Prawo międzynarodowe publiczne - opracowane pytania na egzamin

1. Organy wewnętrzne państw w stosunkach międzynarodowych. Rodzaje, kompetencje, konwencje międzynarodowe w oparciu, o które działają.

Organy państw w stosunkach międzynarodowych.
Organy państwowe dla stosunków międzynarodowych podzielić można na organy, które mają swą stałą siedzibę na terytorium własnego państwa
Organy wewnętrzne
a) Głowa państwa
b) Parlament
c) Rząd i szef rządu
d) Minister spaw zagranicznych
oraz organy, które mają swą stałą siedzibę na terytorium innego państwa
Organy zewnętrzne
a) stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne,
b) misje specjalne
c) przedstawicielstwa handlowe
d) przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych
e) urzędy konsularne
f) misje wojskowe

Państwa, wstępujące we wzajemne stosunki różnego rodzaju, czynią to za pośrednictwem odpowiednich organów reprezentujących te państwa i wyrażających na zewnątrz, ze skutkiem prawnym, ich wolę. Organem podstawowym, realizującym zarówno politykę wewnętrzną jak i zagraniczną każdego państwa, jest jego rząd. W dziedzinie stosunków międzynarodowych w praktyce państw szczególną role od dawna odgrywają szef państwa, szef rządu i minister spraw zagranicznych. Osoby te mają konstytucyjne upoważnienie do występowania w imieniu państwa i do składania obowiązujących je oświadczeń. Prawo wewnętrzne poszczególnych państw stanowi, które organy i w jakim zakresie powołane są do ustalania woli państw w domenie stosunków z innymi państwami (np. parlament), które zaś do wyrażenia tej woli (minister spraw zagranicznych).
Ad. A) Głowa państwa
Kompetencje szefa państwa w domenie stosunków międzynarodowych określane są przez konstytucję odnośnych państw i częściowo przez powszechne prawo międzynarodowe. Jako najwyższy reprezentant państwa w stosunkach międzynarodowych ma on prawo reprezentowania państwa na zewnątrz, prawo przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych obcych państw oraz wysyłania do nich przedstawicieli swego państwa. Posiada prawo zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów, wypowiadania wojny bądź ogłaszania stanu wojny, ogłaszania stanu neutralności. Często akty szefa państwa wymagają w świetle prawa wewnętrznego zgody czy współdziałania innych organów (parlamentu, rządu), niemniej jednak, gdy zostały one dokonane przez szefa państwa, powodują skutki prawnomiędzynarodowe dla odnośnego państwa. Instytucja głowy państwa występować może w różnych postaciach przewidzianych przez prawo wewnętrzne bądź w formie jednoosobowej (prezydent, monarcha), bądź kolegialnej. Szef państwa jednoosobowy, lub przewodniczący organu kolegialnego oraz jego zastępcy korzystają w czasie pobytu na terytorium innego państwa ze wszystkich przywilejów i immunitetów dyplomatycznych. W czasie oficjalnych wizyt winny im być okazane specjalne honory. Szef państwa, który uosabia jedność, powagę i osobowość prawnomiędzynarodową suwerennego państwa, jest nietykalny. Korzysta on ze szczególnej ochrony prawnej w czasie oficjalnego pobytu za granicą (nie zaś, gdy przebywa tam incognito). Kodeksy karne szeregu państw przewidują zaostrzone sankcje przeciw zamachom na szefów państw obcych. Szef państwa w czasie oficjalnego pobytu za granicą nie podlega obcej jurysdykcji cywilnej i karnej, winien jednak przestrzegać prawo miejscowe, a także międzynarodowe. Szefa państwa może spotykać się i zawierać porozumienia, obowiązujące jego państwo, z przedstawicielami innych państw. Dla swych aktów w stosunkach międzynarodowych szef państwa nie musi mieć specjalnego pełnomocnictwa, bo wystąpienia i akty szefa państwa wyrażają wolę tego państwa i wiążą je.
Ad. B) Parlament
W większości państw demokratycznych parlament (ciało ustawodawcze) zajmuje poważne miejsce w ustalaniu wytycznych polityki zagranicznej. Jednak treść i zakres uprawnień parlamentu w dziedzinie wykonywania zewnętrznych funkcji państwa określa jego konstytucja. Ratyfikacja ważniejszych umów międzynarodowych, według konstytucji wielu państw, wymaga uprzedniej uchwały jednej lub obu izb parlamentu. Parlament decyduje bądź wpływa na desygnację ministra spraw zagranicznych. W niektórych państwach nominacja przedstawicieli dyplomatycznych wymaga zgody parlamentu (np. w USA zgody Senatu). Rola parlamentu w dziedzinie stosunków międzynarodowych ma przeważnie charakter nadzoru, ustalenia wytycznych, zatwierdzenia, nie zaś działalności operatywnej, która należy do rządu i jego specjalnego resortu ministerstwa spraw zagranicznych.
Ad. C) Rząd i szef rządu
Organami, które we współczesnym obrocie międzynarodowym kierują rzeczywistą działalnością państw i podejmują w tej sferze istotne dla nich decyzje, są rządy. W praktyce życia międzynarodowego konkretnymi wyrazicielami woli państw, tworzącymi dla nich określone prawa i obowiązki, są ich rządy. Spośród członków rządu często zaś występuje na pierwszy plan jego szef premier. Szef rządu jako kierownik organu kolegialnego, który ustala podstawowe zasady i wytyczne polityki zagranicznej, podejmuje ważniejsze decyzje w tej dziedzinie i, rozporządzając bardzo szerokim pełnomocnictwem, wykonuje nadzór nad resortem spraw zagranicznych odgrywa dziś dużą, stale wzrastającą rolę w stosunkach międzynarodowych. Rząd przeważnie mianuje delegatów na konferencje międzynarodowe oraz przedstawicieli do organizacji i komisji międzynarodowych. Szef rządu uprawniony jest do przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych oraz innych oficjalnych reprezentantów państw obcych, do uczestniczenia w konferencjach międzynarodowych, do prowadzenia rokowań i podpisywania umów międzynarodowych na ogół bez specjalnego pełnomocnictwa. Szef rządu wyraża wolę państwa i w związku z tym nie ma potrzeby legitymować się pełnomocnictwem. Jego oświadczenia i akty wiążą jego państwo. W czasie pobytu za granicą korzysta on z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych. W chwili obecnej tzw. konferencje na szczycie obejmują przeważnie szefów rządów, a nieraz szefów państw, również wtedy (jak w przypadku USA) jedna osoba nie pełni obu tych funkcji. W praktyce stosunków międzynarodowych przyjęły się bezpośrednie kontakty między szefami rządów bądź państw, w postaci spotkań, konferencji, wymiany listów, osobistego udziału w pracach najbardziej reprezentatywnych organów międzynarodowych itp. Konstytucja i praktyka konstytucyjna poszczególnych państw określają rolę i wzajemny stosunek głowy państwa i szefa rządu (m.in. kto odgrywa główną rolę).
Ad. D) Minister spaw zagranicznych
Ministrowi spraw zagranicznych podlega resort spraw zagranicznych. Jest on uprawniony do prowadzenia rokowań z przedstawicielami innych państw i zawierania umów międzynarodowych bez specjalnego pełnomocnictwa. Jego oświadczenia składane są w imieniu państwa i że nakładają na nie obowiązki. Minister spraw zagranicznych:
• prowadzi negocjacje z reprezentantami innych rządów
• przyjmuje oficjalnie przedstawicieli dyplomatycznych
• mianuje pracowników dyplomatycznych wszystkich stopni (za wyjątkiem ambasadorów i posłów)
• kontrasygnuje listy uwierzytelniające i odwołujące szefów placówek dyplomatycznych, listy komisyjne konsulów oraz pełnomocnictwa delegacji na konferencje międzynarodowe
• wystawia listy uwierzytelniające charg daffaires własnego państwa
• przyjmuje oficjalnie charg daffaires innych państw
• udziela w wielu państwach zezwolenia na ogłoszenie w Dzienniku Ustaw umów międzynarodowych itp.
W czasie urzędowej podróży za granicą przysługują mu wszelkie przywileje i immunitety dyplomatyczne. Ponadto podlegają mu placówki dyplomatyczne i konsularne za granicą. Organem doradczym ministra spraw zagranicznych jest, kierowane przez niego, kolegium MSZ, w skład którego wchodzą wiceministrowie, generalni dyrektorzy i niektórzy inni wyżsi pracownicy MSZ
Ministerstwo spraw zagranicznych
W związku z bujnym rozkwitem współpracy w najróżnorodniejszych dziedzinach między państwami inne resorty też zaczęły rozwijać własną działalność w dziedzinie stosunków z obcymi państwami. Dotyczy to w szczególności spraw gospodarczych. Ogólna koordynacja działalności na polu stosunków z innymi krajami realizowana przez różne resorty należy jednak do ministerstwa spraw zagranicznych. Na ilościowy i jakościowy wzrost agend ministerstw spraw zagranicznych miało wpływ znaczne powiększenie się liczby państw – podmiotów stosunków międzynarodowych, wielostronność współpracy między państwami, konieczność stałego kontaktowania się z innymi resortami, realizującymi na swym odcinku kontakty międzynarodowe oraz ogromny wzrost ilości konferencji i organizacji międzynarodowych. Na czele ministerstw spraw zagranicznych stoi minister, który ma określoną ilość zastępców (wiceministrów, podsekretarzy stanu). Struktura tych ministerstw oparta jest przeważnie na zasadzie terytorialnej w połączeniu z zasadą funkcjonalną (np. departamenty terytorialne: kraje Azji, departamenty funkcjonalne: studiów i programowania). Prócz tego w skład ministerstwa wchodzą komórki usługowo – administracyjne, które posiadają również inne resorty (jak gabinet ministra). Ministerstwu spraw zagranicznych podlegają stałe placówki dyplomatyczne oraz konsularne za granicą.

4. Organy zewnętrzne państw w państw w stosunkach międzynarodowych. Rodzaje i ich charakterystyka

Organy państwowe dla stosunków międzynarodowych podzielić można na organy, które mają swą stałą siedzibę na terytorium własnego państwa
Organy wewnętrzne
a) Głowa państwa
b) Parlament
c) Rząd i szef rządu
d) Minister spaw zagranicznych
oraz organy, które mają swą stałą siedzibę na terytorium innego państwa
Organy zewnętrzne
a) stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne,
b) misje specjalne
c) przedstawicielstwa handlowe
d) przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych
e) urzędy konsularne
f) misje wojskowe

Ad. A) stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne
Przedstawicielstwa dyplomatyczne to: stałe placówki dyplomatyczne, ambasady wraz z całym korpusem dyplomatycznym i personelem placówki. Korpus dyplomatyczny to zespół szefów stałych przedstawicielstw dyplomatycznych obcych państw (ambasadorów, posłów, charge daffaires) akredytowanych w jakimś kraju. Na czele korpusu dyplomatycznego stoi dziekan, którym jest najwyższy rangą szef przedstawicielstwa dyplomatycznego, przeważnie ambasador, który najwcześniej złożył listy uwierzytelniające. Korpus dyplomatyczny w szerszym tego słowa znaczeniu obejmuje, obok szefów placówek dyplomatycznych, wszystkich członków personelu misji, posiadających stopień dyplomatyczny (radców, sekretarzy, attach itp.). Do korpusu dyplomatycznego wchodzą również zamieszkałe z nimi rodziny urzędników dyplomatycznych, jak żona, niezamężne córki, niepełnoletni synowie. Członkom personelu dyplomatycznego i ich rodzinom przysługują przywileje i immunitety dyplomatyczne. Rola korpusu dyplomatycznego i jego dziekana ogranicza się wyłącznie do spraw ceremoniału dyplomatycznego.
Ad B) misje specjalne
Instytucja misji specjalnych stanowi najstarszą formę stosunków dyplomatycznych, która przetrwała przez całe tysiąclecia jako tzw. dyplomacja ad hoc, a więc różniąca się swą sporadycznością i tymczasowością stosowania od instytucji stałych misji.
Misje specjalne, lub misje dyplomatyczne ad hoc lub nadzwyczajne zaczęły częściowo tracić swe znaczenie jednakże nigdy nie wyszły z obiegu i stale niejako konkurowały ze stałymi przedstawicielstwami dyplom.
Komisja Prawa Międzynarodowego słusznie podjęła się zadania skodyfikowania norm dotyczących misji specjalnych . W naszych czasach wzrosła bowiem rola ich jako jednej z form współczesnej dyplomacji, jako instytucji odpowiadającej potrzebom szybko rozwijających się stosunków międzynarodowych i postępującej specjalizacji w zakresie poszczególnych dziedzin tych stosunków.
Jest to instytucja bardzo elastyczna i w dużej mierze zróżnicowana, co umożliwia załatwienie różnorakich zadań, począwszy od najważniejszych dla żywotności interesów państwa a skończywszy na "zwykłych".
Zgromadzenie Ogólne NZ uchwaliło na podstawie rezolucji z 8.12.1969 r. Konwencję o misjach specjalnych opierająca się, w przeważającej mierze, na postanowieniach Konwencji wiedeńskiej z 1961 r. o stosunkach dyplomatycznych. Została ona podpisana w Nowym Jorku 16.12.1969 r.
Misja specjalna ze względu na swój charakter i funkcje różni się od stałej misji dyplom. i wobec tego zasady i normy prawne dotyczące stałych misji nie mogą się automatycznie odnosić do misji specjalnych.
Cechy misji specjalnych:
• Definicja zamieszczona w art. 1 Konwencji: "Misją specjalną jest misja czasowa reprezentująca państwo, wysyłana przez jedno państwo do drugiego państwa za jego zgodą, w celu wspólnego rozpatrzenia z nim określonych spraw albo wypełnienia wobec niego określonego zadania."
- Nie mogą być uważane za misje specjalne delegacje jakiegoś państwowego przedsiębiorstwa czy instytucji lub osoba prywatna. Misja specjalna jest, bowiem instytucją międzynarodowego prawa publicznego i służy celom realizacji stosunków między państwami.
- Komisja Prawa Międzynarodowego odrzuciła sugestie zmierzające do wprowadzenia podziału misji specjalnych, w zależności od statusu jej szefa, a więc od tego czy jest on zaliczony do tzw. osobistości wysokiej rangi, czy też nie. Art. 21 Konwencji o misjach specjalnych wyraźnie stwierdza, że głowa państwa wysyłającego, jeżeli znajduje się na czele misji specjalnej, jest uprawniona do korzystania w państwie przyjmującym i w państwie trzecim, przywilejów i immunitetów przyznawanym na podstawie prawa międzynarodowego głowom państw podczas wizyt oficjalnych.
- Komisja Prawa Międzyanr. odrzuciła także propozycję podziału misji specjalnych ze względu na charakter zadania, jakie mają one spełniać, gdyż w zależności od konkretnej sytuacji waga określonego zagadnienia dla danego państwa jest różna.
- misje specjalne zawsze reprezentują państwo wysyłające i działa w jego imieniu
- mają one tymczasowy charakter, a więc wyznaczane są na czas określony lub potrzebny do wypełnienia określonego zadania
- spełniają ściśle sprecyzowane zadanie
- misja specjalna może być wysłana przez jedno państwo do drugiego państwa tylko po uprzednim porozumieniu między obu państwami, a więc po wyrażeniu na to zgody państwa przyjmującego.
- w razie wysyłania misji do kilku państw, każde z państw przyjmujących misję musi wyrazić zgodę na jej przyjęcie
- funkcje misji specjalnych muszą być każdorazowo określane na podstawie zgody obu państw
- określenie funkcji i zadań misji specjalnych byłoby wręcz niemożliwe ze względu na ich wielką różnorodność i częstotliwość, co jest odbiciem różnorodności interesów państw
- misje specjalne mogą być wysyłane do państwa, które nie uznało oficjalnie państwa wysyłającego. Z art. 7 Konwencji wynika, że nawiązanie stosunków dyplomatycznych lub konsularnych nie jest warunkiem wysyłania lub przyjmowania misji specjalnych
- mogą one być wykorzystywane do przedyskutowania i załatwiania istotnych spraw, nie tylko między państwami nie posiadającymi żadnych stosunków oficjalnych, lecz również nie uznających się wzajemnie oraz będących w stanie wojny
- misje specjalne umożliwiają szybkie odbywania spotkań " na szczycie"
- Konwencja Wiedeńska z 1961 r. i Konwencja o misjach specjalnych stoi na stanowisku obowiązywania międzynarodowego prawa zwyczajowego w sprawach nie uregulowanych postanowieniami Konwencji.
Podział misji specjalnych:
• misje specjalne suwerenów i książąt należących do rodziny królewskiej, szefów państwa, prezydentów, w tym kolegialnej głowy państwa
• misje specjalne szefa i członków rządu oraz misje specjalne osobistości reprezentujących głowę państwa
• misje specjalne, na których czele nie stoją wyżej wymienione osobistości wysokiej rangi państwowej, a które reprezentują państwo zgodnie z postanowieniami konwencji o misjach specjalnych z 1969 r.
• misje specjalne o charakterze czysto dyplomatycznym, na czele których stoją przedstawiciele resortu spraw zagranicznych, minister spraw zagranicznych, sekretarz i podsekretarz stanu, ambasadorowie ad persona itp.
Pod względem formy/charakteru misje specjalne można podzielić na
- polityczno-ceremonialne,
- dyplomatyczne
- misje o charakterze technicznym,
Kierowane przez specjalistów określonych dziedzin.
Zakres osobowy misji specjalnych:
- składać może się z jednego lub więcej przedstawicieli państwa wysyłającego
- państwo wysyłające wyznacza szefa misji spec.
- w skład może wchodzić zarówno personel dyplom. jak i administracyjno-techniczny oraz członkowie personelu służby
- członkowie dzielą się na : szefa misji spec. przedstawicieli państwa wysyłającego w misji specjalnej oraz członków personelu misji specjalnej , który dzieli się na: personel dyplom. personel administracyjno-techniczny oraz personel służby
Państwo przyjmujące może nie wyrazić zgody na przyjęcie misji specjalnej, może bez podania powodu, nie wyrazić zgody na włączenie określonej osoby w skład misji spec.
Z art. 10 Konwencji wynika że przedstawiciele państwa wysyłającego oraz członkowie personelu dyplom. misji powinni posiadać obywatelstwo państwa wysyłającego.
Obywatele państwa przyjmującego lub państwa trzeciego mogą być wyjątkowo powoływani w skład misji spec. państwa wysyłającego jednakże wyłącznie za uprzednią zgodą państwa przyjmującego i zgoda ta w każdej chwili może być cofnięta.
W skład misji spec. mogą być wyłącznie członkowie stałych misji dyplom. lub urzędów konsularnych, pełniących swe funkcje w państwie przyjmującym. W takim przypadku korzystają oni z przysługujących im, jako członkom stałych misji lub urzędów konsularnych, przywilejów i immunitetów oraz przywilejów i immunitetów, z których korzystają na podstawie Konwencji o misjach specjalnych.
Ad. E) urzędy konsularne
Przedstawicielstwa konsularne składają się z: urzędów konsularnych i szefów placówek konsularnych – konsulów. Ogół szefów placówek konsularnych w określonym mieście stanowi korpus konsularny. W szerszym znaczeniu korpus konsularny obejmuje wszystkie osoby zatrudnione w obcych konsulatach (sekretarze, attach) i ich rodziny, którym państwo przyjmujące przyznaje określone przywileje. Dziekanem korpusu konsularnego jest najstarszy rangą konsul, który w danym okręgu najwcześniej otrzymał zgodę do wykonywania swych czynności.)

5. Stosunki dyplomatyczne. Normy regulująca te stosunki, formy ustanawiania misji dyplomatycznych, klasy szefów misji i zasady precedencji.

Norma regulująca stosunki dyplomatyczne.
Stosunki dyplomatyczne regulowane są przez zespól norm prawa międzynarodowego, wyodrębnionych jako tzw. prawo dyplomatyczne, przez normy o charakterze kurtuazyjnym, oparte na uprzejmości międzynarodowej, i wreszcie przez normy prawa międzynarodowego.
Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych. Całość prawa dyplomatycznego została skodyfikowana dopiero w podpisanej 18 kwietnia 1961 roku konwencji wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych, obowiązującej od roku 1964. Projekt konwencji został opracowany przez Komisję Prawa Międzynarodowego. Mimo kodyfikacji charakteru, konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych nie uchyliła obowiązującego prawa zwyczajowego.
Stosunki dyplomatyczne to zewnętrzna działalność organów państwa, realizująca jego politykę zagraniczną. Obejmuje inicjatywy i polityczne oddziaływania, rokowania dwustronne, negocjacje wielostronne na konferencjach i w organizacjach międzynarodowych. Pozwala wypracowywać kompromisy, uzgadniać satysfakcjonujące państwa normy prawa międzynarodowego, wyjaśniać sprzeczności, łagodzić napięcia, zażegnywać konflikty. Prawo wysyłania przedstawicieli dyplomatycznych nazywane jest czynnym prawem legacji, natomiast prawo ich przyjmowania – biernym prawem legacji. Prawo legacji nie implikuje konieczności ustanowienia stosunków dyplomatycznych, gdyż nawiązywanie i utrzymywanie tych stosunków zależy od zgody zainteresowanych państw.
Prawo legacji. (bierne, czynne)
• Paro legacji jest częścią składową jednego z zasadniczych praw państw, wiążących się z suwerennością tj. prawa do utrzymywania stosunków międzynarodowych, w tym do reprezentacji dyplomatycznej.
• Jest to podstawowy atrybut suwerenności państwowej i oznacza uprawnienie podmiotu prawa międzynarodowego do wysyłania swoich i przyjmowania obcych przedstawicieli dyplo., tylko za obopólną zgodą zainteresowanych stron. Jest to prawo podmiotu prawa międzynar. Do utrzymania lub nieutrzymania stosunków dyplo. Z drugim podmiotem tego prawa.
• Art. 2 Konwencji Wiedeńskiej z 1961 r., według którego ”ustanawianie stosunków dypl. następuje za wzajemną zgodą” Konwencja nie wspomina przy tym nic o „prawie legacji” – z tego wynika że państwo nie ma prawnomiędzynarodowego obowiązku wysyłania własnych przedstawicieli dypl. bądź też przyjmowania obcych. Zgodnie z jego suwerennością może ono to czynić wyłącznie na podstawie wyrażonej własnej woli i decyzji.
• Prawo wysyłania przedstawicieli dypl. należy do wyłącznej kompetencji państwa wysyłającego, podobnie jak prawo przyjęcia lub odmowy ich przyjęcia należy do kompetencji państwa przyjmującego. Kompetencje te określa także Konwencja Hawańska z 1928 r., która w art. 8 stwierdza, ze: „ żadne państwo nie może akredytować swoich przedstawicieli dypl. w innych państwach bez ich uprzedniego wyrażenia na to zgody” dodając, że „państwa mogą odmówić przyjęcia przedstawiciela innego państwa lub gdy już przyjęły, mogą żądać jego odwołania, przy czym nie mają obowiązku uzasadniania takiej decyzji”.
• Odmowa realizacji „prawa legacji” przez jedno z państw wynika zazwyczaj z baku gotowości utrzymywania przez nie i rozwijania przyjaznych i pokojowych stosunków z drugim państwem. Za wyjątkiem sytuacji gdy państwo nie wysyła misji ze względu na trudności finansowe lub tymczasowa likwidacja misji dypl. ze względu na wyjątkowe okoliczności utrudniające normalne funkcjonowania misji.
• Normalne stosunki dypl. między państwami mogą istnieć także bez utrzymywania w sensie fizycznym w państwie przyjmującym stałej misji dypl. państwa wysyłającego. Stosunki dypl. mogą bowiem być realizowane ze pośrednictwem stałej misji państwa trzeciego, akredytowanej również w państwie przyjmującym, co jest obecnie częstą praktyką, także polską.
W dawnej obowiązywał podział prawa legacji na:
- prawo czynne – to prawo wysyłania własnych przedstawicieli dypl.
- prawo bierne – to prawo przyjmowania obcych przedstawicieli dypl.
Współcześnie jednak, w związku z utrwaleniem się zasady suwerennej równości państw, podział ten utracił swe dawne znaczenie.
Nawiązanie stosunków dyplomatycznych
Nawiązanie stosunków dyplomatycznych następuje zazwyczaj na podstawie pisemnego porozumienia obu zainteresowanych stron. W porozumieniu tym zawarty jest przeważnie termin, jak i szczebel misji dyplomatycznej.
Państwo w zasadzie samo określa warunki realizacji "prawa legacji", przy czym może się ono ograniczyć jedynie do aktu nawiązania stosunków dyplomatycznych bez ustanowienia swej stałej misji w państwie przyjmującym, np. z powodu niedostatku środków finansowych lub też braku perspektyw intensywniejszego rozwoju stosunków z danym państwem. Z tych powodów jedno z państw może ustanowić swą misję dyplom. i utrzymywać ją, podczas gdy drugie państwo nie uczyniło tego. Do oceny państwa utrzymującego jednostronnie swą misję dyplom. należy, czy może tolerować taki stan .
Art. 5 Konwencji Wiedeńskiej z 1961 r., uwzględniając szeroko stosowaną praktykę państw, daje możliwość akredytowania szefa misji mającego siedzibę w innym państwie lub wyznaczyć członka personelu dyplomatycznego. Państwo wysyłające może także ustanowić misję dyplom. kierowaną przez charge d'affaires ad interim, podlegającą szefowi misji mającej siedzibę w innym państwie. Na państwie wysyłającym ciąży przy tym obowiązek dokonania odpowiedniej notyfikacji zainteresowanym państwom przyjmującym. Ponadto, taka akredytacja może mieć miejsce jedynie w przypadku, jeżeli którekolwiek z państw przyjmującym wyraźnie się temu nie sprzeciwi.
Nawiązanie stosunków dyplomatycznych daje podstawę polityczną i prawną do bezpośredniego komunikowania się między obu państwami, bez pośrednictwa państw trzecich, w tym sprawowania bezpośredniej opieki nad swymi obywatelami oraz realizacji innych funkcji określonych przez prawo międzynarodowe. Stanowi też podstawę do ustanowienia w tym celu w obu państwach misji dyplomatycznych i urzędów konsularnych, lub realizacji funkcji dyplom. i konsularnych nawet bez ustanowienia w sensie fizycznym tych misji i urzędów. Wtedy funkcje te realizowane są bądź bezpośrednio przez państwo wysyłające, np. przez wysyłanie misji ad hoc , za pośrednictwem jego misji dyplom. w państwie trzecim lub też za pośrednictwem państwa trzeciego.
Klasy i rangi przedstawicieli dyplomatycznych
Funkcje dyplomatyczne
Do zasadniczych funkcji stałej misji dyplomatycznej jednego państwa w innym państwie należy:
• reprezentowanie swego państwa w państwie przyjmującym
• prowadzenie rokowań z rządem państwa przyjmującego
• ochrona w państwie przyjmującym interesów swego państwa oraz jego obywateli w granicach dozwolonych przez prawo międzynarodowe (misja dyplomatyczna wykonuje nadzór nad działalnością konsulatów, sama też może zajmować się pełnieniem funkcji konsularnych)
• zapoznanie się przy pomocy wszelkich legalnych sposobów z warunkami panującymi w państwie pobytu i z rozwojem zachodzących w nim wydarzeń oraz informowanie o tym swego państwa
• popieranie przyjaznych stosunków między państwem reprezentowanym a państwem przyjmującym oraz rozwijanie między nimi stosunków gospodarczych, kulturalnych i naukowych
Szefowie misji dyplomatycznych dzielą się obecnie na trzy następujące klasy:
- ambasadorowie (nuncjusze), akredytowani przy głowie państwa
- posłowie – ministrowie (internuncjusze), akredytowani przy głowie państwa
- charg d'affaires, akredytowani przy ministrze spraw zagranicznych
Dawniejsze prawo dyplomatyczne przewidywało jeszcze klasę pośrednią między drugą a trzecią - ministrów - rezydentów.
W razie nieobecności ambasadora czy posła (choroba, wyjazd) zastępuje go najstarszy rangą urzędnik dyplomatyczny w charakterze charg d'affaires.
Szef placówki dyplomatycznej jest przedstawicielem dyplomatycznym państwa wysyłającego w państwie przyjmującym, nie zaś osobistym reprezentantem szefa państwa czy też urzędu. Stopień dyplomatyczny posiada także personel misji dyplomatycznej: radcy, sekretarz, attach itp.
Precedencja- czyli pierwszeństwo między szefami placówek .listy pierwszeństwa będące w istocie ustaleniem między kolejności państw były sporządzane od dawna.
Ustaleniem zasady precedencji zajął się kongres wiedeński a inicjatorem przyjętego rozwiązania był Ch. M. de Talleyrand-Prigord. Regulamin wiedeński z uwagi na to że nie udało się uzgodnić kolejności państw, rozstrzygnął problem pragmatycznie stanowiąc, że w każdej klasie funkcjonariusze dyplomatyczni zajmują między sobą miejsce według daty urzędowej notyfikacji ich przybycia.

6.Przywileje i immunitety dyplomatyczne. Pojęcie i podstawy prawne, rodzaje.

Przywileje i immunitety dyplomatyczne są to prawa i ulgi udzielane obcym przedstawicielom dyplomatycznym, ich szefom i personelowi tych placówek. Celem tych przywilejów i immunitetów jest zapewnienie skutecznego wykonywania funkcji przez misje dyplomatyczne, jako reprezentujące państwo.
Przywileje i immunitety dyplomatyczne można podzielić na dwie grupy:
przysługujące placówkom
- nienaruszalność pomieszczenia placówki
- bezwzględna nietykalność archiwów i dokumentów
- zwolnienie od wszelkich opłat i podatków państwowych, regionalnych lub komunalnych w odniesieniu do pomieszczeń misji - zarówno własnych jak i dzierżawionych (nie dotyczy opłat za gaz, światło telefon...)
- swoboda niekontrolowanego porozumiewania się w celach urzędowych z własnym rządem oraz innymi misjami i konsulatami swego państwa (wraz z kurierami dyplomatycznymi, korespondencją kodowaną czy szyfrowaną) - jedynie używanie i instalacja radiowa stacji nadawczej przez misje wymaga zgody państwa przyjmującego
- przywileje celne: zwolnienie przedstawicielstw dyplomatycznych od cła i rewizji celnej za przywiezione zza granicy przedmioty do użytku służbowego (druki, flagi, pieczęcie, dokumenty...)
- misja dyplomatyczna oraz jej szef mają prawo używania flagi i godła swego państwa na pomieszczeniach misji oraz jego środkach transportu
przysługujące osobiście szefowi i personelowi placówki i ich rodzinom
- nietykalność osobista przedstawiciela dyplomatycznego (immunitet od jurysdykcji karnej państwa przyjmującego)
- przedstawiciel dyplomatyczny zwolniony jest od wszelkich opłat i podatków osobistych i rzeczowych (za wyjątkiem podatków pośrednich, tj. tych, które normalnie wliczane są w cenę towarów i usług) - immunitet fiskalny
- przywileje celne: zwolnienie od cła i rewizji celnej
- Personel administracyjny i techniczny korzysta z ograniczonych przywilejów i immunitetów.
Immunitet konsularny a immunitet dyplomatyczny
Immunitet konsularny jest nieco węższy niż immunitet dyplomatyczny.
Podstawowe różnice:
- immunitet nienaruszalności korespondencji nie rozciąga się na prywatne dokumenty i korespondencję konsula
- nietykalność osobista i immunitet jurysdykcyjny są nieco ograniczone: funkcjonariusz konsularny może być aresztowany i poddany więzieniu zapobiegawczemu tylko w przypadku popełnienia ciężkiej zbrodni
- członkowie placówki konsularnej w przeciwieństwie do przedstawicieli dyplomatycznych mogą być wzywani przez sądy miejscowe w charakterze świadka
- immunitet celny konsulów jest częściowo ograniczony

7. Stosunki konsularne, istota pojęcia, normy regulujące, funkcje i zakres przywilejów i immunitetów konsularnych.

Zakres immunitetów i przywilejów konsulów nosi wyraźny charakter funkcjonalny, w większym stopniu niż przy przedstawicielach dyplomatycznych. Sytuacja prawna konsulów i ich immunitety ustalane są w dwustronnych lub wielostronnych umowach konsularnych oraz w ustawodawstwie wewnętrznym poszczególnych państw, zwłaszcza w specjalnych statutach konsularnych, a także w różnych innych aktach normatywnych. Poza tym w dziedzinie tej działa subsydiarnie międzynarodowe prawo zwyczajowe. Państwa, określające we wzajemnym porozumieniu sytuację prawną konsulów, sięgają często do klauzuli największego uprzywilejowania w połączeniu z zasadą wzajemności materialnej.
Zasięg immunitetów konsula jest nieco węższy niż u przedstawicieli dyplomatycznych.
Podstawowym immunitetem konsularnym jest:
- nietykalność archiwów i dokumentów konsularnych, bez której działalność konsula byłaby nie do pomyślenia
- nietykalne są również pomieszczenia konsulatu (według niektórych konwencji również mieszkanie kierownika urzędu konsularnego)
- swoboda porozumiewania się konsulów z własnymi władzami, z władzami państwa pobytu, z innymi konsulami i z własnymi obywatelami (nienaruszalność korespondencji urzędowej, również szyfrowanej, poczty kurierskiej - immunitet nie rozciąga się na prywatne dokumenty i korespondencję konsula)
- nietykalność osobista i immunitet jurysdykcyjny są nieco ograniczone: funkcjonariusz konsularny może być aresztowany i poddany więzieniu zapobiegawczemu tylko w przypadku popełnienia ciężkiej zbrodni
- członkowie placówki konsularnej mogą być wzywani przez sądy miejscowe w charakterze świadka (nie muszą składać zeznać dotyczących ich działalności urzędowej)
- immunitet fiskalny i częściowo celny: zwolnieni są od osobistych i rzeczowych świadczeń na cele publiczne
- nie podlegają (ani ich rodziny) przepisom państwa przyjmującego o zezwoleniach na pobyt, rejestracji i meldunkach cudzoziemców
Klasy szefów placówek konsularnych
W praktyce służby konsularnej państw rozróżniać należy:
• konsulów zawodowych - obywatel państwa wysyłającego, funkcjonariusz resortu służby zagranicznej
• konsulów honorowych - obywatel państwa przyjmującego, zajmujący się działalnością gospodarczą na jego terenie, utrzymujący stosunki z państwem wysyłającym, które powierza mu pewien zakres funkcji konsularnych
Szefowie placówek konsularnych dzielą się na cztery klasy:
- konsulów generalnych
- konsulów mianowani przez organy centralne
- wicekonsulów
- agentów konsularnych (może być powołany przez konsula)
Ogół szefów placówek konsularnych w określonym mieście stanowi korpus konsularny, który obejmuje jeszcze osoby zatrudnione w obcych konsulatach (sekretarze, attach) i ich rodziny.
Dziekanem korpusu konsularnego jest najstarszy rangą konsul, który w danym okręgu najwcześniej otrzymał akceptację ze strony państwa przyjmującego.


8. Definicja państwa w prawie międzynarodowym. Opisz elementy składowe definicji.

Z punktu widzenia prawa międzynarodowego państwo można określić jako suwerenna organizację terytorialną. W prawie międzynarodowym wskazuje się na 3 elementy pojęcia państwa. Są nimi: określone terytorium, ludność zamieszkująca to terytorium, władza (rząd), która ma charakter władzy najwyższej, czyli suwerennej oraz zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami.
Suwerenność państwowa oznacza najogólniej niezależność władzy państwowej (jest ona władzą najwyższą) od jakiejkolwiek innej władzy oraz to, że jest to władza pierwotna, w tym sensie, że swoich uprawnień nie czerpie od innej władzy.. Jest ona cechą władzy państwowej, która personifikuje i reprezentuje państwo w stosunkach międzynarodowych. Suwerenność oznacza też pełnię i wyłączność władzy sprawowanej przez państwo na jego terytorium, co określane jest jako suwerenność terytorialna lub zwierzchnictwo terytorialne. Granicą wykonywania suwerennej władzy jest poszanowanie suwerenności innych państw, a w szczególności zobowiązań międzynarodowych przyjętych przez państwo. Czasami stan prawny niecałkiem pokrywa się ze stanem faktycznym, tj. władza jakiegoś państwa, formalnie suwerenna i niezależna, w rzeczywistości może być uzależniona gospodarczo lub politycznie od innego państwa lub międzynarodowego kapitału. Przejawem takiej sytuacji jest neokolonializm. Suwerenność państw jest podstawową zasadą prawa międzynarodowego. Z nią wiążą się cechy charakterystyczne tego prawa oraz sytuacja państwa w społeczności międzynarodowej. Z suwerennością wiążą się również tzw. prawa zasadnicze państw. Są to prawa, które przysługują każdemu państwu od czasu jego powstania przez cały czas jego istnienia. Najczęściej wymieniane są tu: prawo do istnienia, do niezawisłości, do równości, do czci oraz do obrotu, czyli do utrzymywania stosunków międzynarodowych.
Terytorium państwa jest to obszar, na którym państwo wykonuje władzę suwerenną. Państwo jest organizacją terytorialną, to znaczy organizacją ludzi związanych z określonym terytorium, a powstanie państw wiązało się ściśle z przejściem ludzi do osiadłego trybu życia. Na obszarze państwa jego władze sprawują zwierzchność nad wszystkimi przebywającymi tam osobami(poza osobami, które chroni immunitet dyplomatyczny). Terytorium państwa jest ściśle ograniczone, nawet, jeśli granice państwa są łatwe do przekroczenia. Za obszar państwa uważa się obszar lądowy, wody przybrzeżne, strefie powietrzna nad lądowym i morskim obszarem państwa, a także statki wodne i powietrzne należące do tego państwa. Wielkość terytorium nie przesądza o istnieniu państwa.
Cechą organizacji państwowej jest również to, że przynależność do niej jej członków ma charakter sformalizowany. Przynależność jednostki do państwa nazywamy obywatelstwem, a formalny charakter obywatelstwa oznacza, że przepisy prawne współczesnego państwa określają, kto jest, a kto nie jest jego obywatelem. Do społeczności państwowej należą wszyscy ludzie, którzy dłużej przebywają na obszarze objętym granicami państwa i na tym obszarze wchodzą z innymi w różnego rodzaju stosunki społeczne, a przy tym większość stosunków społecznych, którymi są związani, zachodzi w obrębie tej właśnie społeczności. Są tez obywatele państwa stale przebywający poza jego granicami i tylko w ograniczonym stopniu uczestniczący w życiu społeczności tego państwa, którego są obywatelami.
Państwo jest organizacją, a więc grupą, która ma statut organizacyjny, czyli konstytucję. Reguluje ona przede wszystkim ustrój państwa, a ponadto podstawowe prawa i obowiązki obywateli oraz podstawy porządku gospodarczego w państwie. Ustrój państwa, czyli urządzenie państwa, określany jest przez następujące elementy: wskazanie suwerena (czyli podmiotu, od którego wywodzi się wszelka władza państwie), wskazanie organów państwa oraz ich upoważnień i obowiązków, określenie relacji miedzy organami państwa.

9. Terytorium w prawie międzynarodowym jego istota, elementy składowe, co to jest zwierzchnictwo terytorialne.

Termin terytorium jest używany w pr.miedz. w różnych znaczeniach. Z punktu widzenia geofizycznego należy rozróżnić 5 kategorii terytoriów:
• lądowe
• wodne (wody śródlądowe i morskie)
• podziemne
• powietrzne
• kosmiczne (wraz z ciałami niebieskimi).
Terytorium jest trójwymiarową przestrzenią podlegającą suwerenności danego państwa. Składa się z obszaru lądowego, morskich wód przybrzeżnych, wnętrza ziemi pod lądem i morzem przybrzeżnym, a także z przestrzeni powietrznej ponad terytorium lądowym
i morskim.
Według prawa międzynarodowego istnieją cztery rodzaje terytorium:
• podległe suwerenności poszczególnych państw
• zależne, za których administrację i stosunki międzynarodowe odpowiedzialność ponoszą inne państwa lub organizacja międzynarodowa,
• nie podlegające suwerenności żadnego państwa, lecz dostępne dla wszystkich państw w celu ich działalności w zakresie określonym przez umowy międzynarodowe i prawo zwyczajowe
• niczyje, które mogą być poddane suwerenności jakiegoś państwa
Państwo ma zwierzchnictwo terytorialne na własnym terytorium, czyli suwerenność, a więc wszystkie osoby i rzeczy znajdujące się na tym terytorium podlegają jego władzy i prawu. Są jednak pewne ograniczenia suwerenności na rzecz wszystkich państw, lub tylko wybranych. Przykładem jest prawo nieszkodliwego przepływu przez obce morze terytorialne, immunitet jurysdykcyjny obcych dyplomatów, umowa terytorialna w sprawie tranzytu, a także ograniczenie wynikające z możliwości zaszkodzenia drugiemu państwu. Żadne państwo nie może korzystać z własnej suwerenności w taki sposób, który naruszałby suwerenność terytorialną innego państwa.
Szczególnymi ograniczeniami suwerenności terytorialnej są obszary zdemilitaryzowane i zneutralizowane, lub pobyt obcych sił zbrojnych na terenie państwa.
Nabyć terytorium można w sposób pierwotny lub pochodny. Nabycie pierwotnym dotyczy terytoriów niebędących pod zwierzchnictwem terytorialnym żadnego innego państwa. Przykładem nabycia pierwotnego jest zawłaszczenie ziemi niczyjej (okupację) i przyrost. Okupacja w tej chwili nie ma już większego znaczenia, gdyż cały świat jest już zajęty. Przyrost wyraża się w naturalny sposób, kiedy np. powstaje nowa wyspa wskutek wybuchu podwodnego wulkanu (np. islandzka Surtsey) lub prąd morski usypuje tak dużo materiału wzdłuż wybrzeża, że tworzy mierzeję zamykającą zatokę (co ma powoli miejsce w Polsce).
Nabyciem pochodnym, kiedy na pewnym terytorium zachodzi zmiana zwierzchności terytorialnej na rzecz innego państwa, jest cesja wzajemna (np. polsko-radziecka wymiana terytoriów w 1951 r.) lub odpłatna (zakup Alaski przez USA w 1803 r.), oraz plebiscyt (znane z polskiej historii plebiscyty na Górnym Śląsku i Warmii).
Rozróżnia się dwa rodzaje nabycia terytorium lądowego przez państwo:
• pierwotne - jeśli państwo nabywa terytorium, które do tego czasu nie pozostawało pod władzą żadnego państwa
– zawłaszczenie ziemi niczyjej (okupacja) - dziś traci na znaczeniu, z powodu braku takich terytoriów (ciała niebieskie, księżyc i planety nie podlegają zawłaszczeniu przez państwa); ostatecznie jeśli chodzi o zawłaszczenie ziemi niczyjej ukształtowały się zasady: rzeczywistości (dokonanie efektywnej okupacji, faktyczne objęcie danego obszaru w posiadanie, traktowanie go jako części swego terytorium i wykonywanie tam władzy suwerennej) i jawności (obowiązek notyfikowania innym państwom o dokonanym zawłaszczeniu)
– przyrost terytorium - może nastąpić w sposób naturalny (siły przyrody) poprzez zjawiska na wybrzeżu morskim, morzu terytorialnym lub na rzekach granicznych lub sztuczny (działalność człowieka) poprzez budowę na morzu portów, falochronów czy osuszanie części obszaru morskiego
• pochodne - jeśli państwo nabywa terytorium, które do czasu nabycia należało do innego państwa; nabycie pochodne terytorium przez jedno państwo jest więc utratą terytorium dla państwa drugiego. Podstawową instytucją tego rodzaju jest cesja terytorialna, która polega na odstąpieniu przez jedno państwo części swego terytorium drugiemu państwu na podstawie umowy międzynarodowej; jest to przeniesienie suwerenności terytorialnej. I państwo nazywane jest cedentem, a II- cesjonariuszem. Niekiedy cesja teryt. Ma postać szczególną, która pozwala ją kwalifikować jako cesję wzajemna, odpłatną lub plebiscytarną. Cesja wzajemna zachodzi wtedy, kiedy dwa państwa w trybie umownym zamieniają się jakimiś częściami swoich terytoriów. Cesja odpłatna polega na tym, że państwo cedent otrzymuje od państwa cesjonariusza w zamian za cedowane terytorium ustaloną w umowie międz. kwotę pieniędzy.- kupno - sprzedaż terytorium. Cesja plebiscytarna ma skomplikowaną konstrukcję prawnomiędzynarodową. O przynależności państwowej jakiegoś terytorium decyduje głosowanie ludności zamieszkałej na danym obszarze
Zwierzchnictwo terytorialne lub suwerenność to stosunek państwa do jego terytorium. Wszystkie osoby (obywatele i cudzoziemcy) i rzeczy znajdujące się na terytorium państwa podlegają jego władzy i prawu, każde państwo może postępować na własnym terytorium tak jak chce, tzn. jak dyktują to jego interesy. Ponieważ zwierzchnictwo terytorialne jest władzą wyłączną, oznacza to, że żadna inna władza nie może działać na terytorium państwa bez jego zgody. Zatem państwo ma pełnię władzy na własnym terytorium, ale obowiązujące normy prawa międzynarodowego (zwyczajowe i umowne) nakładają nań w tym względzie pewne ograniczenia.
Zasada zwierzchnictwa terytorialnego, a więc suwerenności terytorialnej oznacza:
• że te, kto powołuje się na ograniczenie zwierzchnictwa terytorialnego, tzn. pełnej władzy i kompetencji państwa, musi dowieść, iż ograniczenie takie wynika z konkretnej normy prawa międzynarodowego, wiążącej dane państwo
• że każde państwo związane jest tylko takimi ograniczeniami, jaki uznało, przyjmując konkretne zobowiązania międzynarodowe
Tak więc na własnym terytorium można robić wszystko, co nie jest zakazane przez prawo międzynarodowe.
Zwierzchnictwo terytorialne może być ograniczone na rzecz społeczności międzynarodowej, czyli na rzecz wszystkich państw i ich obywateli (np. prawo przepływu przez obce morze terytorialne lub immunitety jurysdykcyjne dla dyplomatów) lub na rzecz niektórych konkretnych państw (np. umowy tranzytowe). Jeśli chodzi o działalność podejmowaną przez państwo na obszarze innego państwa, które może spowodować szkodliwe skutki (w sensie fizycznym) obowiązuje zasada: żadne państwo nie może korzystać z własnej suwerenności terytorialnej w sposób, który narusza suwerenność terytorialną drugiego państwa.
Zwierzchnictwo personalne państwa to władza państwa (opieka) nad wszystkimi obywatelami tego państwa, czyli nad:
 obywatelami zamieszkującymi w kraju
 obywatelami przebywającymi czasowo za granicą
 personelem placówek dyplomatycznych i konsularnych tego państwa za granicą
 obywatelami pełniącymi służbę wojskową wobec tego kraju za granicą
 wszystkimi obywatelami przebywającymi na statkach, samolotach tego państwa (gdziekolwiek by się nie znajdowali).

10. Granica - pojęcie i rodzaj granic. Przedstaw istotę i różnice pojęć delimitacja i demarkacja.

Granice państwa mogą mieć charakter:
• orograficzny, czyli uwzględniający właściwości terenu
• geometryczny, gdy nie spełniają tego warunku
• astronomiczny, gdy pokrywają się z południkiem lub równoleżnikiem geograficznym
Dawniejszy podział na granice naturalne (góry, rzeki) i sztuczne stracił w związku z rozwojem techniki wiele na znaczeniu.
Granice między państwami ustalane są w drodze umów. Opis granic w umowie międzynarodowej, do której załączona jest mapa, stanowi delimitację, po której następuje wytyczenie jej bezpośrednio na miejscu z udziałem przedstawicieli obu stron, czyli demarkacja, z ustawieniem na granicy odpowiednich znaków (słupów granicznych). Redemarkacja - sprawdzenie granicy i przywrócenie zniszczonych słupów. Jeśli terytorium dwóch państw oddziela rzeka nieżeglowna, to granica przebiega w środku rzeki (mediana) lub w środku głównego nurtu, Jeśli jest to rzeka żeglowna, to granica przebiega zawsze, niezależnie od charakteru rzeki, środkiem mostu.
W strefach pogranicznych ustanawia się specjalny porządek prawny, odmienny od istniejącego na pozostałym terytorium, np. ograniczenia wjazdu do strefy pogranicznej. Celem zapobieżenia konfliktom granicznym i regulowania ich w sposób pokojowy, odnośne państwa powołują często w oparciu o specjalne układy komisarzy granicznych, załatwiających konflikty wynikające z naruszenia granic.
Delimitacja (łacińskie delimitatio – rozgraniczenie), określenie i wytyczenie granicy państwa na podstawie umowy międzynarodowej. Dokonuje jej powołana przez zainteresowane strony wspólna komisja
Demarkacja rozgraniczenie; wyznaczenie w terenie granic między państwami; wytyczenie linii demarkacyjnej dzielącej wrogie sobie armie w okresie zawieszenia broni

11. Omów obszary morskie wchodzące w skład terytorium państwowego oraz obszary morskie podlegające ograniczonej suwerenności lub jurysdykcji państwa nadbrzeżnego.

Obszary morskie jednolite pod względem fizycznym nie są jednolite pod względem statusu prawnego. Najogólniej wody morskie można podzielić na:
- Wody wchodzące w skład terytorium państwowego, nazywane wodami terytorialnymi lub morskimi terytorium państwa
- Morze otwarte
Podział ten nie jest jednak wystarczający, gdyż zarówno wody terytorialne jak i morze otwarte nie są jednolite pod względem prawnym i należy dokonać dalej idącej klasyfikacji:
W skład morskiego terytorium państwa wchodzą, bowiem dwie kategorie wód:
- wody wewnętrzne
- morze otwarte
Na wodach wewnętrznych, obejmujących pas wód między brzegiem a tzw. linią podstawową, czyli wewnętrzną granicą morza terytorialnego, państwo sprawuje pełne zwierzchnictwo terytorialne, podczas gdy na morzu terytorialnym rozciągającym się od linii podstawowej w kierunku morza otwartego do maksymalnej granicy 12 mil wykonywanie zwierzchnictwa terytorialnego ograniczone jest istnieniem tzw. prawa nieszkodliwego przepływu statkom innych państw.
Biorąc za punkt wyjścia zakres jurysdykcji państwa, obszary morskie można, zatem podzielić na trzy kategorie:
A - obszary morskie wchodzące w skład terytorium państwowego
B - obszary podlegające w ograniczonym stopniu jurysdykcji lub prawom suwerennego państwa
C - na obszary znajdujące się poza granicami jurysdykcji państwowej- dotyczy pytania 12

Ad. A Obszary morskie wchodzące w skład terytorium państwowego
Wody wewnętrzne
Należą do nich przede wszystkim wody śródlądowe, tj. znajdujące się w obrębie granic państwowych rzeki, jeziora, kanały oraz morza otoczone terytorium państwa, nawet jeśli mają one połączenie z innymi morzami otwartymi. Do wód morskich wewnętrznych należą wody niektórych zatok morskich, ujścia rzek oraz wody portów, red, których brzegi należą do jednego państwa. Konwencja Genewska z 1958r. o morzu terytorialnym i pasie przyległym uważa za wody wewnętrzne wody zatoki, jeśli wejście do niej nie przekracza 24 mil morskich. Za wody wewnętrzne uważa się także wody niektórych „zatok historycznych”, których szerokość wejścia przekracza 24 mile. Wody wewnętrzne ciągną się od rzeczywistego końca lądu do tzw. linii podstawowej (base line), od której liczy się szerokość morza terytorialnego i podlegają całkowitej i wyłącznej władzy państwa.
Morze terytorialne
Częścią terytorium państwa, obok morskich wód wewnętrznych, jest również jego morze terytorialne (zwane też wodami nadbrzeżnymi, przybrzeżnymi lub wodami terytorialnymi) tj. pas morza określonej szerokości przyległy do brzegu. Morze terytorialne ciągnie się w kierunku morza pełnego, począwszy od linii największego odpływu i tam, gdzie istnieją morskie wody wewnętrzne do ich granicy zewnętrznej (np. od najdalej wysuniętych stałych urządzeń portowych). Suwerenność państwa nadbrzeżnego rozciąga się także na dno morza terytorialnego i jego wnętrza (Konwencja Genewska). Przyjęto szerokość pasa wód terytorialnych od 3 do 12 mil morskich.
Na wodach terytorialnych obowiązuje tzw. prawo nieszkodliwego przepływu statków niewojennych innych państw. Przepływem jest wykonanie żeglugi na morzu terytorialnym bądź to dla przepłynięcia go bez wchodzenia na wody wewnętrzne, bądź dla skierowania się na wody wewnętrzne, bądź też dla wyjścia na pełne morze z wód wewnętrznych (prawo to nie obejmuje prawa przelotu nad tymi wodami).
Państwo nabrzeżne nie powinno utrudniać nieszkodliwego przepływu przez morze terytorialne. Statek przepływający przez morze terytorialne przebywa wtedy na terytorium obcego państwa i dlatego obowiązany jest przestrzegać jego przepisów prawnych (nie może bez zezwolenia zajmować się rybołówstwem.
Niektóre państwa wymagają zezwolenia na przepływ przez ich morze terytorialne okrętów wojennych.
Jurysdykcja państwa nadbrzeżnego (karna, cywilna, administracyjna), w stosunku do statków znajdujących się na jego wodach terytorialnych jest nieco ograniczona przez prawo międzynarodowe (państwo nabrzeżne nie może wykonać jurysdykcji karnej, w celu zatrzymania lub przeprowadzenia śledztwa wobec osoby, która popełniła przestępstwo na pokładzie obcego statku przepływającego przez jego morze terytorialne - chyb, że czyn ten bezpośrednio zagrażał państwu przepływu lub kapitan bądź konsul zażądali od tego państwa pomocy).


Ad B Obszary podlegające w ograniczonym stopniu jurysdykcji lub prawom suwerennego państwa
Morski pas przyległy i szelf kontynentalny
Obszar poza granicami morza terytorialnego, na który szereg państw rozciąga swą władzę w pewnych dziedzinach dla ochrony swych interesów, nazywamy morskim pasem przyległym. Pas przyległy jest częścią morza pełnego, w związku z czym nie podlega suwerenności państwa, które wykonuje nad nim kontrolę w pewnym tylko zakresie dla ochrony swych interesów celnych, finansowych itp.
Morski pas przyległy nie może się rozciągać poza strefę 12 mil, poczynając od linii, służącej za podstawę dla wyznaczenia szerokości morza terytorialnego. Tak, więc szerokość morza terytorialnego i ewentualnego pasa przyległego nie może przewyższać łącznie 12 mil (Konwencja Genewska).
Szelf kontynentalny to dno morskie i podglebie obszarów podmorskich przyległych do wybrzeża, lecz położonych poza morzem terytorialnym aż do głębokości 200 m., albo poza te granicę, aż do punktu, gdzie głębokość znajdujących się nad nim wód pozwala na eksploatację naturalnych zasobów wymienionych obszarów. Państwo wykonuje nad szelfem kontynentalnym prawa suwerenne, lecz nie wykonuje ich nad wodami pokrywającymi szelf.
Pas wyłącznego rybołówstwa to pas morski leżący poza morzem terytorialnym, na którym państwo nadbrzeżne zastrzega sobie wyłączność rybołówstwa.
Strefa ekonomiczna-jest to koncepcja, w której państwo nadbrzeżne posiadałoby suwerenne prawo badania i eksploatacji wszelkich zasobów (zarówno żywych, jak i mineralnych) wód morskich oraz dna morskiego i jego podziemia. Uprawnienia państwa nadbrzeżnego w strefie ekonomicznej są więc jak gdyby sumą uprawnień w pasie wyłącznego rybołówstwa i na szelfie kontynentalnym.
Tendencja do rozszerzania władzy państw nadbrzeżnych w celu ochrony ich interesów ekonomicznych (wyłączność eksploatacji bogactw morskich) znalazła w ostatnich latach wyraz w wysunięciu koncepcji tzw. strefy ekonomicznej.
Koncepcję tę zaakceptowano. Przeważająca większość opowiadała się za ustaleniem maksymalnej szerokości morza terytorialnego na 12 mil, przy równoczesnym upoważnieniu państw do ustanawiania 200 – milowej strefy ekonomicznej.
Przyjmuje się, że państwa nadbrzeżne będą miały w strefie ekonomicznej suwerenne prawa poszukiwania i eksploatacji zasobów żywych i mineralnych. Mówi się, że powinna tam jednak obowiązywać wolność żeglugi oraz inne uznane wolności korzystania z morza pełnego. Jeśli chodzi o rybołówstwo, to powinna być przyjęta zasada pełnego wykorzystania żywych zasobów strefy (jeśli państwo nadbrzeżne nie odławia całości połowów powinno dopuścić tam innych rybaków. Szereg państw już ustanowiło swoje 200 – milowe strefy ekonomiczne krzywdząc tym państwa śródlądowe i państwa o niekorzystnym położeniu geograficznych (takich, które nie mogą ustanowić 200 – milowej strefy).

12. Omów obszary morskie poza granicami jurysdykcji państwa. Status prawny morza otwartego, mórz i oceanów.

Obszary morskie jednolite pod względem fizycznym nie są jednolite pod względem statusu prawnego. Najogólniej wody morskie można podzielić na:
- Wody wchodzące w skład terytorium państwowego, nazywane wodami terytorialnymi lub morskimi terytorium państwa
- Morze otwarte
Podział ten nie jest jednak wystarczający, gdyż zarówno wody terytorialne jak i morze otwarte nie są jednolite pod względem prawnym i należy dokonać dalej idącej klasyfikacji:
W skład morskiego terytorium państwa wchodzą, bowiem dwie kategorie wód:
- wody wewnętrzne
- morze otwarte
Na wodach wewnętrznych, obejmujących pas wód między brzegiem a tzw. linią podstawową, czyli wewnętrzną granicą morza terytorialnego, państwo sprawuje pełne zwierzchnictwo terytorialne, podczas gdy na morzu terytorialnym rozciągającym się od linii podstawowej w kierunku morza otwartego do maksymalnej granicy 12 mil wykonywanie zwierzchnictwa terytorialnego ograniczone jest istnieniem tzw. prawa nieszkodliwego przepływu statkom innych państw.
Biorąc za punkt wyjścia zakres jurysdykcji państwa, obszary morskie można, zatem podzielić na trzy kategorie:
A - obszary morskie wchodzące w skład terytorium państwowego – dotyczy pytania 11
B - obszary podlegające w ograniczonym stopniu jurysdykcji lub prawom suwerennego państwa – dotyczy pytania 11
C - na obszary znajdujące się poza granicami jurysdykcji państwowej
Obszary morza pełnego nie podlegają władzy żadnego państwa i z których wszyscy mogą korzystać na zasadzie pełnej równości. Obecnie obowiązuje zasada, że morze pełne jest wolne i dostępne dla wszystkich państw i ich obywateli. Jest to tzw. zasada wolności mórz.
Sytuację prawna morza pełnego określa zasada wolności mórz. Wolność mórz obowiązuje w całej swojej treści jedynie na morzu pełnym jakkolwiek znajduje odbicie również w sytuacji prawnej morza terytorialnego, jako prawo nieszkodliwego przepływu. Zasada wolności mórz podlega ograniczeniom w czasie wojny.
Zasada wolności mórz – morze pełne nie podlega suwerenności żadnego państwa, a korzystanie z niego pozostaje wolne dla wszystkich państw i ich obywateli. Jedynym ograniczeniem tej wolności jest nieprzeszkadzanie innym w korzystaniu z tych samych praw. Wolność ta obejmuje:
• wolność żeglugi
• wolność rybołówstwa
• wolność zakładania kabli podmorskich i rurociągów
• wolność przelotu nad morzem pełnym
Wolności te nie mają charakteru wyczerpującego, możliwa jest np. wolność badań naukowych, wolność eksploatacji zasobów mineralnych dna i podziemia morza pełnego. Zasada wolności mórz nie oznacza anarchii. Na obszarze morza pełnego każde państwo może wykonywać władzę z tytułu zwierzchnictwa okrętowego - w stosunku do statków własnych i z mocy prawa międzynarodowego (zwyczajów i umów międzynarodowych) – w stosunku do statków obcych.
W związku z rozwojem techniki i intensywności żeglugi podjęto pewne środki np. w celu zapobieżenia zderzeniom poprzez rozdzielenie różnych kierunków żeglugi i wytyczenie przymusowych tras oraz w celu regulacji zagadnień związanych np. z przewozem ropy naftowej, by nie dopuścić do zatruwania mórz, zachwiania równowagi biologicznej i wyginięcia wielu pożytecznych gatunków.
Wolność mórz to przede wszystkim wolność żeglugi. Wolność żeglugi oznacza przede wszystkim, że statki wszystkich państw mogą płynąć po morzu pełnym tam gdzie chcą i jeżeli znajdują się na morzu pełnym, wówczas podlegają wyłącznej władzy i jurysdykcji państwa bandery, a kontrolę nad nimi mogą sprawować jedynie okręty wojenne i statki strażnicze tego państwa.
Od zasady wyłącznej kompetencji państwa bandery istnieją wyjątki:
• prawo do powszechnej represji piractwa
• prawo do pościgu jeżeli przebywający na wodach terytorialnych lub w pasie przyległym, obcy statek handlowy albo znajdujące się na jego pokładzie osoby popełniły czyn niezgodny z prawem państwa nadbrzeżnego, państwo to może statek taki ścigać poza granicami swego morza terytorialnego, schwytać go na morzu pełnym, sprowadzić go do portu i tam sprawce czynu niedozwolonego ukarać; pościg musi być gorący i nieprzerwany
• inne prawa wynikające z umów między kontrahentami, np. dotyczące zwalczania przemytu narkotyków?
Drugą konsekwencją zasady wolności mórz jest wolność eksploatacji bogactw morskich, która jest określana jako wolność rybołówstwa (w tym połowy innych zwierząt). Obywatele każdego państwa mogą wykorzystywać wszelkie bogactwa morskie teoretycznie bez żadnych ograniczeń. W praktyce jednak stosuje się ochronę bogactw morskich poprzez np. tworzenie stref wyłącznego rybołówstwa, podpisywanie umów dotyczących okresów ochronnych, zakazu użycia określonych narzędzi połowów i wprowadzenia kwot połowowych oraz powołanie do życia kilku regionalnych organizacji rybołówczych.
Ostatnio zamiast wolności korzystania z bogactw naturalnych morza pełnego przez wszystkie państwa i ich obywateli, proponuje się uznanie tych bogactw za „wspólne dziedzictwo ludzkości” i poddanie ich międzynarodowej kontroli i zarządowi oraz powołanie do życia organizacji międzynarodowej o szerokich kompetencjach, która zapewniałaby racjonalną eksploatację bogactw morskich.
Do wolności mórz należy zaliczyć również wolność zakładania kabli podmorskich i rurociągów, ich ochrona oraz zakaz niszczenia, a także wolność przelotu nad morzem pełnym.

. 13. Przedstaw prawny status obszarów podbiegunowych Arktyki Antarktyki.

Arktyką nazywamy obszary położone wokół bieguna północnego. Obszary te to przeważnie zamarznięte oraz pokryte lodami pływającymi morza i nieliczne wyspy. Teoria sektorów stosowana do obszarów arktycznych polega na ty, że państwo, którego terytorium przylega do obszarów arktycznych, rości sobie prawo do wszystkich obszarów lądowych, zarówno odkrytych, jak tych, które zostaną odkryte w przyszłości w sektorze. Wierzchołkiem sektora jest biegun północny, a granicami bocznymi linie przeprowadzone wzdłuż południków do bieguna północnego od krańcowego punktu wschodniego i zachodniego terytorium lądowego danego państwa. Północna linia brzegowa tego państwa stanowi podstawę sektora. Teorię sektorów odnośnie Arktyki uznała Kanada i Rosja. Nie uznały jej USA.
Antarktyka to obszar wokół bieguna południowego, którego granicę stanowi równoleżnik 60o szerokości geograficznej południowej. Obszar ten obejmuje ląd stały pokryty lodem, mało jeszcze znany i niezamieszkały, uznawany za 6 cześć świata: Antarktydę (cenne złoża mineralne, stacje meteorologiczne). Przewidziano, ze obszar ten będzie wykorzystywani wyłącznie dla celów pokojowych. Zakazane jest podejmowanie wszelkich środków o charakterze wojskowym, a wiec zakładanie baz wojskowych i fortyfikacji, przeprowadzanie manewrów wojskowych, jak również dokonywanie prób z bronią jakiegokolwiek rodzaju (traktat waszyngtoński z 1959r.). W Antarktyce zakazane są wszelkie wybuchy jądrowe oraz umieszczanie tam odpadów radioaktywnych. Traktat waszyngtoński proklamował także wolność badań naukowych na całym obszarze Antarktyki.

14. Zagadnienie obywatelstwa w prawie międzynarodowym. Pojęcie nabycia i utraty obywatelstwa, prawne konsekwencje wielorakiego obywatelstwa. Bezpaństwowość i uchodźstwo.

Obywatelstwo stanowi podstawę, na której opiera się ogół praw i obowiązków jednostki wobec państwa. Powoduje ono szereg doniosłych konsekwencji na płaszczyźnie międzynarodowej: państwo, z którym jednostka pozostaje w trwałym związku prawnym, sprawuje nad nią opiekę dyplomatyczną i konsularną (niekiedy ponosi też odpowiedzialność za jej działanie), państwo zobowiązane jest przyjmować na swe terytorium własnych obywateli. Jednostkę, poprzez obywatelstwo, zobowiązuje odbycie służby wojskowej wobec swego państwa (państwo może wtedy wezwać do powrotu obywatela przebywającego za granicą). Obywatelstwo daje państwu podstawę do wykonania swej jurysdykcji także poza granicami kraju, na terytorium nie podlegającym niczyjej suwerenności, lub na terytorium innego podmiotu, za jego zgodą. Ustalenie obywatelstwa ma znaczenie dla cudzoziemca, który może korzystać z większych lub mniejszych praw, a w przypadku wojny, może być internowany. Sprawy obywatelstwa należą do wyłącznej kompetencji państwa: ono decyduje komu przysługuje, jak można je uzyskać bądź utracić .Ustawodawstwo to musi być jednak zgodne z konwencjami międzynarodowymi, zwyczajem i zasadami prawa, powszechnie uznanymi w tym przedmiocie: np. konwencja haska z 1930r. Sposoby nabycia obywatelstwa:
I. wskutek urodzenia (nabycie pierwotne)
Na zasadzie „prawa krwi” – Ius sanguinis – obywatelstwo jednostki określa się na podstawie obywatelstwa rodziców (Austria, Finlandia, Hiszpania, Norwegia, Włochy), niekiedy podkreśla się dominującą rolę mężczyzny
Na zasadzie „prawa ziemi”– Ius soli – obywatelstwo nabywa się wedle miejsca urodzenia, nie zależy od obywatelstwa rodziców (Ameryka Południowa)
Coraz częściej stosuje się obie zasady łącznie.
II przez naturalizację (nabycie pochodne)
Naturalizacja, czyli nadanie, następuje gdy obywatelstwo uzyskuje osoba, nie mająca żadnego lub mająca obywatelstwo innego kraju. Sposoby nadania obywatelstwa:
• na prośbę zainteresowanego do odpowiedniego organu państwa Najczęstsze warunki naturalizacji: wymóg zamieszkiwania na terytorium danego państwa przez określony czas: 5, 7 lub 10 lat, znajomość języka, dobre obyczaje, dobra reputacja, posiadanie środków utrzymania, cenzus zamieszkania...
• poprzez zamążpójście Zasada „obywatelstwo żony określane jest przez obywatelstwo męża” została już odrzucona w ustawodawstwie wielu krajów. Przewidują one natomiast uproszczony tryb naturalizacji dla cudzoziemek. Umowa z 20 lutego 1957r. mówi, że małżeństwo samo przez się nie ma wpływu na obywatelstwo małżonka. Ratyfikowała ją również Polska w 1959r.
• poprzez adopcję.
Z reguły adoptowany uzyskuje obywatelstwo adoptującego.
III przez reintegrację (nabycie pochodne)
Reintegracja, czyli odzyskanie obywatelstwa poprzedniego, jest rzadszym sposobem. Stosuje się wtedy zwykle uproszczony tryb naturalizacji, rezygnując np. z wymogu zamieszkiwania przez określony czas na terytorium danego państwa. Organem właściwym w sprawach obywatelstwa może być: głowa państwa, parlament, rząd, niektórzy członkowie rządu: minister sprawiedliwości, min. spraw wewnętrznych, organy sądowe lub prokurator generalny.
Obywatelstwo a zmiany terytorialne
Jednoznacznie nie uregulowane w prawie międzynarodowym. Zwykle rozstrzygana w umowach międzynarodowych, które dają prawo opcji wyboru między uzyskaniem nowego obywatelstwa a utrzymaniem poprzedniego. Optowanie na rzecz poprzedniego obywatelstwa jest często związane z repatriacją. Przeważnie mieszkańcy nabywają automatycznie obywatelstwo państwa, które rozciąga swe zwierzchnictwo nad przekazanym terytorium (zbiorowa naturalizacja). Zmiany terytorialne nie powodują nabycia albo utraty obywatelstwa przez cudzoziemców.
Utrata obywatelstwa
- przez nabycie obcego obywatelstwa
- zwolnienie z dotychczasowego na prośbę zainteresowanego
- zamążpójście
- wstąpienie do służby wojskowej lub państwowej obcego kraju
- odmowę spełnienia obowiązku służby wojskowej
- pozbawienie
Warunki utraty obywatelstwa określa państwo. Powinny być one jednak zgodne z normami prawa międzynarodowego. Niemożliwe jest pozbawienie obywatelstwa np. ze względów rasowych, religijnych, narodowościowych czy z uwagi na poglądy.
Podwójne lub wielorakie obywatelstwo Jednostka fizyczna powinna mieć tylko jedno obywatelstwo. Zdarza się jednak inaczej, np. gdy dziecko urodzi się na terytorium państw uznającego zasadę "prawa ziemi" (Brazylia) z rodziców będących obywatelami państwa uznającego zasadę "prawa krwi" (Norwegia) dziecko będzie mieć obywatelstwo norweskie i brazylijskie. Podwójne obywatelstwo można też uzyskać przez zamążpójście, gdy wedle prawa ojczystego kobieta zachowuje swe dotychczasowe obywatelstwo, a wedle prawa męża uzyskuje automatycznie obywatelstwo jego kraju. Często obywatelstwo podwójne powstaje przy przysposobieniu, rozwiązaniu małżeństwa, naturalizacji czy na tle konfliktu ustawodawstw o obywatelstwie. Problemy związane z osobami mającymi podwójne obywatelstwo dotyczą prawa sprawowania opieki dyplomatycznej, służby wojskowej i innych.
Źródła bezpaństwowości - w przypadku negatywnego konfliktu ustaw o obywatelstwie powstaje sytuacja bezpaństwowości. Zainteresowana osoba wiedząc o tym lub nie, staje się apatrydą. Będzie nim np. dziecko rodziców mających obywatelstwo państwa uznającego zasadę ius soli urodzone na terytorium państwa uznającego zasadę ius sanguinis. To samo dotyczy kobiety, która w przypadku zamążpójścia nie uzyska automatycznie obywatelstwa męża, a utraci dotychczasowe. Bezpaństwowość powstaje w każdym przypadku, gdy z przewidzianych ustawą powodów jednostka utraci czy zostanie pozbawiona obywatelstwa a nie uzyska innego.
Sytuacja prawna apatrydów - Sytuacja bezpaństwowości jest wysoce niekorzystna gdyż wobec braku obywatelstwa nie korzysta on z ochrony i opieki żadnego państwa. Apatrydzi nie mając paszportów napotykają często trudności w przekraczaniu granicy, podlegają też niekiedy gorszemu traktowaniu. Status prawny bezpaństwowców jest regulowany przez specjalną konwencję z 28 września 1954 r., która weszła w życie w roku 1960.
Umowy w sprawie ograniczenia bezpaństwowości – Uznając bezpaństwowość za stan wysoce niepożądany, prawo międzynarodowe dąży do jego wyeliminowania. Zagadnieniem bezpaństwowości zajęła się Komisja Prawa Międzynarodowego, która przygotowała projekt dwóch konwencji o ograniczeniu oraz o wyeliminowaniu bezpaństwowości. Na podstawie projektu przygotowanego prze KPM 28 sierpnia 1961 uchwalono konwencje w sprawie ograniczenia bezpaństwowości.
Zapobieganiu bezpaństwowości służą:
- Konwencja w sprawie obywatelstwa kobiet zamężnych z roku 1957, odrzucająca automatyczną utratę obywatelstwa przez kobiety w przypadku małżeństwa z cudzoziemcami
- konwencja haska z roku 1930 przewidująca, że zwolnienie z obywatelstwa nie powoduje utraty obywatelstwa, jeśli zainteresowana osoba nie posiada lub nie nabyła innego. Zobowiązuje ona także strony do zastosowania zasady ius soli w przypadku, gdy dziecko inaczej nie nabywa żadnego obywatelstwa. Rozwiązanie to jest przyjęte w ustawodawstwie polskim. Polska ratyfikowała tę konwencję.
Uchodźstwo
Konwencja genewska regulująca status uchodźców – status uchodźców reguluje po II wojnie światowej konwencja genewska z 28 lipca 1951 roku. Polska przystąpiła do niej oraz do Protokołu dodatkowego do tej konwencji z roku 1967 jako sto piąty kraj.
Uchodźcą w rozumieniu konwencji jest osoba, która „ na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości i przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem, i nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa”
Uchodźcą jest również osoba, która nie ma żadnego obywatelstwa i znajduje się na skutek podobnych zdarzeń poza państwem swojego zamieszkania, nie może lub nie chce z powodu tych obaw powrócić do tego państwa. Konwencja zakazuje wydalania uchodźców oraz zawracania ich do granicy terytoriów, na których groziłoby im niebezpieczeństwo. Maja oni prawo do swobodnego wyznawania religii. Uchodźców nie mogą objąć żadne nadzwyczajne środki, jeśli zostaną one podjęte przeciwko państwu, którego są obywatelami.
Konwencja nie stosuje się do osób, które popełniły przestępstwa przeciwko pokojowi, zbrodnie wojenne, ciężkie przestępstwa pospolite czy winne są czynów sprzecznych z celami i zasadami ONZ. Uchodźcy korzystają z dokumentów podróży podobnych do paszportów nansenowskich.
(Wyjaśnienie - nansenowski paszport - pot. dowód tożsamości wydawany po I wojnie światowej bezpaństwowcom różnych kategorii, pełniący funkcję paszportu a. dokumentu podróży Etym. - wprowadzony w 1922 r. z inicjatywy norw. badacza polarnego i działacza społ. Fridtjfa Nansena (1861-1930), ówczesnego Wysokiego Komisarza Ligi Narodów do spraw uchodźców. )

15. Co to są prawa człowieka? Przedstaw międzynarodowe uregulowania dotyczące ochrony tych praw.

Prawa człowieka są to powszechne prawa moralne o charakterze podstawowym, przynależne każdej jednostce w jej kontaktach z państwem. Pojęcie praw człowieka opiera się na trzech tezach:
po pierwsze, że każda władza jest ograniczona; po drugie, że każda jednostka posiada sferę autonomii, do której nie ma dostępu żadna władza; i po trzecie, że każda jednostka może się domagać od państwa ochrony jej praw.
Prawa człowieka traktowane są obecnie jako niepodzielna całość złożona zarówno z praw politycznych, obywatelskich jak i z praw ekonomicznych, socjalnych, kulturalnych. Państwa nie mogą w przypadku naruszenia podstawowych standardów praw człowieka powoływać się na zakaz interwencji w sprawy wewnętrzne. Kontrola międzynarodowa została powszechnie uznana za ważny instrument w implementacji praw człowieka. Wzmocnieniu uległy także trendy w kierunku ich uniwersalizacji. Te pozytywne bez wątpienia zmiany nie mogą jednak przesłonić faktu, iż prawa człowieka, zarówno polityczne, jak i ekonomiczne ciągle są naruszane w wielu częściach świata.
Zasada poszanowania praw człowieka w Karcie Narodów Zjednoczonych.
- Postanowienia Karty NZ – Twórcy Narodów Zjednoczonych w preambule Karty dali wyraz swemu zdecydowaniu przywrócenia wiary „ w podstawowe prawa człowieka, w godność i wartość jego osoby, w równouprawnienie mężczyzn i kobiet oraz w równość praw narodów wielkich i małych” Zgodnie z ust. 3 art. 1 Karty ONZ zmierza: do osiągnięcia międzynarodowej współpracy przy „ rozwiązywaniu zagadnień międzynarodowych o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym lub humanitarnym jak również przy popieraniu swobód dla wszystkich bez różnicy rasy, płci, języka lub religii”.
Karta NZ traktuje wszystkie wymienione w art. 1 cele łącznie. Stąd występuje między nimi sprzężenie zwrotne. Utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami, opartych na zasadach równouprawnienia i samostanowienia narodów, służyć ma popieraniu i poszanowaniu praw człowieka powszechne zaś poszanowanie i przestrzeganie praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich bez względu na rasę, płeć język lub wyznanie jest z kolei, zgodnie z art. 55, warunkiem stworzenia stabilizacji i dobrobytu, koniecznych dla utrzymania między narodami pokojowych i przyjaznych stosunków. Dal osiągnięcia tych celów członkowie zobowiązują się , stosowanie do art. 56, współpracować z Organizacją indywidualnie i zbiorowo.
W czasie konferencji założycielskiej w San Francisco prawa człowieka traktowano jako należące do kompetencji wewnętrznej i tak też interpretowano ust. 7 art. 2 Karty, obecnie sytuacja uległa istotnej zmianie. Tworzenie międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka przyniosło stopniowe zawężenie zakresu kompetencji wewnętrznej państwa, i to nie tylko w wyniku wiążących je umów, lecz także w wyniku tworzenia się norm zwyczajowych.
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka,
Już na konferencji w San Francisco wysunięta została idea opracowania międzynarodowej karty praw człowieka. Organem, który miał określić jej formę i treść, była stosownie do art. 68 Karty NZ, komisja Praw Człowieka wyłoniona przez Radę Gospodarczo- Społeczną. W grudniu 1947 r. zadecydowano, że będzie się ona składać z trzech części:
1.Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka [. Prace nad deklaracją prowadzone były w latach 1947-1948. Została ona uchwalona przez ZO 10 grudnia 1948r.]
2. Pakty Praw Człowieka
3. Środków dotyczących wprowadzenia w życie Paktu.
Powszechną Deklarację Praw Człowieka, która nie miała formalnie charakteru obowiązującego, lecz charakter zalecenia, stałą się obecnie obowiązującą w wyniku przekształcenia jej postanowień w zwyczaj międzynarodowy.
Dzień uchwalenia Powszechnej Deklaracji 10 grudnia został proklamowany prze Zgromadzenie Ogólne NZ jako międzynarodowy Dzień Praw Człowieka.
Deklaracja składa się ze wstępu i 30 artykułów.
a) pierwsze 3 art. – mają charakter ogólny i poświęcone są zasadom: Wolność, Równość i Braterstwo
b) art. 4-21 poświecone są prawom obywatelskim i politycznym
- obywatelskie i polityczne prawa i wolności, jak: prawo do obywatelstwa, prawo azylu, wolność poruszania się, prawo do własności, wolność myśli, sumienia, zgromadzeń, powszechne prawa wyborcze
- elementarne prawa, jak: równość wszystkich ludzi bez jakichkolwiek dyskryminacji, prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa swej osoby, prawo do równej ochrony prawnej i sądowej
c) art. 22-27dotyczą praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych, jak: prawo do pracy, równej płacy, do tworzenia związków zawodowych, do wypoczynku, płatnych urlopów, zabezpieczenia, nauki i uczestnictwa w życiu kulturalnym społeczeństwa
d) art. 29 podkreśla obowiązki jednostki wobec społeczeństwa, bez którego niemożliwy jest swobodny i pełny rozwój jej osobowości.
Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka
Komisja Praw Człowieka zakończyła prace nad projektami Paktów w roku 1954 i przekazała je ZO do ostatecznego zredagowania i zatwierdzenia. Prace zostały zakończone w roku 1966, kiedy to 16 grudnia jednomyślnie uchwalono Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczy, Społecznych i Kulturalnych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych.
• Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczy, Społecznych i Kulturalnych: powyższe prawa społeczno - gospodarcze oraz prawo do ochrony zdrowia, odpowiedniego poziomu życia itp.
• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych: pierwszym prawem jest prawo do życia, o raz wszystkie elementarne prawa oraz obywatelskie i polityczne prawa i wolności oraz prawo ludów do samostanowienia, zakaz niewolnictwa i poddaństwa, prawo do nietykalności osobistej, swobody poruszania się, prawo wyborcze itp.
Konwencje o charakterze partykularnym, chroniące pewne kategorie podmiotów:
• o prawach politycznych kobiet
• o obywatelstwie kobiet zamężnych
• o eliminacji wszelkich form dyskryminacji kobiet
• o prawach dziecka
• w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej
Jednym z głównych obszarów zainteresowań Rady Europy jest ochrona i rozwój praw człowieka. Ich przestrzeganie traktuje Rada jako niezbędny warunek demokracji. Obowiązująca od 1953r. europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności obejmuje zasadniczy katalog praw, który w ciągu następnych lat wzbogacono 11 protokołami dodatkowymi. Kontrola realizacji konwencji sprawowana jest przez Europejską Komisję Praw Człowieka i Europejski Trybunał Praw Człowieka. Drugim regionalnym traktatem jest Karta Socjalna przyjęta w Turynie w 1961r. wraz z Protokołem Dodatkowymi (1988r.) i Zmieniającym (1991r.)
Rozwój i umacnianie poszanowania praw człowieka i podstawowych swobód to cel współpracy państw Unii Europejskiej w ramach II filaru - politycznego na poziomie międzyrządowym.

16. Podaj definicję organizacji międzynarodowej. Omów struktury głównych organów takiej organizacji. Scharakteryzuj rodzaje organizacji międzynarodowych.

Omawiając organizacje międzynarodowe, należy dokonać rozróżnienia organizacji międzyrządowych od tzw. organizacji pozarządowych, ponieważ te dwa rodzaje organizacji mają zupełnie różny charakter i znaczenie w stosunkach międzynarodowych. Organizacje międzyrządowe są tworzone przez państwa i działają na podstawie umów międzynarodowych. Z reguły posiadają pewien zakres podmiotowości prawnej. Można ją określić jako formę współpracy państw, ustaloną w umowie międzynarodowej, obejmującą względnie stałą liczbę członków i której podstawową cechą jest istnienie stałych organów o określonych kompetencjach i uprawnieniach, działających dla realizacji wspólnych celów, określonych przede wszystkim w statucie organizacji. Organizacje pozarządowe nie działają na podstawie umów międzynarodowych, lecz na podstawie porozumień nieformalnych Lu o charakterze wewnątrzprawnym. Jej członkami związki, instytucje, osoby prawne i fizyczne z różnych państw, a nie same państwa. Niektóre z nich mają duże znaczenie polityczne, gospodarcze czy społeczne, inne natomiast mają bardzo ograniczony zasięg oddziaływania. Niektóre organizacje pozarządowe uzyskały status konsultacyjny. Mogą one uczestniczyć w posiedzeniach Rady Gospodarczo-Społecznej w charakterze obserwatorów, przedstawiać pisemne oświadczenia itp. Podobny status maja one w tzw. organizacjach wyspecjalizowanych (Np. Światowa Organizacja Zdrowia, Powszechny Związek Pocztowy, Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju). Organizacje pozarządowe mogą, więc w pewnym zakresie uczestniczyć w pracach organizacji rządowych, a przez to pośrednio oddziaływać na państwa członkowskie tych organizacji.
Klasyfikację organizacji międzyrządowych przeprowadza się wg różnych kryteriów:
• Członkostwa
-powszechne (uniwersalne)
-partykularne lub regionalne
• Kompetencji
-o kompetencjach ogólnych
• Stopnia ich władzy
- o charakterze koordynacyjnym
- o charakterze integracyjnym.
Należy rozróżnić organizacje międzynarodowe powszechne (uniwersalne) oraz partykularne (regionalne).
Organizacje powszechne stanowią te organizacje, które w założeniu mogą objąć wszystkie państwa świata (chodzi tu o organizacje o zasięgu potencjalnie światowym).organizacją faktycznie spełniającą te założenie jest tylko ONZ. Charakter powszechny mają również międzynarodowe organizacje wyspecjalizowane związane specjalnymi układami z ONZ, wraz z którą tworzą tzw. system Narodów Zjednoczonych. Są to m.in. Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO), Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Międzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF). Z ONZ związane są też dwie inne organizacje międzynarodowe o charakterze powszechnym, a mianowicie: Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (IAEA) oraz Światowa Organizacja Handlu (WTO).
Członkostwo organizacji partykularnej (regionalnej) jest uzależnione od położenia geograficznego, co niekiedy znajduje odbicie w nazwie organizacji. Pod względem geograficznym najbardziej określonym regionem jest kontynent. Charakter kontynentalny ma Organizacja Państw Jedności Afrykańskiej, do której należą wszystkie państwa afrykańskie, oprócz Maroka. Rada Europy mimo nazwy nie ma charakteru kontynentalnego. Inną grupę stanowią międzynarodowe organizacje regionalne obejmujące państwa położone na określonej części jakiegoś kontynentu i tym samym maja mniejsza liczbę członków. Przykładami mogą być: Rada Nordycka, Stowarzyszenia Państw Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN), Organizacja Państw Karaibów Wschodnich (OECS), Forum Pacyfiku Południowego (SPF). Organizacje międzynarodowe o charakterze partykularnym, ale inne niż organizacje regionalne, odznaczają się tym, że członkostwo oparte jest na różnych kryteriach, wśród których kryterium geograficzne nie odgrywa istotnej roli. W rezultacie członkami są zarówno państwa sąsiednie i państw położone w różnych częściach świata. Można przytoczyć kilka organizacji międzynarodowych, których skład członkowski odpowiada w każdym przypadku innemu kryterium, a mianowicie: brytyjska Wspólnota Narodów (jest zrzeszeniem obejmującym Wlk.Brytanię i 53 inne państwa, których terytoria należały do brytyjskiego imperium kolonialnego), Organizacja Konferencji Islamskiej (obejmuje 56 państw położonych ma kilku kontynentach, które łączy religia większości ich mieszkańców), Liga Państw Arabskich (oparta na kryterium etnicznym, obejmuje 22 państwa Azji i Afryki, w tym Palestynę), Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową (OPEC, skupia 11 państw Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej). Organizacja międzynarodowa o charakterze pierwotnie regionalnym może go utracić na skutek zmiany składu członkowskiego. Tak stało się z Radą Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG) po przyjęciu do niej Mongolii, Kuby i Wietnamu.
Duże znaczenie ma podział organizacji międzynarodowych wg stopnia ich władzy w stosunku do państw członkowskich na organizacje o charakterze koordynacyjnym oraz integracyjnym.. Organizacje charakterze koordynacyjnym stanowią klasyczny typ organizacji międzynarodowej, koordynują i uzgadniają działalność państw członkowskich, zmierzającą do realizacji celów organizacji. Są one oparte na zasadzie suwerenności państw członkowskich. Do tej II kategorii należą Wspólnoty Europejskiej (Unia Europejska). Tworzą one organizm oparty nie tylko na prawie międzynarodowym, ale także na wspólnym prawie państwowym.
Organizacje międzynarodowe podzielone wg ich kompetencji rozwijają działalność we wszystkich ważniejszych dziedzinach stosunków międzynarodowych. Są to organizacje o kompetencjach ogólnych Np. ONZ, Organizacja Państw Amerykańskich, Liga Państw Arabskich, Unia Afrykańska.

Organizacje międzynarodowe prowadzą swoją działalność za pomocą odpowiednich organów. Struktura wielu organizacji wykazuje pewne cechy wspólne, mianowicie ich organy są przeważnie trójstopniowe. Istnieje:
• Organ typu zgromadzenie ogólnego, w którym reprezentowani są wszyscy członkowie; wyposażony jest w najogólniejsze kompetencje i zbiera się stosunkowo rzadko,
• Organ typu rady, o węższym składzie, który posiada kompetencje wykonawcze i zbiera się częściej, w przerwach miedzy sesjami zgromadzenia,
• Organ administracyjny w postaci sekretariatu czy biura, składający się z funkcjonariuszy międzynarodowych, który urzęduje permanentnie i spełnia przede wszystkim czynności techniczne oraz biurowe.
Od tej struktury organizacyjnej istnieją wyjątki Np. ONZ posiada 3 rady oraz własny organ sądowy. W zachodnioeuropejskich wspólnotach gospodarczych-Komisja, która ma szerokie kompetencje, a nawet może podejmować decyzje wiążące dla państw członkowskich, składa się z funkcjonariuszy międzynarodowych, a ponadto wspólnoty mają jeszcze organ o charakterze parlamentarnym.
Ze względu na różnorodność organów można je klasyfikować wg określonych kryteriów:
Klasyfikując organy wg ich składu, wyróżniamy organy składające się z państw (organy przedstawicielskie)oraz organy składające się z osób fizycznych (o.nieprzedstawicielskie). W organach międzynarodowych państwa reprezentowane są przez swoich przedstawicieli, którzy działają na podstawie instrukcji otrzymywanych od rządów i wszelkie oświadczenia i działania przypisywane są państwom. Taki charakter ma większość organów organizacji międzynarodowych. Np. członkami Rady Bezpieczeństwa NZ jest 5 mocarstw i 10 innych państw wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne. W organach nieprzedstawicielskich osoby fizyczne działają we własnym imieniu, a nie jako przedstawiciele państw. Do organów tych należą przede wszystkim sekretariaty organizacji, organy sądowe i inne organy rozstrzygania sporów oraz niektóre inne organy jak Np. Komisja Prawa Międzynarodowego ONZ.
Organy przedstawicielskie można podzielić na plenarne, w skład, których wchodzą wszyscy członkowie organizacji (Np. Zgromadzenie Ogólne ONZ), i organy o ograniczonym składzie, do których wchodzą tylko niektórzy członkowie organizacji (Rada Bezpieczeństwa NZ).
Organy można również sklasyfikować w zależności od miejsca, jakie zajmują w strukturze organizacji. Istnieją organy główne i pomocnicze. Organy główne są przewidziane w statucie organizacji, natomiast organy pomocnicze są albo przewidziane w statucie albo tworzone w miarę potrzeby przez organy główne.
Organy można podzielić też w zależności od okresu, na jaki SA powołane, na organy stałe i organy czasowe (organy ad hoc), których mandat jest czasowo ograniczony. Organy główne są z reguły organami stałymi, natomiast pomocnicze mogą być stałe bądź czasowe.
Można podzielić je wg funkcji. Jednak wiele organów może pełnić równocześnie kilka funkcji. Można wyróżnić następujące organy:
• Decydujące o wszystkich ważniejszych sprawach, które można określić jako organy polityczne; są to organy naczelne,
• Organy wykonawcze, zarządzające organizacją w oparciu o decyzje o charakterze ogólnym, podjęte przez organ naczelny,
• Organy administracyjne, pełniące funkcje administracyjno-usługowe i techniczne (np. sekretariaty),
• Organy kontrolne,
• Organy pokojowego załatwiania sporów,
• Organy konsultacyjne i doradcze.

17. Podaj genezę, cele i zasady ONZ. Organy ONZ i ich kompetencje.

Za poprzedniczkę ONZ uważa się Ligę Narodów, która powstała po I wojnie światowej, a została rozwiązana w 1946r.
Podstawą prawną istnienia i działania ONZ (Organizacja Narodów Zjednoczonych) jest Karta Narodów Zjednoczonych, która została podpisana 26.06.1945r, a weszła w Zycie 25.10.1945r. jest to wielostronna umowa międzynarodowa. Dla stron Karta ma szczególne znaczenie prawne, ponieważ w razie sprzeczności między zobowiązaniami wynikającymi z Karty a zobowiązaniami z jakiejkolwiek umowy międzynarodowej zobowiązania wynikające z Karty mają pierwszeństwo. Karta została sporządzona w 5 językach: angielskim, francuskim, rosyjskim, hiszpańskim i chińskim. Karta składa się ze wstępu oraz 111 artykułów, podzielonych na 19 rozdziałów. Załącznikiem stanowiącym integralną część Karty jest Statut Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. Kart przewiduje 2 procedury zmian: zwykłe zmiany (poprawki) uchwalane przez Zgromadzenie Ogólne oraz rewizję Karty dokonaną przez ogólną konferencję członków ONZ.
Podstawowym celem (zadaniem) ONZ jest zapewnienie trwałego pokoju i bezpieczeństwa, poprzez stosowanie skutecznych środków zbiorowych w celu zapobiegania zagrożeniom pokoju i ich usuwania, tłumienie aktów agresji, załatwianie sporów w drodze pokojowej wg zasad sprawiedliwości i prawa międzynarodowego. Z I celem związany jest II, mianowicie rozwijanie współpracy politycznej dla umacniania pokoju powszechnego (rozwijanie przyjaznych stosunków między państwami, oparte na poszanowaniu zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów). Cel III jest to popieranie współpracy międzynarodowej w wielu dziedzinach m.in. gospodarczej, humanitarnej, kulturalnej, społecznej oraz poszanowania praw człowieka. Dodatkowo (cel IV) ONZ ma być ośrodkiem spajającym [harmonizującym]działalność międzynarodową, zmierzającą do osiągnięcia tych trzech celów.
Karta wymienia zasady, wg, których ma postępować ONZ i jej członkowie. Są to: suwerenna równość, nieinterwencja, wykonywanie zobowiązań międzynarodowych, pokojowe załatwianie sporów, wyrzeczenie się siły, bezpieczeństwo zbiorowe. Większość z nich stanowi zarazem podstawowe zasady współczesnego prawa międzynarodowego.
ONZ opiera się na zasadzie suwerennej równości wszystkich jej członków. Określenie to oznacza suwerenność i równość państw, które są podstawowymi zasadami współczesnego prawa międzynarodowego.
Z suwerenności wynika zakaz interwencji jednego państwa w sprawy wewnętrzne innego państwa. Zasada nieinterwencji jest powszechną normą pr.międz.
Wszyscy członkowie ONZ mają wykonywać w dobrej wierze zobowiązania przyjęte zgodnie z Kartą. Jest to potwierdzenie podstawowej normy Pr.międz.: pacta sunt servanda.
Członkowie ONZ zobowiązani są załatwiać swe spory międzynarodowe środkami pokojowymi w taki sposób, aby nie dopuścić do zagrożenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, oraz sprawiedliwości. Ta zasada jest powszechnie obowiązująca w pr.międz.
Z pokojowym załatwianiem sporów wiąże się zasada wyrzeczenia się siły. Członkowie ONZ są zobowiązani do powstrzymania się w swych stosunkach międzynarodowych od groźby lub użycia siły przeciwko całości terytorialnej lub niepodległości jakiegokolwiek państwa albo w jakikolwiek sposób sprzeczny z celami ONZ. Jej realizacja jest podstawowym celem ONZ.
Zasada bezpieczeństwa zbiorowego polega na obowiązku wszystkich członków udzielania ONZ wszelkiej pomocy w każdej akcji, podjętej zgodnie z Kartą, oraz na obowiązku wstrzymania się od udzielania pomocy jakiemukolwiek państwu, przeciwko, któremu ONZ podjęło akcję zapobiegawczą lub przymusową. Związana jest ona z nadrzędnym celem ONZ-utrzymaniem międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.
Zgodnie z Kartą ONZ ma zapewnić, aby państwa niebędące członkami, postępowały zgodnie z wymienionymi zasadami w stopniu koniecznym do utrzymania pokoju i bezpieczeństwa na świecie. Zagadnienie to zostało w Karcie potraktowane uniwersalnie, ponieważ zakaz agresji i naruszania pokoju stanowi powszechnie obowiązująca normę prawa międzynarodowego.
ONZ posiada organy główne i pomocnicze. Organy główne ONZ to Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Rada Gospodarczo-Społeczna, Rada Powiernicza, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS) i Sekretariat. Organy pomocnicze ONZ można tworzyć zgodnie z Kartą, jeżeli okażą się konieczne. Zgromadzenie Ogólne i Rada Gosp-Społ powołały do życia wiele organów pomocniczych. Są one podporządkowane organom głównym, które je powołały, i składają im sprawozdania. Organy te mają charakter stały lub czasowy. Niektóre ze stałych organów maja duże znaczenie (np. Komisja Prawa Międzynarodowego, która jest organem pomocniczym Zgromadzenia Ogólnego). Na organy pomocnicze nie można nakładać obowiązków ani przyznawać im takich uprawnień, które nie należą do zakresu działania organu głównego, ponieważ byłoby to niezgodne z Kartą.
Zgromadzenie Ogólne składa się ze wszystkich członków ONZ. Zgromadzenie Ogólne jest organem plenarnym. Zbiera się raz w roku na sesję zwyczajną. Może być zwoływane na sesje nadzwyczajne. Sekretarz Generalny zwołuje taką sesję na żądanie Rady Bezpieczeństwa lub większości członków ONZ. Podejmuje ono uchwały albo bezpośrednio (bez przekazywania sprawy do komisji), albo na podstawie sprawozdania komisji. Zgromadzenie powołuje 7 głównych komisji: I-Polityczna i Bezpieczeństwa, II- Gospodarcza i Finansowa, III- Społeczna, Humanitarna i Kulturalna, IV- Powiernictwa i Obszarów Niesamodzielnych, V-Administracyjna i Budżetowa, VI-Prawna. Ponadto powoływana jest Specjalna Komisja Polityczna.
Ma bardzo szerokie kompetencje. Może ono omawiać wszelkie sprawy dotyczące kompetencji i funkcji któregokolwiek organu (głównego lub pomocniczego). Może ono omawiać wszelkie zagadnienia lub sprawy wchodzące w zakres Karty albo dotyczące kompetencji i funkcji któregokolwiek organu ONZ. Może ono, pod warunkiem nienaruszalności kompetencji Rady Bezpieczeństwa, udzielać w związku z takimi zagadnieniami i sprawami zaleceń członkom ONZ i Radzie Bezpieczeństwa. Posiada również wiele szczegółowych uprawnień. Do nich należy inicjowanie badan i wydawanie poleceń w celu: rozwoju współpracy międzynarodowej w dziedzinie polityki, popierania stopniowego rozwoju prawa międzynarodowego i jego kodyfikacji, popierania współpracy międzynarodowej w dziedzinie gospodarczej, społecznej, kulturalnej, wychowawczej i zdrowia, oraz w celu realizacji praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich (niezależnie od rasy, płci, języka lub religii). Zgromadzenie bada i zatwierdza budżet ONZ oraz analizuje sprawozdania składane mu przez pozostałe organy ONZ. W wielu przypadkach kompetencją Zgromadzenia jest również decydowanie o konkretnych sprawach. Dotyczy to przede wszystkim spraw samej ONZ, takich jak wybór członków rad, przyjmowanie nowych członków, sprawy budżetowe i finansowe. Zgromadzenie może rozważać ogólne zasady współpracy nad utrzymaniem pokoju i bezpieczeństwa, włączając w to zasady rozbrojenia i regulowania zbrojeń oraz w związku z tymi zasadami może udzielać zaleceń członkom ONZ i Radzie Bezpieczeństwa.
Rada Bezpieczeństwa jest organem, na którym spoczywa główna odpowiedzialność za utrzymanie bezpieczeństwa i pokoju międzynarodowego. Tej funkcji odpowiada jej skład- 5 mocarstw posiadających broń atomową, czyli USA, Rosja, Chiny, Francja i Wielka Brytania. Rada składa się obecnie z 15 członków (poprzednio z 11)- 5 członków stałych i 10 niestałych, których wybiera Zgromadzenie Ogólne na okres 2 lat (bez prawa natychmiastowej reelekcji).
Podstawową funkcją Rady jest działanie w celu utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. Rada działa w tym zakresie z tytułu delegacji władzy. Do kompetencji Rady należą: pokojowe załatwianie sporów, podejmowanie akcji w razie zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju i aktów agresji, popieranie układów regionalnych w celu utrzymania pokoju, spełnianie pewnych funkcji w stosunku do okręgów strategicznych obszarów powierniczych, a także opracowywanie planów systemu regulowania zbrojeń. Posiada wiele kompetencji szczegółowych m.in. związanych z przyjmowaniem, zawieszaniem i wykluczaniem członków, wyborem sędziów MTS, powoływaniem Sekretarza Generalnego. Niektóre uchwały Rady adresowane do państw są prawnie wiążące. Moc wiążącą maję też decyzje Rady. Uchwały podejmowane w formie zaleceń nie mają mocy wiążącej dla członków ONZ.
Rada Gospodarczo-Społeczna jest organem, który zajmuje się koordynacją działalności ONZ i innych organizacji międzynarodowych „ systemu ONZ”. Rada prowadzi lub inicjuje studia oraz wydaje zalecenia dotyczące międzynarodowych stosunków gospodarczych, społecznych, kulturalnych, oświatowych i zdrowotnych oraz praw człowieka. Jest ona organem koordynującym działalność wszystkich organizacji wyspecjalizowanych tworzących system NZ. Może ona również poczynić odpowiednie kroki w celu stałego otrzymywania od nich sprawozdań oraz dopuścić ich przedstawicieli do udziału w obradach Rady i jej komisjach, bez prawa głosu. Może zawierać porozumienia w sprawie zasięgania opinii organizacji pozarządowych, zajmujących się sprawami wchodzącymi w zakres jej kompetencji. Uprawnienia Rady obejmują badanie, zalecanie oraz inicjatywę prawotwórczą. W jej skład wchodzą obecnie 54 państwa. Zgromadzenie Ogólne wybiera członków Rady na 3 lata.
Rada Powiernicza w zasadzie jest organem nieczynnym, wobec praktycznej likwidacji systemu powierniczego.
Sekretariat składa się z Sekretarza Generalnego i personelu, jaki może być potrzebny ONZ. Wszelkie uprawnienia przysługują z reguły Sekretarzowi, a nie sekretariatowi jako całości. Sekretarza Generalnego powołuje Zgromadzenie Ogólne na zalecenia Rady Bezpieczeństwa, na 5 lat. Jest on najwyższym urzędnikiem ONZ. Stoi na czele Sekretariatu, mianuje jego pracowników i odpowiada za całokształt ich działalności. Może on zwrócić uwagę Radzie Bezpieczeństwa na każda sprawę, która, jego zdaniem, może zagrażać utrzymaniu pokoju i bezpieczeństwa na świecie. Państwo członkowskie ma obowiązek szanowania wyłącznie międzynarodowy charakter funkcji Sekretarza Generalnego i personelu oraz nie starać się o wywieranie na nich wpływu przy pełnieniu przez nich ich obowiązków. Sekretarz i jego zastępcy korzystają z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych.
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS) składa się z 15 sędziów. Każdy z nich powinien być przedstawicielem innego państwa. Sędziów MTS wybiera na okres 9 lat Zgromadzenie Ogólne i Rada Bezpieczeństwa ONZ, przy czym możliwy jest ponowny wybór. Co 3 lata następuje częściowe odnowienie składu Sądu (5 sędziów). Obok sędziów stałych w składzie sądzącym mogą również zasiadać sędziowie narodowi, czyli sędziowie ad hoc. Sąd wybiera przewodniczącego wiceprzewodniczącego na okres 3 lat oraz sekretarza Sądu na 7 lat. MTS pełni 2 funkcje- sądową i opiniodawczą. Sędziowie korzystają z przywilejów dyplomatycznych w sytuacji, gdy sprawują funkcje sędziowskie.

18. Główne cechy i zasady działania ONZ jako systemu bezpieczeństwa pośredniego.

ONZ powołana została w celu zapewnienia pokoju i rozwoju współpracy międzynarodowej. Głównym celem organizacji jest: utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa ,rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami, popieranie gospodarczego i społecznego postępu wszystkich narodów, popieranie praw człowieka i podstawowych wolności oraz zachęcanie do ich poszanowania.
Stworzona wspólnym wysiłkiem państw, które w II wojnie światowej walczyły przeciw faszyzmowi i nazizmowi. Organizacja ta obliczona była od początku istnienia na jedność działania wszystkich miłujących pokój państw (a zwłaszcza wielkich mocarstw) w celu utrzymania bezpieczeństwa i pokoju na świecie. ONZ nie zdołała jednak dotychczas skutecznie zapobiegać wszystkim, tlącym się w różnych zakątkach świata, początkom wojny. Przyczyna tego stanu nie leży w strukturze samej organizacji-Karta Narodów Zjednoczonych jest dokumentem przewidującym skuteczne i realne sposoby zapobiegania nowym konfliktom zbrojnym i ochrony ludzkości przed zagłada, którą mógłby przynieść za sobą wybuch nowej wojny. Powód sięga głębiej i polega na tym, że konieczna do spełnienia zadań przez ONZ jedność działania wszystkich popierających pokój państw była od początku istnienia tej organizacji naruszana. W atmosferze „zimnej wojny” i rosnącego napięcia w stosunkach międzynarodowych trudno było mówić o współpracy na forum ONZ i o prawidłowym funkcjonowaniu tej organizacji. Budowanie pokoju (peacebuilding) polega na podejmowaniu akcji mających na celu uniemożliwienie ponownego powstania sytuacji konfliktowej oraz dążeniu do umocnienia pokoju, m. in. poprzez działania na polu militarnym, takie jak rozbrojenie, demobilizacja, niszczenie broni. Budowanie pokoju obejmuje również repatriację uchodźców, opiekę nad dziećmi poszkodowanymi przez konflikt, organizowanie instytucji prawno - rządowych, przeprowadzanie reform oraz wyborów, kontrolę nad przestrzeganiem praw człowieka, usprawnianie aparatu wewnętrznego, sądownictwa i policji, a także odbudowywanie gospodarki kraju uwikłanego w konflikt. Utrzymywanie pokoju (peacekeeping) - instrument Organizacji Narodów Zjednoczonych pozostającym do dyspozycji społeczności międzynarodowej. Jednym z celów ONZ jest zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa (Karta Narodów Zjednoczonych rozdział 1, art., 1). Dlatego też organizacja ta została upoważniona do stosowania zbiorowych środków dla zapobiegania oraz usuwania zagrożeń i naruszeń pokoju, a także tłumienia wszelkich aktów agresji. W razie zaistnienia takiej sytuacji organem posiadającym kompetencje do podejmowania akcji jest Rada Bezpieczeństwa. Zgodnie z Kartą NZ jej obowiązkiem jest zapobieganie naruszeniom pokoju oraz zastosowanie środków przymusu w razie dopuszczenia się przez państwo aktu agresji. Kraje zasiadające w Radzie decydują o zasadniczych celach misji, określają liczbę jej uczestników i czas trwania. Tworzenie pokoju (peacemaking) polega na skłonieniu dyplomatycznymi metodami stron konfliktu do zaprzestania działań wojennych oraz wynegocjowaniu pokojowego rozstrzygnięcia sporu. ONZ może zareagować tylko i wyłącznie za zgodą stron konfliktu. Operacja pokojowa rozpoczyna się w chwili powstania sytuacji kryzysowej, natomiast arbitraż może się zacząć na długo przed nią. Rada Bezpieczeństwa ONZ może zaproponować drogę rozwiązania konfliktu lub może zwrócić się do Sekretarza Generalnego ONZ o podjęcie mediacji ze stronami. Sekretarz Generalny odgrywa kluczową rolę w arbitrażu. Na mocy Karty ONZ może on zwrócić uwagę Rady Bezpieczeństwa na każdą sytuację zagrażającą światowemu pokojowi oraz bezpieczeństwu. Walka z terroryzmem jest integralną częścią mandatu Organizacji Narodów Zjednoczonych. Zgodnie z artykułem 1 Karty Narodów Zjednoczonych, celem ONZ jest - "utrzymać międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo, stosując w tym celu skuteczne środki zbiorowe dla zapobiegania zagrożeniom pokoju i ich usuwania, tłumienia wszelkich aktów agresji i innych naruszeń pokoju, łagodzić lub załatwiać pokojowymi sposobami, zgodnie z zasadami sprawiedliwości i prawa międzynarodowego, spory albo sytuacje międzynarodowe, które mogą prowadzić do naruszenia pokoju". Na przestrzeni ostatnich lat Narody Zjednoczone uczyniły wiele, aby zwalczyć terroryzm. Uznając wzrost globalnego zagrożenia terroryzmem Zgromadzenie Ogólne w 1999 r. powołało do życia Sekcję Zapobiegania Terroryzmowi (Terrorism Prevention Branch), wchodzącą w skład Biura ds. Środków Odurzających i Przestępczości (Office on Drugs and Crime).1 Głównym zadaniem Sekcji jest pomoc państwom rozwijającym się we wdrażaniu 12 konwencji antyterrorystycznych. Zamachy z 11 września 2001 r. w znacznym stopniu przyczyniły się do wzmożenia działań mających na celu walkę z globalnym terroryzmem. Rada Bezpieczeństwa NZ określiła zamachy z 11 września jako "tragedię, stanowiącą zarazem wyzwanie dla ludzkości", podkreślając, iż "niczym nie można uzasadnić ani usprawiedliwić takich czynów”. Wydarzenia z 11 września doprowadziły do uchwalenia przez Radę Bezpieczeństwa NZ rezolucji ukierunkowanych na walkę z terroryzmem: Rezolucja 1368 (2001 r.) przyjęta przez Radę Bezpieczeństwa ONZ 12 września 2001r. oraz Rezolucja 1373 (2001 r.) uchwalona 28 września 2001 r. Rezolucja ta zyskała szerszy zasięg (191 państw członkowskich) niż 12 istniejących konwencji antyterrorystycznych. Zobowiązuje ona państwa do pociągania do odpowiedzialności karnej osoby lub organizacje finansujące terroryzm, zamrożenia rachunków bankowych osób, co, do których istnieją uzasadnione podejrzenia, iż są zaangażowane w działalność terrorystyczną, powstrzymania się od udzielenia pomocy podmiotom lub osobom zaangażowanym w działalność terrorystyczną, dzielenia się informacjami dotyczącymi działalności terrorystycznej z innymi państwami. Na mocy rezolucji 1373 powstał Komitet Antyterrorystyczny (Counter Terrorism Committee). W skład Komitetu weszło 15 przedstawicieli członków Rady Bezpieczeństwa NZ. Głównym zadaniem Komitetu jest doradzanie krajom członkowskim, w jaki sposób dostosować obowiązujące w tych państwach prawo, tak, aby jak najskuteczniej wypełniać postanowienia rezolucji RB 1373. Nie ma on jednocześnie możliwości nakładania sankcji na kraje niewypełniające postanowień tej rezolucji. Jego głównym celem nie jest karanie, lecz doradztwo. Do końca 2002 r. Komitet otrzymał raporty ze 175 krajów, w tym raport Polski, dotyczący wprowadzania w życie rezolucji 1373. Dzięki raportom udało się zidentyfikować obszary w których konieczne są zmiany legislacyjne, a także ustalić listę krajów mogących służyć swoją pomocą państwom, które mają problem z wprowadzaniem w życie rezolucji. Rezolucja 1455 (2003), przyjęta przez Radę Bezpieczeństwa 17 stycznia 2003 r. Dotyczy ona wzmocnienia reżimu sankcji wobec Talibów i Al - Kaidy. Istotnym postanowieniem rezolucji jest zobowiązanie państw członkowskich, NZ do przedstawienia Komitetowi Sankcji w ciągu 90 dni zaktualizowanych raportów w sprawie wykonywania sankcji, w tym informacji o prowadzonych dochodzeniach i postępowaniach karnych. Sekretarz Generalny NZ natychmiast zareagował na zamach z 11 września potępiając w swoich wystąpieniach wszelkie akty terroru, dając jednocześnie do zrozumienia, iż kierowana przez niego Organizacja będzie zwalczać terroryzm wszelkimi możliwymi środkami. 10 października 2001 r. Sekretarz Generalny NZ powołał do życia Grupę roboczą ds. wypracowania przez NZ polityki wobec terroryzmu, której celem było określenie roli Sekretariatu w zwalczaniu terroryzmu. W rocznicę zamachów terrorystycznych na Stany Zjednoczone, Sekretarz Generalny przedstawił raport Grupy roboczej zawierający m.in. 31 Rekomendacji, ukierunkowanych na zwiększenie skuteczności Narodów Zjednoczonych w walce z terroryzmem.
ONZ jako płaszczyzna spotkania państwa o różnych ustrojach, mimo pewnych braków, w ostatnich latach stała się rzeczywistym instrumentem współpracy międzynarodowej. Ma pewne konkretne osiągnięcia w dziedzinie politycznej, włączając w to przeprowadzenie operacji zmierzających do zabezpieczenia pokoju. ONZ ma również osiągnięcia w dziedzinie realizowania praw do samostanowienia ludów kolonialnych oraz ochrony i poszanowania praw człowieka. Ma też duży wkład w postępowy rozwój prawa międzynarodowego i jego kodyfikację. Działalność ONZ jest odbiciem istniejącego układu sił na arenie międzynarodowej. Rozkład systemu kolonialnego w latach 60-tych, wzrost liczby nowych państw (głównie afrykańskich) i ich przyjęcie do ONZ, spowodowały zmianę układu sił w tej organizacji. Państwa te, jeszcze do niedawna obiekty ucisku kolonialnego, wypowiadają się za realizacją prawa do samostanowienia. Z reguły prowadzą politykę samodzielną i postępową, co zmieniało w sposób zdecydowany układ sił w ONZ.

19. WYMIEŃ I SCHARAKTERYZUJ ŚRODKI POKOJOWEGO ROZSTRZYGANIA SPORÓW. KOMPETENCJE ONZ W TYM ZAKRESIE.

Środki pokojowego załatwiania sporów dzieli się zazwyczaj na środki dyplomatyczne i środki sądowe. Cechą charakterystyczną wszystkich środków dyplomatycznych jest to, że państwa uczestniczące w sporze, współdziałają w załatwianiu sporu, zachowują dla siebie możność podjęcia ostatecznej decyzji. W każdym z tych środków występuje działalność dyplomatyczna stron. W najszerszym występuje ona w rokowaniach bezpośrednich, w stopniu bardziej ograniczonym przy mediacji, najmniej przy korzystaniu z komisji śledczej czy koncyliacyjnej. Rokowania bezpośrednie (negocjacje) – proces, w trakcie, którego państwa starają się usunąć różnice zdań w drodze wymiany poglądów w celu osiągnięcia porozumienia. Rzadko kończą się uznaniem w całości przez jedną ze stron roszczeń drugiej strony, rzeczą naturalną jest kompromis oparty na ustępstwach. Obie strony powinny wynieść jakąś korzyść z rokowań. Negocjacje są najczęściej stosowanym środkiem rozstrzygania sporów, dzielą się na dwustronne i wielostronne, mogą brać w nich udział nie tylko strony uczestniczące w sporze. Mogą być one zerwane albo też odroczone. Dobre usługi i mediacja – jest to procedura pomocnicza, która ułatwia rokowania. Przy dobrych usługach państwo ją udzielające dąży do ułatwienia stronom nawiązania przerwanych rokowań, ale nie bierze w nich udziału. Mediator zaś jest to funkcja bardziej aktywna, uczestniczy w rokowaniach, przedstawia własne propozycje załatwienia sporu, niekiedy jest gwarantem osiągniętego porozumienia. Komisje badań – w przypadku, gdy w rokowaniach między stronami powstaje różnica zdań, co do stanu faktycznego, strony mogą je powołać (tzn. komisje śledcze) w celu wyjaśnienia kwestii spornej. Koncyliacja – komisja koncyliacyjna sama formułuje propozycję załatwienia sporu. Wnioski, do których doszła są propozycją skierowaną do stron bez mocy wiążącej. Sądy międzynarodowe – możemy je podzielić na sądy rozjemcze, czyli arbitraż międzynarodowy i sądy stałe. Arbitraż międzynarodowy – inaczej rozjemstwo, polega na załatwieniu sporu za pomocą orzeczenia wydanego przez arbitrów wybranych przez strony. Jego cechą jest bezpośredni wpływ strony na wybór składu sądzącego, możność ustalenia przez strony podstaw prawnych, orzekania i zasad proceduralnych. Podstawę działalności tego sądu stanowi umowa stron (kompromis), w której strony zgadzają się na arbitraż. Od wyroku sądu rozjemczego nie ma odwołania, chyba, że strony w kompromisie postanowiły inaczej. Do sądów rozjemczych należą Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości oraz Międzynarodowy Trybunał Praw Morza. Stałe sądy regionalne – powoływane do rozpatrywania sporów między państwami danego regionu. Na podstawie Traktatu Rzymskiego (1957 r.) utworzono Trybunał Wspólnot Europejskich. Jego funkcje, można porównać do funkcji spełnianych w poszczególnych państwach przez Trybunały Konstytucyjne, Sądy Administracyjne. Na podstawie Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i protokołów powołano Europejski Trybunał Praw Człowieka. Działalność jest ściśle związana z działalnością Europejskiej Komisji Praw Człowieka, która przyjmuje skargi obywateli i stara się je załatwiać w drodze ugodowej. Karta Narodów Zjednoczonych zobowiązuje państwa członkowskie do załatwiania sporów międzynarodowych środkami pokojowymi, pozostawiono stronom uczestniczącym w tym sporze swobodę wyboru tych środków. Każdy członek ONZ ma prawo zwrócenia uwagi Rady Bezpieczeństwa lub Zgromadzenia Ogólnego na spór lub sytuację, których trwanie mogłoby zagrażać utrzymaniu międzynarodowego pokoju. Rada Bezpieczeństwa w tej sytuacji ma prawo zbadać spór, w celu ustalenia, czy trwanie sporu może zagrażać pokojowi lub bezpieczeństwu. Stwierdzając istnienie zagrożenia lub naruszenia pokoju albo aktu agresji RB wydaje odpowiednie decyzje i może dla zapewnienia ich wykonania stosować sankcje bez użycia sił zbrojnych. Karta wyłącza 2 kategorie sporów kompetencji ONZ, nie upoważnia NZ do ingerencji w ich sprawy, które należą do kompetencji wewnętrznej któregokolwiek państwa. W Karcie znalazły się też artykuły, które zastrzegają dla rządu państw sygnatariuszy prawo podejmowania działań skierowanych przeciw powrotowi państw nieprzyjacielskich, (które w czasie II wojny światowej były nieprzyjacielem któregokolwiek sygnatariusza Karty) do polityki agresji. Zobowiązania zawarte w Karcie i dotyczące załatwiania sporów środkami pokojowymi, nie tylko na państwach członkowskich, ale także na państwach nie będących członkami ONZ. Karta NZ kładzie główny nacisk na działalność zmierzającą do utrzymania pokoju, zachęcając do załatwiania sporów poza ONZ w drodze rokowań bezpośrednich lub w ramach układów i porozumień regionalnych. W praktyce organy ONZ zmierzają przede wszystkim do zapobiegania i łagodzenia konfliktów zbrojnych poprzez wysyłanie misji obserwacyjnych do podejmowania pewnych funkcji mediacyjnych. ONZ spełnia funkcje centralnego kanału, poprzez który przechodzi ogromna większość sporów o większym znaczeniu politycznym. Najczęściej spory dostają się na forum ONZ w skutek wzniesienia ich przez strony sporu lub inne państwo.

20. PRZESTAW GŁÓWNE UREGULOWANIA MIĘDZYNARODOWE W ZAKRESIE ZAKAZU UŻYCIA SIŁY W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH.

W Pakcie Ligi Narodów w istotny sposób ograniczono prawo państwa do wszczynania wojen. Ograniczenia te pozostawały w silnym związku z przyjętymi zobowiązaniami w zakresie pokojowego załatwiania spraw. Twórcy Ligi Narodów nie wprowadzili bezwzględnego zakazu wszczynania wojen w przekonaniu, że stanowiłby on zbyt daleko idące zobowiązanie. Zgodnie z artykułem II członkowie Ligi obowiązani byli utrzymać przed napaścią z zewnątrz integralność terytorialną i niepodległość wszystkich członków Ligi. Po I wojnie światowej podjęto próby nałożenia na państwa dalej idących zobowiązań w aspekcie wyrzekania się wojen. Pierwszą próbą tego był Protokół Genewski (1924r.), który nie wszedł jednak w życie na skutek nie ratyfikowania go przez państwa. Powodzeniem uwieńczone zostały próby zmierzające do zawarcia umowy międzynarodowej o wyrzeczeniu się wojny – Pakt Paryski (Brianda – Kelloga 1928 r.), który ratyfikowały prawie wszystkie państwa. W preambule do Kart oświadczono, że narody są zdecydowane by zapewnić, aby siła zbrojna używana była wyłącznie we wspólnym interesie. W Karcie zapisany został też obowiązek załatwiania sporów środkami pokojowymi. Wyjątkiem od zasady zabraniającej państwom stosowania groźby, użycia siły jest prawo państwa do samoobrony, które przysługuje jednaj tylko wtedy, gdy Rada Bezpieczeństwa nie podjęła żadnej akcji. Deklaracja zasad prawa międzynarodowego z października 1970 r. określa w sposób bardziej szczegółowy, treść zasady zabraniającej stosowania groźby użycia siły. Stwierdzono, że działanie wbrew tej zasadzie jest pogwałceniem prawa międzynarodowego i Karty, wojna agresywna jest zbrodnią przeciw pokojowi. Zakaz użycia siły w sformułowaniu zawartym w Akcie Końcowym Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE) nakłada na państwa obowiązki w szerszym zakresie, aniżeli użycie siły zbrojnej. Państwa powinny powstrzymywać się do działań stanowiących groźbę użycia siły, od wszelkich demonstracji siły. Przez interwencję rozumiemy mieszanie się do spraw innego państwa w sposób władcy. Pozostaje ona w sprzeczności z prawem państw do niezależności, jest pogwałceniem prawa międzynarodowego. Zasada nieinterwencji jest powszechnie uznaną zasadą prawa międzynarodowego. Zawarta w Karcie zasada zabraniająca stosowania, użycia siły obejmuje też zakaz interwencji zbrojnej. Deklaracja Zasad Prawa Międzynarodowego (1970 r.) stwierdza, że państwa zobowiązane są powstrzymać się od wtargnięcia na terytorium innego państwa. Na państwach ciąży obowiązek (wg Karty) nie interweniowania w sprawy należące do wyłącznej kompetencji jakiegokolwiek państwa. Interwencja zbrojna stanowi pogwałcenie prawa międzynarodowego. Akt końcowy KBWE nakłada na państwa obowiązek powstrzymywania się od jakiejkolwiek interwencji. Prawo międzynarodowe nie zawiera zakazu wszczynania wojen domowych. Jakkolwiek powstańcom zarzuca się zazwyczaj zdradę stanu lub pogwałcenie konstytucji. Nie oznacza to jednak, by inne państwa miały prawo uczestniczyć w wojnach domowych. Artykuł II Karty nie obejmuje użycia siły w celu samoobrony, gdyż każdy członek ONZ ma prawo do obrony od zbrojnej napaści. Pakt Ligi Narodów nie zawierał przepisu dotyczącego tej kwestii, uważano, że prawo to państwom przysługuje. Nie było też takiego przepisu w propozycjach opracowanych w Dumbarton Oaks. W wyniku prac Komitetu Specjalnego Zgromadzenie Ogólne (grudzień 1974 r.) podjęło uchwałę zawierającą definicję napaści, jest to użycie siły zbrojnej przeciw suwerenności, terytorialnej integralności lub politycznej niezawisłości drugiego państwa. Rada Bezpieczeństwa może postanowić, że inne akty stanowią napaść prócz wymienionych w artykule II (np. inwazja, bombardowanie, blokowanie portów, atak). Pierwsze akcje dyplomatyczne w sprawie rozbrojenia przypadają dopiero na II połowę XIX w. W pakcie Ligi Narodów państwa członkowskie uznały, że utrzymywanie pokoju wymaga zmniejszenia zbrojeń narodowych do minimum. W 1992 r. na Konferencji Waszyngtońskiej osiągnięto porozumienie dotyczące ograniczenia zbrojeń morskich. Wg Karty NZ, RB ponosi odpowiedzialność za opracowanie za pomocą Wojskowego Komitetu Sztabowego planów systemu regulowania zbrojeń. Jednak karta jest dokumentem „ery przed atomowej”(podpisana w czerwcu 1945 r.) i nie zawiera rozwiązań z tego zakresu. Karta nie nałożyła na państwa obowiązków prawnych w zakresie rozbrojenia. Dalej w tym zakresie idzie Deklaracja Zasad ( 1970 r.) mówiąca, że wszystkie państwa będą prowadziły rokowania w celu rozbrojenia. Podobnie w Akcie Końcowym KBWE (1975 r.) państwa postanowiły podjąć skuteczne środki, które mają służyć rozbrojeniu.

21. SCHARAKTERYZUJ UE JAKO ORGANIZACJĘ MIĘDZYNARODOWĄ. JAKIE SĄ JEJ CECHY SZCZEGÓLNE?

Wśród rozwiniętych gospodarczo państw Europy Zachodniej ujawniły się po II Wojnie Światowej tendencje zmierzające do ścisłej regionalnej współpracy gospodarczej i politycznej. Na podstawie traktatu paryskiego (1951 r.) powstała EWWiS (Francja, RFN, Włochy, Belgia, Holandia, Luxemburg). Organami wspólnoty są: Wysoka Władza, Rada Ministrów i Sekretariat. Kompetencje ww. obejmują ustalanie kwot produkcyjnych, ceny maksymalne, m. in. węgla i stali, udzielanie zaleceń w sprawie płac i stosowanie sankcji wobec państw nie wywiązujących się z przyjętych zobowiązań. W 1957 r. te same państwa na podstawie Traktatów Rzymskich powołały do życia dwie nowe wspólnoty EUROATOM i EWG. Celem tego pierwszego jest zapewnienie rozwoju przemysłu atomowego poprzez popieranie badań naukowych, zaopatrywanie w surowce, tworzenie zakładów produkcyjnych. Znaczenie szersze zarówno gospodarcze jak i polityczne realizuje EWG, której zadaniem jest stworzenie jednego zintegrowanego organizmu gospodarczego przez obniżenie i znoszenie ceł oraz likwidacja ograniczeń w przepływie kapitału i siły roboczej. Ważnym krokiem w drodze do dalszej integracji gospodarczej i politycznej było uchwalenie (1986 r.) Europejskiego Aktu Jednolitego, który przewiduje m. in. współdziałanie państw członkowskich w zakresie polityki zagranicznej. Kolejnym etapem procesu integracji było podpisanie (1991 r.) traktatu w sprawie Unii Europejskiej zmierzającego do utworzenia Zachodnioeuropejskiego Państwa Federalnego. Organizacjami UE są: Rada – złożona z przedstawicieli państw członkowskich na poziomie ministrów, reprezentująca interesy poszczególnych państw. Organem pomocniczym jest Komitet Stałych Przedstawicieli przy UE. Decyzje podejmowane są w zależności od kategorii spraw, jednomyślnie, zwykłą większością głosów lub większością kwalifikowaną – 62 głosy na 87. Głosy te są podzielone przy wzięciu pod uwagę kryteriów demograficznych, politycznych i ekonomicznych. To głosowanie zastępuje stopniowo jednomyślność stając się zasadniczym symbolem „ponad państwowości” UE. Komisja – złożona z 20 komisarzy wybranych spośród obywateli państw członkowskich reprezentuje interesy Wspólnoty. Komisja jest organem wykonawczym zabezpieczającym realizację i przestrzeganie traktatów UE, jak też decyzji Rady. Parlament Europejski- złożony z przedstawicieli społeczeństw państw członkowskich, sprawuje kontrolę polityczną nad działalnością Komisji, posiada uprawnienia dotyczące budżetu, wykonuje funkcje ustawodawcze oraz odgrywa pewną rolę w stosunkach zewnętrznych UE. Trybunał Sprawiedliwości– złożony z 15 sędziów mianowanych przez rządy państw członkowskich, zabezpiecza przestrzeganie prawa w interpretacji i stosowaniu Traktatu z Maastricht oraz kontroluje legalność aktów Rady i Komisji. Traktat Rzymski (1957 r.) zawierał postanowienia zmierzające do utrzymania powiązań gospodarczych, jakie łączyły państwa członkowskie z innymi państwami. Na podstawie tych postanowień EWG zawarła umowy z innymi państwami przyznając im członkostwo stowarzyszone (umowy o stowarzyszeniu zawarło 18 państw afrykańskich, Grecja, Turcja, Malta, Cypr, Polska, Czechosłowacja, Węgry).

22. Wymień najważniejsze konwencje międzynarodowe dotyczące „ius in bello”- prawa wojennego.

Mimo zniesienia ius ad bellum (prawa do wszczynania wojen), nadal istnieje ius in bello (prawo stosowane podczas wojny). To drugie prawo obejmuje wszystkie państwa- zarówno agresorskie, jak i państwa broniące się, a także państwa neutralne.
Dawne prawo międzynarodowe wojenne miało charakter zwyczajowy. Zaczęto je kodyfikować w II połowie XIX wieku. Istotnym zagadnieniem jest stosunek prawa zwyczajowego do prawa umownego, ponieważ umowy są wiążące tylko dla stron. Prawo zwyczajowe, mimo istnienia umów międzynarodowych, pozostaje nadal w mocy i jeżeli państwa nie są związane konkretnym prawem umownym pozostają nadal związane prawem zwyczajowym, które jest powszechnie obowiązujące. Pierwszym aktem procesie kodyfikacji prawa wojennego była deklaracja paryska w przedmiocie prawa wojny morskiej z dnia 16.04.1856r, dotyczyła wykonywania prawa łupu, efektywności blokady morskiej oraz wprowadziła zakaz korsarstwa. W Genewie w roku 1864 podpisano konwencję w sprawie polepszenia losu rannych wojskowych w armiach będącym na polu. Była to pierwsza konwencja „czerwonokrzyska”. Była zmieniana w 1906,1929 i 1949r. Deklarację petersburską o zakazie używania pocisków wybuchających małego kalibru podpisano 11.12.1868r. Zakazywała ich użycia, gdyż zadawały one rannym nadmierne cierpienia. W 1899r odbyła się I konferencja pokojowa w Hadze (29.07.1899r). przyjęto na niej 3 konwencje, z których 2 dotyczyły prawa wojennego: II- o prawach i zwyczajach wojny lądowej, III- o przystosowaniu do wojny morskiej zasad konwencji Genewskiej z 1864r. przyjęta też deklaracje: o zakazie używania pocisków rozszerzających się lub rozpłaszczających się w ciele ludzkim, o zakazie używania pocisków, których jedynym celem jest wydzielanie gazów duszących i trujących, o zakazie zrzucania pocisków i materiałów wybuchowych z balonów. Największe jednak znaczenie w tej dziedzinie miała kodyfikacja dokonana na II konferencji pokojowej w 1907r w Hadze. Rozszerzyła dorobek I konferencji. Przyjęto na niej (18.10.1907r) trzynaście konwencji, z których 11 dotyczyło prawa wojennego: III- o rozpoczęciu kroków nieprzyjacielskich, IV- o prawach i zwyczajach wojny lądowej, V- o prawach i obowiązkach państw i osób w razie wojny lądowej, VI- dotycząca stanowiska prawnego nieprzyjacielskich statków handlowych na początku wojny, VII- w sprawie przemiany statków handlowych na okręty wojenne, VIII- o zakładaniu min wybuchających automatycznie za dotknięciem, IX- w sprawie bombardowania przez morskie siły zbrojne w czasie wojny, X- o przystosowaniu do wojny morskiej zasad Konwencji Genewskiej, XI- dotycząca pewnych ograniczeń w wykonywaniu prawa łupu w wojnie morskiej, XII- w sprawie utworzenia międzynarodowego Trybunału Łupów (nigdy nie weszła w życie), XIII- dotycząca praw i obowiązków państw neutralnych w razie wojny morskiej. W Genewie 17.06.1925r podpisano protokół o zakazie używania w wojnie gazów duszących, trujących oraz środków bakteriologicznych. 27.07.1929r została podpisana Konwencja Genewska o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych oraz konwencja o traktowaniu jeńców wojennych. W 1936r zawarto Protokół Londyński w sprawie używania łodzi podwodnych.
Polska przystąpiła z mocą od dnia 9.07.1925r do konwencji o rozpoczęciu kroków nieprzyjacielskich, konwencji dotyczącej praw i zwyczajów wojny lądowej i konwencji o prawach i obowiązkach mocarstw i osób neutralnych w razie wojny lądowej. Ponadto 31.05.1935r zgłoszono przystąpienie Polski do czterech konwencji haskich dotyczących wojen morskich.
Po II wojnie światowej , już w czasie obowiązywania Karty Narodów Zjednoczonych, przeprowadzono w Genewie obszerną kodyfikację prawa wojennego, przyjmując dnia 12.08.1949r cztery konwencje: o polepszeniu losu rannych i chorych na polu walki, o polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków w wojnie morskiej, o traktowaniu jeńców wojennych oraz o ochronie osób cywilnych podczas wojny.
W Hadze 1954r ustanowiono konwencję o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego. Dnia 10.06.1977r przyjęto dwa protokoły dodatkowe do Konwencji Genewskich z 1949r, zmierzające do uzupełnienia i rozszerzenia ochrony ofiar wojny. Jeden z tych protokołów dotyczy konfliktów zbrojnych międzynarodowych, drugi-konfliktów zbrojnych nie mających charakteru międzynarodowego. Polska jest stroną zarówno czterech konwencji z 1949r, jak i obu protokołów z 1977r.
W zasadzie nadal zachowują moc obowiązującą dwie konwencje haskie z 1907r- konwencja o prawach i obowiązkach państw i osób neutralnych w razie wojny lądowej (V konwencja) oraz konwencja dotycząca praw i obowiązków państw neutralnych w razie wojny morskiej (XIII konwencja). Polska jest stroną tej pierwszej konwencji.
Wiele z powyższych konwencji, które obowiązują nadal, nie jest dostosowana do postępu technicznego w dziedzinie sztuki wojennej (broń jądrowa).od 1974 do 1977 obradowała w Genewie konferencja międzynarodowa poświęcona sprawie potwierdzenia i rozwoju prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych. Wynikiem jej obrad są protokoły dodatkowe do Konwencji Genewskich z 1949r, przyjęte w roku 1977.

23. Pojęcie i rodzaje źródeł prawa międzynarodowego - omów w oparciu o status MTS.

Źródłami prawa międzynarodowego to:
• w znaczeniu materialnym – wola państw i ich świadomość prawna, występująca w procesie współpracy i rywalizacji na arenie międzynarodowej
• w znaczeniu formalnym – forma, w jakiej występują normy prawa międzynarodowego, będące wynikiem porozumienia między państwami
Czasem terminu tego używa się dla oznaczenia zbiorów pewnych dokumentów ważnych dla prawa międzynarodowego, jak zbiorów umów międzynarodowych, orzeczeń międzynarodowych sądów i komisji arbitrażowych, dokumentów dyplomatycznych, ustawodawstwa poszczególnych państw w kwestiach międzynarodowych.
Źródła, na których winien się opierać MTS w swych orzeczeniach wymienia art. 38 Statutu MTS Artykuł 38 wiąże jednak tylko ten Trybunał.
Ze wszystkich źródeł prawa międzynarodowego, we współczesnej praktyce państw najważniejsze okazały się:
• umowy międzynarodowe (prawo traktatów)
• prawo zwyczajowe - stale powtarzająca się praktyka wszystkich państw
• ogólne zasady prawa (jako część prawa zwyczajowego)
• niekiedy uchwały i postanowienia organizacji międzynarodowych
Istniejące dotąd normy prawne dotyczące umów międzynarodowych skodyfikowała Konwencja Wiedeńska z 1969r.

Jeśli chodzi o źródła prawa międzynarodowego za punkt wyjścia przyjmuje się dziś często art. 38 MTS, wymieniający źródła, na których winien się opierać Trybunał w swoich orzeczeniach.
Brzmi on następująco:
1. Trybunał, którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa międzynarodowego w sporach, które będą mu przekazane, stosuje:
a. konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły, wyraźnie uznane przez państwa spór wiodące
b. zwyczaj międzynarodowy, jako dowód istnienia powszechnej praktyki uznanej jako prawo
c. zasady ogólne prawa, uznane przez narody cywilizowane
d. z zastrzeżeniem postanowień art. 59 (wiąże tylko strony będące w sporze) wyroki sądowe tudzież doktryny najznakomitszych specjalistów prawa publicznego różnych narodów jako środek pomocniczy do określenia norm prawnych.
2. Postanowienie niniejsze nie stanowi przeszkody, by Trybunał mógł orzekać ex aequo et bono (według tego co słuszne i dobre na ogólnych zasadach sprawiedliwości), o ile strony na to zgadzają się.
Artykuł 38 wiąże jednak tylko MTS. Sam zresztą Trybunał w swej praktyce, wobec luk istniejących w art. 38 MTS, sięgał nieraz do źródeł nie wymienionych w tym artykule, np. do rezolucji organizacji międzynarodowych lub prawa wewnętrznego stron.

24. Przedstaw istotę pojęcia podmiotu prawa międzynarodowego. Scharakteryzuj rodzaje podmiotów tego prawa.

Podmiotowość prawnomiędzynarodowa oznacza, iż każdy podmiot prawa międzynarodowego jest uczestnikiem i równocześnie, że niektórzy uczestnicy tych stosunków nie są i nie muszą być podmiotami prawa międzynarodowego. Podmiotowość prawnomiędzynarodowa odnosi się przede wszystkim do państw i składają się na nią: zdolność prawna i zdolność do działania. Zdolność prawna polega na możliwości bycia podmiotem praw i obowiązków międzynarodowych. Zdolność do działania jest to zdolność wywoływania skutków prawnych przez własne działanie, a więc zdolność samodzielnego nabywania praw i zaciągania zobowiązań. Podmiotami prawa międzynarodowego są dziś wszystkie państwa, niezależnie od ich potęgi, wielkości terytorium, ilości mieszkańców, od ustroju społeczno – politycznego, od rozwoju gospodarczego itp. Współczesna praktyka międzynarodowa wskazuje, że państwa regulując swoje stosunki wzajemne za pomocą prawa międzynarodowego mogą rozszerzyć krąg jego podmiotów poza siebie samych. Dotyczy to mianowicie niepaństwowych podmiotów prawa międzynarodowego, które są formą pośrednią między podmiotami państwowymi a niesuwerennymi. Należą do nich:
• podmioty specyficzne – Stolica Apostolska
Stolica Apostolska jest specyficznym podmiotem prawa międzynarodowego.
Zdolność papieża do występowania w stosunkach międzynarodowych była uznawana już w średniowieczu przy czym wynikała ona zarówno z jego pozycji i jako głowy kościoła, jak tez z faktu istnienia Państwa Kościelnego, które pomimo tego że zostało wchłonięte w etapie zjednoczenia Włoch, nie straciła czynności prawnych na arenie międzynarodowej. Pozostała podmiotem prawa międzynarodowego, którego zdolność do czynności prawnych opierała się na powszechnym uznaniu duchownego zwierzchnictwa papieża nad Kościołem Katolickim.
* W efekcie Traktatu Luterańskiego w 1929 utworzono w państwie Włochy, państwo –miasto Watykan. Miasto Watykan znajduje się bowiem pod wyłączną suwerennością Stolicy Apostolskiej. Traktat Luterański wyposażył Stolicę Apostolską w dodatkowy atrybut do występu na arenie międzynar. w postaci Państwa-Miasta Watykan. To Miasto Watykan jest członkiem Międzynarodowego Związku Telekom., Powszechnego Związku Pocztowego. W stosunkach międzynar. występuje najczęściej Stolica Apostolska, to jej przedstawiciele uczestniczą w obradach organizacji międzynarodowych, to oni podpisują umowy międzynarodowe.
Należy jednak mówić nie o dwóch podmiotach ale o jednym, który ma zdolność występowania jako dwa, ale to się jednak nie zdarzyło by np. uczestniczyli w obradach przedstawiciele Watykanu i Stolicy Apostolskiej.

• podmioty wtórne – organizacje międzynarodowe, których podmiotowość jest funkcją suwerennej woli państw
• podmioty in statu nascendi – czyli narody walczące o utworzenie własnego państwa, wspólnoty powstańcze
A także terytoria zależne, części składowe państw złożonych, niesuwerenne organizacje terytorialne.
Kryterium podmiotowości w prawie międzynarodowym stanowi zdolność traktatowa, czyli zdolność zawierania umów podlegających prawu międzynarodowemu. Status poszczególnych kategorii podmiotów prawa międzynarodowego jest różny. Tylko państwa mają charakter suwerenny, a porównywalny z nimi charakter ma Stolica Apostolska. Państwa składowe, wspólnoty powstańcze i terytoria zależne są dopiero na drodze do uzyskania suwerenności, natomiast organizacje międzynarodowe są z istoty swej tworami niesuwerennymi. Dlatego też względem nich należy mówić nie o uznaniu, lecz o nadaniu podmiotowości prawnomiędzynarodowej przez państwa. Podmiotowość organizacji międzynarodowych ma wyraźnie charakter wtórny.