Powstanie ludowo-pogańskie w latach 1022 – 1034

Jak twierdzą uczeni w XI w. doszło w Polsce do jednego tylko powstania ludowo-pogańskiego. Bazując się na dokumentach i przekazach z tamtego okresu, stwierdzić można że przed śmiercią Mieszka II dochodziło w Polsce do co najmniej trzech wystąpień. Powstania te nie były spontaniczną reakcją ludności, lecz wynikiem pogłębiającego się kryzysu gospodarki, trudnej sytuacji mieszkańców
i państwa oraz jego władzy zwierzchniej. Były ogromnym wyrazem sprzeciwu także przeciwko religii którą wprowadzano siłą. Pierwsze powstanie, jak donosi Kosmas, miało miejsce w 1022 roku. Drugie natomiast miało powiązanie z innymi konfliktami społecznymi po śmierci Bolesława Chrobrego. Na okres panowania Bezpryma tj. po ucieczce Mieszka w 1034 r., datowane jest 3 powstanie. Część uczonych twierdzi iż te ruchy zapoczątkowały osłabienie państwa od wewnątrz. Niejako „przymusowa” misja chrystianizacyjna nie zataczawszy szerszych kręgów wśród ludności, dotarła tylko do kręgów feudalnych i przedstawicieli państwa oraz wyższych sfer. Te powstania można uznać za walki klasowe, które wybuchały w chwilach najbardziej dla nich odpowiednich, tj. w momencie osłabienia władzy w państwie. Były wynikiem pogarszającej się sytuacji ludności oraz jawnym sprzeciwem ludu wobec obowiązkowemu przyjmowaniu wiary chrześcijańskiej. Z jednej strony ludność nękana była przez misjonarzy narzucających wręcz swoja wiarę a z drugiej przez kryzys w gospodarce spowodowany ciągłymi walkami. Straty w plonach i ludziach, zniszczenia w rzemieślnictwie; to wszystko odbijało się na wysiłku ludzi wykorzystywanych przy budowaniu systemu obronnego kraju. Osłabiona ludność nie mogła skutecznie stawić czoła także klęskom żywiołowym które nawiedziły oprócz m.in. Saksonii także Polskę.

Po roku 1018, kiedy zahamowana została ekspansja militarna, państwo nie było w stanie wydźwignąć się z kryzysu. Co gorsze, wystąpienia ludowe nasilały się.
Studiując tekst Kosmasa z 1022 roku, dowiadujemy się o prześladowaniach chrześcijan związanych z późniejszą klątwą Gaudentego o której wzmiankuje także Gall. Rekonstrukcja Powieści Dorocznej w jasny sposób uwidacznia nam stosunki polsko-ruskie na przełomie X i XI wieku. Książęta ruscy, dowiedziawszy się o śmierci Bolesława przystąpili do „odbierania” zagarniętych im przez niego ziem. Kraj osłabiony wewnętrznie przez wieloletnie niepowodzenia nie był w stanie się oprzeć. Informacja o śmierci Bolesława i powstaniu ludowym zastała Bezpryma na Rusi. Dokładniejszą datę tegoż powstania zyskujemy po analizie życia Mojżesza Węgrzyna. Poczyniwszy te kroki, datować można owo powstanie na rok 1025. Gdy w roku 1031 dochodzi do kolejnych powstań pogańskich, bardzo religijna Królowa Rycheza zostaje zmuszona do ucieczki w przebraniu w obawie o swoje życie. W okresie panowania Bezpryma wraz ze śmiercią dwóch biskupów polskich zaczyna „ożywać” pogaństwo. Mimo iż powstania te miały miejsce tak często (co można przypisać do okresów chwilowego osłabienia aparatu władzy), były jednak skutecznie likwidowane. Po wyjaśnieniu daty trzeciego powstania trzeba wspomnieć iż data drugiego została wybrana w sposób celowy na okres wojny z Jarosławem. Wszystko to, tworzy pewną całość z datą 1015 roku kiedy to miała miejsce śmierć Chrobrego. Jednak najbardziej znane ze źródeł powstanie (i zapewne największe w swym zasięgu) miało miejsce w 1034 roku po śmierci Mieszka i wygnaniu z kraju Kazimierza. Także i w tym momencie została wykorzystana słabość władzy.

Skutki tych powstań a także kryzysów wewnątrzpaństwowych widoczne są dopiero w latach późniejszych począwszy od ostatnich lat panowania Bolesława Chrobrego. Na cały obraz klęski państwa i jego władzy składają się bardzo ważne w swym znaczeniu wydarzenia jak utrata części zdobytych ziem, klęski wojenne, oraz panowanie Bezpryma. Wszystkie te wydarzenia miały ogromny wpływ na postawę państwa polskiego, które właśnie w tym okresie przeżywało wielkie załamanie władzy. Żaden z ówcześnie panujących władców nie był w stanie podołać pogłębiającemu się kryzysowi państwa i problemom które drążyły dynastię a przez co miały dramatyczny wpływ na siłę i potęgę państwa osłabionego wewnętrznie państwa.