Ocena rządów parlamentarlych II RP

Tomasz Nałęcz urodził się w 1949 r. w Gołyminie (woj. Mazowieckie). W 1972r. ukończył Wydział Historii Uniwersytetu Warszawskiego. Jest profesorem, wykładowcą na UW. W latach 1970-1990 był działaczem PZPR, następnie SdRP, gdzie był wiceprzewodniczącym Rady Naczelnej w latach1990-1991. Wystąpił z Socjaldemokracji RP po ujawnieniu afery \"moskiewskich pieniędzy\". W latach 1993-97 był posłem Klubu Parlamentarnego Unii Pracy. Był członkiem Rady Krajowej i wiceprzewodniczącym tej partii. Jest posłem IV kadencji, wicemarszałkiem Sejmu i przewodniczącym sejmowej komisji śledczej badającej sprawę Rywina. W kwietniu 2004 r. przeszedł do Socjaldemokracji Polskiej, założonej przez Marka Borowskiego. Jego zdanie wyrażone we fragmencie tekstu źródłowego jest moim zdaniem jak najbardziej trafne jeśli chodzi o ocenę rządów parlamentarnych II RP. Jest to okres bardzo trudny do oceny ponieważ występuje tu mnóstwo aspektów do rozpatrzenia. Oto niektóre z nich.

Odbudowane w 1918-22 państwo polskie, ukształtowane jako republika demokratyczno-parlamentarna, cechowała słabość gospodarczą i polityczna. Dochodziło do strajków, demonstracji, a nawet walk ulicznych. Rząd był nadmiernie uzależniony od sejmu, w którym brak było ustabilizowanej przewodniej siły politycznej. W Polsce istniało kilkadziesiąt partii politycznych, a w sejmie kilkanaście frakcji. Walka o władze toczyła się jednak głównie między Obozem Narodowym czyli narodową demokracją a piłsudczykami. Do grudnia 1922 Piłsudski sprawował najwyższą władzę jako Naczelnik Państwa; po wejściu w życie konstytucji marcowej z 1921 i wyborze prezydenta został odsunięty od władzy, ogłosił wówczas, że wycofuje się z życia politycznego. Piłsudski krytykował kolejne rządy i domagał się naprawy sytuacji , zabiegał o to, żeby stanowisko ministra spraw wojskowych objął oddany mu generał. Zwolennicy Piłsudskiego tworzyli spiski w wojsku i wśród ugrupowań cywilnych. Powołanie trzeciego gabinetu Wincentego Witosa w maju 1926 dało im okazję do skutecznego wystąpienia. Sytuacja gospodarcza kraju była bardzo trudna. Rząd Witosa reprezentował stronnictwa prawicy i centrum, za Piłsudskim stanęła cała lewica społeczna z Polską Partią Socjalistyczną na czele, a nawet przejściowo Komunistyczna Partia Polski, także część Narodowej Partii Robotniczej. Miał on też częściowe poparcie kół wojskowych oraz części wielkiego przemysłu i wielkiej własności ziemskiej. Dysponując tym poparciem 12 V 1926 Piłsudski stanął na czele zbuntowanych jednostek wojskowych i ruszył na stolicę. Sądził że demonstracja ta spowoduje ustąpienie rządu. Tymczasem prezydent S. Wojciechowski i rząd Witosa nie ustąpili. Napiętnowali Piłsudskiego jako buntownika i zdrajcę, i wezwali jednostki wierne prezydentowi do ochrony rządu. Doszło do walk zbrojnych w stolicy. Następnie ustąpił też ze stanowiska prezydent Wojciechowski. Obowiązki prezydenta objął marszałek sejmu M. Rataj, który w porozumieniu z Piłsudskim powołał rząd z K. Bartlem na czele. Wraz z przewrotem majowym rozpoczął się w Polsce okres rządów sanacyjnych trwający do 1939 roku.

Sytuacja w kraju była bardzo skomplikowana. Liczne partie i organizacje prawicowe wzywały do walki. Roman Dmowski wraz z czołowymi przywódcami Narodowej Demokracji wzywał jednak do zachowania spokoju, uspokajająco działał także Kościół Katolicki. 31 V przeprowadzono wybory prezydenckie. Większość głosów uzyskał Piłsudski. Wyboru jednak nie przyjął, głosząc, iż wybór uznaje tylko jako moralne usprawiedliwienie zamachu. 1 VI prezydentem został Ignacy Mościcki wysunięty przez Piłsudskiego. 2 VIII sejm uchwalił wniesiony przez rząd projekt zmian konstytucji tzw „nowela sierpniowa”, wzmacniając pozycję prezydenta, a przez to również rządu w państwie. Prezydent otrzymał prawo wydawania dekretów o mocy ustawy; ograniczono znacznie kompetencje sejmu. Stopniowo kształtował się system rządów autorytarnych. Piłsudski objął stanowisko ministra spraw wojskowych i generalnego inspektora sił zbrojnych GISZ. Na czele państwa stał prezydent, jednak o wszystkim decydował Piłsudski. Dzięki przewrotowi majowemu i przemianach politycznych które po nim nastąpiły władza nie była już tak zdecentralizowana, usprawniło to bardzo proces rządów w Polsce, co później miało usprawnić naprawę państwa Polskiego wyniszczonego wojnami i zaborami.

Ponieważ Piłsudski nie miał za sobą żadnej konkretnej partii, a zbliżały się wybory stworzył BBWR – Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem – grudzień 1927. Wybory miały się odbyć w 1928. Na czele organizacji stanął Walery Sławek. Przeciwko Piłsudskiemu zawiązuje się w parlamencie blok opozycyjny, cel na forum parlamentu będą występować przeciwko Piłsudskiemu. W 1930 postanowili przenieść walkę polityczną na ulicę. Manifestacja została zwołana do Krakowa. Obóz rządzący pragnął zachować istniejącą przewagę polityczną i uchwalić nową konstytucję. Konstytucję uchwalono pod nieobecność posłów opozycji. Weszła w życie 23 kwietnia 1935 po podpisaniu przez prezydenta. \\Dokument ustanawiał zwierzchnictwo prezydenta nad rządem, parlamentem i wojskiem. Głowa państwa mogła mianować premiera, na jego wniosek ministrów, zwoływać i rozwiązywać parlament, wyznaczać termin sesji obu izb oraz datę wyborów, reprezentować kraj na zewnątrz, wskazywać kandydata na swego następcę, wyznaczać i mianować wysokich urzędników państwowych. Za swoje akty urzędowe był odpowiedzialny tylko przed bogiem i historią (sumieniem). Po śmierci Piłsudzkiego, w 1938 nastąpiło złagodzenie napięć społecznych, toteż wybory parlamentarne zakończyły się względnym sukcesem sanacji.

W rozwoju gospodarczym Polski Międzywojennej ważną rolę odegrało państwo. Państwo stworzyło warunki, w jakich trzy różne organizmy gospodarcze, należące poprzednio do państw zaborczych mogły stworzyć jedną całość. Odrodzone państwo polskie od początku swojego istnienia stanęło w obliczu konieczności rozwiązania ogromnych problemów gospodarczych. Połączenie w jeden organizm gospodarczy ziem należących przed 1914 rokiem do trzech różnych państw, odbudowa gospodarki ze zniszczeń wojennych, konieczność zbudowania jednolitej infrastruktury komunikacyjnej, drogowej, transportowej to tylko niektóre z nich. Po reformie walutowej z 1924 roku, gdy gospodarka zaczęła się stabilizować w polityce gospodarczej państwa przewagę uzyskał nurt liberalny. Jednak już Wielki Kryzys 1929-1934 oraz lata późniejsze naznaczone piętnem zbliżającej się wojny wymusiły ponowny wzrost aktywności gospodarczej państwa. Bezpośrednia działalność gospodarcza państwa w latach 1919-1939 polegała na dokonywaniu inwestycji w infrastrukturze (rozbudowa i utrzymanie dróg, kolej, porty), zakładaniu i prowadzeniu przez państwo przedsiębiorstw przemysłowych (głównie zbrojeniowych), instytucji ubezpieczeniowych, kredytowych itp.

W świetle tych faktów naprawdę trudno mi jest ocenić czy można było postąpić lepiej i jak środowisko polityczne zareagowałoby na inne działania ze strony rządzącej. Moje osobiste zdanie na ten temat brzmi, rządy parlamentarne II RP oceniam dobrze. Myślę, że jak na istniejące warunki polityczne, społeczne i demograficzne to nie dało się rządzić lepiej.