyczaj przegrywa, nie zmienia to w niczym jego poglądów. Żyje on jakby we własnym świecie, wierząc, że pozostając sobie wiernym, pozostaje tym samym wolny.

Sam Goethe dał przejmujący przykład odwrotności wolności, czyli niewoli. Bohater napisanego przez niego „Fausta” pragnie wyzwolenia od ograniczeń ziemskiego życia. Faust mysli, że człowiek wolny to człowiek nie znający bólu, otoczony bogactwem, szancunkiem i powierzchowną miłością. Jednak nie ma zamiaru walczyć o nią sam. Chce ją osiągnąć łatwo i szybko, z pomocą Diabła. W ten sposób zyskując doczesną wolność, popada w wieczną niewolę, gdyż Diabeł w zamian żąda duszy Fausta. Faust więc przegrywa, zostaje niewolnikiem. Myślę, że ten przykład najlepiej ilustruje myśl „Życia w wolności wart tylko ten, kto sobie umie ją wywalczyc na każdy dzień”.