Czy Marcin Luter zrewolucjonizował Europę?

Żeby określić czy reformatorski ruch Marcina Lutra zrewolucjonizował Europę należałoby przeanalizować wszystkie ważniejsze wydarzenia, które miały miejsce w tym czasie na kontynencie i jakie one miały skutki dla życia politycznego i społeczeństwa. Na wstępie trzeba zadać sobie pytanie, dlaczego dopiero w roku 1517 ruch reformatorów przybrał na sile do tego stopnia, że doprowadziło to do trwałego rozłamu w Kościele katolickim? Ruchy reformatorskie kształciły się już w XII wieku, ale nie były przyczynami krwawych wojen i mordów między przedstawicielami różnych wyznań. Otóż rozwój technologii i pojawienie się druku sprawiło upowszechnienie się czytelnictwa ksiąg drukowanych, co umożliwiało hasłom reformatorskim dotarcie do szerszej ilości osób. Przekłady Biblii na języki narodowe pozwoliły na samodzielną interpretację Pisma świętego przez ludzi świeckich. Rozwijający się humanizm pozwalał krytycznie spojrzeć na wiele innych tłumaczonych tekstów i ksiąg. Również rosnący w społeczeństwie antyklerykalizm był jednym z czynników szybkiego rozprzestrzeniania się reformatorskich nauk Lutra. Zeświecczały i zdemoralizowany, rządny władzy i pieniędzy Kościół tracił w zastraszającym tempie autorytet, a wśród wiernych rósł terror Świętego Oficjum. Jednak do zdecydowanego wystąpienia przeciwko temu zepsuciu potrzebny był jeszcze jakiś powód. W 1514 roku papież Leon X dostarczył go Marcinowi Lutrowi.

Gdyby nie rozpisany w 1514 roku wielki odpust w Niemczech, prawdopodobnie do wystąpień Lutra nigdy by nie doszło. Papież Leon X powierzył na 8 lat sprzedaż odpustów arcybiskupowi mogunckiemu Albrechtowi. Otrzymał on w ten sposób od głowy Kościoła możliwość spłacenia swojego długu zaciągniętego w domu bankierskim Fuggerów na wysokość 10. 000 dukatów. Kuria papieska zażądała od Albrechta takiej kwoty w zamian za zgodę na zajmowanie poprzez niego trzech stanowisk kościelnych jednocześnie, co było wbrew przepisom prawa kościelnego. Arcybiskup natychmiast skorzystał z danej mu szansy i zatrudnił dominikanina Jana Tetzla, doświadczonego i sprytnego sprzedawcę odpustów. Już w 1516 roku Marcin Luter otrzymywał informacje o postępowaniu dominikanina, jednak dopiero w 1517 doszła do niego wypowiedz Tetzla, który namawiał ludzi do kupienia odpustu twierdząc, że „odpust papieski sprawia pojednanie z Bogiem, odpust jest nawet i dla tego człowieka skuteczny, który nie żałuje za swoje grzechy i uchyla się od pokuty. Odpust może zgładzić nawet ten grzech, którego zamiar dopiero dojrzewa w człowieku. Krzyż odpustowy papieża równy jest krzyżowi Chrystusa i ma jednakową z nim moc". Zgorszony tym kramikarstwem i wieloma nadużyciami ze strony dominikanina, straszącego często ludność końcem świata, Luter zwrócił się listownie do arcybiskupa mogunckiego, biskupa brandenburskiego oraz innych prałatów o wyjaśnienie sprawy, załączając 95 tez przeznaczonych dla uczonych teologów. Reformator głosił, że papież ma uczciwe i szlachetne zamiary, ale błędne rozumienie odpustów przez ludzi, za co odpowiedzialność ponoszą kramarzy odpustowi, może mieć niebezpieczne skutki. Potwierdzał tym, że czci i kłania się przed powagą majestatu papieża, ale pomimo obrony głowy Kościoła w swoich tezach, zmuszony został do podjęcia walki z organizacją kościelną, w wyniku coraz bardziej zaogniających się sporów między jego zwolennikami, a wrogami. W 1519 roku doszło do trzytygodniowej dysputy między jednym z najzagorzalszych przeciwników nauki Lutra profesorem Janem Eckiem, a profesorem wittenberskim Andrzejem Karlstadtem. Marcin Luter również był na niej obecny; bronił własnych tez popierając swoje racje wyłącznie na podstawie Pisma świętego, dowodząc omylności soborów powszechnych oraz że nie wszystkie nauki Husa i Wiclefa były kacerstwem. W rok po dyspucie Luter został wyklęty przez papieża Leona X, a od 1521 ukrywał się w Wartburgu, gdzie przetłumaczył Biblię na język niemiecki, będąc skazanym na banicję edyktem wormackim.

Tezy Lutra szybko zyskiwały na popularności, dzięki wynalezionemu w 1445 roku drukowi, nauki luterańskie trafiały do coraz szerszych mas. Głoszone było w nich przywrócenie właściwego znaczenia słowu bożemu objawionemu w Biblii, przedstawienie chrystianizmu jako religii zbawczej i usprawiedliwiającej grzeszników w oczach Boga poprzez wiarę w słowo boże, a nie dobre uczynki czy też kupowane odpusty. Jego wypowiedzi opowiadające się za likwidacją zakonów oraz sekularyzacją majątków kościelnych próbowało wykorzystać wielu ludzi, poczynając od prostych chłopów, którzy chcąc poprawić swoje położenie wystąpili zbrojnie pod hasłami reformacji w latach 1524–25. Bunt został krwawo stłumiony, a przez samego Lutra, w którym mieli nadzieję na wsparcie, potępiony. Również mieszczanie oburzeni wysokimi opłatami kościelnymi chętnie popierali luteranizm głoszący zniesienie hierarchii kościelnej. Książęta oraz zubożałe niemieckie rycerstwo, słysząc o sekularyzacji majątków kościelnych chętnie popierali nauki Lutra. W latach 1546 – 1552 doszło z tego powodu do dwóch wojen przeciwko cesarzowi i katolickim książętom. W wyniku walk religijnych w roku 1555 Sejm Rzeszy zawarł pokój na mocy, którego protestantyzm został oficjalnie zalegalizowany jako religia i zapewniona została jego wyznawcom wolność kultu. Jako, że według nauk Marcina Lutra i ustaleń pokoju z 1555 roku, głową kościoła miał zostać władca według zasady „cuius regio eius religio”, luteranizm stał się wierną podporą tronu na dworach krajów skandynawskich, a w samej Rzeszy niemieckiej wzmocnił partykularyzm książąt, dokonana sekularyzacja dóbr kościelnych stanowiła jej gospodarcze podstawy.

Również w wieloletnim konflikcie polsko – krzyżackim luteranizm stanowił bardzo ważny czynnik politycznego pokonania państwa zakonnego. Pokonany agresor przyjął wyznanie Lutra w 1525 roku za sprawą wielkiego mistrza Albrechta Hohenzollerna. Nastąpiła sekularyzacja Zakonu Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego i przekształcenie państwa zakonnego, w dziedziczne świeckie księstwo, lenno Polski. W momencie przejścia na protestantyzm, Prusy nie mogły prosić papieża o jakąkolwiek pomoc w sporach politycznych z katolickimi sąsiadami, co definitywnie oznaczało klęskę na arenie międzynarodowej.

Reformacja dokonała istotnych zmian w dziedzinie oświaty. Po śmierci ojca reformacji, Lutra, narastały spory na temat wyznania i doktryn, wynikiem było dalsze rozczłonkowanie się protestantyzmu na odłamy: luteranizm, kalwinizm, zwinglianizm oraz powstały w Anglii anglikanizm. Nowym odłamom zawdzięczamy rozwój oświaty, kultury narodowej, literatury w językach rodzimych, a także muzyki kościelnej. Kalwinizm odegrał w zachodniej Europie ważną rolę w kształtowaniu republikańskiej koncepcji władzy i oporu wobec tyranii. Swój wkład w rozwój oświaty miał również Kościół rzymskokatolicki. Początkowa niechęć do reformy wewnątrzkościelnej musiała ustąpić przed wyraźnym brakiem skutków tradycyjnych metod walki z herezjami. Papieska klątwa przestała być straszna; proste metody ośmieszania i propagandy były stosowane zarówno przez Kościół jak i protestantów, były mało skuteczne. Święte Oficjum, budząca strach i terror organizacja kościelna stojąca na straży czystości wyznania, z początku zajmowała się tylko duchowieństwem, ale z upływem czasu stała się typowym aparatem służącym do zastraszania i likwidacji wrogów. Ludzie przez to jeszcze bardziej odchodzili od Kościoła. Mocno nadszarpnięty autorytet był prawie nie do odbudowania, jednak znaleziono złoty środek, dobry zarówno dla kościoła jak i oświaty. Ruchy reformatorskie odporne na tradycyjne metody walki, zmusiły organizację kościelną do stworzenia nowego rodzaju broni. Powołane zakony mające za zadanie przywrócenie autorytetu kościoła, kształciły na wysokim poziomie intelektualnym swoich członków. Celem tych zakonów zakładanych przez świeckich duchownych była obrona katolików przed protestancką herezją, realizowany przez aktywność społeczną jak na przykład opiekę nad chorymi, edukację i działalność charytatywną. Jednym z nich było Towarzystwo Jezusowe założone w 1534 roku przez Baska Ignacego Lalę. Jezuicki zakon utrzymywał bardzo wysoki poziom nauczania kształcąc i wychowując młodzież zdolną do przeciwstawienia się intelektualnie zwolennikom reformacji, ale również zdolnych do przyciągania nowych wiernych.

Zmiany zachodziły również w strukturach Kościoła. Na zwołanym 13 grudnia 1545 roku soborze trydenckim potępiono ostatecznie wszelkie nurty reformatorskie jako herezje. W zatwierdzonym na soborze, trydenckim wyznaniu wiary zawarto nauki o kapłaństwie, sakramentach, mszy, czyśćcu, odpustach i kulcie świętych. Odrzucono postulat zniesienia celibatu. Uznano, że źródłem wiary jest tradycja i Pismo święte, które może interpretować tylko Kościół. Postanowiono podnieść kwalifikacje umysłowe i moralność duchowieństwa oraz ich dyscyplinę jako pierwsze kroki do odbudowy kościelnego autorytetu.

Podsumowując, zmiany wewnątrzkościelne do wprowadzenia, których sobór został zmuszony przez rozwijający się nurt reformacji oraz wydarzenia w Niemczech, Anglii i Polsce pokazują do jak wielkiej rewolucji doprowadził Marcin Luter. Chcąc tylko reformować i naprawić Kościół doprowadził do jego krwawego rozbicia i podziału Europy na państwa katolickie i protestanckie.


BIBLIOGRAFIA
- Podręcznik „Historia 1 Średniowiecze” Halina Manikowska, Julia Tazbirowi
- Podręcznik „Historia 2 Czasy nowożytnie” Marek L. Wójcik, Agnieszka Krzychalska
- Mała Encyklopedia PWN
- „Encyklopedia historii” wydawnictwo WSiP
- „Vademecum maturzysty historia” wydawnictwo OŚWIATA 1998
- „Zarys dziejów religii” wydawnictwo ISKRY 1988
- Internet www. luter. pl, www. zakonkrzyzacki. x. wp. pl