Francja

Wiadomości ogólne

Państwo w zachodniej Europie, nad Oceanem Atlantyckim, Morzem Północnym i Morzem Śródziemnym; od Wielkiej Brytanii oddzielona cieśninami La Manche i Kaletańską (szerokość 32 km); powierzchnia 551, 5 tys. km2; 57, 8 mln mieszkańców (1994); Francuzi (93%), Hiszpanie, Włosi, Algierczycy, Marokańczycy; katolicy (76%), muzułmanie (3%), protestanci, wyznawcy judaizmu; przyrost naturalny ok. 3‰; średnia gęstość zaludnienia 105 mieszkańców na km2, najgęściej zaludnione obszary północne i wschodnie, w Regionie Paryskim ok. 860 mieszkańców na km2; w miastach 74% ludności; struktura zatrudnienia: przemysł i budownictwo 30% (1993) ludności zawodowo czynnej, rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo ok. 6%, pozostała część w usługach; ok. 3, 3 mln bezrobotnych –12% ludności zawodowo czynnej (1994); stolica Paryż, inne główne miasta: Lyon, Marsylia, Lille, Bordeaux, Tuluza, Nantes, Nicea, Tulon, Strasburg, Grenoble, Rouen; podział administracyjny: 22 regiony administracyjne i 96 departamentów. W skład Francji wchodzą: 4 departamenty zamorskie (Gujana Francuska, Gwadelupa, Martynika, Reunion), 3 terytoria zamorskie (Nowa Kaledonia, Polinezja Francuska, Wallis i Futuna) oraz 2 terytoria o statusie specjalnym (Majotta, St. -Pierre i Miquelon); język urzędowy: francuski.

Warunki naturalne

Ponad połowę powierzchni Francji stanowią płaskie i pagórkowate niziny (baseny sedymentacyjne), rozdzielone w większości progami (wychodnie wapieni i piaskowców mezozoicznych): na północy Basen Paryski, na zachodzie Basen Loary i Basen Akwitański otoczone starymi masywami i górami z orogenezy hercyńskiej; na północnym-zachodzie Masyw Armorykański, na południu Masyw Centralny z licznymi stożkami wygasłych wulkanów, na wschodzie Ardeny i Wogezy; na granicy południowo-zachodniej i południowo-wschodniej młode góry fałdowe: Pireneje (Vignemale, 3298 m), Alpy (Mont Blanc, 4807 m) i góry Jura. Klimat umiarkowany ciepły, na wybrzeżu atlantyckim morski, w głębi kraju bardziej kontynentalny; na południu podzwrotnikowy śródziemnomorski; średnia temperatura w styczniu od 0C w górach do 7C na zachodzie i 9C na południu; w lipcu od 17C na północy do 23C nad Morzem Śródziemnym; opady najwyższe w górach (ponad 2000 mm rocznie), najmniejsze w Basenie Paryskim (ok. 550 mm); gęsta sieć rzeczna; główne rzeki: Sekwana, Loara, Garonna, Rodan i Ren (na długości 195 km wyznacza granicę z Niemcami) połączone systemem kanałów żeglownych (Ardeński, Burgundzki, Centralny, Marna–Ren, Rodan–Ren i in.); lasy (27% powierzchni kraju) dębowe, dębowo-bukowe i grabowe, w Landach nad Zatoką Biskajską –sosnowe, na południu kasztanowe z dębem korkowym i sosną alepską oraz makia; przeważają gleby brunatne i płowe, na wyżynach i w górach gł. rędziny.

Gospodarka

Kraj wysoko rozwinięty, jedna z potęg gospodarczych świata; wytwarza 5, 3% (1993) produktu światowego brutto (4. miejsce po USA, Japonii, Niemczech); od 1958 rozwój gospodarczy w integracji z krajami EWG; duży udział kapitału państwowego w gospodarce, zwłaszcza w przemyśle (25% udziałów) i transporcie; znaczne zasoby surowców mineralnych; wydobycie rud żelaza w Lotaryngii, boksytów w Prowansji, soli potasowych w Alzacji, rud uranu w Masywie Centralnym, gazu ziemnego w Akwitanii oraz do 1990 węgla kamiennego w Zagłębiu Północnym (Nord); ponad 78% energii elektrycznej wytwarzają elektrownie jądrowe; zespoły hydroelektrowni na Renie, Rodanie i Dordogne; produkcja energii elektrycznej na 1 mieszkańca 8173 kW h; główne gałęzie przemysłu: środków transportu, zwłaszcza samochodowy (ok. 3 mln sztuk samochodów rocznie, firm Renault, Peugeot, Citroen), lotniczy (samoloty wojskowe Mirage, pasażerskie Airbus i Concorde) i kosmiczny (rakiety Ariane) oraz taboru kolejowego, maszynowy (urządzenia jądrowe), elektrotechniczny i elektroniczny (odbiorniki telewizyjne i radiowe, urządzenia pomiarowe, sprzęt gospodarstwa domowego), rafineryjny i petrochemiczny –przetwarza ok. 80 mln t importowanej ropy naftowej (Marsylia, Hawr, Dunkierka), spożywczy (produkcja wina, masła, serów), hutnictwo żelaza, aluminium, przemysł włókienniczy, odzieżowy i kosmetyczny; koncentracja zakładów przemysłowych w Regionie Paryskim (26% produkcji krajowej), północnym (departamenty Nord i Pas-de-Calais), wschodnim (Lotaryngia i Alzacja); dużymi ośrodkami różnorodnego przemysłu są: Lyon, Marsylia, Bordeaux, Hawr, Grenoble; użytki rolne 55% powierzchni kraju (1993); gospodarstwa rolne wyspecjalizowane (średnia powierzchnia ok. 30 ha); wysoki stopień mechanizacji i chemizacji; główny producent żywności w Europie; uprawa pszenicy, jęczmienia, kukurydzy (średnie plony zbóż –66 q z ha, 1994), buraków cukrowych, ziemniaków, słonecznika, rzepaku, oliwki, winorośli (Prowansja, Langwedocja, Akwitania, Szampania) –drugie miejsce w światowych zbiorach; hodowla bydła (26% pogłowia i 23% produkcji mleka w UE), trzody chlewnej, drobiu, owiec (Alpy, Pireneje); rybołówstwo morskie (połowy gł. tuńczyków i skorupiaków), marikultura (hodowla ostryg); główne porty rybackie: Marennes-Oleron, Concarneau, Guilvinec, Lorient i Boulogne-sur-Mer (atlantyckie), Sete (śródziemnomorski); rozwinięta turystyka, 1993 –60 mln turystów zagranicznych (wpływy 25 mld dolarów USA); główne regiony turystyczne: Paryż, Wybrzeże Lazurowe, Alpy, dolina Loary ze starymi zamkami, Bretania; wszechstronnie rozwinięty transport; 5, 9 km linii kolejowych na 100 km2 (najszybsza kolej w Europie –350 km na godz. na liniach magistralnych), 147 km dróg samochodowych na 100 km2, 5 tys. km rurociągów, m. in. naftociąg Marsylia–Karlsruhe (Niemcy), 8, 5 tys. km żeglownych dróg wodnych; nośność morskiej floty handlowej 5, 7 mln DWT (1992); główne porty morskie: Marsylia (przeładunek 90 mln t, 1992), Hawr (53 mln t), Dunkierka, Nantes–Saint-Nazaire, Rouen; 1994 otwarty Eurotunel, łączący wybrzeża francuskie i angielskie; wielkie międzynarodowe porty lotnicze: Orly (24 mln pasażerów, 1990) i Ch. de Gaulle w Paryżu; 4. miejsce w światowej wymianie handlowej (5, 6% obrotów międzynarodowych, 1993); wartość eksportu 4029 dolarów USA na 1 mieszkańca, importu 3949 dolarów USA; eksport środków transportu, maszyn, chemikaliów, energii elektrycznej, żywności, import surowców mineralnych, maszyn i urządzeń, drewna; handel z krajami UE (ok. 60% obrotów), USA.



Ustrój i Historia

Republika; konstytucja z 1958; prezydent (kadencja 7 lat, z wyborów powszechnych); parlament 2-izbowy: Senat (9 lat, 13 składu wymieniana co 3 lata) i Zgromadzenie Narodowe (5 lat); rząd z premierem. Historia. W I tysiącleciu p. n. e. ziemie zamieszkane przez celtyckich Galów; kolonizacja grecka na południowym wybrzeżu; podbój przez Rzym: 121 p. n. e. południa (Galia Narbońska), 58–52 roku p. n. e. przez Cezara reszty Galii; romanizacja, od II w. n. e. chrystianizacja; od III w. najazdy ludów germańskich, m. in. Wizygotów, Burgundów, Franków; V w. koniec panowania rzymskiego, od VVI w. ziemie stały się trzonem państwa Franków; po jego podziale 843 obszar państwa zachodniofrankijskiego od X w. zw. Francją; 987–1328 dynastia Kapetyngów, rozwój wielkich lenn, ograniczenie faktycznej władzy królów do ich dóbr dziedzicznych, rozległe posiadłości królów angielskich z dynastii Plantagenetów; 1328–1589 dynastia Walezjuszy, 1337–1453 wojna stuletnia zakończona wyparciem Anglików, centralizacja państwa, przyłączenie Delfinatu (1349) i Prowansji (1482). Od XVI w. walki z Habsburgami (1494–1559 wojny włoskie); wojny religijne między katolikami a hugenotami zakończone 1598 edyktem nantejskim; 1589–1792 dynastia Burbonów. W XVII w. , za rządów A. Richelieu i J. Mazarina oraz Ludwika XIV, budowa monarchii absolutnej; w rywalizacji z Habsburgami (m. in. udział w wojnie trzydziestoletniej 1618-48, zdobycze terytorialne na pograniczu hiszpańskim i z Cesarstwem) zdobycie pozycji pierwszej potęgi europejskiej. W XVIII w. centrum myśli i kultury oświecenia; wcielenie Lotaryngii (1766) i Korsyki (1768), porażka w rywalizacji kolonialnej z Wielką Brytanią, kryzys finansów państwa; 1789–99 rewolucja francuska, 1792 ustanowienie republiki; od 1799 rządy generała Napoleona Bonapartego, od 1804 cesarza Napoleona I; poprzez wojny rewolucyjnej i napoleońskiej Francji zdobycie hegemonii w Europie (do 1812); po upadku Napoleona I 1814 i 1815 restauracja Burbonów; Francja jednym z mocarstw europejskich, 1830 rewolucja lipcowa, wzrost znaczenia burżuazji, początek uprzemysłowienia; 1848 rewolucja lutowa, II republika; 1852–70 II cesarstwo (Napoleon III); 1870–71 klęska w wojnie z Prusami, ostateczne ustanowienie ustroju republikańskiego, stłumienie Komuny Paryskiej 1871. Stopniowa demokratyzacja życia politycznego, powstawanie partii politycznych i związków zawodowych; ekspansja kolonialna, zwłaszcza w Afryce i Indochinach; sojusze z Rosją i porozumienie z Wielką Brytanią podstawą ententy, zwycięski udział w I wojnie światowej 1914–18. Podczas II wojny światowej 1940 klęska i częściowa, a od 1942 całkowita, okupacja niemiecka; 1940 powstanie państwa francuskiego (l' Etat Francais) z zależnym od Niemiec rządem Vichy; organizowanie na emigracji władz i armii przez generała Ch. de Gaulle'a, ruch oporu w kraju. W 1944 wyzwolenie przez aliantów; od 1945 członek ONZ i stały członek Rady Bezpieczeństwa, od 1949 członek NATO; wojny o utrzymanie Indochin i Algierii, stopniowy rozpad imperium kolonialnego; dążenie do zachowania niezależnej pozycji międzynarodowej, 1966 wycofanie wojsk ze zintegrowanej struktury NATO; od 1958 członek EWG, a od 1993 –Unii Europejskiej; 1958 wprowadzenie silnej władzy prezydenckiej; 1958–69 prezydentura de Gaulle'a, 1969–74 G. Pompidou, 1974–81 V. Giscarda d'Estaing, 1981-95 F. Mitteranda, od 1995 J. Chiraca; po porażkach socjalistów w wyborach parlamentarnych, 1986–88 i od 1993 gabinety koalicji centroprawicowych: liberalna Unia na Rzecz Demokracji Francuskiej (UDF) i neogaullistowskiego Zgromadzenie na Rzecz Republiki (RPR).