Przyczyny wybuchu I wojny światowej

Bezpośrednią przyczyną wybuchu I wojny światowej stało się zamordowanie 28 czerwca 1914 roku w Sarajewie austriackiego następcy tronu, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. Zginął on z rąk serbskich terrorystów, inspirowanych przez serbski wywiad.

Rząd wiedeński postanowił wykorzystać to wydarzenie, by wyeliminować Serbię jako czynnik odgrywający ważną rolę na Bałkanach. Po przeprowadzeniu dochodzeń Austro-Węgry, mające poparcie Niemiec, wysłały w końcu lipca ultimatum do Belgradu, w którym zażądały od Serbii przyjęcia w ciągu 48 godzin ciężkich warunków naruszających w istocie jej niezależność.

Poparcie Rosji skłoniło rząd serbski do odrzucenia ultimatum, wobec czego Austro-Węgry wypowiedziały Serbii wojnę. Mocarstwa zachodnie, a szczególnie Anglia, sądziły, że konflikt uda się ograniczyć, jednak Rosja ogłosiła powszechną mobilizację, na co Niemcy odpowiedziały wypowiedzeniem 1 sierpnia wojny zarówno Rosji, jak i sprzymierzonej z nią Francji. Jednocześnie Niemcy uderzyły na neutralną Belgię, aby przez jej terytorium okrążyć armię francuską. W tej sytuacji Anglia wypowiedziała wojnę Niemcom (4 sierpnia) a w dwa dni później Austro-Węgry Rosji.

W ciągu kilku dni Europa objęta została pożarem wojny. Generalną przyczynę wojny stanowiło jednak zniszczenie równowagi europejskiej ustanowionej na kongresie wiedeńskim w 1815 roku, a opierającej się na wzajemnym równoważeniu sił 5 mocarstw: Rosji, Austrii, Prus, Francji i Wielkiej Brytanii. Równowaga ta załamała się w wyniku zjednoczenia Niemiec i ich dążeń do hegemonii.

W połowie XIX wieku trzy wielkie mocarstwa europejskie: Rosję, Prusy i Austrię łączył trwały sojusz, którego podstawą była min. Kwestia polska. Pierwszym objawem rozluźnienia się sojuszu był sprzeciw Rosji wobec agresywnych planów Bismarcka wymierzonych przeciw Francji. W odpowiedzi na to Niemcy i Austro-Węgry zawarły w 1879 roku układ o charakterze antyrosyjskim. W 1882 roku dołączyły do nich Włochy, które weszły w konflikt polityczny z Francją o Korsykę i Tunis. Związek tych trzech państw nazwany został - trójprzymierzem. Zaniepokojone nim Anglia i Francja, mimo dzielących je różnic zawarły w kwietniu 1904 roku sojusz zwany serdecznym porozumieniem. Trzy lata później, w 1907 roku z inicjatywy Francji zostało ono wzbogacone podpisaniem układu angielsko-rosyjskiego. Zakończyło to proces formowania drugiego bloku militarnego - Trójporozumienia.

Nasilające się od końca XIX wieku sprzeczności interesów wielkich mocarstw (ekonomiczne, polityczne i terytorialne)wyrażały się w: dążeniach ekspansywnych Niemiec w Europie, na Bliskim i Dalekim we Wschodzie oraz w Afryce, próbie zdobycia przez Niemcy czołowej pozycji polityczno-militarnej, działaniach Austro-Węgier w celu opanowania Bałkanów i umocnienia pozycji w krajach słowiańskich (1908 r. - zajęcie Bośni i Hercegowiny) obronie stanu posiadania przez Francję; walka o zwrot Alzacji i Lotaryngii, ekspansywnych działaniach Rosji na Bałkanach oraz w rejonie Bosforu i Dardaneli, działaniach Wielkiej Brytanii dla umocnienia swej hegemonii na morzach, wpływów w Turcji, na Bliskim Wschodzie, w Afryce i Azji w dążeniach Włoch do uzyskania zdobyczy terytorialnych w Afryce i na pograniczu Austro-Węgier i Niemiec.

W kategoriach generalnych jedną z ważniejszych przyczyn wojny był intensywny rozwój uczuć narodowych.