Osiągnięcia i słabości II Rzeczpospolitej

Powstanie II Rzeczpospolitej nie było procesem łatwym. Polska zniknęła z map świata na 123 lata, i nie wszyscy byli zadowoleni z tego odrodzenia. Szególnie “nie podobało“ to się zaborcom, tzn. Niemcom, Prusom i Rosji. Nie było również porozumienia z państwami, które były w podobnej sytuacji: Czechosłowacją, Litwą i krajami chcącymi także uzyskać niepodległość (co było niezgodne z programem inkorporacyjnym Romana Dmowskiego).

WALKA O GRANICE
Polska chciała widzieć w swym terytorium ziemie obejmujące Galicję, Śląsk Cieszyński, Królestwo Polskie, obszary Litwy z Wilnem, Wielkopolskę, Warmię, Mazury i Wołyń. Po traktacie wersalskim większość z nich została jej przyznana (Wielkopolska, Ziemia Chełmińska, Pomorze bez Gdańska). Na Mazurach i Warmi przeprowadzono plebiscyt, którego wynik nie był korzystny dla Polski, Gorny Śląsk został podzielony. Przypuszczać można,żewpływ na decyzje podejmowane na Wersalu mogły mieć powstania: Wielkopolskie oraz trzy Śląskie. Inaczej sprawa przedstawiała się w Galicji i na Śląsku Cieszyńskim, gdyż w listopadzie 1918r. podpisana została umowa przez polską Radę Narodową Księstwa Cieszyńskiego i czechosłowacką Radę Narodową Śląska w sprawie granic między Polską i Czechosłowacją. Jednak już w styczniu 1919 roku czeskie wojka, wykożystując zaangażowanie sił polskich w walkach na froncie wschodnim, próbowały zająć Śląsk. Samoobrona mieieszkańców powstrzymała jednak atak, ale powiat frysztacki i cieszyński zostały w granicach Czechosłowacji. Galicja była regionem, do którego prawa rościły sobie dwie nacje: Polacy i Ukraińcy. Utrzymanie tych terenów przy Polsce było dużym sukcesem, ze względu na znaczący odsetek, jaki na tych ziemiach stanowili Ukraińcy. Bohaterstwem wykazali się mieszkańcy Lwowa, którzy bronili miasta od 1 do 22 listopada 1918 roku, do chwili gdy przyszły im z odsieczą oddziały polskie. Młodzi uczestnicy walk (głównie harcerze) otrzymali miano Orląt Lwowskich. Ważną rolę w zdobywaniu terenów Galicji odegrał generał Józef Haller ze swoimi oddziałami. Ostatecznie sprawa granic południowo-wschodnich rozstrzygnęła się w traktacie ryskim podpisanym 18 marca 1921 roku. To jednak był nie koniec kłopotów dla Polski, gdyż na północy rozgorzał konflikt z Litwą, która uznawała Wilno za swoją stolicę, choć przeważali tam Polacy. Było ono w tym okresie jednym z najważniejszych ośrodków kultury polskiej, więc Polska absolutnie nie mogła się na to zgodzić. Postanowiono je odzyskać, mimo niesprzyjającej postawy mocarstw zachodnich. Generał Lucjan Żeligowski, dowódca Dywzji Litewsko-Białoruskiej, 9 października 1920 roku zajął Wilno. W 1922 roku zostało ono przyłączone do Rzeczypospolitej. Jednak wojna bolszewicka w dalszym ciągu trwała. Nie udało się stworzyć państw ukraińskiego i białoruskiego, które byłyby zabezpieczeniem dla Rzeczpospolitej przed ZSRR. Sukcesem jednak było przetrwanie Polski najechanej przez komunistyczną Rosję. Pomimo podejścia Armii Czerwonej pod Warszawę i braku poparcia ze strony zachodnich mocarstw, udało się pokonać najeźdźcę. Traktat ryski na zakończenie wojny z bolszewikami zagwarantował Polsce prawa do wschodnich terenów.


IERWSZE WŁADZE II RZECZPOSPOLITEJ
Klęski ponoszone na froncie przez armię niemiecką i coraz widoczniejszy upadek Austro-Węgier, a także orędzie Rady Regencyjnej spowodowały u Polaków wzrost aktywności niepodległościowych wraz z nadziejami na odrodzenie się państwa polskiego. Podzielili się oni na dwa obozy. Jeden dążył do odbudowy państwa funkcjonującego w demokratyczny sposób. Skrajna lewica parła natomiast do rewolucji i dyktatury proletariatu, uznając hasło niepodległej Polski za “szkodliwe”. 7 listopada 1918 roku Polska Partia Socjalistyczna i PSL “Wyzwolenie” utworzyły Tymczasowy Rząd Polski z siedzibą w Lublinie. Na jego czele stanął Ignacy Daszyński. 10 listopada do Warszawy wrócił z niemieckiego więzienia Józef Piłsudski, a już 11 Rada Regencyjna przekazała mu naczelne zwierzchictwo, 3 dni później mianowano go Naczelnikiem Państwa, któremu podporządkowały się wszystkie wcześniejsze władze. Sukcesem był rozwój demokracji w Polsce. 17 marca 1921 roku Sejm Ustawodawczy uchwalił konstytucję marcową, gwarantującą każdemu obywatelowi równe prawa. Określała ona zasady podziału administracyjnego, mówiła o obowiązkach i prawach obywateli, jednocześnie ograniczając rolę prezydenta oraz wprowadzając system rządów parlamentarnych. Pierwszym prezydentem został reprezentant lewicy prof. Gabriel Narutowicz, który jednak przez liczne konflikty między partiami, oraz kampanię propagandową prawicy, został zamordowany 16 grudnia 1922 roku przez fanatycznego zwolennika prawicy, po zaledwie tygodniu rządów.


INTEGRACJA PAŃSTWA, SYSTEM PRAWNY I ADMINISTRACYJNY ORAZ DZIAŁALNOŚĆ KULTURALNA I OŚWIATOWA
Integracja ziem polskich po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku nie była sprawą łatwą. Przed nowym państwem stanął problem ujednolicenia wszystkich sfer życia, na terenie całego państwa. Trzeba było stworzyć wspólny system prawny, administracyjny, monetarny, ujednolicić i rozbudować połączenia komunikacyjne, utworzyć polskie szkolnictwo, odbudować zniszczony wojną kraj oraz jego gospodarkę. Państwo nie miało jednolitego systemu prawnego i administracyjnego. W Królestwie Polskim obowiązywał kodeks cywylny Napoleona, na reszcie ziem zaboru rosyjskiego kodeks rosyjski, a w pozostałych zaborach system był identyczny, jak w krajach zaborców (austriacki i pruski). Inny był system administracji, inne role samorządów, inna ordynacja wyborcza, różniły się kompetencje urzędników państwowych. Rzeczpospolita wspaniale poradziła sobie ze stworzeniem nowego systemu. Następne bardzo dobre posunięcia dotyczyły szkolnictwa. Władze rozumiały, jak ważne jest posiadanie wykształconego społeczeństwa. System szkolny był różny w trzech zaborach, lecz wszystkie miały wspólne zadanie – wykrzewienie wszelkiej polskości. Nie istniało więc coś takiego jak “polska szkoła”, tworzono ja od podstaw. Sytuacja szkolnictwa podstawowego i średniego była tragiczna. Jedynie w zaborze pruskim przestrzegany był obowiązek szkolny, w Galicji już tylko w 50%, na obszarze Królestwa Polskiego tylko 16%. Już w 1919 roku wprowadzono obowiązek szkolny dla dzieci od 7 do 14 lat, a reforma, którą uchwalono w 1930 roku wprowadzała obowiązek do 18 roku życia. Te działania doprowadziły do tego, że w roku 1939 już 90% dzieci chodziło do szkoły. Również sztuka, literatura, teatr i muzyka wspaniale się rozwijały. W poezji pojawił się J. Tuwim, J.Iwaszkiewicz, L.Staff, B.Leśmian. W literaturze Witkacy, J.Parandowski, B.Schulz. Głównymi ośrodkami teatralnymi była Warszawa, Wilno i Lwów. Muzyka prezentowała światowy poziom, głównymi przedstawicielami byli K.Szymanowski i F.Nowowiejski.

GOSPODARKA
II Rzeczpospolita osiągnęła bardzo wiele w zakresie gospodarki. Po pierwsze odbudowano kraj po zniszczeniach spowodowanych I wojnę światową, oraz gospodarkę rabunkową prowadzoną przez zaborców (nie ucierpiał tylko zabór pruski). 13 z 16 województw doznało ogromnych strat i zniszczeń. Zrujnowano prawie doszczętnie koleje na ziemiach polskich, co utrudniało transport. Udźwignięcie się z tak ogromnych zniszczeń było ogromnym sukcesem II RP. Proces ten odbywał się z dużymi trudnościami. Już w 1917 roku wprowadzono wspólną walutę (markę polską), zaczęła się inflacja, a od 1923 roku nawet hiperinflacja, spowodowana ogromnymi wydatkami i brakiem przychodów do budżetu. Tu wyrazy uznania należą się rządowi Władysława Grabskiego, który przeprowadził reformę skarbowo-walutową. Ta akcja zachamowanie inflacji była na tyle spektakularna, że nawet nie miała odpowiedników w Europie, gdyż nie wzrosło bezrobocie.Kolejnym sukcesem była budowa Gdyni, która w ciągu kilku lat z małej rybackiej wioski przerodziła się w wielkie miasto z nowoczesnym portem. Była ona jedyną możliwą drogą dostępu do morza. Wybudowano również “magistralę węglową” łączącą Gdynię ze Śląskiem, co pozwoliło Polsce na rozwinięcie swojego eksportu. Następnym dobrym posunięciem było Centralnego Okręgu Przemysłowego (jego plany zostały utworzone przez Eugeniusza Kwiatkowskiego, wicepremiera i ministra skarbu od 1935 roku), krórego centrom, ze wzgłędów stratericznych, zlokalizowanow widłach Wisły i Sanu. Był on oddalony od granic z Niemcami i Rosją, orz zasobny w siłę roboczą, co pozwalało na swobodny rozwój regionu. Nie ma jednak rzeczy doskonałych. Błędem II RP była nie dokończona od razu reforma rolna, która na dodatek objęła dość małe tereny. Uchwalona została w 1929 roku, jednak wprowadzono ją z 5-letnią zwłoką, co jest dość długim okresem biorąć pod uwagę, że II Rzeczpospolita istniała tylko 21 lat.


POLITYKA ZAGRANICZNA
Polityka zagraniczna Polski była wówcas bardzo trudna, musiała brać pod uwagę niekorzystne połorzenie RP , między dwoma wrogimi i agresywnymi państwami: Rosją i Niemcami. Za to stosunki z Francją układały się pomyślnie i został zawarty w 1921 roku układ polityczny i wojskowy oraz podpisano umowę wojskową z Rumunią. Niestety stosunki polsko-czechosłowackie były napięte z powodu sporów o ziemię. Wrogo była również nastawiona Litwa. W 1922 podpisano traktat o życzliwej neutralności z Łotwą, Estonią i Finlandią. Na sytuację międzynarodową Polski na pewno negatywnie wpłynęły układy z Rapallo i Locarno, które stwarzały dla niej bezpośrednie niebezpieczeństwo. Mimo polityki równowagi, czyli zawarcia z ZSRR paktu o nieagresji i podpisania w 1934 roku z Niemcami układu o niestosowaniu przemocy, to zagrożenie zmniejszyło się tylko pozornie. Francja rozluźniła z Rzeczpospolitą stosunki, a nawiązała z Niemcami.

PRZEWRÓT MAJOWY I RZĄDY SANACJI
Należy przypomnieć, że II Rzeczpospolita to również liczne konflikty i brak chęci do kompromisów. To właśnie ta niezdrowa sytuacja w Polsce doprowadziła do przewrotu majowego w 1926 roku, kiedy to oddziały wierne Józefowi Piłsudskiemu wkroczyły do stolicy. Po tym wydarzeniu na czele państwa stanął marszałek Sejmu Maciej Rataj, a Piłsudski nie objął formalnie władzy dyktatorskiej. Od tego momentu w Polsce sprawowane były rządy autorytarne. W 1926 roku Zgromadzenie Narodowe wybrało na prezydenta marszałka, jednak nie objął on stanowiska, lecz przekazał je profesorowi Ignacemu Mościckiemu. W tym samym roku sejm przyjął nowelizację konstytucji (“nowelę sierpniową”), która dawała prezydentowi większe uprawnienia. Realizacja planów sanacji prowadziła do umocnienia ich władzy. Utworzyli Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem. Partie opozycji postanowiły bronić demokracji jednocząc się i tworząc Centrolew. Cała ta sytuacja doprowadziła do kryzysu i rozwiązania sejmu. Nowe wybory przebiegały w atmosferze zastraszenia i dały zwycięstwo BBWR. Centrolew został pozbawiony przywódców, którzy zostali zmuszeni do emigracji lub skazani na więzienie. 23 kwietnia 1935 roku prezydent podpisał Konstytucję Kwietniową, która potwierdziła przejście Polski do rządów autorytarnych.


Biorąc pod uwagę wszystkie osiągnięcia i słabości II RP, uważam iż bardzo prawdopodobne jest, że gdyby nie II wojna światowa i późniejszy okres komunizmu, Polska zaszłaby bardzo daleko w swoim rozwoju, osiągając poziom znacznie wyższy od dzisiejszego. Tym bardziej należy się chlubić II Rzecząpospolitą, widząc w tym okresie przewagę dobrych zjawisk nad złymi.