Irlandia

Najważniejsze informacje:
Stolica: Dublin
Ludność: 3 868 000 (czerwiec 2002)
Powierzchnia całkowita: 70 280 km2
Powierzchnia lądowa: 68 890 km2
Powierzchnia wodna: 1390 km2
Całkowita granica lądowa: 360 km
Długość wybrzeża: 1 448 km
Najwyższy punkt: Carrauntoohill 1,041 m n.p.m.
Najniższy punkt: Ocean Atlantycki 0 m
Język: irlandzki, angielski
Położenie: Europa Zachodnia, pięć szóstych wyspy Irlandii, nad Atlantykiem, na zachód od Wielkiej Brytanii

Warunki naturalne

Położona w centrum wyspy Nizina Środkowoirlandzka zajmuje prawie połowę powierzchni Irlandii. Podłoże niziny tworzą wapienie karbońskie, na których zalega dochodząca do 60 m pokrywa utworów polodowcowych. Obszar niziny obfituje w bagna i jeziora, charakterystycznym elementem północy i zachodu kraju są rozległe torfowiska. Na północ i południe od Niziny Środkowoirlandzkiej rozpościerają się niezbyt wysokie stare góry i wyżyny. Regiony te uległy wypiętrzeniu w czasie fałdowań kaledońskich i hercyńskich. Zachodzące w kolejnych epokach geologicznych procesy denudacyjne doprowadziły do zrównania pasm górskich, które obecnie przypominają płaskowyże.

Ponad powierzchnię zrównania wznoszą się szczyty zbudowane ze skał bardziej odpornych na niszczenie. W północno-zachodniej Irlandii wznoszą się góry Donegalu, z najwyższym szczytem An Earagal (Errigal) 752 m n.p.m. Na południu kraju znajdują się pasma górskie Ciarraighe (Kerry), z najwyższym szczytem Irlandii Carn Tuathail (Carrantuohill) (1041 m n.p.m.). Na wschodnim wybrzeżu kraju położone są góry Ui Oroin (Wicklow), będące przedłużeniem Gór Kambryjskich.

Linia brzegowa Irlandii jest bardzo dobrze rozwinięta. Głęboko w głąb lądu wcinają się liczne zatoki m.in. Dhn na nGall (Donegal), Modh (Clew), Gaillimhe (Galway), Inbhear Sionna (Shannon), Daingin (Dingle). Na długich odcinkach występują wybrzeża typu riasowego o skalistych, stromych ścianach. Średnia temperatura stycznia notowana w stolicy kraju (Baile tha Cliath) wynosi 5C, lipca zaś 15C. Średnia roczna suma opadów 760 mm. W zachodniej części kraju przeciętnie 200-250 dni w roku występują opady.

Historia

W 1171 król Henryk II włączył zamieszkaną przez potomków celtyckich Gaelów Irlandię w skład Anglii. Ponadto zlikwidował on irlandzki system plemienny i nadał szlachcie angielskiej majątki ziemskie w Irlandii. W następnych latach kolejni władcy angielscy zmuszeni byli tłumić bunty Irlandczyków, pomimo usilnych starań nie udało się przenieść angielskiej reformy kościelnej do Irlandii. Irlandczycy pozostali katolikami, w odróżnieniu od osiedlających się na ich ziemiach Anglików. W XVI w. król Henryk VIII zapoczątkował systematyczną akcję osiedlania protestantów angielskich w północnej dzielnicy Irlandii - Ulsterze. W 1801 utworzono Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii. Początkowo irlandzkim katolikom nie dano prawa zasiadania w londyńskim parlamencie, stało się to dopiero w 1829.

Ok. 1870 rozwinął się w Irlandii ruch niepodległościowy nazywany home rule. Początkowo ruchowi przywodził I. Butt, następnie Ch.S. Parnell. Zwolennicy home rule żądali zniesienia unii z Wielką Brytanią i nadania Irlandii autonomii i niezależności wewnętrznej. Zwolennicy ruchu, uznając tylko parlamentarną formę walki, poparli w 1886 liberalny rząd angielski W.E. Gladstone'a, w zamian za wniesienie do parlamentu projektu autonomii Irlandii. Rządowe projekty autonomii przedstawione parlamentowi dwukrotnie odrzucono (1886 i 1893), co zmniejszyło popularność home rule wśród Irlandczyków.

Z końcem XIX w. pojawił się nowy ruch niepodległościowy, dążący do pełnej suwerenności Irlandii, kierowany przez organizację Sinn Fein. W wyborach w 1918 Sinn Fein odniosła zdecydowane zwycięstwo, w roku następnym Irlandia proklamowała niepodległość, jednak nie uznaną przez Wielką Brytanię. W 1921 protestancka większość zamieszkująca Ulster ogłosiła niezależność od Irlandii. Dekretem L. George'a nadano Ulsterowi odrębny od irlandzkiego parlament.

W grudniu 1921 Wielka Brytania uznała niepodległość Irlandii, zatrzymując jednak przy Zjednoczonym Królestwie Ulster (dzisiejsza Irlandia Północna). W 1922 wskutek rozłamu w Sinn Fein doszło do wojny domowej zakończonej w 1923. Od początku niepodległego bytu państwowego głównym problemem podnoszonym przez wszystkie irlandzkie partie polityczne jest sprawa zjednoczenia wyspy. W konsekwencji obrania polityki neutralności w stosunkach międzynarodowych, Irlandia odmówiła w 1949 wstąpienia do NATO. Irlandia jest członkiem EWG od 1973. W 1969 wybuchły w Irlandii Północnej krwawe starcia między protestantami i katolikami, od tego czasu wielkim problemem wewnętrznym Wielkiej Brytanii stał się terroryzm i działalność Irlandzkiej Armii Republikańskiej (IRA). Główne bazy IRA znajdują się na terenie Irlandii. Od podpisania przez rząd irlandzki Ugody z Hillsborough (1985), Irlandia uzyskała głos doradczy w sprawach Ulsteru, zobowiązując się jednocześnie do ścigania członków IRA. 10 IV 1998 w Belfaście (Ulster), zawarto przy "okrągłym stole" ugodę między przedstawicielami ośmiu partii, zaangażowanych w trwający od wieków konflikt między katolikami i protestantami. W okresie ostatnich 28 lat pociągnął za sobą 3228 zabitych i 67 tysięcy rannych. Kompromis przewiduje, że katolicy (43%) i protestanci (54%) zasiądą we wspólnym parlamencie oraz zostanie utworzona rada Północ-Południe, dzięki której Republika Irlandii zyska wpływ na rozwój sytuacji w Ulsterze, który nadal pozostaje w związku z Wielką Brytanią. Od 11 XI 1997 funkcję prezydenta Irlandii pełni Mary Mcaleese



Gospodarka

Rozwój gospodarki irlandzkiej przebiega dwutorowo - państwo irlandzkie z jednej strony bowiem zachęca do rozwoju prywatnej inicjatywy, z drugiej zaś - pozostawia w swoich rękach podstawowe usługi oraz gałęzie gospodarki, mające kluczowe znaczenie dla kraju. Mimo to Irlandia jest jednym z najszybciej rozwijających się gospodarczo państw unijnych. W latach 1987-1997 wzrost gospodarczy sięgał 6% w stosunku rocznym. Ten najszybszy w Unii Europejskiej rozwój gospodarczy pozwala krajowi stopniowo zmniejszać dystans do najbardziej rozwiniętych krajów przemysłowych.

Szybki rozwój Irlandia zawdzięcza pomocy Unii, długoletnim zwolnieniom podatkowym, a także stosunkowo taniej sile roboczej. Przyniosło to korzyści przede wszystkim ośrodkom regionalnym, gdzie przemysł oparty jest głównie na przetwórstwie płodów rolnych. Rozwinął się przemysł zbożowo-młynarski, mleczarski, browarnictwo oraz produkcja wysoko procentowych alkoholi - whisky. Olbrzymią większość w rolnictwie stanowią małe gospodarstwa rolne. Powierzchnia przeznaczona pod uprawy rolnicze jest niewielka, za to wysoce produktywna. W rolnictwie pracuje wciąż 1/8 zawodowo czynnej ludności Irlandii. Głównymi roślinami uprawnymi są zboża, buraki cukrowe i ziemniaki. Olbrzymie obszary łąk i sprzyjający klimat pozwalają na całoroczny wypas zwierząt.

Zasoby surowców naturalnych w Irlandii są niewielkie. Wydobywa się przede wszystkim gips, rudy cynku (164 tyś. t. rocznie) i ołowiu (45 tyś. t. rocznie). Duże znaczenie ma także przemysł metalowy, poligraficzny i włókienniczy. Irlandia ma gęstą sieć dróg, które poprowadzono nawet na obszarach rolniczych. Sieć dróg obejmuje 92 327 km, z czego niestety tylko 32 km mają standard autostrady. Sieć kolejowa ma długość 1944 km.

Najważniejszymi portami handlowymi są Dublin i Cork. Największym portem morskim jest Dublin, zaś przewozy transatlantyckie obejmują przede wszystkim Cork. Przystanie promowe w Dublinie, Dun Laoghaire oraz Rosslare zapewniają połączenia z głównymi portami Wielkiej Brytanii. Zbudowana w XVIII i XIX wieku, a następnie modernizowana sieć kanałów służy przede wszystkim do przewozu towarów, lecz ma także znaczenie turystyczne. Międzynarodowe porty lotnicze w Dublinie, Cork, Knock oraz Shannon są znane także jako strefy wolnocłowe. Irlandia ma 40 lotnisk krajowych i międzynarodowych. Połączenia transatlantyckie obsługiwane są przez Shannon Knock, zaś europejskie przez Kerry, Cork, Dublin, Galway i Sigo. W połowie 1990 roku wszystkie lotniska obsługiwały około 10,5 min pasażerów. Irlandzka gospodarka jest ściśle uzależniona od handlu. Partnerami handlowymi Irlandii są przede wszystkim: Wielka Brytania, Niemcy, Francja i Stany Zjednoczone.


Ulica w Dublinie
Ludność

Irlandię zamieszkuje 3647 tyś. osób, średnio na km2 przypadają 53 osoby, z czego 58% to ludność miejska. Głównymi miastami Irlandami są: Dublin, Cork, Limerick oraz Galway, najwięcej zamieszkuje te tereny. Przyrost naturalny, mimo że jest niewielki (6%), należy do jednych z wyższych w Europie. Duży udział w ogólnej liczbie ludności zajmują dzieci poniżej 14 lat - 21%, osoby w wieku 15-64 lat - 67%, a 65 i więcej lat - 12%. Prze- ciętna długość życia wynosi 75,1 roku (dla mężczyzn 72,3 roku, dla kobiet 77,9 roku). Od czasów II wojny światowej występuje liczbowa przewaga kobiet nad mężczyznami. Przewaga ta w ostatnich latach wykazuje tendencję rosnącą. Struktura ludności zawodowo czynnej przedstawia się następująco: rolnictwo i leśnictwo zatrudnia 10% ogółu zatrudnionych, przemysł - 37%, usługi - 53%. Irlandia jest krajem jednolitym narodowościowo (Irlandczycy stanowią 99% populacji), ale dwujęzycznym. Jeszcze do końca XVI wieku na całej wyspie mówiono po irlandzku. Obecnie liczbę osób znających irlandzki (gaelicki) ocenia się na około 1,43 min (tj. 39%).

Turystyka

Miejsca, które warto zobaczyć:

Jeden z najbardziej znanych zabytków Irlandii - ruiny zamku i opactwa na białej skale w Cashel.

Piękny zamek Dunrobin, swego czasu należcy do rodu Sutherland, który kilkadziesit lat temu zrzekł się go na rzecz państwa.


Jeden z najbardziej znanych zabytków Irlandii - krzyż Muiredacha w Monasterboice. Na jego powierzchni wyryte są ilustracje przedstawiające różne sceny ze Starego i Nowego Testamentu. W ten sposób we wczesnym średniowieczu rozpowszechniano chrześcijańską religię wśród niepiśmiennej na ogół ludności wyspy.

Wieża klasztorna w Clonmacnoise. Dziś ma około 20 metrów wysokości, pierwotnie była prawdopodobnie o kilka metrów wyższa. Aby się do niej dostać należało wejść na wysoką drabinę - drzwi znajdują się na wysokości pięciu metrów nad ziemią.