Konstytucje Polski

KONSTYTUCJA 3 MAJA

Pierwsza w Europie nowoczesna ustawa zasadnicza uchwalona 1791 na Sejmie Czteroletnim; pozostawiła ustrój stanowy, osłabiając pozycję magnaterii; zmniejszyła rolę senatu, zniosła liberum veto, wolną elekcję, zakazała tworzenia konfederacji, wzmocniła władzę wykonawczą, wprowadziła odpowiedzialność rządu przed sejmem; rozszerzyła prawa mieszczan; chłopom zapowiadała „opiekę prawa i rządu”; obalona 1792 przez interwencję rosyjską i konfederację targowicką.

KONSTYTUCJA KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO

Nadana 1807 przez cesarza Napoleona I, głosiła równość wszystkich wobec prawa, znosiła poddaństwo chłopów (bez uwłaszczenia), wprowadziła administrację na wzór francuski; zapoczątkowała prawną likwidację systemu feudalnego na ziemiach polskich.

KONSTYTUCJA KRÓLESTWA POLSKIEGO

nadana 1815 przez cara Aleksandra I, ustanawiała trwały związek z Rosją (wspólny monarcha); formalnie liberalna, łamana przez cara i władze Królestwa Polskiego; 1832 zastąpiona Statutem Organicznym Królestwa Polskiego.

KONSTYTUCJA MAŁA 1919

potoczna nazwa uchwały Sejmu Ustawodawczego z 20 II 1919, ustalającej zasady i organizację działania władz (sejm, Naczelnik Państwa, rząd) do czasu uchwalenia Konstytucji 1921

KONSTYTUCJA 17 III 1921

zw. Konstytucją marcową, pierwsza konstytucja po odzyskaniu przez Polskę niepodległości; przyjęła republikańską formę państwa i ustrój parlamentarno-gabinetowy; władza ustawodawcza - sejm i senat, wykonawcza - Prezydent RP wraz z rządem, odpowiedzialnym przed parlamentem, wymiar sprawiedliwości - niezawisłe sądy, szeroki katalog praw i wolności obywatelskich; 1926 znowelizowana (tzw. nowela sierpniowa), zwiększenie uprawnień prezydenta kosztem parlamentu; 1935 zastąpiona Konstytucją 23 IV 1935.

KONSTYTUCJA 23 IV 1935

zw. Konstytucją kwietniową, przyjęła system prezydencki z tendencjami autorytarnymi; ograniczyła zakres działania sejmu i senatu, zmniejszyła ich skład liczbowy; prezydent powoływał rząd, mógł rozwiązać sejm i senat, powoływał 1/3 senatu, wydawał dekrety, miał prawo weta zawieszającego w stosunku do ustaw; wyznaczał swego następcę na czas wojny; stanowiła podstawę działania rządu RP na emigracji; 1944 władze komunistyczne ogłosiły w Manifeście PKWN jej nieważność.

KONSTYTUCJA MAŁA 1947

potoczna nazwa ustawy konstytucyjnej z 19 II 1947, formalnie opartej na Konstytucji 1921, faktycznie na Manifeście PKWN, ustawie o radach narodowych oraz komunistycznych reformach ustrojowych i społecznych, zastąpiona Konstytucją z 1952

KONSTYTUCJA LIPCOWA

Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, uchwalona 22 VII 1952, przekształcona 29 XII 1989 w Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej; opracowana w pierwotnej postaci według wzoru stalinowskiej konstytucji ZSRR z 1936, legalizowała komunistyczne ustawodawstwo i praktykę sprawowania władzy po 1944; nowelizowana 24 razy, m.in. ustawą z 10 II 1976, która stwierdzała, że Polska jest państwem socjalistycznym (w miejsce dotychczasowego określenia - państwo demokracji ludowej), a PZPR - przewodnią siłą społeczeństwa w budowie socjalizmu. Nowelizacje od 1989 stworzyły podstawy systemu demokracji parlamentarnej: 7 IV 1989 utworzenie dwuizbowego parlamentu (sejm i senat), instytucji prezydenta jako głowy państwa, wprowadzenie nieusuwalności sędziów; 29 XII 1989 przywrócenie dawnej nazwy państwa (RP w miejsce PRL) i jego godła (wizerunek orła białego w koronie), przyjęcie, że Polska jest demokratycznym państwem prawnym, w którym władza należy do narodu, wprowadzenie swobody tworzenia partii politycznych i działalności gospodarczej, usunięcie zapisu o przewodniej roli PZPR; 8 III 1990 wprowadzenie samorządu terytorialnego w gminach, a 27 IX 1990 - powszechnych wyborów prezydenta na 5-letnią kadencję; uchylona 17 X 1992 tzw. Konstytucją Małą przy jednoczesnym zachowaniu w mocy, do czasu uchwalenia nowej Konstytucji RP, niektórych jej przepisów, m.in. dotyczących podstaw ustroju politycznego i gospodarczego oraz podstawowych praw i obowiązków obywateli.

KONSTYTUCJA MAŁA 1992

potoczna nazwa ustawy konstytucyjnej z 17 X 1992, wprowadzającej zasadę trójpodziału władzy i wzmacniającej władzę wykonawczą; utrzymała w mocy (wprowadzoną 1989) 2-izbowość parlamentu; sejm i senat tworzą wspólnie Zgromadzenie Narodowe; obowiązywała do wejścia w życie nowej Konstytucji RP (X 1997).

KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Z 2 IV 1997

uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe, przyjęta przez naród w referendum 25 V 1997, weszła w życie 17 X 1997; wprowadza m.in.: obywatelską skargę konstytucyjną, możliwość zgłaszania projektów ustaw przez 100 tys. obywateli, ostateczny charakter orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, ochronę własności i prawo dziedziczenia, zakaz stosowania kar cielesnych, rozszerza katalog wolności i praw osobistych.