1. Pojęcie makrostruktury społecznej:
Makrostruktura – układ który wyznacza ramy i kierunki życia społecznego; charakteryzuje się: wielokrotną złożonością, skomplikowaniem powiązań między elementami, względną odpornością wobec ingerencji i dezintegracji, wspólnotą kultury, są względnie duże.
Własności makrostruktur:
a) samoistność – makrostruktura, to niezależny, zamknięty świat społeczny, w przeciwieństwie do mikrostruktur, które nie są samoistne i egzystują w ramach makrostruktur
b) samoreferencja – rozwój makrostruktur jest autonomiczny, odbywa się w pewnych zamkniętych ramach, odgrodzonych od świata zewnętrznego, gdzie układem odniesienia jest struktura sama dla siebie
c) samowystarczalność – w przeciwieństwie do mikrostruktur
Makrostruktury tworzą dla mikrostruktur kierunki i ramy rozwoju. Mogą ulegać destrukcji i dezintegracji w wyniku negatywnego działania mikrostruktur
Przykłady mikrostruktur:
- do niedawna były nimi społeczeństwa narodowe, ale pod wpływem postępującego procesu globalizacji stały się one mezostrukturami
- wg Gurwitcha to klasy społeczne są zamkniętymi światami, są całkowicie niekompatybilne między sobą; Marks uważał, że klasy nie są makrostrukturami
- makrostrukturami mogą być np.: klasy, warstwy, stany, ruchy społeczne, etnosy, ludy, narody
2. Podmiotowość społeczna - indywidualna i kolektywna
Intuicje wiążące się z pojęciem podmiotowości to autonomia, eksterioryzacja, kreatywność, wolność, dezalienacja, współuczestnictwo w życiu społecznym, nie uleganie manipulacji
Podmiotowość społeczna to zdolność jednostki lub zbiorowości społecznej do wywierania wpływu na strukturę społeczną, to także podatność tej struktury na wpływ; podmiotowość jest wypracowana, a nie dana raz na zawsze, nie wszystkie jednostki są podmiotami
W socjologii:
a) nurty uwypuklające podmiotowość kładą nacisk na spontaniczne, aktywne, czynne podejmowanie przez jednostki działań kreatywnych prowadzących do sensownych skutków; nurt ten stoi w opozycji do behawioryzmu – podmiotowość bierze się z interakcji, podmiotem jest się wśród innych
b) P.Sztompka stworzył dialektyczną koncepcję podmiotowości społecznej – rzeczywistość społeczna jest syntezą powstałą w wyniku oddziaływania dwóch przeciwstawnych biegunów: podmiotowości jednostek i podmiotowości struktur
c) metaforyczne rozumienie podmiotowości kolektywnej odnosi się do funkcji elit społecznych – elity decydują o cechach dominujących w danej zbiorowości
d) wg Touraine – proponuje zastąpienie pojęcia roli społecznej przez podmiotowość i tożsamość
Podmiot kolektywny – tworzy się w wyniku procesu integracji podmiotów jednostkowych, które cechuje świadomość wspólnego losu i interesu
Stopnie dorzałośći kolektywnej:
a) utopia – zanegowanie istniejącego stanu rzeczywistości społecznej oraz stworzenie obrazu społeczeństwa będącego wyrazem dążeń podmiotu
b) projekt – stworzenie bardziej realistycznego obrazu rzeczywistości, próba usystematyzowania dążeń i postulatów
c) rządność – konkretny projekt tworzenia świata społecznego
3. Pojęcie systemu społecznego i społeczeństwa globalnego:
System społeczny to pewien względnie izolowany układ, obejmujący interakcje pomiędzy jednostkami; występuje współzależność pomiędzy elementami systemu społecznego – zmiana w obrębie jednego elementu wywołuje zmiany w innych.
System społeczny jest pojęciem zbliżonym do struktury społecznej – jest to układ wzajemnie powiązanych stosunkami elementów
Struktura społeczna wg P.Sztompki to układ składający się z 4 wymiarów:
- wymiar normatywny – powiązana i charakterystyczna dla danej zbiorowości sieć norm, wartości, instytucji
- wymiar idealny – powiązana i rozpowszechniona w danej zbiorowości sieć idei, przekonań, poglądów, wizji
- wymiar interakcyjny – powiązana i typowa dla danej zbiorowości sieć wzajemnie ukierunkowanych i zorientowanych działań
- wymiar interesów – obejmuje zróżnicowane i powiązane szanse życiowe, czyli rozkład dostępu do dóbr społecznie uznanych za pożądane np.: bogactwo, władza, prestiż, wiedza
4 wymiary struktury są ze sobą powiązane, współzależne i wzajemnie się determinują, są spojone strukturą struktur czyli metastrukturą
Typy struktur: mikro-, makro- i mezostruktury
System społeczny wg Pareto – społeczeństwo stanowi formę na którą składają się różne elementy, które wzajemnie się warunkują i są współzależne. Elementy to:
a) gleba, klimat, flora, fauna, warunki geograficzne, złoża mineralne
b) inne elementy, które są zewnętrzne w stosunku do danego społeczeństwa w danym czasie np.: wpływ innych społeczeństw (w przestrzeni), skutki poprzedniego stanu tego społeczeństwa (w czasie)
c) elementy wewnętrzne – rasa, rezydua, interesy, postawy wobec myślenia i obserwacji, stan wiedzy, derywacje oraz siły przeciwstawne rozkładowi i upadkowi istniejących społeczeństw
Społeczeństwo globalne – pewne charakterystyczne, specyficzne i powtarzalne formy życia społecznego, które bądź występują jedne po drugich np.: w określonych państwach lub narodach. Najbardziej do społeczeństwa globalnego zbliżają się państwo i naród. Jest to pewien model do którego się dąży, ale który w rzeczywistości nie istnieje w pełnej postaci.
Społeczeństwo globalne to sprzężony układ wszystkich struktur, instytucji i procesów występujących w zbiorowości danego państwa lub narodu, wyodrębniający daną zbiorowość w stosunku do innych, zewnętrznych zbiorowości. Nie należy raczej mówić o społeczeństwie światowym, bowiem społeczeństwo globalne jest raczej osadzone w infrastrukturze danego społeczeństwa.
4. Procesy globalizacji społecznej
Społeczeństwo globalne – możliwości jego powstania upatruje się w coraz szybciej i prężniej rozwijającej się telekomunikacji, tworzeniu się ponad państwowych wspólnot ekonomiczno-politycznych, w kształtowaniu się poczucia odpowiedzialności społecznej za losy całej ludzkości; jego członkami są wszyscy ludzie zamieszkujący Ziemię.
5. System społeczny wg Parsonsa:
Istnieje nieskończona liczba systemów społecznych – może to być partia, rodzina, kolektyw pracowniczy, a nawet para. Każdy system działa w obrębie 4 wzajemnie warunkujących się podsystemów:
a) podsystem organizmu
b) podsystem osobowości
c) podsystem kultury
d) podsystem społeczny
W obrębie każdego systemu wyróżniamy też 4 ogólne systemy działania:
- skierowane na zewnątrz i instrumentalne: adaptacja (system organizmu)
- skierowane na zewnątrz i konsumpcyjne: osiąganie celu (system osobowości)
- skierowane do wewnątrz i instrumentalne: kultywowanie wzorów (system kultury)
- skierowane do wewnątrz i konsumpcyjne: integracja (system społeczny)
Systemy społeczne realizują imperatywy funkcjonalne w różnych wymiarach. Każdy system który trwa musi realizować imperatywy funkcjonalne, spełniające potrzeby 4 podsystemów, bez ich realizacji system nie mógłby istnieć. Systemy społeczne są otwarte – następuje między nimi wymiana; są inkluzywne – większe zawierają w sobie mniejsze; Parsons analizuje systemy społeczne na 3 płaszczyznach:
- rozwojowej (koncepcja powszechników kulturowych)
- porównawczej – analizuje 2 systemy społeczne znajdujące się w jednym czasie fizycznym, ale różniące się czasem strukturalnym (stopniem rozwoju)
- wewnętrznej – szczególne znaczenie ma tu fakt, że wszystkie podsystemy są ze sobą powiązane i wzajemnie się warunkują
Charakterystyka jednostki funkcjonującej w obrębie systemu:
Parsons ujmuje jednostkę przedmiotowo. Osoba jest aktorem działającym w narzuconej jej przez społeczeństwo roli społecznej. Jednostka spostrzega wybiórczo otoczenie społeczne, zauważa te elementy które mają dla niej znaczenie . W działaniu kieruje się motywacjami, postawami, wcześniejszymi doświadczeniami.
6. Koncepcja „systemów – światów” I.Wallersteina i współpracowników
Wg Wallersteina w historii ludzkości istnieją 3 rodzaje systemów społecznych:
a) mini-systemy społeczne – mało rozległe, zwykle nie więcej niż 6 pokoleń, duża homogeniczność (np.: społeczności plemienne)
b) imperia światowe – rozległe struktury polityczne, różnorodna kultura, zewnętrzna kontrola nad wewnętrznymi strukturami np.: przez ekstrakcję (wyciąganie) nadwyżki ekonomicznej; istniały do niedawna np. ZSRR
c) gospodarki światowe – rozległe i nierównomierne łańcuchy produkcji i podziału dóbr, rozczłonkowane przez różne systemy polityczne, nadwyżka rozdzielana wg faktycznych monopoli osiąganych na rynku. W systemie gospodarek światowych istnieją 3 kategorie podsystemów:
- społeczeństwa centralne tzw. trzon – jest to centrum systemu światowego (np.: USA), hegemoni, którzy narzucają innym swoje interesy
- półperyferie – społeczeństwa które nie dysponują ekonomią skali (są za małe by mogły wywierać wpływ), są mało autonomiczne
- peryferie – obszary uzależnione od funkcjonowania ośrodków centralnych (gospodarczo, politycznie, militarnie, kulturowo), są to eksporterzy surowców, wyzyskiwane przez państwa centralne, nadwyżki produkcji wywłaszczane przez centrum – np.: Ameryka Łacińska
- obszary zewnętrzne (kraje czarnej Afryki)
Awansujące peryferie i zdegradowany trzon są eksploatowane przez centrum i eksploatują peryferie.
7. Koncepcje rozwoju zrównoważonego i opacznego
Mallman – koncepcja rozwoju opacznego
Rozwój opaczny to kumulacja kilku podstawowych ubóstw, bied (deficytów):
- środków egzystencji (brak równowagi między produkcją, a dystrybucją dóbr podstawowych)
- wchodzenie w stosunki społeczne (Deficyt miłości - deficyt jako złożony układ czynników kulturalnych i osobowości, powstający w wskutek ucisku jednej grupy nad drugą, lekceważącego podejścia do środowiska naturalnego – powstawanie warunków, w których trudno jest zaspokoić potrzebę miłości. Deficyt uczestnictwa – większość ludzi nie uczestniczy w podejmowaniu decyzji, które ich dotyczą, nie mają oni wystarczającej autonomii potrzebnej do nadawania znaczenia decyzji; rośnie zjawisko alienacji ludzi)
- rozumienie (zła jakość edukacji i zła dystrybucja edukacji)
- znaczenie sensu (występuje w społeczeństwach bogatych i biednych, ludzie nie rozumieją sensu własnych działań)
J.Danecki – koncepcja rozwoju opacznego
1. Rozczłonkowanie ludzkości na 2 bieguny, na których występuje kumulacja:
a) wyczucia, zniewolenia, przymusu, wykorzystywania sił psychofizycznych w walce o codzienną egzystencję
b) koncentracja wyrafinowanych, perwersyjnych form komfortu, wyspowy charakter dobrobytu otoczony morzem ubóstwa, wynikających z konsumpcji dóbr materialnych.
2. Arsenały broni – konwencjonalne i niekonwencjonalne (także ekonomiczne, socjotechniczne, informacyjne) – wykorzystywanie ich jako narzędzi gnębienia
3. Niszczenie środowiska – zagrożenie katastrofą ekologiczną, rosnący eksport brudnych technologii i odpadków cywilizacyjnych
4. Przerastanie instytucji publicznych przez struktury mafijne, terroryzm (stosuje się je też jako narzędzie polityczne)
5. Podporządkowanie polityki wewnętrznej potrzebom kapitału międzynarodowego – wykorzystywanie w tym celu dążeń wolnościowych.
6. Tyrania międzynarodowego rynku towarów prowadząca do likwidacji lokalnych gospodarek ekonomicznych, które wykorzystują lokalne technologie i zasoby miejscowe.
7. Wymuszanie i hamowanie postaw konkurencyjnych i agresywnych kosztem postaw symbiotycznych.
Aspiracje kosmopolitycznych elit do dominacji w monolitycznym porządku światowym.
Koncepcja rozwoju zrównoważonego utworzona przez ONZ:
Rozwój dobrego społeczeństwa (Galtung):
- jest to społeczeństwo globalne
- spełnia warunki 4 kategorii ładu społecznego wg Ossowskiego (wysoki poziom zorganizowania, przy jednoczesnej interferencji wielu ośrodków kierowniczych)
- oparte na przyjmowaniu wspólnych standardów, kultury, praw i obowiązków ludzi
- wygaszenie antagonizmów wynikających z dwóch przeciwstawnych interesów – wspólny stan dostosowania prawa
Grupa Wallensteina i Galtunga uważa, że dobre społeczeństwo już się rozwija (współcześnie), choć przechodzi fazy degradacji i wzrostu.
8. Koncepcja formacji społecznej Karola Marksa
Pojęcie formacji społeczno- ekonomicznej wydaje się być centralnym pojęciem materializmu historycznego.
Ma związek ze strukturami długiego trwania i powstało na bazie założenia, że „bazą” każdego społeczeństwa jest określony sposób produkcji, który determinuje stosunki społeczne tworzące się w tym społeczeństwie. U Marksa występuje pojecie formacji społecznej w 2 odmianach:
a) młody Marks – formacja społeczna jest tożsama z cywilizacją (znamiona ekonomiczne nie są najważniejsze)
b) stary Marks – formacja społeczna ma wyraźne cechy ekonomiczne – to pewien otwarty typ struktur, który kształtuje się ze względu na dominujący sposób produkcji materialnej
Marks wyróżnił kilka formacji (typów społeczeństwa), które występują po sobie w określonej kolejności:
Wspólnota pierwotna, orientalny despotyzm (formacja oparta na azjatyckim sposobie produkcji), niewolnictwo, feudalizm, kapitalizm, komunizm (model który powstanie po rewolucji).
Przechodzenie z formacji do formacji odbywa się na peryferiach systemu światowego, a nie w jego trzonie
Teoria ta ma aspekt nie tylko typologiczny, ale i historiozoficzny – Marks traktował formacje jako następujące po sobie epoki i podkreślał, że żadne społeczeństwo nie może przeskoczyć naturalnych faz rozwoju
9. Wskaźniki rozwoju ekonomicznego:
a) PKB (GNP – Gross National Product) to bieżąca wartość rynkowa sumy dóbr i usług finalnych wytwarzanych przez gospodarkę danego państwa w okresie 1 roku
b) Wysokość rocznego dochodu w dolarach na 1 mieszkańca albo wykształcenie, zdrowotność itp.
c) HDI (Human Development Index) – próba skorygowania i ujednolicenia różnych wskaźników, prezentuje wyniki na jednej liście, grupuje państwa na 3 typy: wysoko rozwinięte (polska jest tu na 50 – 60 miejscu), średnio rozwinięte i słabo rozwinięte
d) wskaźnik rozwoju odniesiony do płci (GRDI) – różnica między wskaźnikiem ogólnym rozwoju, a wskaźnikiem odniesionym do kobiet
10. Miary ubóstwa w świecie :
PKB, roczny dochód w USD na 1 mieszkańca, procent ludzi umierających przed 40 r.ż., procent analfabetów powyżej 15 r.ż., procent ludzi bez dostępu do opieki zdrowotnej, procent dzieci powyżej 5 lat, które nie osiągają właściwej wagi
Wskaźniki derywacji (niezaspokojenia potrzeb): poziom bezrobocia, niedostatek wyposażenia miejsca zamieszkania, długotrwałe choroby uniemożliwiające działalność gospodarczą, stopa śmiertelności, liczba osób korzystających z pomocy społecznej
11. Typologia ładu społecznego wg Ossowskiego:
Ossowski wytypował 4 rodzaje ładu społecznego poprzez skrzyżowanie następujących kategorii działań:
- koordynacji lub jej braku
- podejmowania działań w ramach systemu pod wpływem ingerencji innych ośrodków lub jej braku
a) ład przedstawień zbiorowych
- zachowania ludzi wyznaczane są przez wspólne warunki, wzory oraz normy
- powinność człowieka jest tożsama z jego bytem
- pozycja społeczna każdego człowieka wyznaczana jest raz na zawsze, usankcjonowana kryteriami przez niego samego wyznawanymi
- może istnieć niezależnie od tego czy istnieje jakiś wspólny środek decyzyjny
- np.: społeczeństwa pierwotne
- obiekt badań etnologii albo antropologii
b) ład monocentryczny
- istnieje 1 wyraźny ośrodek decyzyjny
- jednostki traktowane są przedmiotowo i instrumentalnie
- występuje w państwach autorytarnych i mniejszych strukturach (organizacjach totalnych)
- społeczeństwa oparte na ładzie monocentrycznym powinny być badane przez cybernetykę społeczną (naukę o sterowaniu)
c) ład policentryczny
- wynik wzajemnego oddziaływania różnych ośrodków decyzyjnych
- istnieje wiele ośrodków decyzyjnych i brak jest koordynacji (np.: społeczeństwo liberalne)
- końcowy rezultat działań podejmowanych przez elementy takiego ładu jest nieprzewidywalny, dopóki dane zdarzenie się nie zakończy
d) ład czwarty (postmonocentryczny)
- mimo istnienia wielu ośrodków decyzyjnych działania w jego obrębie są skoordynowane
- polega na zorganizowanym współdziałaniu
- obiekt badań współczesnej socjologii
12. Typologie współczesnych społeczeństw:
a) społeczeństwo narodowe
b) społeczeństwo globalne
c) społeczeństwa nordyckie (skandynawskie i holenderskie)
- ekspansywny kapitalizm z wysokim poziomem regulacji konsumpcji, zacierający granice podziałów klasowych
- słabo zarysowane podziały stratyfikacyjne
- silnie uformowane klasy społeczne
- wysoki poziom zatrudnienia
- silny system państwowy
- najwyższy na świecie poziom emancypacji kobiet
- skrzyżowanie moralności protestanckiej z socjaldemokracją
d) społeczeństwo bezklasowe i nieegalitarne wg Ossowskiego (ZSRR)
e) społeczeństwo klasowe i egalitarne wg Ossowskiego (USA)
- podział na klasy ze względu na własność prywatną
- egalitarność to zrównanie w poziomie życia
f) społeczeństwo klasowe bardziej klasowe (USA)
- niższa egalitarność niż w państwach skandynawskich
- konkurencyjny typ społeczeństwa
- dualizacja struktur społeczno – ekonomicznych, duża różnica między sektorem konkurencyjnym, a zmonopolizowanym (większe bezpieczeństwo socjalne w sektorze publicznym)
- zdolność do generowania dynamicznego rozowju nauki, technologii, produkcji masowej
- zdolność do absorpcji imigrantów
- wielkie zbiorowości podlegające deprywacji (czarni, hispanies)
- wysoki stopień emancypacji kobiet
- ulotność więzi społecznych (społeczeństwo podróżujące za pracą)
g) ustratyfikowane społeczeństwa zachodnie (Austria, Niemcy)
h) elitarne społeczeństwa klasowe (Francja, Niemcy)
- wyższy poziom konfliktów społecznych i politycznych w porównaniu z punktem g), wyraźne różnice społeczno – ekonomiczne np.: w dostępie do oświaty, wykluczenie społeczne specyficznych grup np.: gastarbeitrów
i) dalekowschodnie społeczeństwa kapitalistyczne
- płynne przejście od struktur przedkapitalistycznych do kapitalistycznych, silny interwencjonizm państwowy, wysoki poziom autokratyzmu politycznego, silny kolektywizm, niski poziom praw obywatelskim
- jest to społeczeństwo korporacyjne charakteryzujące się wysokim poziomem wzrostu gospodarczego, zatrudnienia, życia i konsumpcji, egalitarności, korupcją, systemem oświaty zdegradowanym do funkcji selekcji społecznej, dualizacją gospodarki między wielkie korporacje i resztę
13. Społeczeństwo tradycyjne i nowoczesne. Teoria modernizacji.
Społeczeństwo tradycyjne (przedkapitalistyczne) charakteryzuje się:
- przewaga w strukturze produkcyjnej obszarów nierozwiniętych
- wielka liczba chłopskich gospodarstw rodzinnych objętych przez stosunki przedkapitalistyczne
- oddziaływanie metropolii na peryferie – rozkładanie gospodarki tradycyjnej i hamowanie rozwoju kapitalizmu
2 typy społeczeństw tradycyjnych:
a) wschodni – przeważające potrzeby odczuwane społecznie miały charakter społeczny; istotna jest jakość życia, która zależy nie tylko od produkcji i konsumpcji, ale i od przynależności społecznej, prestiżu związanego z przynależnością do określonego segmentu społecznego; refleksyjność religijna (buddyzm) – odpowiadają mu wzorce zachowań gospodarczych – produkuje się aby zaspokoić konkretne potrzeby, nadwyżki zużywa się w formach rytualnych (np.: budowa świątyni)
b) zachodni – przeważające potrzeby społeczne miały charakter gospodarczy; wzorzec akumulacyjny – działalność gospodarcza nastawiona jest na osiąganie nadwyżki pozwalającej na rozszerzenie produkcji
Modernizacja społeczna
- to przejście od społeczeństwa tradycyjnego (przedkapitalistycznego) do nowoczesnego (kapitalistycznego) industrialnego lub postindustrialnego
- polega na uruchomieniu mechanizmów racjonalizacji działalności gospodarczej
- dominacja oparta jest na sile materialnej
- wyraźne struktury klasowe i wyraźna przynależność do nich
- na modernizację składają się następujące powiązane ze sobą procesy zachodzące wg Smelsera: w technologii – przejście od technik prostych i tradycyjnych do wykorzystania wiedzy naukowej; w rolnictwie – od gospodarki naturalnej do masowej produkcji płodów rolnych ; w przemyśle – zastąpienie siły ludzkiej i zwierzęcej, pracą ludzi przy napędzanych energią maszynach (industrializacja); w układach ekologicznych migracje wewnętrzne ze wsi do miast.
Wyżej wymienione procesy wywierają wpływ na strukturę społeczną. Następuje dyferencjacja strukturalna czyli powstawanie wyspecjalizowanych i autonomicznych jednostek społecznych np.:
- funkcje oświatowe od rodziny przejmuje szkoła;
- produkcja rodzinna zastępowana jest przez fabryczną;
- wymiana oparta na zasadach nieekonomicznych zastępowana jest przez rynek;
- mniejsze znaczenie niż w społeczeństwach tradycyjnych przypisuje się do pozycji społecznej;
- integracja – rosnącemu podziałowi pracy towarzyszy rozwój mechanizmów harmonizujących i utrwalających interakcje jednostek o zróżnicowanych interesach
- zaburzenia społeczne – niszczone są tradycyjne sposoby działania, wzory, normy, wartości, co powoduje anomię
14. Społeczeństwo przedprzemysłowe, przemysłowe i poprzemysłowe
Społeczeństwo pierwotne (plemienne):
- stosunkowo małe
- byt materialny oparty na rolnictwie, zbieractwie, myślistwie, rybołówstwie itp.
- technika wytwarzania oparta na manualnej pracy ludzkiej
- podział ról społecznych ze względu na płeć
- wysoka pozycja ludzi starych
- kultura przedpiśmienna – ustny i bezpośredni przekaz tradycji
Społeczeństwo przedprzemysłowe (feudalne, tradycyjne):
- istniały od średniowiecza do II poł. XIX wieku w Europie i Azji
- byt materialny opierał się na rolnictwie (2/3 ludzi)
- technika oparta na pracy manualnej ludzi, sile pociągowej zwierząt oraz na odnawialnych źródłach energii
- struktura demograficzna – dominowały małe rolnicze wioski, siedziby właścicieli oraz przedprzemysłowe miasteczka
- silna odrębność między wsią (rolnictwo), a miastem (rzemiosło, handel, życie religijne, umysłowe, administracja)
- silne zróżnicowanie społeczne – podział na stany do których przynależność jest prawnie uregulowana
- elitarna kultura piśmienna
Społeczeństwo przemysłowe (nowoczesne, kapitalistyczne, industrialne)
- ukształtowało się w Europie w XIX wieku i rozwinęło się na początku XXw.
- związane z rewolucją przemysłową
- technika produkcji dóbr i usług oparta na pracy uprzedmiotowionej (maszyny i urządzenia) oraz źródłach energii (ropa, węgiel itd.)
- powstanie milionowych aglomeracji miejskich
- zmiana struktury zawodowej społeczeństwa, utrata dominacji przez chłopów na rzecz robotników
- duża mobilność horyzontalna (ze wsi do miast)
- społeczeństwo jest miejskie w sensie demograficznym i społeczno – kulturowym
- w kulturze standaryzacja wyrobów, sformalizowanie wzorów zachowań, racjonalizacja ludzkich działań, umasowienie kultury (rola mediów), uniformizacja postępowania
Społeczeństwo poprzemysłowe (postindustrialne) (koncepcja Bella)
- technika produkcji dóbr i usług oparta na automatyzacji, mechanizacji, komputeryzacji, rola człowieka ograniczona do uruchamiania urządzeń i ich kontroli; źródła energii – gaz, prąd (z elektrownii jądrowych)
- podstawą jest produkcja i zdobywanie informacji wspomaganych przez technologię
- wzrost zatrudnienia w sektorze 3 (usługowym) – ponad 50% ludzi
- społeczeństwo wielkomiejskie, urbanizacja, zanik podziału na miasto i wieś
- krytyka industrializmu, ruchy ekologiczne
Jest to społeczeństwo masowe w sensie:
a) ekonomicznym – wytwarzanie dóbr i usług zdominowane jest przez wielkie korporacje, które wytwarzają produkt w ogromnych ilościach
b) społecznym – ludzka aktywność przejawia się w działaniach w dużych skupiskach np. hale fabryczne
c) powstawanie eksterytorialnych ośrodków twórczości kulturalnej (ponad podziałami) – tworzą wartości kultury dla całych mas ludności, rozprowadzane wśród milionów za pomocą mass mediów
15. Procesy dezindustrializacji. Postindustrializm.
a) zmiana form własności, skupienie i utrwalenie własności prywatnej, zmiana warunków produkcji materialnej
b) spadek zatrudnienia w przemyśle, wzrost zatrudnienia w sektorze usług. Niepełnowymiarowy czas pracy, zatrudnienie na zlecenia
c) zatrudnienie w sektorze usług przekracza niekiedy 50%, z dużym udziałem kobiet
d) odchodzenie drobnej prywatnej własności
Postindustrializm – stadium bardzo zaawansowanego rozwoju socjoekonomicznego społeczeństwa charakteryzujące się znacznie wyższym poziomem struktury i rozbudowaniem rynku usług niż w społeczeństwie przemysłowym, odmasowieniem środków przekazu, rezygnacją z długoseryjnej produkcji masowej, rozrostem sieci telekomunikacyjnej, kontrolowaniem biurokracji przez menadżerów, konwergencją systemów społeczno – ekonomicznych, dużą stabilnością, pluralizmem, wyciszeniem konfliktów ideologicznych i normatywnym konsensusem
16. Powszechniki ewolucyjne wg Parsonsa:
Ewolucja wg Parsonsa to podnoszenie zdolności adaptacyjnych społeczeństwa dzięki procesom dyferencjacji czyli wyodrębniania się w społeczeństwie coraz to nowych grup i ról, oraz integracji czyli wytwarzaniu się adekwatnych środków kontroli społecznej. Parsons wyróżnił 3 fazy ewolucji – społeczeństwo pierwotne, przejściowe i nowoczesne. Oznacza to że systemy można badać na płaszczyźnie rozwojowej. Parsons stworzył koncepcję powszechników ewolucyjnych (elementy podlegające zmianom, ale takie, które zawsze istnieją):
- stratyfikacja
- system kulturalnych uzasadnień
- organizacja biurokratyczna
- system pieniężny i rynkowy
- zgeneralizowany i uniwersalny system prawny
- stowarzyszenia demokratyczne
17. Pojęcie klasy społecznej, stanu i warstwy:
Zbiorowości ludzkie mogą być stratyfikowane, czyli dzielone na zbiory albo grupy ludzi, którzy znajdują się względem siebie niżej albo wyżej w przyjętej i uznanej hierarchii. Pojęcia pozwalające stratyfikować:
a) KLASA – do XIX wieku traktowana jest jako ekwiwalent ruchu społecznego. W znaczeniu statystycznym jest to zbiór ludzi posiadających określone cechy. Wg Marksa i Webera podział na klasy zdeterminowany jest ekonomicznie. Klasy wg Marksa to zbiory ludzi, z których jedni posiadają środki produkcji, inni nie, jedni sprawują funkcje kierownicze, inni się podporządkowują, jedni otrzymują większą część produktu społecznego inni mniejszą. Są 2 antagonistyczne klasy podstawowe, a każda z nich jest wewnętrznie zróżnicowana i rozwarstwiona.
b) WARSTWA – to pewna grupa w obrębie klasy, mniej lub bardziej wyraźnie oddzielona kryteriami wyższości lub niższości społecznej od innych grup, przy czym podstawą tego oddzielenia jest pewien dystans oparty na kryteriach posiadania, kryterium poziomu kulturalnego, stylu życia, urodzenia, przywilejów, systemu wartości np.: warstwa ekonomiczna to ludzie, którzy mają takie same dochody; warstwa kulturalna – ludzie o tym samym lub zbliżonym poziomie wykształcenia i aktywności kulturalnej. ważnym problemem jest tu świadomość.
c) STAN – zdeterminowany kulturalnie (łączy się z nim styl życia); zbiorowości, które różnicuje stopień szacunku społecznego, przysługującego ze względu na wspólną cechę członkom stanu. Tą wspólną cechą może być tożsamość religijna, etniczna, rasowa, regionalna, itd. Podział na stany to następstwo zasad konsumpcji dóbr. Stany są obecne we wszystkich, nie tylko przedkapitalistycznych społeczeństwach
18. Kasty
a) Kasta to zamknięta grupa społeczna do której przynależność jest uwarunkowana urodzeniem (status przypisany), charakteryzuje się:
- endogamicznymi związkami małżeńskimi, odrębną kulturą, odrębnym stylem życia, określonym statusem w społeczeństwie, dziedziczeniem pozycji i zajęć przez członków, ściśle zrytualizowanymi kontaktami z osobami z poza kasty, ścisłym przestrzeganiem barier kastowych
Najbardziej rozwinięty i złożony (ok. 3000 kast i podkast) jest usankcjonowany religijnie system kastowy w Indiach.
b) Kasta to partykularna i hermetyczna grupa społeczna oparta na dziedzicznej przynależności jej członków, zajmująca określoną pozycję w strukturze społecznej, związana z określonymi przywilejami i obowiązkami, usankcjonowana religijnie i prawnie.
19. Elementy teorii klas K.Marksa. Komentarze współczesne.
Klasa dla siebie – klasa wyodrębniona ze względu na obiektywne kryteria ekonomiczne, ale posiadająca świadomość swego położenia klasowego i wspólnych interesów, więź psychiczną łączącą jej członków, zyskująca podmiotowość
Klasa w sobie – klasa wyodrębniona ze względu na obiektywne warunki ekonomiczne, ale nie posiadająca świadomości.
Wg Marksa kryterium wyodrębnienia klas jest podział pracy i stosunek do środków produkcji (czyli środków pracy i siły roboczej)
Wg Ossowskiego klasy u Marksa są dychotomiczne, a przez skrzyżowanie dwóch dychotomii (właściciele i nie właściciele oraz pracujący i niepracujący) uzyskuje się 3 klasy: właściciele niepracujący, właściciele pracujący oraz nie posiadający własności i pracujący.
Klasa społeczna wg Lenina – klasami nazywamy wielkie grupy ludzi, różniące się między sobą: miejscem zajmowanym w historycznie określonym systemie produkcji; stosunkiem do środków produkcji (zazwyczaj prawnie usankcjonowanym i uregulowanym); rolą w społecznej organizacji pracy; sposobem otrzymywania i rozmiarami tej części bogactwa społecznego, którą rozporządzają.
Wg Marksa istnieje wielość klas, a na 2 pierwszych biegunach istnieją 2 klasy podstawowe. Istnieją klasy zbiorcze (proletariusze i kapitaliści – jest coś wspólnego w położeniu klas, które mogą różnić się ekonomicznie), klasy jednostkowe (robotnicy wielkoprzemysłowi), klasy podstawowe i niepodstawowe (ze względu na dominujący sposób produkcji)
Wg prof. S.Kozyra-Kowalskiego klasy to zbiory jednostek, które są elementami różnych sposobów produkcji materialnej i zajmują w tych sposobach produkcji identyczną albo zbliżoną pozycję, zwłaszcza ze względu na własność ekonomiczną, a więc pozostają w identycznym lub zbliżonym stosunku własnościowym do środków produkcji materialnej i do cudzej oraz własnej siły roboczej.
Kontynuatorzy Marksa:
a) wschodnia wersja marksizmu:
- przedstawiciele: Kautsky, Bucharin, Lange, Hochfeld
- ta wersja przyjęła się w Polsce
- cechuje ją tzw. ekonomicyzm, który wszystkie zjawiska pozaekonomiczne w życiu społecznym traktował jako epifenomeny czyli zjawiska wtórne; nie doceniał on autonomiczności zjawisk pozaekonomicznych uwypuklając tym samym sprawczą rolę czynników ekonomicznych, wpływających na nadbudowę
b) zachodnia wersja marksizmu:
- przedstawiciele: marksiści niemieccy ze szkoły Webera – Lukacs, Arendt, Gramsci, Labriola, Korsch
- bardziej doceniał autonomię zjawisk pozaekonomicznych w życiu społecznym np.: kulturalnych czy politycznych; istnienie klas hybrydowych (których członkowie należą do więcej niż jednej klasy), zbiorowości wewnątrz klasowe – pozaekonomiczne zróżnicowania wpływające np.: na poziom status różnych jednostek w obrębie tej samej klasy
21. Kapitalistyczne i niekapitalistyczne struktury klasowe. Osobliwości struktury społecznej w III Świecie.
Peryferie świata (część Europy, Trzeci Świat) uczestniczą w procesie rozwoju, ale jest to rozwój zależny. Struktura tych społeczeństw wyraża relacje asymetryczności z inną strukturą, która jest panująca w stosunku do niej. Uzależnienie struktur wyraża się wymianą nieekwiwalentową. W sferze politycznej i militarnej – asymetria siły i wpływu, w sferze kulturowej – gwałt popełniony na rodzimej kulturze i świadomy gwałt na środowisku przyrodniczym
22. Klasy społeczne, a własność siły roboczej:
Stosunki własnościowe to korzystanie z obiektów własności w sposób społecznie zapośredniczony, który przejawia się w funkcjach tych obiektów, jako towaru lub pieniędzy. Własność to możliwość czerpania korzyści z obiektu własności.
Posiadanie to fizyczny kontakt z obiektem własności – jest to twarde rozumienie własności, w przeciwieństwie do miękkiego czyli np.: akcjonariatu. Marks wyróżnił 3 rodzaje sytuacji własnościowej: praca na cudzym (własność miękka), praca na własnym (własność twarda) i własność pozwalająca powstrzymać się od pracy.
Przedmiotem własności prywatnej lub kolektywnej mogą być materialne lub niematerialne, obiektywne lub subiektywne warunki produkcji, a więc nie tylko środki produkcji, ale też stosunek do własnej lub cudzej pracy. Ludzie z materialnego punktu widzenia nie posiadający nic, dysponują na rynku swoją siłą roboczą, którą mogą spożytkować w 3 typach pracy:
- bezpośrednio produkcyjnej np.: przetwarzanie dóbr materialnych
- pośrednio produkcyjnej np.: handel, bankowość
- nieprodukcyjnej
Po skrzyżowaniu tych 3 aspektów posiadania i 3 typów pracy otrzymujemy min. 9 klas
Siła robocza w zależności od specjalizacji może mieć różne formy zawłaszczania. Im wyższy poziom edukacji i kwalifikacji, tym wyższa wartość siły roboczej. Najwyższą wartość mają kwalifikacje monopolistyczne. Jednostki posiadające wysokie kwalifikacje mają swobodę dysponowania swą siłą roboczą i wynagradzani są za to, że siła robocza jest w dyspozycji właściciela, a nie za to, ile włożyli pracy prostej.
Uspołecznienie posiadanej siły roboczej występuje tam, gdzie istnieje głęboki podział pracy. Wówczas pojedynczy pracownik nie jest dysponentem swej siły roboczej, ale jest nim cała załoga.
23. Klasy w sobie i klasy dla siebie
Oba te pojęcia zostały sformułowane przez Marksa. Klasa w sobie, to klasa pozbawiona świadomości, nie będąca w pełni klasą. Można ją wyodrębnić na podstawie obiektywnych kryteriów, ale jej członkowie nie są połączeni więzią rodzącą się jako skutek uświadomienia sobie podobnego położenia w strukturze klasowej oraz wspólnych interesów.
Klasa dla siebie, jest klasą w pełniejszym znaczeniu, posiada świadomość, jest zdolna by być samodzielnym podmiotem procesu społecznego. Charakteryzuje się łącznością ponadlokalną, organizacją oraz świadomości interesów, więzią psychiczną wynikającą ze wspólnych antagonizmów klasowych (np.: burżuazja, proletariat).
Zdaniem Marksa wraz z rozwojem społecznym świadomość klasowa miała się rozwijać, a różnice między klasą w sobie i dla siebie powoli zanikać.
24. Współczesne krytyki pojęcia klasy społecznej i struktury klasowej
Antoni Gidders
Aby zrozumieć czym jest klasa społeczna, należy uwzględnić koncepcję Webera (usytuowanie członków klas ma miejsce na 3 rynkach: pracy, kredytu, towaru)
Pozycja tych samych jednostek na 3 różnych rynkach:
1. przedsiębiorcy, kapitaliści, robotnicy
2. dłużnicy, wierzyciele
3. sprzedawcy i nabywcy
Im bardziej wyraźnie nakładają się te wymiary, tym bardziej wyrazista jest struktura klasowa
Klasa – w społeczeństwie kapitalistycznym to nie tylko posiadanie kapitału ale i posiadanie umiejętności mających znaczenie na rynku
Zdolność rynkowa to wszystkie formy mających znaczenie właściwości jednostki, które mogą uruchamiać w procesie negocjowania
3 rodzaje zdolności rynkowych:
1. posiadanie własności środków produkcji
2. posiadanie kwalifikacji ogólnych oraz technicznych
3. posiadanie siły roboczej możliwej do uruchomienia w pracy fizycznej
W tej mierze w jakiej te trzy atrybuty stają się trwałymi zdolnościami. Determinują one powstanie społeczeństwa 3-klasowego.
- klasa wyższa
- klasa średnia
- klasa niższa (pracująca)
Inne wyznaczniki położenia klasowego, które są rezultatem społecznych procesów oznaczających przybliżoną strukturalizację stosunków klasowych:
a) kształtowanie się zakładowego podziału pracy
b) stosunki władzy i panowania
Czynniki te nakładają się na umiejętności rynkowe i wzmacniają podziały klasowe.
Stosunki klasowe są przede wszystkim stosunkami wymiany. To właśnie te stosunki wyznaczają podstawowe różnice interesów będących przedmiotem walki klas
Dahrendorf
We współczesnych koncepcjach struktury klasowej uwzględnia wpływ kapitalizmu, spadek znaczenia produkcji materialnej; wyraża się to w rewolucji tercjalnej, dezindustrializacja , która zaczyna się w latach 50-tych. Rozmiar zatrudnionej siły roboczej w przemyśle był w krajach kapitalistycznych najbardziej rozwinięty w 1969, a później malał.
Dezindustrializacja oznacza klęskę dla klasy najniższej – rozwój sektora usług
Dezindustrializacja może przebiegać dwiema drogami:
- od przemysłu ciężkiego do usług
- od rolnictwa do usług
Rozpatrywanie klas i struktury klasowej w ramach szerszego pola ustrukturalizowania nierówności społecznych – tzw. pole makrospołecznego panowania i nierówności społecznej (wg Kreckier). Można na nim określić 4 koncentryczne kręgi wyznaczające centralność i peryferyjność
1. Korporacje społeczne, podmioty korporacyjne – najbardziej centralne koło, tzw. trójkąt korporacyjny W tej dziedzinie zachodzą podstawowe konflikty społeczne.
2. Krąg grup interesów
3. Ruchy społeczne – są zdolne generować mobilizację społeczną – brakuje im stałej organizacji i stałej zdolności utrzymywania się w konfliktach
4. Ustrukturalizowana ludność – różne formy praktyk społecznych; zachowania edukacyjne, polityczne, wzory konsumpcji
26. Klasy profesjonalno – menedżerskie
Ukształtowanie się klas profesjonalno – menedżerskich ma swoje początki w rozwoju wielkich korporacji i zmian w strukturze posiadania z własności twardej umożliwiającej jednoczesne sprawowanie funkcji właściciela i przedsiębiorcy, w kierunku własności miękkiej, która rozdziela te 2 funkcje.
Teorią wyjaśniającą powstanie klasy p –m. Jest teoria Burnhama z 1940 r. Burnham twierdzi, że rozwój wielkich korporacji wymusił rozdzielenie funkcji właściciela od przedsiębiorcy, gdyż zarządzanie wielką firmą wymaga odpowiednich kwalifikacji i wykształcenia. Stąd zarządzaniem muszą zająć się ludzie specjalnie do tego przygotowani, zdolni efektywnie kierować przedsiębiorstwem. Oprócz osiągania maksymalnego zysku ich celem staje się zapewnienie firmie bezpiecznego, planowego, a nie ekstensywnego rozwoju, wzrost wartości przedsiębiorstwa, a także wykreowanie jego image’u w otoczeniu społecznym.
Funkcje klasy menedżerskiej są definiowane przez 4 atrybuty:
a) duży zasób wiedzy usystematyzowanej i mającej ogólne zastosowanie
b) orientacja na społeczeństwo, jego interesy i służbę publiczną
c) stworzenie kodeksu etycznego, który jest internalizowany w procesie socjalizacji i wykształcenia, dzięki czemu zyskuje się wysoki stopień samokontroli jednostek wykonujących zawód
d) wysokie materialne wynagrodzenie i prestiż , który symbolizuje osiągnięcia członków i ich wartość społeczną
27. Różne koncepcje klas średnich i „nowa” klasa średnia
Klasa średnia obejmuje ludzi zajmujących średnie pozycje na szczeblach hierarchii społecznej tj. między klasą wyższą i niższą. W tym rozumieniu występuje we wszystkich społeczeństwach, w których istnieje stratyfikacja.
Współczesna socjologia pojęcie klasy średniej zawęża do kategorii, która wyłania się wraz z powstaniem rynku kapitalistycznego.
Rozkwit wymiany towarowej w XVI wieku wywołany odkryciami geograficznymi, spowodował rozwój kooperacji między firmami i wzrost obiegu pieniądza. Zrodziło to zapotrzebowanie na kupców, bankierów, lekarzy, prawników, przedsiębiorców, urzędników aparatu państwowego.
Cechy członka klasy średniej to rzetelność, samodyscyplina, długofalowe inwestycje, oszczędzanie, indywidualizm.
W XIX i na początku XX wieku klasa średnia (mieszczaństwo i drobni włościanie) przeżywała swój rozkwit. W I połowie XX wieku centrum działalności gospodarczej przesuwa się z produkcji na usługi. Pojawia się popyt na wykwalifikowany personel urzędniczy i handlowy, co spowodowało rozwój kategorii najemnych pracowników umysłowych. Powstała w ten sposób „nowa” klasa średnia, mieszcząca się między klasą robotniczą, a elitami posiadającymi władzę, i bogactwo.
Nowa klasa średnia to wysoko kwalifikowani specjaliści: lekarze, inżynierowie, naukowcy, artyści, technicy, managerowie, personel administracyjny - tzw. białe kołnierzyki.
We współczesnym społeczeństwie kapitalistycznym „nowa” klasa średnia liczy od 40 do 60% i dominuje nad starą (10-20%).
Etos klasy średniej zyskał nową treść:
- umiejętność zaprezentowania własnych kwalifikacji na rynku pracy
- pożądane nieustanne okazywanie entuzjazmu, inicjatywy, pomysłowości
- podkreślenie własnego zaangażowania w to co się robi
- profesjonalizm
Zbiorowość określana jako „nowa” klasa średnia jest bardzo zróżnicowana wewnętrznie. Przeważa opinia, że nie jest to klasa, a raczej zbiorowość złożona z jednostek i kategorii typowych dla współczesnych społeczeństw kapitalistycznych pod względem statusu materialnego i poziomu konsumpcji. Charakteryzuje je : wysoki prestiż, to, że ich styl życia jest przedmiotem aspiracji innych ludzi; przynależność do „nowej” klasy średniej jest oznaką życiowego sukcesu.
Pojęcie klasy średniej nie tylko identyfikuje określoną zbiorowość, ale jest też wytworem ideologii sukcesu i pociąga za sobą obronę standardu materialnego przez jej członków, utrzymywanie dystansu wobec klas niższych, dążenie do awansu zawodowego, dążenie do zdobycia symboli powodzenia życiowego.
28. Środowiska społeczne jako funkcjonalne ekwiwalenty klas (S.Hradil)
Środowiska społeczne sytuowane są w 2-wymiarowej przestrzeni. Określone są przez:
a) przynależność członków do warstw dochodu i kwalifikacji (niższa, średnia, wyższa). Podwarstwa (odpowiednik podklasy) – ludzie biedni, wykluczeni.
b) Rozróżnienie środowisk ze względu na to, jakim wartościom hołdują – wartości materialistyczne i postmaterialistyczne, wartości tradycyjne, modernistyczne i postmodernistyczne
Podejście 1 do środowiska społecznego:
- środowisko zorientowane na tradycyjne wartości podstawowe
- środowisko zorientowane na modernistyczne wartości, wystawione na sytuację anomii (materializm „mieć” i materializm konsumpcyjny)
- nowe orientacje postmodernistyczne
Podejście 2 do środowiska społecznego
- środowisko zorientowane na tradycyjne wartości, nastawione na przetrwanie
- środowisko zorientowane na materialistyczne wartości typu „mieć”
- środowisko zorientowane na hedonistyczne wartości – chęć przeżycia czegoś
- środowisko zorientowane na postmodernistyczne wartości związane z „być”
- środowisko zorientowane na postmodernistyczne wartości – dążenie do mieć, być, doświadczać
29. Amerykańskie teorie stratyfikacji Lyndów i Warnera
Przedmiotem badań Lyndów było zróżnicowanie agregatów społecznych.
a) 1 faza badań (1924 – 25) w mieście Muncie w stanie Indiana. Początkowo dotyczyły problemu religijności w kontekście całokształtu życia społeczności lokalnej, końcowy etap dotyczył już wpływu industrializacji na życie przeciętnego amerykańskiego miasta. Lyndowie w swoich badaniach wprowadzili pojecie klasy społecznej ze względu na źródła dochodu. Podzielili ludność Middletown na 2 wielkie kategorie:
- klasę pracującą
- klasę niezależnych przedsiębiorców
Nowatorstwo podejścia Lyndów polegało na zapoczątkowaniu myślenia o społeczności lokalnej w kategoriach podziałów klasowych.
b) 2 faza badań (1937 – po Wielkim Kryzysie) – badano wpływ Wielkiego Kryzysu na życie przeciętnego amerykańskiego miasta. W ciągu 12 lat ukształtowała się wieloszczeblowa, hierarchiczna struktura klasowa o charakterze obiektywnym.
- jeden z górnych poziomów hierarchii zajmowała rodzina X sprawująca kontrolę nad wieloma sferami życia społeczności lokalnej
- później znajdowały się 2 zasadnicze grupy zarabiające w różny sposób na życie – zajmowały identyczny poziom w hierarchii
- podział hierarchiczny zdaniem Lyndów wynikał z nierówności udziału we władzy.
Podejście Warnera – zróżnicowanie pozycji jednostek
Newbury Port Massachusetts. Warner jest twórca popularnego, choć często krytykowanego sposobu badania stratyfikacji społecznej. Wg Warnera wyznacznikiem miejsca w klasie jest kryterium prestiżu (szacunku społecznego). Inne, dotychczas uznawane za dominujące kryteria (np.: ekonomiczne) Warner uznał za podporządkowane temu pierwszemu.
Klasy wg Warnera to grupy ludzi, które subiektywnie sądzą, że są i obiektywnie rzeczywiście są umiejscawiane przez wszystkich członków społeczności na wyższych albo na niższych pozycjach.
30. Uwarunkowane klasowo prawidłowości zachowań
Klasy wyższe:
- niska reprodukcja, ale wyższa szansa przeżycia (mniejsza umieralność)
- średni wskaźnik destabilizacji życia społecznego
- większy zakres kontaktów organizacyjnych i towarzyskich
- inicjatorzy nowych zachowań społecznych, twórcy wzorów
- wyższy stopień ufności do władzy
- niższy stopień przestępczości
Klasy niższe
- wysoka reprodukcja, ale wyższa umieralność
- najwyższy stopień destabilizacji życia społecznego
- niższy stopień ufności wobec władzy wynikający z dystansu
- wyższy stopień przestępczości
31. Funkcjonalna teoria stratyfikacji Davisa i Moore’a
a) teoria funkcjonalna wychodzi od społeczeństwa en bloc i jego funkcji
b) od struktury społeczeństwa i jej elementów składowych oraz funkcjonalnych zależności między elementami
c) klasa i warstwa to pojęcia ekwiwalentne
d) źródłem stratyfikacji są uniwersalne konieczności funkcjonalne charakterystyczne dla danego społeczeństwa
e) każde społeczeństwo aby mogło funkcjonować, musi być ustratyfikowane
f) w obrębie szczebli struktury klasowej społeczeństwo musi tworzyć różne rodzaje pozycji i rozdzielać między nie ludzi
g) społeczeństwo musi motywować jednostki do zajmowania określonych pozycji społecznych
h) musi rozporządzać różnymi rodzajami nagród materialnych i niematerialnych (prestiż, sława), aby zmotywować jednostki do zajmowania określonych pozycji
i) pozycje są zróżnicowane: niektóre wymagają specjalnych uzdolnień, kompetencji, wykształcenia i są lepiej opłacane, ponieważ są funkcjonalnie ważniejsze
j) zróżnicowanie funkcjonalne pozycji i typy motywacji (materialne i niematerialne) powodują zróżnicowanie społeczeństwa
k) na rangę pozycji wpływają 2 typy czynników
- funkcjonalność pozycji
- kwalifikacje, kompetencje, wykształcenie, predyspozycje
Szczególne pozycje ważne funkcjonalnie są związane z: religią, rządzeniem, ekonomią, techniką
Wg Davisa i Moore’e zachodnie społeczeństwa nowożytne mają stratyfikację o „klasach otwartych”, tzn. że istnieje zróżnicowanie pozycji społecznych, ale istnieje tez równość szans.
32. Funkcjonalna teoria stratyfikacji Parsonsa
Wyjście z koncepcji zgeneralizowanego systemu społecznego przy zastosowaniu analizy funkcjonalnej
- ustalenie funkcji systemu i podsystemów oraz stosunków między podsystemami
- nowoczesne społeczeństwo składa się z wielu podsystemów:
a) podsystem zawodowy – uwarunkowany podziałem pracy i specjalizacją czynności; jednostki pełnią określone role społeczne i zajmują związane z nimi pozycje na szczeblach hierarchii struktury (systemu)
Hierarchia jest oparta na kwalifikacjach i kompetencjach oraz scentralizowana i ze zróżnicowanymi statusami z punktu widzenia przywództwa.
Pozycje są związane z czynnościami oraz nagrodami (dochód, sława, prestiż).
Jest to układ instrumentalny, powiązany z systemem pokrewieństwa – status obejmuje nie tylko jednostkę, ale całą rodzinę.
- powoduje to różnicowanie całych rodzin
- grupy rodzinne znajdujące się na tych samych pozycjach wytwarzają podkulturę
- nowoczesne społeczeństwo uwarstwione jest od upper class do low class
b) podsystem wzajemnej wymiany dóbr i usług
c) podsystem własności
Instrumentalny układ społeczny wygląda następująco:
Zawód – wymiana – własność
33. Koncepcja klas społecznych Halbwasha i Gurvitcha
Określają oni klasy społeczne jako zwarte ugrupowania, makrostruktury społeczne, produkt różnic kultury – zamknięte, samoistne, samowystarczające, samoreferencyjne..
Klasy – produkt uczestnictwa w jednej kulturze społecznej
Halbwasch – klasa powstaje wokół pewnego wyobrażenia zbiorowego tzw. reprezentacji zbiorowej. Klasy społeczne stanowią hierarchię. Pozycja w hierarchii klasowej jest wyznaczana przez uprzywilejowane bądź upośledzone uczestnictwo w podstawowej aktywności społecznej, w tzw. ognisku kulturalnym społeczeństwa. Klasy charakteryzujące się pozycja uprzywilejowaną ze względu na uczestnictwo w podstawowej aktywności społeczeństwa, ustalają hierarchię wartości. Na jej szczycie znajdują się wartości rzadkie i cenione, do których dostęp mają członkowie z opozycji uprzywilejowanych. Im wartość bardziej dostępna tym mniej ceniona. Zbiorowości najbardziej peryferyjne zgodne są do wytworzenia wartości alternatywnych, nowej kultury.
Gurvitch - synteza szkoły Durkheima i marksizmu. Klasy społeczne to partykularne grupy o wielkim zasięgu przestrzennym i dużej ilości grup podporządkowanych.
Cechy klas społecznych:
- nadfunkcjonalność
- odporność na wpływ i przenikanie systemu społeczeństwa globalnego
- radykalna niekompatybilność między nimi
- własna strukturalizacja
Klasy społeczne to struktury właściwe dla globalnych społeczeństw uprzemysłowionych, gdzie funkcje techniczne i ekonomiczne są bardziej wyraziście zaznaczone w obrębie tej klasy. Wyróżniamy wielkość grup podporządkowanych np.: grupy faktyczne, grupy otwarte
Społeczeństwo u Gurvitcha to konglomerat klas społecznych – aktorów; nie jest istotne skąd się wzięły.
34. Koncepcja klas ekonomicznych i społecznych u Webera
Położenie klasowe jest wyznaczane przez stosunki apriopriacji i stosunki własności – posiadanie i brak posiadania.
Weber wyróżnia 2 rodzaje klas:
a) klasy ekonomiczne
- klasy posiadania – określane przez różnice w posiadaniu – pozytywnie uprzywilejowani posiadacze (wierzyciele, rentierzy), pozycja neutralna to chłopi, rzemieślnicy, urzędnicy, przedsiębiorcy, robotnicy; negatywnie uprzywilejowania są ludzie, będący obiektem własności (niewolnicy, ubodzy)
- klasy zarobkowe – umieszczają na rynku dobra lub świadczenia, którymi dysponują
b) klasy społeczne u Webera to zbiorowość znajdująca się w sytuacji klasowej ze względu na:
- zaopatrzenie w dobra
- zewnętrzna pozycję życiową
- wewnętrzny los życiowy, który wynika z zamiaru i rodzaju władzy rozporządzania (lub jej braku) dobrami lub kwalifikacjami niezbędnymi do wykonywania świadczeń oraz określonego sposobu ich zastosowania w danym porządku gospodarczym dla uzyskania dochodu.
35. Stany społeczne wg Webera
Położenie stanowe wyznacza w przeciwieństwie do czysto ekonomicznych kryteriów położenia klasowego pozytywna lub negatywna ocena społeczna szacunku, wiążąca się z jakąś wspólna właściwością przysługującą wielu osobom.
4 koncepcje stanów:
1. Teora własnościowo–polityczna – kryterium identyfikacji stanów są tutaj stosunki prywatnej własności środków administrowania i panowania politycznego oraz samej władzy panowania. Własnościowo – polityczna teoria stanów czyni ze stanów odrębne w stosunku do zawodów, grup etnicznych i religijnych składniki globalnej struktury społecznej. Pozwala mówić o stanach tylko wtedy gdy w danym społeczeństwie obiektem własności prywatnej są nie tylko zasadnicze czynniki procesu produkcji i wymiany dóbr materialnych, lecz również środki walki i zarządzania (wojsko, urzędy). Stany, są wyróżniane ze względu na stosunki własności w polityczno – administracyjnej sferze życia społecznego.
2. Teoria apropriacyjno–rewerencyjna – pozwala mówić o istnieniu stanów i stosunków stanowych wszędzie tam, gdzie szacunek społeczny staje się przywilejem i nie ma wartości powszechnie dostępnej, gdzie występuje zjawisko apropriowania pewnych typów szacunku społecznego i gdzie jest ono wyrażone i uwarunkowane przez wykonywany zawód, przez pochodzenie i apropriację władzy politycznej lub biurokracyjnej. Teoria ta czyni strukturę stanową aspektem struktury klasowej i zawodowej społeczeństwa.
3. Teoria prawno–monopolistyczna – pozwala mówić o stanach tylko tam, gdzie istnieją prawnie ustanowione monopole szans politycznych i ekonomicznych, gdzie prawo zabrania pewnym grupom społecznym, do których wchodzi się najczęściej przez urodzenie, sprawowanie określonych funkcji polityczno – administracyjnych, zajmowanie określonych urzędów, wykonywanie określonych działań ekonomicznych, a nawet korzystanie z określonych dóbr konsumpcji materialnej i duchowej. Teoria ta czyni najczystszym typem porządku stanowego feudalne społeczeństwo europejskie..
4. Teoria uniwersalno–rewerencyjna - stanami nazywa się wspólnoty ludzi, które znajdują się w podobnym położeniu stanowym. Położenie stanowe określa Weber następująco: w przeciwieństwie do czysto ekonomicznych uwarunkowanego położenia klasowego, określamy położenie stanowe, jako typowy składnik losu życiowego ludzi, uwarunkowany przez pozytywną lub negatywną społeczną ocenę szacunku, wiążącą się z jakąś wspólną właściwością przysługującą wielu osobom. Stany nie są w tej teorii traktowane jako obiektywnie wyznaczalne, odrębne w stosunku do klas, grup etnicznych, religijnych oraz zawodów składniki społeczeństwa globalnego. Uniwersalno - rewerencyjna teoria stanów pozwala uznać za stan nie tylko całą klasę lub jej część, lecz również grupę etniczną, grupę religijną lub zawód.
Teorie własnościowo – polityczna oraz prawno – monopolistyczna nie stawiają szacunku jako zasadniczego kryterium istnienia ani identyfikacji stanów pozytywnie i negatywnie uprzywilejowanych. Natomiast teoria apropriacyjno – rewerencyjna i uniwersalno – rewerencyjna mają odwrotne stanowisko w tej sprawie
36. Granice ruchliwości społecznej, a równość szans w społeczeństwie
Społeczeństwo zamknięte to grupa konkretnych jednostek związanych ze sobą nie tylko tak abstrakcyjnymi więzami społecznymi jak: podział pracy czy podział dóbr, ale i konkretną fizyczną więzią dotyku, zapachu i wzroku – czyli bezpośrednimi osobistymi kontaktami.
W społeczeństwie zamkniętym podstawa jest pogląd, że stoi ono ponad poszczególnymi jednostkami, których interes jest podrzędny wobec interesu ogółu. W społeczeństwie zamkniętym nie istnieją problemy społeczne i klasowe – naturalna jest kastowość i rządy jednej klasy. Brak jest dążenia do zajmowania pozycji innych członków wspólnoty. Społeczeństwo zamknięte zapewnia swoim członkom poczucie bezpieczeństwa i nienaruszalności ładu społecznego.
Społeczeństwa ewoluują od zamkniętego do otwartego..
Wielu ludzi dąży tu do awansu społecznego i do zajęcia miejsca innych ludzi. Takie współzawodnictwo o status społeczny prowadzić może do walki klas. Wraz z rozwojem społeczeństwa otwartego pojawiły się problemy społeczne i napięcia między klasami – zwłaszcza zagrożone poczuły się klasy dotąd uprzywilejowane.
Społeczeństwo otwarte może stopniowo przekształcać się w społeczeństwo „abstrakcyjne”, stopniowo zatracając charakter konkretnej grupy ludzi, i ulegając depersonalizacji. Taki charakter mają często współczesne społeczeństwa, w których znacznemu ograniczeniu ulegają bezpośrednie i osobiste kontakty międzyludzkie. Działają one w dużej mierze na zasadzie stosunków takich jak wymiana i współpraca.
37. Dyskryminacja społeczna i deklasacja
Dyskryminacja to nierówne, negatywne traktowanie konkretnych jednostek albo grup społecznych przez odmawianie im udziału w prawach, przywilejach, prestiżu czy władzy; oparte jedynie na nieprzychylnym nastawieniu i uprzedzeniach ze względu na pewne ich rzeczywiste lub domniemane cechy np.: przynależność klasową, rasę itd. Dyskryminacja może się dokonywać za pośrednictwem oficjalnych instytucji danej grupy czy społeczeństwa (dyskryminacja instytucjonalna) oraz mieć różne wymiary:
- dyskryminacja ekonomiczna – niemożność zajmowania pewnych stanowisk, uprawiania niektórych zawodów, czy korzystania z opieki społecznej
- dyskryminacja etniczna – ze względu na przynależność etniczną bądź narodowościową
- dyskryminacja rasowa – ze względu na rasę
- dyskryminacja polityczna – odmawianie równych praw uczestnictwa w życiu politycznym np.: prawa głosu
Dyskryminacja ze względu na przynależność klasową może prowadzić do deklasacji. Jest to obniżenie pozycji jednostek lub grup społecznych w strukturze klasowej społeczeństwa związane ze zubożeniem , osłabieniem prestiżu społecznego lub radykalną zmianą całych struktur społecznych wywołaną zmianami ustrojowymi.
38. Nieformalność ekonomiczna i społeczna. Sektory nieformalne.
W latach 70-tych pojawiło się określenie „praca nieformalna” – Pracownicy sektora nieformalnego to jednostki ekonomicznie niezarejestrowane, nie płacące podatku, pozwalające na uruchomienie dzięki niewielkim inwestycjom faktycznego zatrudnienia niskopłatnej, rodzimej siły roboczej.
1. Sektor A – interwencjonizm państwowy, konkurencja ze strony innych firm, źródeł kapitału oraz technologii
2. Sektor B – zaopatrywanie sektora formalnego w tańsze dobra konsumpcyjne, półprodukty przemysłowe, elastyczne rezerwy siły roboczej
Znaczeniem krajów III Świata jest nieformalność – są to obszary w których następuje nieskrępowana reprodukcja siły roboczej. Obszary takie, charakteryzujące się niższym poziomem życia (getta), dostarczające taniej, przygotowanej siły roboczej co jakiś czas się odradzały.
3. Sektor C – interwencja państwowa, zakłócanie trybów funkcjonowania sektora nielegalnego, dostarczanie kontrolowanych dóbr
4. Sektor D – wpływa poprzez mechanizm korupcji, stanowi rezerwuar narzędzi przemocy społecznej
5. Sektor E – obejmuje kapitał, popyt na towary i otwarcie nowych możliwości zdobywania dochodu
6. Sektor F – dostarcza tańszych dóbr oraz stanowi rezerwę siły roboczej dla sektora nielegalnego.
W przypadku gospodarki nieformalnej mamy do czynienia z 4 różnymi aspektami:
a) gospodarka nielegalna oznacza produkcję i dystrybucję towarów prawnie zakazanych (np.: narkotyki, nielegalne gry losowe itp.)
b) gospodarka nie zarejestrowana – wszystkie działania które obchodzą lub unikają ustanowione przepisy skarbowe – wielkość tej grupy daje się ustalać pośrednio poprzez szacowanie wielkości dochodu, który powinien być przedmiotem zeznań podatkowych a nie jest
c) gospodarka nie objęta statystyką – działalność która obchodzi instytucje zajmujące się statystyką
d) gospodarka nielegalna – działania związane z zupełnie innymi kosztami niż gospodarka formalna; działania te są wyłączone spod ochrony prawa i regulacji administracyjnych, obejmując stosunki własności i licencje handlowe, kontrakty pracy, kredyty finansowe i system zabezpieczenia socjalnego
Wyłączenie z pod prawa pociąga za sobą 2 konsekwencje:
- obniża koszty działania jednostki gospodarczej
- pozostawia jednostki gospodarcze samym sobie
Aleksander Portes – jednym z najbardziej podstawowych paradoksów nieformalności są operacje sektora nieformalnego, które nie mieszczą się w sferze uregulowań rynkowych, ale i tak muszą być transakcjami społecznie nadzorowanymi. Operacje sektora nieformalnego muszą się mieścić w stosunkach sieciowych charakteryzujących się brakiem rozróżnienia między formalnymi rolami w biznesie i rolami osobistymi.
Wymiana gospodarcza w ramach sektora nieformalnego oparta jest na wymuszalnym zaufaniu – pewne minimum zaufania opierającego się na zachowaniu reguł gry nie może być zapewnione przez odwołanie do przekonań moralnych. Gwarantowane jest zatem przez moc sankcji ze strony społeczeństwa, jego zdolność do nadawania i odbierania statusu jednostki.
39. Lumpenproletariat a marginalność społeczna
Lumpenproletariat – najniższa zdeklasowana warstwa społeczeństwa kapitalistycznego, składająca się z ludzi żyjących w nędzy, bez zawodu, bezrobotnych lub pracujących jedynie dorywczo, często zdemoralizowanych i wykolejonych.
Wg Marksa lumpenproletariat ze względu na swoją niestabilność i podatność na demagogię stanowi raczej siłę konserwatywną, często wykorzystywaną jako narzędzie sił reakcyjnych i radykalnych ideologii, niezdolną do wzięcia udziału w rewolucji robotniczej.
40. Marginalność społeczna
Marginalność jest związana ze spadkiem znaczenia danej grupy w społeczeństwie m.in. z powodu zmniejszenia się jej liczebności, osłabienia jej funkcji i pozycji w hierarchii społecznej, reprezentowania skrajnych poglądów, podejmowania zachowań nieakceptowanych przez większość. Dotyczy często nielicznej, mało znaczącej grupy społecznej, nisko cenionej w społeczeństwie ze względu na nieprzestrzeganie ogólnie przyjętych norm i zasad współżycia i zachowania sprzeczne z normami i wartościami moralnymi, kulturowymi, prawnymi (zachowania te często maja charakter patologii społecznej)
Kontrkultura – pojęcie T.Roszaka – spontaniczny ruch kulturowy o niejednorodnej genezie na który składają się:
- nieformalne grupy rówieśnicze młodych ludzi odrzucających wartości, wzory, normy powszechnie uznane w dominującej kulturze Zachodu oraz wprowadzających na ich miejsce własne, opozycyjne w stosunku do oficjalnego porządku społecznego, style życia, wartości i cele. Główna idea to przeciwstawienie materialnym zdobyczom cywilizacji Zachodu, wartości związanych z rozwojem duchowym i postawą „być”, a nie mieć. Charakterystyczną cechą kontrkultury były publiczne wystąpienia stwarzające możliwość silnej ekspresji postaw.
Kultura ubóstwa – z lat 60-tych XX wieku, to adaptacyjna subkultura i styl życia charakterystyczny dla biedoty, ludzi żyjących poniżej minimum socjalnego, egzystujących na przedmieściach wielkich miast i w zacofanych regionach wiejskich. Kultura ubóstwa jest podobna we wszystkich miejscach w których występuje, a o jej odrębności decydują specyficzne stosunki społeczne. Kultura ubóstwa to także system przystosowania do szczególnie trudnych warunków życia. Postawę jednostki ukształtowanej przez kultury ubóstwa cechują:
- wrogi stosunek do otaczającego świata
- orientacja na teraźniejszość
- niski poziom aspiracji
- poczucie rezygnacji i niższości
- fatalizm
41. Podklasy
Istnienie podklas związane jest z marginalizacją społeczną, a konkretnie z marginesem stałym. Podklasy to zbiorowości ludzkie, których cechy i właściwości nie pozwalają na przypisanie do jakichkolwiek z istniejących już klas. Zbiorowość ta nie może zostać sklasyfikowana, ponieważ nie spełnia norm, wymogów, standardów umożliwiających klasyfikację w obrębie którejś z istniejących już klas. W z związku z tym przedstawiciele podklas skazani są na stałe zdeklasowanie społeczne. Problem podklas poruszany był na forum OECD jako problem następnego wieku w odniesieniu do najmłodszych przedstawicieli podklas. Chodziło o umożliwienie młodzieży z podklas wydostania się poza margines życia społecznego, podjęcie aktywności, edukacji, pracy. W realizacji tych planów dostrzega się poważne problemy społeczne, gdyż podziały w społeczeństwach w których egzystują podklasy, zaczynają się pogłębiać. Osoby zamożne, które stać na obecnie na osiąganie wartości samorealizacji, stać będzie na to również w przyszłości. Natomiast osoby zdeklasowane często popadać będą w jeszcze bardziej skrajną i marginalną sytuację materialną.
W literaturze anglosaskiej:
Podklasy – ludzie zdeklasowani, żyjący w gettach, wyposażeni w skromne zasoby materialne, często towarzyszy im bieda i ubóstwo. Ludzie społecznie bierni, w stanie inercji. Nie dążą do zmiany swej sytuacji. Nie docierają do nich świadczenia socjalne z państwowego systemu pomocy społecznej np.: w USA środki z funduszu relatywnego uprzywilejowania osób społecznie wydziedziczonych też do nich nie docierają.
42. Świadomość klasowa
Świadomość społeczna u Marksa jest związana z istnieniem tzw. klas dla siebie. Jest to zbiorowość wyodrębniona obiektywnie, na podstawie wspólnego położenia klasowego, charakteryzująca się intersubiektywną świadomością klasową – świadomością swojego położenia, wspólnych interesów, antagonizmów klasowych. Charakteryzuje się więzią psychiczną, organizacją, ponadlokalną łącznością, jest zdolna być samodzielnym podmiotem procesu społecznego.
Termin „świadomość społeczna” odnosi się do dużej liczby zjawisk społecznych.
a) świadomość pozycji klasowej
- jest to rzeczywista pozycja danej osoby oraz jej stosunek do innych, również zajmujących tą pozycję; samoidentyfikacja z klasą, dawanie pierwszeństwa członkom swojej klasy
b) świadomość struktury klasowej
- rozpoznawanie pozycji klasowych charakterystycznych dla różnych zawodów
- przekonanie o istnieniu klasowych barier awansu społecznego osób uzdolnionych
- orientacja, gdzie leżą granice między różnymi klasami
- poczucie różnic klasowych w rozdziale władzy i przywilejów
c) świadomość interesu klasowego
- szereg przekonań od identyfikacji interesu osobistego z interesem klasy oraz rozróżniania interesów różnych klas, aż po skrajny pogląd, że konflikt klasowy jest nieuniknionym wynikiem sprzecznych interesów (stąd przekonanie o wzajemnej wrogości klas i pragnienie ruchu politycznego poświęconego wyłącznie interesom własnej klasy)
43. Krystalizacja statusu społecznego (G.Lensky) i jej konsekwencje
Pojęcie krystalizacji statusu zostało wprowadzone przez Lensky’iego, a do polskiej socjologii przez Wesołowskiego. Wg Lensky’iego w determinowaniu położenia klasowego ludzi, krystalizacja statusu jest osobnym wymiarem, oznacza to, że ludzie różnią się nie tylko poziomem dochodów czy wykształcenia, ale także tym, czy głód na symbole statusu został zaspokojony. Ci których ten głód nie został zaspokojony są to ludzie zaznaczający swoją obecność w życiu społecznym – są to niebezpieczne klasy nie akceptujące swojego położenia klasowego. Wskaźnik krystalizacji statusu ma 4 wymiary: zatrudnienie, dochód, edukacja, przynależność rasowo – etniczna.
Dzięki pojęciu krystalizacji ustala się jakie jest jądro każdego społeczeństwa (charakteryzuje się ono wyższym stopniem spójności statusu). Trzon każdego systemu tworzą osoby których przynależność klasowa jest ustalona i nie budzi wątpliwości. W miarę oddalania się od trzonu, zmniejsza się związek z klasą, powstają klasy – hybrydy, (np.: chłoporobotnicy), albo w ogóle nie ma klas. Z krystalizacją położenia klasowego wiąże się pewna świadomość podziałów klasowych (w trzonie świadomość jest wyraźna, a trzon stanowi środowisko do którego porównują się jednostki). Ludzie, którzy mają nie skrystalizowana pozycję klasową najbardziej uczestniczą w ruchach antysystemowych. W procesach rewolucyjnych biorą udział ludzie już niezadowoleni (odebrano im coś ze wskaźników położenia klasowego), albo jeszcze niezadowoleni (jakiś element położenia poprawił się , ale inne nie)
W Polsce problematyka krystalizacji statusu była związana z industrializacją, i perspektywą zniesienia podziałów klasowych do czego droga wiodła przez dekrystalizację statusu (zanik cech położenia społecznego).
44. Konflikt społeczny i jego funkcje
Proces społeczny zachodzący pomiędzy jednostkami, grupami, klasami, narodami, państwami czy organizacjami, wynikający ze sprzeczności ich interesów, celów, intencji, poglądów, zamiarów, motywacji czy obowiązków, powodujący powstanie wrogości między nimi. Następstwem konfliktu społecznego może być przejście w fazę współzawodnictwa i walki tzw. kooperacji negatywnej – consensus na drodze wzajemnych ustępstw.
W myśl teorii konfliktu społecznego – konflikt społeczny to stały, wszechobecny element wszelkich stosunków społecznych, który jest przyczyną permanentnego procesu zmiany społecznej. Podstawowego źródła konfliktu społecznego, twórcy tej teorii dopatrują się w strukturze władzy.
Dla Marksa konflikt społeczny jest istotną cechą struktury społecznej, jest motorem zmian, walka klas toczyć się będzie aż do upadku kapitalizmu
Wg Dahrendorfa na struktury społeczne składają się różnego rodzaju związki oparte na zwierzchniej władzy. Każdy związek jest agregatem roli i dystrybucji władzy między role oparte na dominacji i podporządkowaniu. Źródłem konfliktów jest właśnie dychotomia struktury rządzący - rządzony i sprzeczność interesów. Interesy dzielą się na utajone (obiektywne interesy rządzonych i rządzących wynikające z dystrybucji władzy) oraz jawne – wyrażane w ideologiach
Coser – funkcjonalna teoria konfliktu. Konflikt społeczny odnosi się do systemu. Struktura społeczna jest najeżona konfliktami. Ich źródłem są odmienne poglądy ludzi na różne sprawy. Konflikty nie są szkodliwe, ale pożyteczne i pożądane ponieważ prowadzą do działań reformatorskich, integracyjnych, adaptacyjnych, zwiększają skuteczność struktury. Struktura społeczna posiada mechanizmy zabezpieczające przed konfliktami zagrażającymi przyjętej podstawie stosunku społecznego – jest to instytucjonalizacja i tolerancja konfliktu.
Typy konfliktów:
- konflikt społeczny bezpośredni – rozgrywa się między zantagonizowanymi stronami bez pośrednictwa osób grup czy instytucji trzecich
- konflikt społeczny pośredni – odbywa się z dominującym udziałem osób trzecich, nie będących stroną
- konflikt społeczny elementarny – występuje pojedynczo
- konflikt społeczny molekularny – na jeden konflikt nakładają się w danej sytuacji inne konflikty, przez co zyskuje on na sile i pojawiają się dodatkowe obiekty konfliktu
- konflikt społeczny ideologiczny – wynika ze sprzeczności w sferze aprobowanych norm, wartości itd.
- konflikt społeczny instrumentalny – jest organizowany z premedytacją w celu osiągnięcia korzyści lub wywołany jako zabieg taktyczny np.: w celu odwrócenia uwagi
- konflikt społeczny klasowy – wynika ze sprzeczności interesów klas społecznych w sferze ekonomicznej, politycznej i ideologicznej np.: u Marksa konflikt między klasą wyzyskiwaną i wyzyskującą
Konflikt społeczny w obrębie grupy może prowadzić do następujących konsekwencji:
- osiągnięcie konsensusu i wzmocnienie więzi grupowej, przez co wzrasta spójność grupy
- rozpad grupy będący konsekwencją braku kompromisowego rozwiązania
45. Przegląd koncepcji narodu. Naród a etnos
Naród – wspólnota powstała na gruncie historycznym, terytorium, życia ekonomicznego, przejawiająca się w świadomości narodowej jego członków.
Naród musi oprzeć się nie na klasach i warstwach, ale na wspólnym terytorium, na ruchu pieniądza, towarów itd., na wspólnym obywatelstwie (naród w tym ujęciu pojawia się po Rewolucji Francuskiej)
Inne koncepcje narodu:
- uwypuklenie czynników kulturowych (patrz: Kłoskowska)
- kształtowanie narodów europejskich trzeba badać od XV wieku
- dojrzewanie narodów – wielka rola nacjonalizmu, który oznaczał centralna kontrolę nad kulturą, co prowadziło do utworzenia jednego języka, historii, sztuki, tworzenia się praktycznej tradycji obejmującej wszystkich żyjących na terytorium państwowym.
W literaturze polskiej jest 5 interpretacji narodu:
a) wspólnota terytorialno – ekonomiczna
b) wspólnota historyczna
c) wspólnota polityczna
d) wspólnota kulturowa
e) wspólnota psychiczna
Naturalistyczna koncepcja narodu wg Turowskiego – naród traktowany jest jako grupa genetyczna, uwarunkowana biogennie – w pewnym środowisku geograficznym, zamieszkiwała pewna grupa rasowa i przekazywała swe właściwości psychofizyczne następującym po sobie generacjom – jest to echo deterministycznych teorii mówiących o wpływie środowiska geograficznego czy cech somatycznych na cechy psychiczne członków danej zbiorowości
Politologiczna koncepcja narodu – naród jako wspólnota polityczna, wykształcona ze wspólnoty plemiennej przez wykształcenie instytucji państwowych, które mogą obejmować więcej grup postplemiennych, przystępuje do tworzenia wspólnego narodu (jednolita kultura, oświata, gospodarka, oraz poczucie odrębności w stosunku do innych narodów)
Koncepcja kulturowa – kształtowanie się w toku rozwoju historycznego społeczności, które tworzą własna kulturę (język, sztukę, obyczaje, działalność gospodarczą, tradycje), a jej członkowie uczestniczą w tej kulturze – łączy ich wspólnota kultury i wspólna ideologia
Naród to zbiorowość która mniej lub bardziej podporządkowana jest pewnemu modelowi, typowi idealnemu: Cechy narodu:
- wspólny język
- terytorium to ziemia ojczysta
- dziedzictwo kulturowe traktowane jako własne
- bogata symbolika kulturowa
- przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu etnicznym
- poczucie wspólnoty między ludźmi z odrębnych klas
- poczucie odrębności, autonomii politycznej
- posiadanie charakteru narodowego (osobowość podstawowa, cechująca wszystkich członków danego narodu)
- wspólny zasób uczuć i myśli
- poczucie wspólnej przeszłości (historia, tradycja)
Etnos – to ogół osób, którym przyznaje się etnonim (nazwę etniczną) i inwentarz cech związanych z tym określeniem. Charakteryzuje ich pewna etniczność:
- język
- pochodzenie
- obyczaje
- tradycja
- podział na my i oni
- poczucie wspólnoty oparte na wspólnocie obiektywnych cech kultury
Może odnosić się do grup, niskiego szczebla cywilizacji, jak i narodów .
Bromley proponuje rozróżnić etnikos jako etnos w węższym rozumieniu zbliżone do narodowości oraz etnos jako szerszy organizm zbliżony do narodu i państwa
46. Grupa etniczna i etnograficzna
Grupa etnograficzna jest wyróżniana na podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych; czasami istniej świadomość tej odrębności wśród jej członków.
Grupa etnograficzna to zespół ludzi zamieszkujących określone terytorium geograficzne i wyróżniających się od sąsiadów pewnymi cechami kulturowymi, posiadających poczucie swej przynależności grupowej opartej na świadomości własnych odrębności kulturowych.
Na pograniczach grupa etnograficzna może występować między wspólnotami etnicznymi, ale w ramach całości polietnicznych.
Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym. Można o niej mówić, gdy:
- jest zespół cech tworzących dopiero warunki formowania się narodu
- cechy te tworzą świadomość i doprowadzają do powstania narodu
- silne zespolenie historycznych losów, uwarunkowań geograficznych i ekologicznych powoduje zrodzenie się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty świadomości jej organizacyjnego wyrazu (np.: państwo)
- nie jest to w pełni grupa (bo nie zawsze istnieje poczucie przynależności), ani kategoria społeczna (nie zawsze wspólne pochodzenie i kultura, ale tylko przekonanie o takiej wspólnocie)
Podział grup etnicznych na:
a) pierwotne – które po przeniesieniu z jednego społeczeństwa do drugiego chcą nadal funkcjonować w społeczeństwie jako zamknięte ugrupowania, umiejące zaspokoić podstawowe potrzeby swoich członków
b) wtórne – ich członkowie częściowo uczestniczą bezpośrednio w społeczeństwie przyjmujących np.: w kwestiach ekonomicznych, a częściowo pośrednio, przez grupę etniczną (np.: kwestie towarzyskie)
Grupy etniczne to np.: imigranci, koloniści, narody żyjące we własnym państwie, narody żyjące na własnym terytorium narodowym, ale w obrębie obcych państw. Grupa etniczna może być narodem albo narodowością.
47. Procesy etnogenezy i etnicyzm
Etnogeneza oznacza proces kształtowania się etnosu, jakiejś grupy etnicznej, a wg niektórych badaczy, także proces kształtowania się grupy etnicznej
Etapy etnogenezy:
a) istnienie warunków, które powodują tworzenie się nowej wspólnoty etnicznej
b) przejawiają się cechy odróżniające ją od innych etnosów jej współczesnych
c) gdy cechy są wystarczająco silne, tworzy się świadomość
W wyniku etnogenezy powstają zalążki świadomości etnicznej i świadomości narodowej. Niektórzy uważają, że etnogeneza prowadzi do powstania etnosu, inni – do grupy etnicznej, inni – narodu
Etnicyzm – społeczny ruch odrodzenia etnicznego, występujący we współczesnych społeczeństwach (państwach) pluralistycznych i obejmujący te grupy typu mniejszościowego lub postimigracyjnego, których istnienie zostało zagrożone postępem procesów asymilacji i akulturacji i których pozycja społeczna, ekonomiczna i polityczna w strukturze społeczeństwa jest nierównoprawna.
Formy manifestacji etniczności:
- dążenie do rewaloryzacji dziedzictwa kulturowego grupy
- dążenie do uznania odrębności jej specyfiki kulturowej
- dążenie do rewindykacji należnych jej praw w różnych dziedzinach życia społecznego
Źródła etnicyzmu:
a) teoria relatywnej deprywacji – poczucie względnej deprywacji i przekonanie o możliwości jej przezwyciężenia przez konsolidację
b) teoria anomii – protest przeciwko postępującej alienacji, czasami przejawia się w poszukiwaniu korzeni
c) teoria nie asymetrycznych stosunków – między społeczeństwem dominującym, a podporządkowanym, między centrum a peryferiami
3 podstawowe formy etnicyzmu:
- separatystyczny – wzrost świadomości, aby można było stworzyć własny naród, państwo
- autonomistyczny – dążenie do równouprawnienia i zlikwidowania polityki asymilacji państwa
- rewaloryzacyjny – wzmocnienie słabnącej etniczności wśród imigrantów w państwach pluralistycznych (ma najliczniejszą postać w USA – Murzyni, Indianie, Latynosi)
Czynniki pojawienia się etnicyzmu w latach 60 i 70-tych (Europa, USA, kraje III świata):
- modernizacja i związane z tym międzyregionalne, międzyetniczne zróżnicowanie ekonomiczne, które wywołało pobudzenie aspiracji grup etnicznych
- mass media – szybka informacja i możliwość integracji ideologicznej grup etnicznych
- wzrost edukacji – rozwój elit
- protest przeciwko polityce asymilacyjnej państw pluralistycznych
- inspiracje z powodu działań innych ruchów etnicznych na innych terenach
48. Etnocentryzm – stereotypy narodowe i etniczne
Etnocentryzm – wartościująca postawa określająca afirmatywny stosunek do kultury własnej grupy etnicznej lub do kultur innych grup (religijnych, rasowych, regionalnych) i równocześnie deprecjonujący stosunek do kultury grupy obcej:
- własna kultura jest uważana za najlepszą, wzorcową, godną kontynuacji i naśladowania
- kultura obca oceniana jest przez pryzmat własnych standardów kulturowych , a różnice traktowane są jako odstępstwa od normy i anomalie
Wszystkie definicje etnocentryzmu są do siebie podobne – kładą nacisk na jedność pozytywnych postaw wobec własnej kultury i grup oraz negatywnych wobec obcej
Typy etnocentryzmu:
a) fundamentalizm – ma charakter naturalny i powszechny, wynika z psychologicznego procesu enkulturacji prowadzącego do psychokulturowej identyfikacji jednostki z własną grupą i jej wartościami (stają się punktem odniesienia w wysiłkach zrozumienia świata), brak możliwości całkowitego oderwania się od świata własnych wartości kulturowych.
b) umiarkowany – przede wszystkim afirmatywna postawa względem własnych wartości z mniejszym uwzględnieniem deprecjacji wzorów obcych (może wynikać z przekonania o wyższości własnej kultury, z niewiedzy, z charakteru epoki itd.
c) agresywny – najgroźniejszy, prowadzi zwykle do wykształcenia ruchu ideologicznego, propagującego absolutną hegemonię własnych wartości i nietolerancją wobec innych norm (może przejawiać się jako natywizm skrzyżowany z ksenofobią, dyskryminacją czy segregacją rasową, fanatyzmem religijnym)
Skutki etnocentryzmu;
- wzmocnienie identyfikacji z własną grupą, solidaryzm
- wzrost nieufności wobec tego, co inne, obraz świata podzielony na swoich i obcych – wzmacnia to odporność grupy na zewnętrzne działania innowacyjne,
- utrudnienie komunikacji interetnicznej stanowiące podłoże różnorodnych konfliktów, sprzyjają temu stereotypy negatywne, uprzedzenia etniczne, nietolerancja, akty dyskryminacji
Stereotypy narodowe i etniczne to funkcjonujący w świadomości potocznej skrótowy, uproszczony i zabarwiony wartościująco obraz rzeczywistości, odnoszący się do narodów, grup etnicznych, ras, często oparty na niepełnej lub fałszywej wiedzy o tych obiektach, utrwalony i nie ulegający zmianom.
Stereotyp ujawnia zakres swej stereotypowości w kontaktach z obiektywnymi faktami.
Stereotyp etniczny to schematyczny obraz danej grupy etnicznej lub wyobrażenie cech jej członków związane z ich przynależnością do danej grupy, zwykle zabarwione emocjonalnie i wartościująco.
Uogólnienie dotyczące wielkiej liczby osób posiada ryzyko fałszu (zwłaszcza jeśli jest zabarwione wartościująco) i pewność fałszu, jeśli ocenie poddaje się cechę inności.
Stereotyp etniczny powstaje gdy podmiot i przedmiot osiągają pewną tożsamość kulturową, nie ma między nimi izolacji, ale kontakty nie są tak ożywione, jak między członkami grupy wewnętrznej – istnieje pewien dystans.
Stopień, zakres i rodzaj stereotypu etnicznego zależy od
- siły procesów społeczno – gospodarczych wywierających nacisk na kontakt grup
- reakcji politycznej drugiej strony na inicjatywę nawiązania kontaktów z pierwszej strony
- składu klasowego zbiorowości reprezentujących obie grupy w kontaktach
Badanie stereotypu etnicznego:
- poznanie obrazu grupy obcej jaki posiada grupa badana
- stwierdzenie co w tym obrazie odbiega od obiektywności spojrzenia na odrębność
- określenie przeszłych i obecnych kontaktów oraz dystansu
- określenie o ile fałszywy obraz grupy obcej wynika z wartościowania cech inności
49. Pogranicze
Terytorium położone pomiędzy 2 regionami lub 2 obszarami państwa, gdzie ma miejsce przemieszanie etniczne lub narodowościowe, wynikające z bliskości przestrzennej.
Wg Kłoskowskiej jest to sąsiedztwo kultur narodowych wynikające z narodowej albo etnicznej mieszanej genealogii ludzi tam przebywających; z członkostwa innej grupy narodowościowej albo etnicznej na terytorium zdominowanym przez inną narodową kulturę, wynikającego z sytuacji emigracji, z indywidualnej konwersji narodowej, która polega na przejściu od jednego do drugiego samookreślenia narodowościowego, ale zmiana ta nie oznacza całkowitego zerwania ze swą pierwszą narodowością.
Rozróżniamy pogranicze w sensie:
a) terytorialnym
b) psychologicznym
c) socjologicznym – oznacza identyfikację, ustalenie która z grup jest wewnętrzna, a która zewnętrzna, która jest własna, a która obca.
50. Etnoklasy
Etnoklasa to segment narodowego społeczeństwa typu pluralistycznego o imigracyjnym pochodzeniu silnie zaznaczonych w różnicach klasowych, powstały w wyniku skrzyżowania zbiorczej struktury, odzwierciedlającej zróżnicowanie kulturowych i historycznych tradycji poszczególnych grup etnicznych (formowanych w toku procesu asymilacji i akulturacji), ze strukturą klasową w której przejawia się podział dóbr ekonomicznych, dostęp do władzy i udział w życiu kulturalnym. Jest częścią grupy etnicznej zajmującej ściśle określone miejsce w stratyfikacyjnym układzie społeczeństwa oraz jednocześnie częścią klasy społecznej ulokowaną w konkretnej grupie etnicznej. Etnoklasa to jedno z podstawowych pojęć amerykańskich studiów etnicznych. M.H.Gordon wkomponował je w teorię asymilacji, zbudowaną na użytek analizy pluralistycznego charakteru narodu amerykańskiego. Zauważył on, że:
- ludzie mimo, że pochodzą z tej samej grupy etnicznej, różnią się wartościami i zachowaniami wynikającymi z pozycji społecznej,
- życie społeczne w obrębie grupy pierwotnej toczy się w ramach tej samej klasy, ale także jednej grupy etnicznej.
Etnoklasa zaspokaja potrzeby przynależności do grupy etnicznej i do klasy. Problem rodzi przynależność tylko do jednej klasy ale nie do jednej grupy etnicznej lub odwrotnie. Następuje wtedy utrata spoistości klas społecznych społeczeństwa pluralistycznego. Grupy etniczne tracą homogeniczność. Siatka etnoklasowych segmentów nie jest jednolita:
- członkowie danej grupy etnicznej są skupieni szczególnie w jednej z klas, jest to klasa dominująca, która określa sytuację całej zbiorowości etnicznej w obrębie społeczeństwa narodowego,
- cechą charakterystyczną przynależności do etnoklasy jest możliwość mobilności wertykalnej tzn. zmiany pozycji klasowej w ramach zbiorowości etnicznej,
- w miarę przesuwania się ku wyższym pozycjom w strukturze klasowej zawartość etnoklasy ulega osłabieniu.
51. Ludy tubylcze i tubylczość
Jest to problematyka nowa w naukach społecznych. Kiedyś ludy tubylcze traktowano jako mniejszości etniczno – rasowe. Od XIX wieku pojawiły się 3 podejścia do społeczności tubylczej.
a) dotyczące spraw wyznaniowych tzw. humanitaryzujący apartheid – rozdzielanie ludności tubylczej od dominującej ludności napływowej.
b) Zaakceptowanie ludów tubylczych jako części ludności, wykorzenienie postaw odrębności społeczności tubylczej jako odrębnego etnosu (tzw. etnocyt), likwidowanie wspólnot własności ziemi
c) XX wiek – ustalenie instytucji państwowych zajmujących się sprawą ludności tubylczej celem zintegrowania ekonomicznego, przy jednoczesnym zachowaniu osobliwości kulturowych.
Był to tzw. indygenizm krytyczny:
- jedynym możliwym rozwiązaniem pozwalającym na asymilację i współżycie jest pozostawienie swobody ludności tubylczej
- ludy tubylcze mają prawi do tego, aby decydować o własnych celach i peryferiach
- w przypadku podejmowania decyzji ich dotyczących, należy przekonsultować je z przedstawicielami ludności tubylczej
- ludy same decydują o tym kto jest a kto nie jest tubylcem
Konwencja nr 169 wydana przez MOP to próba zdefiniowania ludności tubylczej – ludy tubylcze to te, które są przedmiotem podboju i zostały przymuszone do życia w obrębie państwa tworzonego przez najeźdźców i podporządkowania się ich standardom i wzorom kultury. Są one narażone na 2 rodzaje ludobójstwa – genocyt (fizyczna zagłada) i etnocyt (zabijanie społeczności – ludzie ocaleją).
Podmiotowość ludów tubylczych nie jest jednoznaczna z pojęciem podmiotowości w rozumieniu prawa międzynarodowego. Ludy tubylcze to uciskana mniejszość, której nikt nie chce przyznać pełni praw.
52. Stare ruchy społeczne wg Heberle
Ruch społeczny to zbiorowe działanie i dążenia ludzi do realizacji wspólnego celu. Działania te są mniej lub bardziej zorganizowane.
Mechanizm powstawania ruchu społecznego:
- jeśli pewna ilość ludzi nie może zaspokoić swoich potrzeb
- rodzi to frustrację, niezadowolenie, zmobilizowanie energii na osiągnięcie środków pozwalających zaspokoić potrzebę
- powstaje napięcie emocjonalne, ludzie porozumiewają się, uświadamiają sobie nawzajem swoje położenie
- niepokój przeradza się w niepokój społeczny (szukanie kontaktów, dyskusje)
- to punkt wyjścia do rozwoju ruchów społecznych
3 rodzaje ruchów społecznych:
a) reformatorskie – dążą do zmiany istniejącej sytuacji na drodze prawnej, legalnie, nie podważają podstaw ustrojowych, przyjmują postać zrzeszeń dobrowolnych, dzielą się na ruchy o celach ogólnych (ruch emancypacji kobiet) i szczegółowych (ruch antyalkoholowy).
b) rewolucyjne – w początkowej fazie mogą być podobne do ruchów reformatorskich, nie dążą do stopniowej zmiany istniejącej sytuacji społecznej, ale chcą ją obalić przy użyciu siły, przemocy, wbrew prawu
c) ekspresyjne – ich celem jest manifestacja i zaspokojenie potrzeb estetycznych, religijnych, intelektualnych
Stare ruchy społeczne wg Heberle:
- ruch społeczny jako substytut organizacji politycznej
- ruchy są od organizacji politycznych bardziej amorficzne i płynne
- stanowią często fazę embrionalną partii politycznych
- ich celem jest otwarcie przestrzeni dla określonych działań
- związane są z wartościami materialnymi, ekonomicznymi, wzrostem gospodarczym, bezpieczeństwem militarnym i społecznym
Można przeprowadzić charakterystykę ruchów społecznych ze względu na bazę:
- bazę klasową (ruchy chłopskie)
- dziedzictwo polityczne (ruchy liberalne, ruchy konserwatywne)
53. Ruchy natywistyczne i millenarystyczne
2 znaczenia natywizmu:
1. antropologia kulturowa – dążenia do zachowania zagrożonej tożsamości kulturowej danej zbiorowości ludzkiej, poprzez autoafirmację jej kultury, podkreślanie tubylczości. Świadoma zorganizowana próba odrodzenia lub uwiecznienia przez część członków danej społeczności wybranych elementów jej kultury
2. typy natywizmu ze względu na cel
a) rewiwalistyczny – dążenie do ponownego przywrócenia niektórych elementów kultury rodzimej, wypartych przez obca kulturę
b) perpetuatywny (zachowawczy) – dążenie do zachowania tych elementów, które choć zagrożone, jeszcze funkcjonują i decydują o odrębności
2 typy natywizmu ze względu na środki – racjonalny i magiczny
Ruchy natywistyczne – świeckie i religijne ruchy protestu społecznego wśród ludów kolonialnych i postkolonialnych (bez względu na fakt czy miały treści natywistyczne, czy nie). W społeczeństwach zachodnich ruchy te określano jako przejawy fundamentalizmu albo ruchy mesjanistyczne.
W studiach etnicznych określa się mianem ruchu natywistycznego antyimigracyjny ksenofobizm amerykański. Był to ruch powstały w USA w latach 30-tych XIX wieku. Stanowił on apoteozę amerykańskiego stylu życia (wywodzącego się z tradycji anglosaskiej i protestanckiej). Ksenofobia względem nieanglosaskich imigrantów
Natywiści określają swoją ideologię jako „amerykanizm”, głoszą pogląd o nielojalności imigrantów wobec USA, nie możności ich asymilacji, antykatolicyzm, wrogość wobec radykalizmu społecznego, rasizm.
Millenaryzm
Szczególny typ koncepcji zbawienia wykształcony przez ludy III Świata – synkretyczne połączenie elementów społecznych i motywów religijnych. Charakteryzuje go zespół twierdzeń o tzw. zmaterializowanym, zbiorowym, totalnym oczekiwanym w najbliższej przyszłości na Ziemi i dokonanym przez siły nadprzyrodzone.
Właściwości niezależne od kultury i czasu:
- zbawienie rozumiane jako uwolnienie od materialnej nędzy, zagrożeń indywidualnych i zbiorowych
- przekonanie o jego bliskości i nieodwołalności
- wiara w doczesność zbawienia na Ziemi
- zbawienie zbiorowe
- zbawienie zostanie dokonane przez sił nadprzyrodzone, a na Ziemi nastąpi koniec historii i nieograniczona epoka doskonałości
- wyobrażenia o doskonałych przyszłych losach człowieka, uformowane na podstawie krytyki sytuacji obecnej
- millenaryzmowi towarzyszył rewolucjonizm związany z politycznym rozbudzeniem wyznawców
- może istnieć przechodzenie między millenaryzmem, a rewolucjonizmem (w obie strony)
- współdziałanie człowieka z siłami nadprzyrodzonymi w celu przyspieszenia zbawienia (religijne obrzędy ekstatyczne, święte wojny itd.)
Funkcje millenaryzmu – wyjaśniająca i dyspozytorska
Odmiana millenaryzmu: aktywny, pasywny, rewolucyjny, ewolucyjny, restauracyjny, innowacyjny
Przeciwieństwem millenaryzmu jest eschatologizm. Są to twierdzenia o duchowym, pośmiertnym, indywidualnym zbawieniu ludzi w pozaziemskim raju.
54. Nowe ruchy społeczne. Podmioty emergentne. Koncepcje Offe i Touraine
Nowe ruchy społeczne to ruchy fizycznie nowe np.: ekologiczne, zainteresowanie nimi wypłynęło po 1968 roku. Uznaje się że nowe ruchy społeczne to bardzie trwała postać działania zbiorowego. Można wyróżnić 2 podejścia do NRS:
a) amerykańskie – NRS to substytut w pełni ukonstytuowanych organizacji społecznych, ruchy potrafią sięgać do takich zasobów, których organizacja nie potrafi uruchomić
b) europejskie – NRS to narzędzie przez które ludzie pozbawieni tożsamości osiągają ją
Klasyfikacja ruchów społecznych ze względu na 2 kryteria: rodzaj zmiany do której dążą członkowie (czy dotyczy jednostek czy porządku społecznego) oraz wielkość zmiany (cząstkowa lub całościowa):
- ruch transformatorski (całościowa zmiana w porządku społecznym)
- ruch reformatorski (częściowa zmiana w ładzie społecznym)
- ruch odkupicielski (całościowe zmiany w jednostkach)
- ruch alternatywny (ograniczona zmiana w jednostkach)
Do NRS zalicza się także organizacje pozarządowe.
Podmioty emergentne – są stale w stadium tworzenia, kształtowania się – jest to proces, który nigdy się nie kończy, cofa się i powraca. Emergentne czyli kształcące swe cechy, niedokończone, nieredukowalne do niczego innego. Można powiedzieć, że taki charakter mają NRS.
Koncepcja C.Offe – kładzie on nacisk na stronę organizacyjno – instytucjonalną. Zainteresowanie NRS jest związane z załamaniem paradygmatu badania życia społecznego obowiązującego do lat 70-tych i opartego na hipotezie demokratycznego konsensusu (powszechnej akceptacji wolnego rynku, istnienia zorganizowanego świata pracy i politycznej demokracji przedstawicielskiej) oraz rozdziale działań prywatnych i publicznych – NRS zmieniły to, bo w większości nie są polityczne – ujawniły 3 sferę – polityki nieinstytucjonalnej. Przykłada ruchów: feministyczne, ekologiczne, praw człowieka, pacyfistyczne. Mają szerokie spektrum zainteresowań, wartości które propagują nie są nowe, ale ujęte w nowy sposób. Mają nowe sposoby działania, zarówno wewnętrzne – nie kształtują ról członkowskich, nie wyłaniają reprezentantów, jak i zewnętrzne – demonstracje, akcje z udziałem dużej liczby ochotników, wysuwanie negatywnych postulatów („nigdy...” itd.), rzadko negocjują. Zaplecze społeczne NRS to nowa klasa średnia, część starej klasy średniej, ludzie poza rynkiem pracy lub na jego peryferiach.
Różnice między NRS a SRS:
- NRS działają w szerszym interesie, a SRS we własnym
- NRS zajmują się pokojem, ekologią, prawami człowieka, a SRS ekonomią i bezpieczeństwem
- NRS wyznają autonomię i tożsamość jednostki, a SRS wolność i bezpieczeństwo prywatnej konsumpcji
- NRS charakteryzuje nieformalność i spontaniczność a SRS formalna organizacja i reprezentanci
- NRS stosują politykę protestu, a SRS uzgadnianie, regułę większości
Koncepcja A.Touraine – w jego ujęciu ruch społeczny zaczyna zbiegać się z klasą społeczną rozumianą jako system historycznego działania – aktor działający. NRS może być też traktowany jako pokolenie, bo gdy spada dynamika procesu społecznego, jest on mniej konfliktowy – wtedy na pierwszy plan wysuwają się pokolenia. Touraine wykazywał duże zainteresowanie mniejszościowymi ruchami społecznymi (aktywnymi mniejszościami), traktowanymi jako katalizator zmiany społecznej (oczekiwanie, że stworzą one nowe standardy życia społecznego). Im ruchy społeczne są mniej zasymilowane i bardziej marginalne, tym większy niosą potencjał zmian. Przed wojną utożsamiano Touraine’a z siłami destrukcyjnymi, a po 1968 z kontrkulturą.
55. Interwencja socjologiczna
Interwencja socjologiczna jest związana z pojęciem ruchów społecznych. Zajmują one centralną pozycję w społeczeństwie. Nie są zjawiskami marginalnymi, ale pozwalają na samokreację społeczną.
Interwencja socjologiczna (prognoza socjologiczna) to narzędzie pozwalające na rozpoznanie aktorów kolektywnych oraz kształtujące dany ruch społeczny. Metoda interwencji socjologicznej jest nastawiona na badanie działania społecznego ludzi. Dotyczy badania awangardy ruchu społecznego.
Fazy interwencji socjologicznej:
a) wejście w kontakt z ruchem społecznym, by badać go blisko i bezpośrednio. Przedmiot badań jest obserwowany przez badacza pośrednio i bezpośrednio jako miniatura ruchu społecznego
b) działaczy ruchu trzeba skupić tak, aby uczestniczyli w zbiorowej praktyce konfliktu; dokonywana jest samoanaliza działania zbiorowego dokonywanego przez działacza
Przedmiotem badania nie jest świadomość ideologiczna, ale realne działanie Jeżeli nie ma możliwości śledzenia realnego działania, mamy do czynienia z inscenizacją realnego działania – konfrontacją badanych z wcześniej przygotowanymi rozmówcami. Badacz jest zdystansowanym obserwatorem, a jednocześnie pośrednikiem.
Etapy badania:
a) etap przygotowania badania – polega na zapoznaniu się z ruchem, obserwacji jego uczestników, korzystaniu z dostępnej literatury
b) rekrutuje się uczestników badania (kilkanaście osób stanowiących miniaturę ruchu) – grupa ta powinna być zróżnicowana, aby oddać najważniejsze różnice istniejące wewnątrz ruchu
c) badanie – odbycie kilkunastu seansów grupowych, z których każdy trwa 2 do 4 godzin; początkowo są to seanse zamknięte w których udział biorą tylko badani i socjologowie, później także zapraszani goście
Socjolog powinien opanować kod uczestników dyskusji. Musi także ograniczyć swoją rolę – nie może przytłaczać badanych własną kompetencją.
56. Pokolenia jako makrostruktury
Problematykę tą przedstawiali m.in. Manheim oraz Ossowska. Comte w XIX wieku wiązał proces rozwoju społecznego z wymianą pokoleń (około 30-letni okres aktywności życiowej) – po pokoleniu ojców, następuje pokolenie synów. Simmel twierdził, że solidarność oparta na podstwach przynależności wiekowej stanowi podstwaę zachowania spójności społecznej (podziały na pokolenia są ważniejsze niż podziały polityczne czy klasowe). Ortega-y-gasset wyróżniał w każdym społeczeństwie 4 pokolenia:
- pokolenie odchodzące, utożsamiane z istniejącym stanem rzeczu
- pokolenie sprawujące władzę – uzurpuje sobie prawo do wpływania do rzeczywistości
- pokolenie kontestatorów – poszukuje dla siebie miejsca, wstępuje w obieg wymiany właddzy
- pokolenie młodych – poszukuje własnej tożsamości, mające pretensje do otaczającej formy społ.
przekonanie że wszyscy ludzie należą do jakiegoś pokolenia.
W socjologii jednak dominuje koncepcja, że nie wszystkim rocznikom dane jest uczestniczyć w jakimś pokoleniu.
Manheim wyróżnił 3 warstwy problemowe w pokoleniu:
- kwestia pokoleniowej lokalizacji (przynależność do grupy wiekowej i związana z nią wspólnota doświadczeń) – pokolenie ma tu wiele wspólnego z klasą społeczną
- pokolenie jako aktualność (pokolenie jako aktor społeczny który pokazuje swój potencjał w rzeczywistych sytuacjach i konfliktach społecznych)
- pokolenie jako jednostka życia społecznego – wszystkie podmioty, które podzielają obowiązujące postawy
57. Pokolenia społeczne a tzw. kohorty
Kohorta to skrótowe ujęcie problematyki pokolenia, które obejmuje tylko niektóre elementy widoczne w opisie pokolenia. Pokolenie może być wyodrębniane na płaszczyźnie biologiczno – genealogicznej albo dziedziczenia kulturowego opartego na przekazywaniu ról społecznych albo na zasadzie kluczowych wydarzeń historycznych. Kohorta to próba zobiektywizowania pokolenia z punktu widzenia jednostek w kontinuum czaso–przestrzennym – wielość indywiduów w jakiejś definiowanej populacji, które doświadczyły takich samych wydarzeń – w tym także urodzenia w tym samym przedziale czasowym.
Wg Eisenstedta ludzie zmieniają pokolenia przechodząc od jednego do drugiego. W kohorcie natomiast jest się całe życie – jest to pewien przedział czasowy, który przesuwa się od młodości do starości.
58. Koncepcja rodzaju społecznego (Gender)
Istotą tej koncepcji jest płeć, do której przynależność jest kwestią konwencji społecznej, a nie płci biologicznej. Ważne są układy ról przypisane kobietom i mężczyznom i relacje między płciami. Może pojawiać się nierówność praw, a nawet dyskryminacja. W społeczeństwach przedkapitalistycznych istniało rozróżnienie między strukturami społecznymi złożonymi z kobiet i mężczyzn. Zachowały się pewne interakcje międzyludzkie zarezerwowane tylko dla jednej płci. Mężczyźni są bardziej konformistyczni względem norm męskości niż kobiety wobec norm kobiecości (np.: spodnie).
Teoria funkcjonalna stwierdza że rozdział ról męskich i kobiecych jest niezbędny, aby społeczeństwa zachowały trwałość, a rodzina mogła pełnić swoje funkcje.
Teoria konfliktowa traktuje różnice między 2 płciami jako oparte na dominacji , ekplatacji, dyskryminacji. W kulturze dominującej wyższy status mają wartości męskie, a to stawia kobiety w gorszej pozycji.
Feminizm to ruch dążący do zrównania praw kobiet i mężczyzn. Swoje wielki okres przeżywał w latach 80-ych. Był ważną formą nowego ruchu społecznego. Walczy m.in. z seksizmem i jego przejawami (ideologią sankcjonującą wższość jednej płci), brakiem kobiet na stanowiskach decyzyjnych, używa mediów do nagłośnienia swojej walki, tworzy alternatywne instytucje wspierające cele feminizmu. Dwa odłamy feminizmu: lata 60-70 to feminizm równości – kobiety niczym nie różnią się od mężczyzn, a nierówność wynika nie z natury, ale z czynników społecznych. Od lat 70 feminizm różnicy – nacisk na unikalność kobiet jako rezultat porażki pierwszego rodzaju feminizmu.
59. Władza, panowanie, wpływ
Władza
wg Webera to stosunek, który implikuje użycie przymusu albo zagrożenie przymusem, takie że uzyskujemy posłuszeństwo.
– pozwolenie pewnej grupy dla pewnego rozkazu
– prawdopodobieństwo skłonienia grupy do postępowania wg naszej woli, wbrew wszelkiemu oporowi,
Weber odróżnia władzę od dyscypliny, która jest posłuszeństwem ze względu na utrwalone postawy; to szybkie, proste, automatyczne reagowanie bez oporu i krytyki
Typy władzy:
a) władza polityczna – prototyp władzy , ma monopol na prawomocne użycie przemocy
b) władza państwowa – podstawowa forma władzy politycznej
c) władza społeczna
Panowanie – stan rzeczy w którym wola panującego wywiera taki skutek, ze w społecznie znaczącym stopniu, działania zachodzą tak jakby osoby podporządkowane przyjmowały same z siebie nasze rozkazy tzn. wykonują nasze polecenia zanim o nich pomyślimy, przewidują nasze dyspozycje i działają zgodnie z tymi przewidywaniami.
Wpływ – posługiwanie się w sposób mniej lub bardziej jawny, jakimkolwiek typem władzy, w celu wymuszania przez grupę na innej grupie podjęcia pożądanych albo zaprzestania niepożądanych działań.
63. Społeczeństwo obywatelskie
Pojecie często pomijane przez współczesnych socjologów, uprawiane raczej przez dysydentów politycznych (Polska, Czechy, Węgry). Byli oni aktywną mniejszością, stąd zanik rozwoju teorii społeczeństwa obywatelskiego. Pojęcie to było słabo zdefiniowane, jako społeczeństwo bez gospodarki. Przyjmowane było jako postać antypaństwowa. Najnowsza koncepcja społeczeństwa obywatelskiego to społeczeństwo współ obywatelskie, obejmujące to, co mieści się między życiem społecznym, a państwem, tzn. sferę prywatną (w której mamy do czynienia z władzą de facto).
Społeczeństwo obywatelskie jest dziedziną konfliktu ekonomicznego, politycznego, społecznego, religijnego, w który państwo nie ingeruje.
Jest sferą życia społecznego , z której wychodzą roszczenia wobec życia politycznego.
Społeczeństwo obywatelskie jest polem realizacji stowarzyszeń i organizacji.
W społeczeństwie obywatelskim możliwe jest osiągnięcie podmiotowości społecznej przez ludzi. Mieszczą się w nim źródła prawomocne i możliwe są konsensusy społeczne.
Przeczytaj podobne teksty
Treść zweryfikowana i sprawdzona
Zgodnie z misją, Redakcja serwisu dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne i sprawdzone treści edukacyjne.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.