Alkoholizm

Alkoholizm jest jedna z najprostszych i najbardziej niebezpiecznych chorób, jakie dotykają polskie społeczeństwo. Jest jednocześnie jedną z tych chorób, o których statystyczny Polak posiada niewielką wiedzę. Nie zdając sobie sprawy z faktu, iż alkoholikiem może być np. ktoś, kto rzadko pije alkohol, kto pije jedynie piwo. Według opinii rozpowszechnionych w naszym społeczeństwie uzależnienie od alkoholu zwane alkoholizmem lub nałogiem alkoholowym odnosi się wyłącznie do stanu bardzo zaawansowanej degradacji fizycznej, psychicznej, duchowej i materialnej będącej konsekwencją nadużywania alkoholu przez długi okres czasu. Najbardziej klasyczny i nadal funkcjonujący obraz człowieka uzależnionego to osoba, która utraciła już wszystko: zdrowie, rodzinę, pracę, dom i która codziennie zatacza się na ulicy lub leży na ziemi w stanie upojenia alkoholowego.
Nadal niewielu Polaków zdaje sobie sprawę, że opisany schemat odnosi się do końcowego stadium choroby alkoholowej, która w swych mniej rażących i widocznych z zewnątrz fazach obejmuje znacznie szerszy krąg osób. W początkowych stadiach uzależnienia dany człowiek może niemal normalnie funkcjonować w wielu dziedzinach życia i zwykle tylko specjaliści są w stanie rozpoznać, że jest już człowiekiem uzależnionym od alkoholu.
Alkohol wprowadzany do organizmu, choćby w małych dawkach, wywołuje stan podniecenia, euforii, zaburzeń psychosomatycznych, obniża proces myślenia oraz ich sprawność stając się najczęstszą przyczyną wypadków drogowych i wypadków przy pracy.
Według badań uczonych francuskich już małe dawki alkoholu osłabiają reakcje: wzrokowe o 20 proc., słuchowe o 50 proc., oraz powodują wyraźne zmiany stereomotoryczne.

Pod wpływem alkoholu ludzie często robią rzeczy, których normalnie nigdy by nie zrobili, gdyż zarówno moralna jak i zdroworozsądkowa ocena rzeczywistości ulega zakłóceniu. Przysłowiowe procenty dodają odwagi i animuszu skłaniając do brawurowej jazdy samochodem, pokazywania swej siły fizycznej. Stan upojenia może wywołać różne reakcje od przygnębienia i depresji (tzw. picie na smutno) do podniecenia czy agresji.
Efekt spożycia alkoholu zależy od jego stężenia we krwi i od czynników, które w znacznym stopniu mogą potęgować jego działanie.
Do czynników tych możemy zaliczyć m.in.
· -zmęczenie,
· -napięcie wewnętrzne,
· -stres,
· -choroby,
· -zażywanie lekarstw czy używek.
Człowiek zmęczony staje się bardziej podatny na działanie alkoholu i łatwiej ulega pozornej likwidacji zmęczenia fizycznego, bowiem wypicie działa jedynie znieczulająco. Dla człowieka zestresowanego, znerwicowanego nawet nieduże ilości alkoholu mogą być powodem rozdrażnienia, irytacji i zachowań agresywnych.
Także bardziej podatny na działanie alkoholu jest człowiek chory, zażywający lekarstwa. To „połączenie” może powodować zupełnie nieoczekiwane, nierzadko zgubne dla człowieka reakcje organizmu.
Z kolei picie kawy połączone z paleniem papierosów opóźnia procesy spalania alkoholu w wątrobie, co przedłuża stan nietrzeźwości u człowieka. Różnice między pijakiem a alkoholikiem najtrafniej określa stare francuskie powiedzenie: „pijak mógłby przestać pić, gdyby chciał – alkoholik chciałby przestać pić gdyby mógł”. Pijaństwo jest, bowiem złym nawykiem, złym obyczajem, natomiast alkoholizm jest chorobą, dla niejednej osoby śmiertelną.

Alkoholicy to ludzie opanowani nałogiem alkoholowym, nie zdolni do samorzutnego przerwania picia. Chociaż mogą obyć się bez alkoholu przez kilka dni, a niekiedy dłużej, nieuchronnie powracają do picia.
Alkoholizm nie leczony staje się chorobą śmiertelną. Nie jest chorobą, którą da się spontanicznie lub samoczynnie powstrzymać. Jeżeli człowiek uzależniony nie podejmie terapii lub nie włączy się w ruch samopomocy dla alkoholików, to jego stan może się jedynie pogarszać, aż doprowadzi to do zgonu.

Alkoholizm oznacza bardzo intensywne uzależnienie emocjonalne danej osoby od alkoholu. Jest ono tak silne, iż w zaawansowanych stadiach choroby można je porównać od zależności emocjonalnej małego dziecka od swojej matki. O ile więź dziecka z rodzicami jest normalną fazą rozwoju, o tyle emocjonalne uzależnienie od alkoholu jest przejawem patologicznych zaburzeń oraz rzeczywistą chorobą. Mówi się o „ chorobie alkoholowej”, gdyż tak jak w każdej innej chorobie organizm funkcjonuje źle i to, co się dzieje z człowiekiem, nie zależy od jego woli.
Najważniejszym elementem w zwalczaniu choroby alkoholowej jest konieczność całkowitego zaprzestania spożywania alkoholu. Uzależniony musi zostać abstynentem!
Wyróżniamy cztery fazy uzależnienia od alkoholizmu:
· wstępną (stadium przedalkoholowe),
· ostrzegawczą (stadium wstępne),
· krytyczną (stadium ostre),
· przewlekłą (stadium przewlekłe).
Faza wstępna (objawowa) to picie alkoholu w celu uzyskania ulgi oraz wzrostu tolerancji na alkohol. Spożywanie alkoholu w tym okresie nie prowadzi zwykle do stanu znacznego upicia się, ale pijący wskutek działania alkoholu uzyskuje oczekiwany rodzaj odprężenia emocjonalnego czy wręcz błogostanu. Początkowo pijący poszukuje ulgi okazjonalnie, ale wraz z postępującym procesem zmniejszania się tolerancji na napięcia psychiczne, zaczyna pić codziennie. W tym okresie następuje wzrost tolerancji na alkohol: pijący musi wypijać coraz większe dawki alkoholu, aby uzyskać stan odprężenia i błogostanu. Występują również pierwsze amnezje spowodowane nadużyciem alkoholu (amnezje wynikające z przedawkowania, czyli zatrucia ośrodkowego układu nerwowego). Okres występowania tego sposobu picia jest dość zróżnicowany, choć najczęściej trwa od kilku miesięcy do dwóch lat, w zależności od pewnych okoliczności.
Granicę między fazą pierwszą wstępną, a drugą ostrzegawczą wyznacza pojawienie się pierwszych palimpsestów alkoholowych inaczej luk pamięciowych. Ich specyfika w odróżnieniu od amnezji alkoholowej, polegającej na tym, że po niewielkiej ilości alkoholu (ok. 50-60g czystego spirytusu) występuje stan niepamięci bądź pamięci jedynie mało istotnych szczegółów dla całości wydarzeń z okresu upicia.
Pojawienie się luk pamięciowych występuje z innymi zachowaniami związanymi z używaniem alkoholu, które zaczynają wskazywać pijącemu, że jego picie jest w pewien sposób inne niż u normalnych ludzi. Alkohol przestaje być jednym z napojów, staje się narkotykiem, którego on „potrzebuje”. W tej fazie pojawiają się:
· potajemne picie, osoba stera się wypić kilka kieliszków tak, aby nikt nie widział,
· ciągłe myślenie o alkoholu, obawy czy na spotkaniach będzie wystarczająca ilość alkoholu,
· „chciwość” – łapczywość picia alkoholu, pierwsze kieliszki wypija szybko i w krótkich odstępach czasu, aby jak najszybciej uzyskać stan odprężenia.
Kiedy pijący zaczyna uświadamiać sobie, że jego picie alkoholu przestaje być czymś normalnym pojawiają się poczucie winy i wyrzuty sumienia oraz unikanie wszelkich rozmów na temat alkoholu. Następnie pijący zaczyna „maskować się”, ponieważ dla uzyskania stanu ulgi, odprężenia musi wypić znacznie więcej alkoholu niż to jest zwyczajowo przyjęte. Picie jego jest również inne, pije szybko i ukradkiem, doświadcza poczucia winy, co prowadzi często do racjonalizacji nowych zachowań związanych z piciem oraz izolacji społecznej. Faza ostrzegawcza zwana fazą zwiastunów może trwać od pół roku do 4-5 lat, w zależności od predyspozycji fizycznych i psychicznych pijącego, jego sytuacji rodzinnej, zawodowej czy zainteresowań.

Kolejną fazą jest faza krytyczna (stadium ostre), która rozpoczyna się wraz z wystąpieniem podstawowego dla alkoholizmu objawu, jakim jest utrata kontroli nad piciem, czyli niepohamowanego głodu alkoholu. Wypicie jednego drinka wyzwala reakcję łańcuchową. Alkoholik zaprzecza wystąpieniu tego objawu, przekonuje siebie i innych, że nie stracił kontroli, podając coraz to nowe powody, które zmuszają go do takiego nadużywania alkoholu. W tej fazie potrafi jeszcze zdecydować, czy w ogóle sięgnie po alkohol czy nie, więc możliwe są pewne okresy abstynencji. Wraz z utratą kontroli z alkoholika opada maska. Jego sposób picia jest wyraźnie odmienny i wymaga wyjaśnienia, rozpoczyna się wówczas proces racjonalizacji. Pijący zaczyna podejmować próby odzyskania kontroli za pomocą kolejnych strategii. Próbuje on zazwyczaj powstrzymać się od picia przez jakiś czas, potem zmienia sposób i okoliczności picia, zmienia miejsce pobytu, podejmuje nowe prace. Jednak wszystkie te wysiłki są z góry skazane na niepowodzenie, bowiem pociągają one za sobą swoiste reakcje. Osoba pijąca staje się obrażona, albo skruszona albo agresywna. Życie zaczyna się kręcić wokół alkoholu. Związki rodzinne i przyjacielskie ulegają degeneracji, często ma miejsce pierwszy pobyt w szpitalu zależny od alkoholu.

Stadium ostre kończy się wraz z pojawieniem się regularnego picia porannego, które dotychczas zdarzało się rzadko. Nasilone zachowania agresywne i pretensje wobec otoczenia, wyrzuty sumienia, walka między potrzebami narzuconymi przez alkohol a obowiązkami, obniżanie poczucia własne wartości, fałszywa pewność siebie na tyle dezorganizują alkoholika, że nie jest on w stanie rozpocząć kolejnego dnia zanim nie odzyska równowagi za pomocą alkoholu. Wszystko to przepowiada, że alkoholik był jeszcze zdolny do utrzymania pracy i do zachowania swego oparcia społecznego. Jednak, kiedy spożywanie alkoholu rozpoczyna się z samego rana, stan nietrzeźwości staje się niemal codzienny, wszystko to powoduje degradację moralną oraz obniżenie sprawności funkcji intelektualnych. W tym okresie pojawiają się zmiany fizyczne. Gwałtownie obniża się tolerancja na alkohol. Nie może już wypić zbyt dużo, wpada w otępienie po kilku kieliszkach. Występują drżenia. Kiedy jest trzeźwy nie potrafi wykonać wielu najprostszych zadań. Bywa otoczony zewsząd przez nieokreślone lęki. W końcu przestaje działać system racjonalizacji. Wreszcie alkoholik uznaje się za pokonanego i staje się otwarty na możliwości terapii.

U osób, które piją intensywnie występują różnego rodzaju powikłania. Niedobory witamin, nieprawidłowe odżywianie są przyczyną różnego rodzaju powikłań somatycznych. U takich osób występuje większa podatność na infekcje i choroby zakaźne, częstsze urazy czaszki, większa wypadkowość oraz większa częstość samobójstw. Szczególnie podatny na działanie alkoholu jest układ nerwowy, zarówno obwodowy jak i ośrodkowy, w którym to najwcześniej pojawiają się zmiany. W obwodowym układzie nerwowym najczęściej występują zapalenia wielonerwowe, czyli polineuropatia (zaburzenia czucia, nerwobóle, nogi „jak z waty”), która niejednokrotnie prowadzi do wystąpienia niedowładów lub porażeń.

Nadmierne spożywanie alkoholu może również spowodować poważne problemy ze wzrokiem będące wynikiem uszkodzenia pozagałkowej części nerwu wzrokowego. Zmianom w obwodowym układzie nerwowym towarzyszą prawie zawsze zmiany mięśniowe (osłabienie siły i zanik mięśni). Natomiast w ośrodkowym układzie nerwowym występują zmiany zanikowe móżdżku i mózgu. Ze zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym związane jest występowanie drgawkowych napadów 5 abstynencyjnych tzw. padaczka alkoholowa. Wynikiem toksycznego działania alkoholu przy jednoczesnym niedoborze witamin – głównie witaminy B1 jest encefalopatia Wernickiego przejawiająca się porażeniem mięśni okołoruchowych, zaburzeniami świadomości, mimowolnymi ruchami oraz niedowładem kończyn. W autonomicznym układzie nerwowym w skutek działania alkoholu może nastąpić neuropatia nerwu błędnego, którego uszkodzenie powoduje porażenie podniebienia miękkiego, gardła i krtani. Na szkodliwe działanie alkoholu narażony jest również układ pokarmowy. Najczęściej spotykane zmiany to przewlekłe stany zapalne błon śluzowych jamy ustnej, przełyku, żołądka i dwunastnicy, zaburzenia perystaltyki jelit oraz upośledzone wchłanianie. Często w stanach zapalnych, spotykane są wybroczyny i nadżerki oraz krwawienia spowodowane pęknięciami błony śluzowej.

Alkohol powoduje zagęszczenie i wytrącenie się substancji białkowych, które zatykają kanaliki trzustkowe wywołując stany zapalne połączone często z „samotrawieniem” się trzustki. Wątroba, w której metabolizowana jest większość alkoholu reaguje na jego nadmiar poprzez:
· stłuszczenie (odkładanie się tłuszczu w komórkach wątrobowych),
· zapalenie,
· zwłóknienie,
· marskość.

Marskość wątroby to stan, w którym miąższ wątroby zostaje zastąpiony przez włóknistą tkankę łączną, która jest bezwartościowa dla funkcji wątroby, a jednocześnie utrudnia przepływ krwi przez wątrobę. Objawami marskości wątroby są ogólne osłabienie, chudniecie, obecność płynu w jamie brzusznej, obrzęki, żółtaczka oraz żylaki przełyku.
Pierwotny rak wątroby w 75 proc. Przypadków, rozwija się na podłożu marskości wątroby.
Częste spożywanie alkoholu ma ścisły związek z pracą układu krążenia, powodując nadciśnienia tętnicze oraz kariomiopatię alkoholową, czyli zmiany zwyrodnieniowe włókien mięśnia sercowego (stłuszczenie i powiększenie serca). U alkoholików spotykane są często zmiany morfologiczne w szpiku kostnym, które uniemożliwiają prawidłowe funkcjonowanie układu krwionośnego. Intensywne spożywanie alkoholu powoduje również nieprawidłowe funkcjonowanie układu hormonalnego, które może prowadzić do:
· u mężczyzn hypogonadyzm i feminizacja, czyli m.in. powiększenie gruczołów piersiowych, zmiana typu owłosienia, osłabienie lub zanik zarostu twarzy,
· u kobiet zanik jajników i maskulinizacja, czyli pojawienie się zarostu na górnej wardze i grubego głosu.
Następstwem tych zmian są często zaburzenia potencji i miesiączkowania, bezpłodność oraz wcześniejsze przekwitanie. Alkohol wpływa też niekorzystnie na wydzielanie hormonów tarczycy.
Alkohol wywołuje ogromną liczbę nieprawidłowości zdrowotnych w ludzkim organizmie. Nie sposób byłoby opisać wszystkie z nich, dlatego opis ten jest tylko wycinkiem ogromnej, przerażającej całości.
Najczęściej spotykanymi powikłaniami uzależnienia od alkoholu są ostre psychozy alkoholowe i depresje.
Jedną z nich jest Majaczenie alkoholowe nazywane również delirium tremens, „biała gorączka” jest najczęściej spotykaną psychozą alkoholową. Występuje u około 5proc. Uzależnionych w ciągu pierwszych 72 godzin od zaprzestania picia. Jest to trwająca od kilku godzin do kilku dni ostra psychoza, której towarzyszą zagrażające życiu powikłania somatyczne.
Objawami majaczenia są:
· zaburzenia świadomości (dezorientacja czasu i miejsca),
· omamy i iluzje wzrokowe, słuchowe, czasem nawet czucia cielesnego.
Ostra halucynoza alkoholowa tzw. ostra omamica jest drugą, co do częstości występowania psychozą alkoholową. Jej początek jest zazwyczaj nagły, choremu wydaje się, że słyszy głosy, które mu grożą, czasem oskarżają a kiedy indziej dyskutują na jego temat. Zdarza się, że nakazują popełnić samobójstwo. Częste jest również występowanie halucynacji lub omamów czuciowych, np. chodzące po ciele robaki. Choroba trwa od kilku dni do miesiąca i wymaga leczenia farmakologicznego.

Osoby uzależnione są nietypowymi pacjentami. Z reguły nie chcą się leczyć i zaprzeczają obecności choroby, która ich zabija. Dość często wzbudzają również negatywne reakcje u pracowników służby zdrowia. Słowo „alkoholik” nadal jeszcze wywołuje negatywne skojarzenia i zniechęca do pomocnego kontaktu.

W zdecydowanej większości przypadków alkoholicy trafiają do placówek odwykowych pod silną presją najbliższego otoczenia, złego stanu zdrowia czy zagrożenia konsekwencjami prawno –administracyjnymi. Starają się jednak obronić przed tą presją i nawet, gdy w końcu pojawią się w poradni odwykowej to zwykle nie na długo. Typowe dla polskiej służby zdrowia rozwiązania organizacyjne ( zapisywanie się na wizyty, czas pracy poradni, pierwszy kontakt z systemem rejestracji itd.) wprowadzają poważne i dodatkowe utrudnienia w pracy z tymi pacjentami.

Problemy, z którymi boryka się osoba uzależniona dotyczą wielu różnorodnych szkód spowodowanych nadużywaniem alkoholu i wykraczających poza zakres typowych świadczeń zdrowotnych. Istniejący aktualnie system opieki zdrowotnej w Polsce obejmuje następujące rodzaje działań:
· detoksykacja,
· diagnoza, interwencje i stacjonarne leczenie psychiatryczne (np. psychozy alkoholowe, depresje),
· diagnoza i interwencje neurologiczne i internistyczne,
· terapia uzależnienia,
· pomoc psychologiczna w dalszym utrwalaniu abstynencji i rozwiązywaniu problemów osobistych,
· pomoc socjalno-bytowa dotycząca problemów mieszkaniowych, materialnych, zawodowych.
Podstawowe cele programu terapii, zaczynającego się od przerwania kontaktu z alkoholem, to:
· utrzymanie abstynencji,
· uczenie się życia w trzeźwości,
· usuwanie zaburzeń i rozwiązywanie problemów osobistych.
Członkowie rodziny alkoholika wymagają leczenia w równym stopniu jak on sam. Często sami dochodzą do tego wniosku i poszukują wówczas pomocy, którą znajdują na spotkaniach i mitingach grup AA.
Aby ustrzec się nawrotom choroby alkoholowej, trzeba unikać czynników wysokiego ryzyka, nauczyć się rozpoznawania sygnałów ostrzegawczych ujawniających się w myśleniu i zachowaniu.