W okupowanej Europie 1939-45 - sytuacja państw europejskich pod okupacją w czasie II wojny światowej.

W czasie drugiej wojny światowej, w latach 1939 – 1945, pod okupacją niemiecką znalazła się duża część Europy. Państwa europejskie podzieliły się na zwolenników Hitlera i jego przeciwników, zwanych aliantami. Jedynie Szwajcaria, Islandia, Szwecja, Hiszpania oraz Portugalia pozostały neutralne wobec wojny.

Życie ludzi na terenach okupowanych przez Niemców było bardzo ciężkie. Ludzie byli ciemiężeni i wyzyskiwani, często cierpieli głód i biedę. Postępowanie okupantów w stosunku do ludności zajmowanych państw było różne w Europie Zachodniej i Środkowo – wschodniej. Na Zachodzie hitlerowcy starali się zachować pozory w miarę godziwego traktowania miejscowych. Pozostawiali część władzy administracyjnej w rękach lokalnych urzędników, jednak kontrolowali ich działalność. W Zachodniej Europie normalnie funkcjonowało szkolnictwo wszystkich szczebli, wydawana była również prasa, po przejściu przez niemiecką cenzurę.

Natomiast w Europie Centralnej i Wschodniej hitlerowcy nie przestrzegali żadnych norm ani praw człowieka. Tu okupacja była najstraszniejsza, gdyż uważano, że ludność tych regionów, „podludzie słowiańscy”, muszą ugiąć się pod zwierzchnictwem Niemców, „rasy panów”. Miliony ludzi musiały wykonywać niewolniczą pracą na rzecz okupanta. Niemcy opierali swą władzę na terrorze – wszelki opór był natychmiast brutalnie tłumiony, a wszyscy ci, którzy ośmielali się przeciwstawiać okrutnej polityce Hitlera, byli bezlitośnie eksterminowani. Okupanci stosowali zasadę zbiorowej odpowiedzialności, a egzekucje zakładników i więźniów były na porządku dziennym.

We wszystkich okupowanych przez Niemców państwach Europy masowo eksterminowano i osadzano w obozach koncentracyjnych ludność żydowską lub pochodzenia żydowskiego. Żydzi, początkowo żyjący w gettach, byli łapani i wywożeni do obozów lub od razu eksterminowani. W obozach koncentracyjnych, takich jak ten w Oświęcimiu, pod nazistowskim hasłem „ostatecznego rozwiązania sprawy żydowskiej”, w czasie całej wojny zginęło 5 do 6 milionów (około 60% europejskiej populacji) Żydów, zagazowanych, zagłodzonych, rozstrzelanych lub wyczerpanych niewolniczą pracą. Obozy koncentracyjne pozbawiły życia ok. 10 milionów Europejczyków.

Zapotrzebowania walczących państw na sprzęt wojskowy dla armii (wyposażenie, mundury, broń, amunicja) było tak duże, że gospodarka europejska była nastawiona wyłącznie na jego produkcję. Niemcy wykorzystywali przemysł okupowanych terenów do własnych potrzeb. Eksploatowali również złoża mineralne i inne surowce, znajdujące się na ziemiach będących pod okupacją. Grabili i zajmowali majątki państwowe i prywatne, zmuszali ludność do pracy dla hitlerowskiej gospodarki wojennej.
Zniszczenia wojenne zmniejszyły potencjał gospodarczy Europy o co najmniej 50%. Nastąpiła ruina monetarna i dewaluacja pieniądza, zerwane zostały liczne szlaki wymiany handlowej. Zmieniła się również struktura społeczeństwa – w latach wojny występowały tak zwane „puste roczniki”, była przewaga płci żeńskiej, społeczeństwo starzało się. Kobiety znów, jak w czasie pierwszej wojny światowej, musiały zastąpić mężczyzn i wziąć na siebie ich obowiązki, w czym należy upatrywać jednego ze źródeł ruchu feministycznego.

Kryzys gospodarczy okupowanej Europy szczególnie odczuła ludność cywilna. Nie było podstawowych sprzętów potrzebnych do życia, ponieważ przemysł ukierunkowany był na wojnę. Brakowało żywności, która była na kartki, a także leków i środków medycznych. Mieszkańcy okupowanych terenów cierpieli głód i niedostatek, często również umierali pozbawieni lekarzy i pomocy medycznej.

W większości okupowanych przez III Rzeszę państw, zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie Europy, działały podziemne ruchy oporu, w konspiracji walczące z okupantem. Początkowo działacze ruchu oporu działali na małą skalę: upowszechniali wśród ludu idee oporu społecznego przeciw okupacji, tępili i piętnowali kolaborację, organizowali strajki. Dopiero w drugiej połowie wojny europejskie ruchy oporu zaczęły poważnie walczyć z hitlerowcami. Organizowano akcje dywersyjne i sabotażowe, w niektórych krajach tworzono partyzanckie oddziały armii krajowych. Naziści pragnęli pozyskać ludność okupowanych narodów do walki przeciw ZSRR, przedstawiając tę walkę jako obronę kultury europejskiej przed bolszewickim barbarzyństwem. Wobec tego jednym z zadań ruchów oporu było szerzenie antyniemieckiej propagandy i uświadamianie ludzi co do rzeczywistych zamierzeń Hitlera. Ruchy oporu działały zwykle w ścisłym związku z emigracyjnymi rządami państwa, współpracowały także z wojskami alianckimi, przekazując im tajne informacje na temat ruchów wroga. Wszelkie przejawy oporu wobec okupantów czy konspiracyjnej walki z Niemcami były natychmiast brutalnie tępione. Sabotażyści byli osadzani w obozach koncentracyjnych lub od razu skazywani na śmierć.
Życie kulturalne okupowanej Europy w latach wojny przeżywało swoisty zastój. Na terenach pod okupacją niemiecką jakiekolwiek formy folkloru lub kultywowania tradycji i kultury narodowej były zakazane i tępione. Wiele teatrów nie działało, za to popularne były kabarety, wodewile i nocne bary, ulubione rozrywki żołnierzy nazistowskich. Książki, uznane za antyniemieckie lub niebezpieczne były również zakazane, ich egzemplarze palono, a czytanie było karane. Propagowano za to dzieła i sztukę sławiącą rasę aryjską. Poezja w okupowanych państwach była głównie patriotyczna lub tyrtejska, a rozprowadzano ją i czytano jedynie w podziemiu.

Resztki dawnego porządku społecznego, które przetrwały pierwszą wojnę światową, w czasie drugiej zniknęły niemal całkowicie. Miliony osób, zamieszkujących tereny zajmowane przez III Rzeszę, zostało przymusowo deportowanych, inne zmuszone były uciekać, aby uniknąć represji. Naloty i bombardowania nie tylko niszczyły szlaki komunikacyjne i kolejowe, ale przede wszystkim zamieniały w ruiny całe miasta, przez co tysiące ludzi zostawało bez dachu nad głową. Ludność cierpiała głód i biedę, była wykorzystywana i ciemiężona przez bezlitosnych hitlerowców. Za najdrobniejsze przewinienie można było zostać rozstrzelanym na miejscu, lub trafić do obozu koncentracyjnego, co najczęściej równało się śmierci. Wielkie miasta, takie jak Londyn lub Drezno, zostały po bombardowaniach zamienione w kupy gruzów. Ludzie żyli w ciągłym strachu, terroryzowani przez okupanta. Cała gospodarka nastawiona była na produkowanie żywności i sprzętu dla armii, w związku z czym ludności cywilnej brakowało najpotrzebniejszych sprzętów.

Druga wojna światowa była wojną ideologiczną. Nastąpiło w niej zderzenie dyktatury z demokracją, segregacji rasowej i nazizmu z tolerancją. Wojna zebrała krwawe żniwo. Zginęło w niej około 50 – 60 milionów ludzi, z czego wielu cywilów. Po jej zakończeniu Europa spojrzała z przerażeniem na barbarzyństwo, którego się dopuszczano, na zbrodnie wojenne i morderstwa.