Samuraje

Samuraje byli japońskimi odpowiednikami średniowiecznych rycerzy europejskich. Dziś Japonia jest krajem bogatym, potężnym i niezwykle uprzemysłowionym, ale w czasach samurajów stanowiła zaledwie grupkę wysp u odległych wybrzeży Chin. Jej mieszkańcy żyli z rolnictwa i rybołówstwa. Wielki wpływ na Japonię wywierały Chiny, których cywilizacja w okresie od VII do XIV wieku należała do najbardziej rozwiniętych na świecie. Władzę w Chinach sprawowali cesarze, w imieniu których krajem rządzili cesarscy namiestnicy. Pierwszy cesarz pojawił się w Japonii około roku 400 n.e. Wkrótce w całym kraju wykształcił się system, na czele którego stał cesarz oraz jego główny namiestnik zwany szogunem. Następni w hierarchii byli wielcy posiadacze ziemscy, czyli daimyo. Poniżej daimyo - samuraje, którzy walczyli w ich imieniu, dalej farmerzy, a jeszcze niżej - rzemieślnicy. Najniższą warstwę stanowili kupcy oraz chłopi. Każda klasa podporządkowana była klasie wyższej. System ten, zwany feudalizmem, istniał także w Europie. W XII wieku cesarze stracili swe panowanie nad całą Japonią i rozpoczął się okres wojen klanów wspomaganych przez armie samurajów.

Kim byli samuraje?

Samuraje byli wojownikami w okresie od XII wieku aż do początków współczesnej Japonii, tzn. połowy wieku XIX. Podobnie jak średniowieczni rycerze europejscy, honor cenili sobie ponad wszystko. Swój kodeks honorowy nazywali bushido, co oznacza "droga wojownika". Samuraje uważali, że są winni swym panom bezwzględne posłuszeństwo - stawiali je wyżej niż przyjaźń, a nawet więzy rodzinne. Samuraj musiał być zawsze czujny; w każdej chwili mógł ruszyć do walki na rozkaz swego pana, za którego gotów był oddać życie. Rzucał się w najgorętszy wir walki, pragnąc w ten sposób zdobyć sławę. Nie wycofywał się, dopóki nie dostał takiego polecenia i nigdy nie mógł dopuścić do tego, by wzięto go niewoli. Od prawdziwego samuraja wymagano doskonałości w sprawach honoru, zarówno na polu walki, jak i w życiu codziennym. Samuraj musiał umieć pisać, rozumieć poezję i znać tradycyjne tańce. Wszystkich samurajów uczono łucznictwa oraz walki na miecze. Byli oni doskonałymi jeźdźcami i bardzo dbali o swe konie. Posiadali też umiejętność prowadzenia walki wręcz. Kiedy samuraj czuł, że zachował się niegodnie, popełniał samobójstwo, rozcinając sobie brzuch w rytuale zwanym seppuku, który często bywa niepoprawnie nazywany harakiri. Po przebiciu sobie brzucha przez samuraja, jego przyjaciel (lub rodzaj sekundanta zwanego kaishaku) błyskawicznym ruchem specjalnie zaostrzonego miecza (najczęściej była to katana) ścinał mu głowę. Samuraj popełniał też samobójstwo, gdy istniała obawa, że dostanie się do niewoli lub gdy polecenie wydane mu przez pana kłóciło się z jego sumieniem. Miecze do popełniania seppuku były przepięknie zdobione: rękojeść często pokrywano rybią łuską, zaś pochwę zdobił lakier, szlachetne kamienie i cenne kruszce. Rzemieślnicy wyrabiający te miecze cieszyli się wielkim uznaniem.

Broń i rynsztunek

Miecze samurajskie należały do najlepszych na świecie. Samuraj miał przy sobie zazwyczaj dwa miecze: długi, wygięty, nazywany katana i przekładany za pasem oraz krótki, zwany wakizashi, noszony przy pasie. Poza nimi samuraj nosił często długi kij zakończony wygiętym ostrzem, zwany naginata (odpowiednik europejskiej halabardy). Samuraj miał na sobie specjalną zbroję wykonywaną przez rzemieślników, którzy wyrabiali także miecze i cieszyli się wielkim szacunkiem otoczenia. Jakość ich pracy była bardzo wysoka, a przedmioty, które wykonywali - niezwykle bogato zdobione. Wyważanie mieczy podobnie jak wiele innych czynności (ceremonia parzenie herbaty), doprowadzone zostało w Japonii do rangi sztuki. Podczas kucia miecza, wiele czynności było zrytualizowanych, połączonych z medytacją, oczyszczeniem zarówno duchowym jak i fizycznym.

Religia samurajów

Najstarszą religią japońską jest Sintoizm. Jego wyznawcy wierzą, że wszystkie rzeczy naturalne mają w sobie boga. Wierzą w także, że pierwszy cesarz Japonii był potomkiem bogini Słońca, dlatego też uważają go za boga. Wyznawcy Sintoizmu zbudowali wiele świątyń, ponieważ sądzili, że duchy zmarłych wykorzystują je jako miejsca zgromadzeń. W określonych porach roku ludzie zapalają latarnie aby oświetlić drogę duchom powracającym do swych domów w górach. Buddyzm przywędrował do Japonii z Chin. Samuraje byli wyznawcami buddyzmu określanego jako zen. Słowo to oznacza medytację, czyli skupianie myśli na pojedynczym przedmiocie lub idei. Wyznawcy tej religii wierzą, że poprzez medytację i samokontrolę potrafią dotrzeć do prawdy i wiedzy. Samuraje uważali, że zen pozwala im podejmować działanie bez wahania, zwłaszcza w walce, oraz rozwijać spokój wewnętrzny.

Największą czcią otoczona jest w Japonii świątynia Ise, przebudowywana co 20 lat (ostatnio w 1973 roku). Znajdują się w niej dwa wielkie skarby: klejnot i lusterko. Japończycy wierzą, że bogini Słońca przekazała te przedmioty pierwszemu japońskiemu cesarzowi, Jimmu. Projekt świątyni oparty jest na wzorze starożytnego kamienia młyńskiego.

Sztuka

Samuraje byli nie tylko zręcznymi wojownikami. Oczekiwano od nich także rozumienia i umiłowania wielu form sztuki. Znajdowali przyjemność w pisaniu i recytowaniu poezji. W połowie XVII wieku poeta Matsuo Basho stworzył haiku, trzywersowy wiersz ku czci przyrody. Samuraje często pisali wiersze haiku i odczytywali je w gronie przyjaciół. Samuraje uczyli się także tradycyjnych tańców ludowych. Sam groźny generał Oda Nobunaga tańczył z wdziękiem (trzymając w ręku wachlarz) przed swymi oddziałami, zanim wyruszył na ich czele do walki. Samuraje bardzo lubili teatr. W XII wieku udawali się oni na przedstawienia popularnych sztuk zwanych kabuki. Pod koniec ery samurajów, za bardziej odpowiedni uznawano klasyczny japoński teatr Noh. W przypadku obu teatrów role kobiece grane były przez młodych chłopców. Popularne powiedzenie samurajów brzmiało: "Uprawiaj sztukę pokoju lewą ręką, zaś sztukę wojny prawą".

Samuraje posiadali sashimono, czyli osobistą flagę, którą nosili na plecach w specjalnej torebce. Była to forma dowodu tożsamości, zaś na torebce często umieszczano fragment wiersza. W przypadku jednego klanu sashimono całej armii stanowiło dłuższy poemat, który recytowano, kiedy wszyscy gromadzili się razem. Brzmiał on tak: "Kolory są cudowne, lecz blakną. Żaden nie trwa wiecznie na tym świecie. Wyrusz jeszcze dziś, by pokonać wysokie szczyty iluzji życia, a wówczas nie będzie już snów ani upojeń."

Kobiety samuraje

Kobiety samuraje stosowały ten sam kodeks honorowy, co mężczyźni. Oczekiwano od nich takiego samego posłuszeństwa w stosunku do ojca i męża, jakie samuraj okazywał swemu panu. Kobiety zmuszano często do uzgodnionych bez ich wiedzy małżeństw, aby wzmocnić rodziny, z których pochodziły. Ważną rzeczą dla samuraja było posiadanie syna, który dziedziczył jego majątek. Jeśli żona nie mogła urodzić samurajowi syna, żenił się on często powtórnie. Niektóre kobiety-samuraje pobierały lekcje walki, aby bronić swych domów przed atakiem wroga. W przypadku poniesienia porażki w walce, także i one popełniały seppuku. Jedna ze sztuk kabuki opowiada o dwóch siostrach, Miyagino i Shinobu, których ojciec został zamordowany przez samuraja imieniem Shiga. Córki przysięgły pomścić śmierć ojca. W tajemnicy przed wszystkimi ćwiczyły sztukę walki, a potem udały się do miejscowego daimyo, aby uzyskać zgodę na wyzwanie Shigi na pojedynek. Shiga zginął w walce, a honor rodziny sióstr został przywrócony. Opowieść o Miyagino i Shinobu wystawiana jest na scenach japońskich do dziś. Ukazuje ona odwagę kobiet-samurajów.

W okresie Edo dla synów samurajów utworzono szkoły. Uczono w nich głównie kaligrafii oraz chińskiej literatury, a także kodeksu samurajów. Dziewczęta natomiast pozostawały w domu, ucząc się od swych matek ikebany - sztuki układania kwiatów oraz ceremonii parzenia herbaty. W wieku 13 lat chłopcom golono przód głowy, co stanowiło znak uznania ich za mężczyzn. Dziewczęta czesały się z przedziałkiem na środku głowy, zaś włosy opadały im luźno na ramiona. Kiedy dorosły, ich włosy sięgały już ziemi. Chłopcy lubili urządzać walki między schwytanymi przez siebie ważkami. Ich siostry natomiast łapały świetliki do słoików, które służyły potem jako latarnie.

Kamikaze

W roku 1274 Japonia stanęła w obliczu inwazji Mongołów z Chin pod wodzą Kubilai Chana, który podbił już wcześniej większość Europy Wschodniej oraz Azji. Mongołowie przygotowali wielką flotę i, jako lepiej zorganizowani, początkowo zdawali się zwyciężać. Jednak z nadejściem nocy rozszalał się sztorm, który odegnał oddziały Mongołów od wybrzeży Japonii z powrotem na pełne morze. Ponad 13000 żołnierzy utonęło, a reszta wycofała się do Chin. W roku 1281 Mongołowie ponownie przygotowali inwazję na Japonię, dysponując jeszcze większą armią. Tym razem jednak samuraje byli lepiej przygotowani i posiadali własną flotę. Stoczyli z Mongołami bitwę w Zatoce Hakata. Po dwóch miesiącach walk znów przyszedł im z pomocą tajfun, który zadał Mongołom jeszcze większe straty niż poprzednio. W wyniku tych wydarzeń Japończycy uwierzyli, że silne wiatry, które dwukrotnie uratowały ich od inwazji Mongołów, zostały zesłane przez bogów. Nazwali je więc kamikaze, co znaczy "boski wiatr".

W czasie II wojny światowej wielu młodych japońskich pilotów wychowywano w wierze, że są "boskimi wiatrami". Ginęli oni, celowo roztrzaskując swe samoloty na amerykańskich okrętach wojennych. Podobnie jak samuraje, piloci kamikaze bielili czasami swe twarze; często nosili też czerwone opaski i białe mundury jako znak rytualnego oczyszczenia. Ich samoloty wyładowane były po brzegi materiałami wybuchowymi. Kiedy wsiadali na pokład, wypowiadali słowa: "Do zobaczenia w Yasukini", co oznaczało, że ich duchy spotkają się ponownie w słynnej świątyni Sinto. Ich poświęcenie okazało się jedynie gestem bez znaczenia.

Walki samurajów

Przed rozpoczęciem walki obie strony wysyłały posłańców, aby uzgodnić czas i miejsce stoczenia bitwy. Po osiągnięciu porozumienia obie armie stawały naprzeciw siebie. Naprzód wysuwał się jeden z samurajów i wykrzykiwał głośno powód, dla którego jego armia stawała do walki. Sygnałem do rozpoczęcia bitwy było wystrzelenie w powietrze dwóch strzał. Wówczas wszyscy siedzący na koniach samuraje wystrzeliwali strzały w stronę wroga, a następnie ruszali do ataku. Ważną rzeczą było znalezienie w szeregach wroga kogoś równego rangą. Walczący samuraje próbowali zepchnąć się wzajemnie z koni, po czym rozpoczynała się walka wręcz, kończąca się śmiercią jednego z wojowników. Za dobrą walkę samuraje byli wynagradzani przez swych panów pieniędzmi i nadaniem ziemi. Samuraje odcinali zwykle głowy pokonanych wrogów, które ich słudzy zabierali ze sobą do domu. Nagroda samuraja zależała bowiem od rangi pokonanych wrogów.

Co się stało z samurajami?

Po zjednoczeniu Japonii przez Tokugawę Ieyasu samuraje przestali już być potrzebni do toczenia bitew. Natomiast daimyo zubożeli, ponieważ zmuszono ich do finansowania zamków szoguna, przez co nie byli w stanie utrzymać wielkich armii. Do Japonii dotarły najpierw kupcy portugalscy, a później także holenderscy, powodując bogacenie się i wzrost znaczenia w społeczeństwie ludzi żyjących z handlu i kupiectwa. Wprawdzie niektórzy szoguni próbowali ograniczyć napływ zagranicznych kupców do Japonii, jednak stary styl życia ulegał powolnej zmianie. Samuraje stawali się z wolna wojownikami, którzy nie mieli już o co walczyć. Niektórzy samuraje przekształcili się w rzemieślników, inni w nauczycieli, jeszcze inni w urzędników rządowych. Wytwórcy mieczy i zbroi stracili klientów i zaczęli teraz wyrabiać garnki i naczynia. Jednym z ostatnich wyczynów samurajów było obalenie szogunatu i powtórne osadzenie na tronie cesarza w roku 1867. Ostatecznie w latach 70-tych XIX wieku klasa samurajów została rozwiązana i utracili oni swój wielki przywilej noszenia miecza.

47 Roninów

W roku 1701 daimyo imieniem Asano został zabity, a jego ziemia uległa zagrabieniu. Jego samuraje stali się roninami, tzn. nie mieli pana. 47 roninów zabiło człowieka odpowiedzialnego za śmierć Asano. Takie akty zemsty były już wówczas zakazane, dlatego zmuszono ich do popełnienia samobójstwa.