Dodatek - polska gramatyka (średniowieczna) do XVw.

W gramatyce interesować nas będą cztery procesy fonetyczne.

Uwaga! Pozycja mocna głoski jest jak zwykle podkreślona, natomiast pozycja słaba oznaczona kursywą (powinno być odwróconym "u", ale to trochę trudne do uzyskania).

Wokalizacja jeru.

Wokalizacja jeru to jego przejście w pełną samogłoskę, gdyż jer to półsamogłoska.

? - jer miękki, brzmiał między i/e
? - jer twardy, brzmiał między e/o

dla przykładu:

1) M. pies p?s? - p?s - p'es przykłady wokalizacji jeru D. psa p?sa - psa ? - 'e

W tym przykładzie

- mianownik - jer twardy jest na końcu (pozycja słaba) i wypada, miękki ma silną pozycję (jest w środku) i przechodzi w pełną samogłoskę - wokalizacja jeru;

- dopełniacz - jer mimo, że jest w środku nie może konkurować z pełną samogłoską (nawet będącą na końcu) i wypada.

2) M. Ostrów Ostrow? - Ostroow - Ostrów D. Ostrowia

W tym przykładzie słaby jer na końcu wypadł, a dla zachowania iloczasu (systemu zachowania długości (melodii) głosek krótkich i długich; w polszczyżnie był do XV/XVIw.) wydłużono "o", które przeewoluowało w "ó" (- wzdłużenie zastępcze).

O istnieniu jeru świadczyły:

- oboczności tematu, np.: 'e - F - wiemy, że był tam jer miękki

M.: ó D.: o

M.: w D.: wia

Palatelizacja jeru

Palatelizacja jeru to zmiękczenie spółgłoski (przez wypadający jer).

M. kłodka kłodeczka kłódka kłódeczka ?ka - był jer miękki, bo musiał wpłynąć na "k", by przeszło w "cz" (dla niższego przypadku)

Wzdłużenie zastępcze.

Wzdłużało się zastępczo, by zachować iloczas.

M. wor ? - woor - w o r - wur (pisownia fonetyczna)

oo = o

D. wora

Każda samogłoska ma tendencje do ścieśniania się:

"o" ścieśnia się w "u" "a" w "o" "e" w "i"

Przegłos (polski)

Znamy kilka spółgłosek przedniojęzykowozębowych: t d z s n r l ł (przyczym

"ł" traktujemy jako "u" nie zgłoskotwórcze, np.: auto. guowa)

"żeński", ale "żona" [e:o] żenąć (staropol.)= gnać

e - o przegłos polski

'e - a

Następuje również proces odwrotny do przegłosu polskiego - wyrównywanie tematu.

kwiecień, ale kwiatowy

kwietnik

Innym przykładem działania przegłosu polskiego i zachowania iloczasu (czwarta strzałka) może być powstanie słowa "król":

Charl? - Karl? - Kral? - Krol - Król

T ar T T ra T (T - oznacznie dowolnej spółgłoski)

Karwia Krowa