Darbyści

Ruch Wolnych Chrześcijan charakteryzuje się tym, że jego początki nie są związane z jednym nazwiskiem, lecz że zgoła w tym samym czasie Bóg powołał do tego zadania kilku mężów. Za początek tego uważa się rok 1830. W roku tym kilku tzw. braci, zgromadzających się przedtem od roku 1826 na "Łamanie Chleba" w prywatnym mieszkaniu, zaczęło odbywać publiczne zebrania (nabożeństwa) w Dublinie, mieście położonym na wschodnim wybrzeżu Irlandii.

Charakterystyczną cechą tych zebrań było, że nie prowadzili ich "duchowni", a mimo to wszystko odbywało się "przyzwoicie i w porządku".
Jednym z pierwszych siedmiu braci zgromadzających się w Dublinie był John Nelson Darby. Współpracował w Niemczech nad tłumaczeniem Biblii, tzw. Elberfeldzkiej na język niemiecki oraz tłumaczył Pismo Święte na język angielski, na język francuski, a Nowy Testament - na język włoski. Jego wykłady w języku francuskim na terenie Szwajcarii dały początek wielkiemu dziełu pt. "Przegląd Ksiąg Biblii". Polem działalności Darby'ego były także takie kraje jak Kanada, Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, Indie Zachodnie, Nowa Zelandia, a także Holandia i Włochy.
Gdy w r. 1845 Darby wrócił do Plymouth, okazało się, że między nim a "braćmi plymuckimi" są pewne różnice w nauce (np. o Kościele, służbie, usprawiedliwieniu) i postępowaniu. Darby odłączył się więc wraz ze swymi zwolennikami od "Braci Wolnych" i przestał pielęgnować z nimi społeczność. Ruch, którego stał się wodzem, otrzymał z biegiem czasu różne nazwy, jak darbyści, bracia ściśli, ekskluzywni. Wyznawcy darbyzmu kontestowali chrześcijaństwo sformalizowane, wysoko cenili wewnętrzne przeżywanie Ewangelii. Odrzucili niemal całą liturgię i hierarchię, odmawiali noszenia broni i zainicjowali ruch zbliżony do dzisiejszego ekumenizmu. Podzielili się na zamkniętych i otwartych. Liczą w świecie ok. ćwierć miliona wiernych. W Polsce do ich tradycji nawiązują zbory chrześcijan bez osobliwego wyznania (kilkaset osób) i Kościół Wolnych Chrześcijan (ok. 3 tysiące wiernych).