Czas - metody pomiaru dawniej i dziś

Sposoby mierzenia czasu dawniej i dziś.

W tekscie znaleść można:
- Co to zegar słoneczny lub klepsydra.
- Kiedy wynaleziono pierwsze zegary.
- Jakie są rodzaje zegarów.
- Oraz wiele innych ciekawych informacji.

Zegar – to przyrząd służący do mierzenia czasu. W starożytności używano głównie zegarów słonecznych i klepsydr piaskowych lub wodnych. Stosowano również zegary ogniowe, które mierzyły czas długością spalającego się knota lub ilością wypalonej oliwy. Wyróżnia się:
1) zegary monumentalne, związane z architekturą, np. wieżowe,
2) zegary przenośne, przeznaczone do użytku osobistego lub do wnętrz mieszkalnych.

Wśród tych ostatnich w XVI-XVIII w. wykształciło się wiele typów, m.in.: zegary stołowe, tzw. wieżyczkowe, z tarczą ustawioną pionowo, oraz tzw. kaflowe, z poziomą tarczą na kwadratowej lub wielobocznej szkatule, a także zegary przyścienne, szafkowe, wiszące itd. Bywały one bogato zdobione, montowane w oprawach metalowych, drewnianych, porcelanowych.

Pojęcie czasu narodziło się zapewne jeszcze w czasach prehistorycznym. Ludzie musieli znać najdogodniejsze pory do łowiectwa i rybołówstwa, a potem, gdy przeszli do życia osiadłego – pory siewu i zbioru. Pomiar czasu potrzebny im był do zaopatrzenia się w zasoby żywnościowe w najdogodniejszy sposób.

W miarę rozwoju gospodarki nasilała się potrzeba dokładniejszej orientacji w czasie. Wyłoniła się konieczność określania pory dnia, mierzenia czasu, opierającego się na zjawisku pozornego ruchu Słońca względem Ziemi. Całość polegała to na obserwacji cienia, jaki rzucał drewniany pręt wbity prostopadle w ziemię. Sposób ten wykorzystano jeszcze w Starożytności do budowy zegarów słonecznych.

Najprostszym typem zegara słonecznego były, tzw. gnomony. Były to pionowe kamienne słupy, wznoszone na płaskim, równinnym terenie. Cień słupów, wędrujący w ciągu dnia po powierzchni ziemi, spełniał rolę wskazówek zegarów współczesnych. Wadą gnomonów, jak i zegarów słonecznych była mała dokładność oraz przydatność ograniczona tylko do okresów dziennych i bezchmurnego nieba, w innym okresie zegar był bezużyteczny.

O wiele dokładniej oznaczano czas za pomocą przesypywania piasku bądź przelewania wody z naczynia do naczynia. Były to zwyczajne naczynia (specjalnie wyprofilowane), przez które równomiernie wyciekała woda. Odcinek czasu, jaki mijał, zanim naczynie opróżniło się całkowicie, stanowił jeden okres. Po jego upływie naczynie napełniano ponownie.
Jeszcze wcześniej przypuszczalnie 2700 lat p.n.e. pojawiły się zegary wodne u Chińczyków. Ich doba dzieliła się na 12 okresów dwugodzinnych, tzw. „Ke”.

W naczyniach zegarów chińskich znajdował się pływak unoszący nad sobą sztabkę z podziałką. W miarę wypływania wody pływak opadał wraz ze sztabką, podziałka jej zaś wskazywała czas.
Oprócz zegarów wodnych, korzystano w Chinach z usług dość osobliwego typu zegarów, zwanych ogniowymi.

Zegar taki stanowiła świeca wykonana np. za sproszkowanej kory drzewnej, wymieszanej ze smołą, zawierająca na powierzchni odpowiednią podziałkę. Świeca spalała się dość równomiernie, znacząc na podziałce bieg czasu. Niekiedy do świec dodawano pręciki sporządzane z wonnych kadzideł, które sygnalizowały poszczególne okresy czasu odpowiednim, właściwym im zapachem.

W połowie I tysiąclecia p.n.e. zegar wodny pojawił się w krajach położonych na wybrzeżu Morza Śródziemnego, najpierw w Grecji, gdzie rozpowszechnił się pod nazwą klepsydry.
Rzymianie przejęli zegary wodne od Greków około 160 lat p.n.e. Używali ich w sądach, na zebraniach publicznych do wyznaczania odcinków czasu przeznaczonych na przemówienia, ćwiczenia wojskowe itp.

Najdoskonalszym ze starożytnych zegarów wodnych był przypuszczalnie egzemplarz skonstruowany przez greckiego fizyka z Aleksandrii, Ktesibiosa. Zegar ten zamiast tarczy z cyframi posiadał podziałkę 24 – godzinną, umieszczoną na pionowej kolumnie. Połączona z ruchomym pływakiem figurka kobieca, trzymaną w ręku pałeczką wskazywała godziny. Zegar Ktesibisa posiadał jeszcze dodatkowy szczegół konstrukcyjny.

Kolumna zegara zawierała szereg oddzielnych podziałek godzinnych, właściwych dla kolejnych dni roku. Raz na dobę obracała się ona o odpowiedni kąt, dzięki czemu wskazująca laseczka figury poruszała się zawsze wzdłuż podziałki, przypadającej na dany dzień.

Jeszcze przez wiele wieków zegary wodne pozostawały jedynym względnie dokładnym środkiem mierzenia czasu.

Dopiero w XVI stuleciu zaczęły one ustępować zegarom wahadłowym (1583r. Galileusz). Stworzono bardzo wiele rodzajów zegarów wahadłowych. Były mniejsze i większe, duże i małe, ale każdy spełniał powierzone mu zadanie, mierzył czas. Za wynalazcę zegara mechanicznego uchodzi Chińczyk Liang Lingzan (724), wg innych źródeł astronom Gerbert z Aurillac, późniejszy papież Sylwester

Wśród zegarów osobistego użytku wyróżnia się m.in.: zegary powozowe w skórzanych futerałach, pektoraliki zawieszane na szyi, zegary kieszonkowe. Zegary przeznaczone do noszenia na ręce (zwane popularnie zegarkami) pojawiły się z końcem XIX w. Dzisiaj większość ludzi nosi zegarki elektroniczne, które są już zupełnie inne od ich poprzedników. Oparte są na zupełnie innej technice, już nie mechanicznej (trybiki), lecz na układach elektronicznych.
Zegarki bardzo pomogły ludziom w ich życiu. Dzięki nim wiemy kiedy należy iść spać, aby nie być zmęczonym albo kiedy musimy wyjść do szkoły żeby się do niej nie spóźnić.

Historia (najważniejsze zegary)
1. Zegar słoneczny – III wiek p.n.e.
2. Klepsydra – III wiek p.n.e.
3. Zegar wahadłowy – XVI wiek
4. Zegar / zegarek – XX wiek
5. Zegar elektroniczny – XXI wiek

Całość wraz ze zdjęciami i stroną tytułową jest w załączniku