Irlandia, system polityczny

Irlandia

ire, inaczej Irlandia to wyspiarskie państwo w północno-zachodniej części kontynentu europejskiego. Zajmuje większą część wyspy Irlandia u zachodnich wybrzeży Wielkiej Brytanii. Zajmuje obszar 70 283 km2. Graniczy na północnym wschodzie z należącą do Wielkiej Brytanii Irlandią Północną. Północne i zachodnie wybrzeża Irlandii oblewa Ocean Atlantycki, wschodnie i południowo-wschodnie Morze Irlandzkie oraz Kanał Św. Jerzego. Stolicą jest Baile tha Cliath (Dublin). W Irlandii mieszka 3797 tys. mieszkańców (2001), a dominującą religią wśród ludności Irlandii jest katolicyzm.
Jest podzielona administracyjnie na 4 prowincje z 29 hrabstwami (Counties) oraz 4 tzw. miasta-hrabstwa (County-Boroughs). Językiem urzędowym jest irlandzki i angielski.

W roku 1171 Irlandia zamieszkana wtedy jeszcze przez potomków celtyckich Gaelów została przez króla Henryka II włączona w skład Anglii. Został również zlikwidowany irlandzki system plemienny, a szlachta angielska dostała majątki ziemskie na sąsiadującej wyspie. Dlatego też w późniejszych latach liczne bunty Irlandczyków musiały być tłumione przez kolejnych władców angielskich. Pomimo osiedlających się systematycznie w Irlandii angielskich protestantów, Irlandczycy pozostali katolikami. W 1801 utworzono Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii. Początkowo irlandzkim katolikom nie dano prawa zasiadania w londyńskim parlamencie, stało się to dopiero w 1829.
W latach 70 XIX w. rozwinął się w Irlandii ruch niepodległościowy nazywany home rule. Jego zwolennicy żądali zniesienia unii z Wielką Brytanią i nadania Irlandii autonomii i niezależności wewnętrznej. Popierając liberalny rząd angielski W.E. Gladstone’a w zamian za wniesienie do parlamentu projektu autonomii Irlandii. Rządowe projekty autonomii przedstawione parlamentowi dwukrotnie odrzucono (1886 i 1893), co zmniejszyło popularność home rule wśród Irlandczyków.

Z końcem XIX w. pojawił się nowy ruch niepodległościowy, kierowany przez organizację Sinn Fein, dążący do pełnej suwerenności Irlandii. Jej przywódcą był Eamon de Valera, bojownik o niepodległość, polityk a także późniejszy premier i prezydent Irlandii. Sam ruch nie odniósł jednak trwałego zwycięstwa gdyż Wielka Brytania wciąż nie uznawała niepodległości kraju, aż do 1914 roku kiedy to pod naciskiem irlandzkiego ruchu patriotycznego Izba Gmin przyjęła ustawę o autonomii. Natomiast w roku 1921 protestancka większość mieszkańców zamieszkująca Ulster ogłosiła niezależność od Irlandii i dekretem L. George'a nadano Ulsterowi odrębny od irlandzkiego parlament. W grudniu 1921 przywódcy umiarkowanego skrzydła ruchu irlandzkiego zawarli z Wielką Brytanią porozumienie o utworzeniu Wolnego Państwa Irlandzkiego z wyłączeniem Ulsteru (dzisiejszej Irlandii Północnej), który pozostał przy Wielkiej Brytanii. Eamon de Valera sprzeciwił się owemu traktatowi i na znak protestu najpierw ustąpił ze stanowiska prezydenta i złożył mandat poselski, a następnie rozpoczął wojnę domową. Od początku niepodległego bytu państwowego sprawa zjednoczenia wyspy jest aż do dziś głównym problemem podnoszonym przez wszystkie irlandzkie partie polityczne. Były prezydent w roku 1937 wykorzystując abdykację króla brytyjskiego Edwarda VIII całkowicie uniezależnia kraj od Wielkiej Brytanii oraz doprowadza do przyjęcia nowej konstytucji. Natomiast podczas II wojny światowej Irlandia zachowuje neutralność. W konsekwencji obrania tej polityki w stosunkach międzynarodowych, Irlandia odmówiła w 1949 wstąpienia do NATO oraz występuje z brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Od 1973 roku natomiast jest członkiem EWG. W 1969 roku wybuchły w Irlandii Północnej krwawe starcia między protestantami oraz katolikami i od tego czasu wielkim problemem wewnętrznym Wielkiej Brytanii stał się terroryzm i działalność Irlandzkiej Armii Republikańskiej (IRA). Główne bazy IRA znajdują się na terenie Irlandii. W roku 1985 Republika weszła w nową fazę współpracy z Wielką Brytanią i podpisali Ugodę z Hillsborough. Irlandia uzyskała głos doradczy w sprawach Ulsteru, zobowiązując się jednocześnie do ścigania członków IRA. 10 IV 1998 w Belfaście (Ulster), zawarto przy "okrągłym stole" ugodę między przedstawicielami ośmiu partii. Wszystkie z nich są zaangażowane w trwający od wieków konflikt między katolikami i protestantami, który w ciągu ostatnich 28 lat pociągnął za sobą aż 3228 zabitych i 67 tysięcy rannych. Kompromis, silnie popierany przez Stany Zjednoczone, przewiduje, że katolicy i protestanci zasiądą we wspólnym parlamencie oraz zostanie utworzona rada Północ-Południe, dzięki której Republika Irlandii zyska wpływ na rozwój sytuacji w Ulsterze, który nadal pozostaje w związku z Wielką Brytanią. Po zawarciu w 1999 roku przez Republikę Irlandii z rządem Irlandii Północnej porozumienia o utworzeniu ogólnoirlandzkiej Rady Ministrów zostaje usunięte z konstytucji roszczenie do północnej części wyspy. Dzięki temu sytuacja zostaje umiarkowanie złagodzona.
Istotne jest by wspomnieć tu o fladze irlandzkiej, która jest trójkolorowa i każdy jej kolor coś symbolizuje. Kolory następujące po sobie pionowo to zielony, biały i pomarańczowy. Kolor zielony oznacza tradycję celtycką oraz anglo-normańską w historii Irlandii, kolor pomarańczowy elementy protestanckie, natomiast kolor biały stojący w środku symbolizuje „trwały pokój pomiędzy zielonym i pomarańczowym”, czyli pomiędzy katolikami i protestantami.

Dziś Irlandia jest republiką parlamentarną. To ustrój polityczny, w którym uprawnieni do głosowania wybierają parlamentarzystów, jako swoich przedstawicieli. Skład parlamentu zależy nie tylko od tego, jak głosowali wyborcy, ale w dużej mierze od obowiązującej ordynacji wyborczej. System prawny Irlandii oparty jest na prawie zwyczajowym i ustawodawstwie uchwalanym przez parlament zgodnie z konstytucją, przyjętą w referendum w 1937 roku (ostatni raz była modyfikowana w 1999r.). Przepisy Unii Europejskiej mają moc prawną właśnie w Irlandii. Konstytucja irlandzka opisuje formę rządu oraz definiuje władzę i funkcje Prezydenta, obu izb parlamentu oraz rządu. Definiuje także strukturę i władzę sądu oraz opisuje podstawowe prawa obywatelskie. Republika Irlandii jest demokracją z długim stażem, z ustanowionymi demokratycznymi strukturami, wolnymi wyborami, rządami większościowymi, otwartą konkurencją polityczną, prawami osobistymi oraz odpowiedzialnością rządową.

Głową państwa jest prezydent, wybierany w wyborach bezpośrednich co siedem lat z dopuszczalną jednorazową reelekcją. Władza ustawodawcza jest właśnie w jego rękach a także w rękach parlamentu. Nie pełni on żadnych funkcji wykonawczych. Jego obowiązkiem jest stanie na straży konstytucji i oficjalne reprezentowanie narodu. Od roku 1997 prezydentem Irlandii jest pani Mary McAleese. Konstytucja nie przewiduje funkcji wiceprezydenta.
Również od 1997 roku Bertie Ahern jest premierem Irlandii. Premier stoi na czele rządu i jest mianowany na wniosek niższej izby parlamentu. To premier nominuje innych członków rządu (zwykle od 7 do 15 członków). Nominuje on także wicepremiera, który jednocześnie jest Ministrem Przedsiębiorczości, Handlu i Zatrudnienia.
Parlament Irlandii, czyli Oireachtas, jest dwuizbowy o pięcioletniej kadencji. Poza tworzeniem prawa zajmuje się tworzeniem rządu jak również kontroluje władzę wykonawczą. Izbą niższą, wybieraną w wyborach bezpośrednich, jest Izba Reprezentantów (lub Deputowanych) – Dil Eireann. Jest ona odpowiedzialna za uchwalanie ustaw. Zasiada w niej 166 posłów, wybieranych w wyborach proporcjonalnych i powszechnych. Ich kadencja trwa maksymalnie pięć lat. Pięć głównych partii politycznych reprezentowanych w Izbie Deputowanych i ile mandatów uzyskało w roku 2002 podczas wyborów: Fianna Fail (Żołnierze Przeznaczenia) uzyskali aż 81 mandatów, Fine Gael (Rodzina Irlandczyków) 31 mandatów, Labour Party (Partia Pracy) 21, pozostałe 33 do reszty partii: Progressive Democrats, Sinn Fin, Partii Zielonych oraz Partii Socjalistycznej. Izbą wyższą jest Senat - Seanad Eireann. Posiada on głównie rolę doradczą. Zasiada w nim 60 członków również na pięć lat, z których 11 jest nominowanych przez Premiera, a 43 senatorów jest wybieranych przez tzw. panele - grupy społeczno-zawodowe (Panel Kultury, Rolnictwa, Pracy), natomiast pozostałych sześciu członków senatu wybierają dwie uczelnie wyższe - National University of Ireland oraz University of Dublin. Skład Senatu pod względem partyjnym to 29 członków z Fianna Fail, 16 z Fine Gael, 4 z Labour Party i 11 z pozostałych partii.
Partie polityczne w demokratycznych społeczeństwach szczycą się swoją giętkością i instynktami przetrwania, zdolnościami do przystosowania zmiennych stanów społecznych i politycznych wymagań. Wiodące partie można rozpoznać porównując ilości mandatów w rządzie. Jest to Fianna Fail (radykałowie) i Fine Gael (umiarkowani).

Władzę wykonawczą sprawuje rząd, który jest odpowiedzialny przed parlamentem. Na
jego czele stoi premier mianowany przez prezydenta na wniosek Izby Reprezentantów.
Istnieją też samorządy lokalne, które są administrowane przez 114 władz lokalnych. Są one odpowiedzialne, między innymi, za: mieszkalnictwo i budownictwo, transport drogowy i bezpieczeństwo, kanalizację, inicjatywy dotyczące rozwoju i kontrolę nad nimi, rekreację, ochronę środowiska, rolnictwo, edukację i pomoc społeczną. Taki samorząd jest zwykle finansowany częściowo przez rząd centralny a częściowo przez lokalne źródła, w tym lokalne podatki.

Irlandia ma oczywiście niezależne władze sądownicze, zorganizowane w 24 sądy rejonowe, osiem sądów okręgowych, Sąd High Court (który może także rozpatrywać sprawy jako Sąd Specjalny do Spraw Kryminalnych) oraz różne sądy specjalne. Sądem, który podejmuje decyzje ostateczne jest, jak w każdym demokratycznym kraju, Sąd Najwyższy (Supreme Court). Pełni on także rolę arbitra w sprawie interpretacji konstytucji. Sąd Najwyższy składa się z Sędziego Głównego, siedmiu innych sędziów oraz Prezesa Sądu Najwyższego. Sędziowie są mianowani przez Prezydenta na wniosek rządu.
Irlandczycy posiadają czynne prawo wyborcze w wieku 18 lat , a bierne w wieku lat 21. Okręgi są jednomandatowe wprost proporcjonalne do liczby mieszkańców.

Irlandia jest członkiem ONZ, OBWE, OECD oraz od 1.01.1973 roku Unii Europejskiej. Prezydencję Unii objęła 1.01.2004 roku. Jest też jedynym krajem UE, gdzie zatwierdzenie Traktatu z Nicei odbywało się w drodze referendum, mimo iż w innych krajach głosowali parlamentarzyści.



• Democratization and Political Development in Ireland, William Crotty, Thomas P. O'Neill, Chair in Public Life and Professor of Political Science, Northeastern University, 1998
• Free Ireland: Towards A Lasting Peace, Adams, Gerry, 1995
• The Government and Politics of Ireland, Chubb, Basil, 1992
• Ambasada Republiki Irlandii
• Almanach Państw Świata, Grzegorz Woźniak
• Encyklopedia PWN
• Encyklopedia Wikipedia