Ekonomika- Formy rynków zorganizowanych

Giełda- regularnie odbywające się w określonym miejscu i czasie, podporządkowane określonym regułom, spotkanie osób pragnących zawrzeć transakcję kupna-sprzedaży i osób pośredniczących w tych transakcjach. Giełda jest rynkiem przedmiotów zamiennych tego samego rodzaju, określonych co do ilości, miary i wagi, a w przypadku towarów - także co do norm jakościowych, dzięki czemu transakcje odbywają się bez konieczności fizycznej obecności ich przedmiotu na giełdzie. Ceny transakcji kształtują się pod wpływem aktualnej podaży i popytu i są podawane do wiadomości publicznej.

Poprzez olbrzymią koncentrację podaży i popytu giełdy odgrywają znaczną rolę w życiu gospodarczym, wyznaczając ceny towarów nie tylko na rynku krajowym, ale i międzynarodowym. Zakres działania pozwala wyróżnić giełdy międzynarodowe, krajowe i regionalne. Z punktu widzenia norm prawnych, giełdy można podzielić na państwowe i prywatnoprawne (spółki akcyjne lub stowarzyszenia). W zależności od rodzaju przedmiotu transakcji wyróżnia się giełdy towarowe, giełdy papierów wartościowych i giełdy usług.

Na giełdach towarowych zawiera się natychmiastowe lub terminowe transakcje kupna-sprzedaży w zakresie towarów masowych, które poddają się standaryzacji: surowców spożywczych (roślinnych i zwierzęcych np. kawa, herbata, cukier, zboża, ziarno kakaowe, skóry) oraz przemysłowych (metale np. cynk, ołów, miedź, materiały pędne - np. benzyna, ropa naftowa, smary, chemikalia itp.).

Wśród giełd usługowych największe znaczenie mają giełdy frachtowe (ustalające ceny i zasady zawierania kontraktów w zakresie transportu morskiego) oraz ubezpieczeniowe.


Giełda towarowa:
– charakteryzuje się dużą koncentracją popytu i podaży w jednym miejscu
– funkcjonuje na zasadach określonych w regulaminie giełdy
– na giełdach towarowych handluje się towarami masowymi, w dużych ilościach
– najmniejsza jednostka ilościowa, w której przeprowadza się transakcje na giełdzie nazywa się kontraktem
– towar w zasadzie nie występuje w całości na giełdzie (jedynie próbki)
– zawiera się transakcje „na dowóz”
– towary są standaryzowane (jednorodne pod względem cech)

Giełdy papierów wartościowych:
– przeprowadzanie transakcji powierzane jest maklerom i dealerom
– makler jest pośrednikiem działającym w cudzym imieniu i na cudze zlecenie składając oferty kupna/sprzedaży; jego zarobkiem jest prowizja
– dealer - j.w., ale działa na własny rachunek i we własnym imieniu
– statut giełdy określa:
a) kto może być członkiem giełdy
b) jej zarząd
c) jej organizację wewnętrzną
d) władze giełdy
e) kompetencje władz giełdy
– regulamin giełdy jest wewnętrznym dokumentem, a wszyscy biorący udział w giełdzie są zobowiązani do jego przestrzegania
– transakcje zawierane są podczas tzw. sesji giełdowej
– sesja odbywa się w specjalnym pomieszczeniu - na tzw. parkiecie
– podczas sesji wstęp na parkiet mają tylko członkowie giełdy, maklerzy, dealerzy, brokerzy, pracownicy giełdy
– transakcje są zawierane na drewnianych 6-kątnych podestach (tzw. ringi lub pity), przy czym 1 ring oznacza 1 towar
– transakcję zawiera się z pierwszą osobą, która przyjęła ofertę
– kursy giełdowe ogłaszane są na koniec sesji w formie notowań
a) kursy sprzedaży - cena oferowana
b) kursy zakupu - cena chęci zakupu
c) kurs transakcyjny - kurs wynegocjowany
– hossa - wzrost cen akcji na giełdzie, bessa - spadek
– czynniki spekulacyjne - granie na zwyżkę lub zniżkę cen
– byki - osoby grające na zwyżkę cen
– niedźwiedzie - osoby grające na zniżkę cen

Aukcja - forma zorganizowanej sprzedaży publicznej, w której nabywcą towaru staje się osoba oferująca najwyższą cenę zakupu. Przedmiotem aukcji są albo niestandardowe towary masowe (np. futra, kamienie szlachetne) albo towary unikalne (np. numizmaty, dzieła sztuki, antyki, konie). Punktem wyjścia licytacji jest cena minimalna, wyznaczona przez właściciela towaru. Aukcja zbliżona jest nieco do giełdy towarowej, różni ją jednak to, że podlegający sprzedaży towar musi znajdować się w miejscu, gdzie odbywa się aukcja.


– aukcja opiera się na zasadzie publicznej licytacji
– aukcję prowadzi aukcjonator
– towary są zwykle pojedyncze, niejednorodne, niepowtarzalne (np. obrazy, precjoza)
– oferowany towar znajduje się na sali aukcyjnej
– z góry określone są termin i miejsce
– mogą być aukcje stałe i doraźne
– licytacja odbywa się w górę lub w dół (barrdzo rzadko)
– ustalana jest najmniejsza jednostka transakcyjna (LOT)
– należy wpłacić wadium w wysokości najczęściej 10% wartości ceny wywoławczej (w celu uniemożliwienia wycofania się z transakcji)
– po przeprowadzonej licytacji sporządza się notę kupna (opis przedmiotu, warunki odbioru itd.)

Przetarg, rodzaj konkursu organizowanego przez przedsiębiorstwa lub instytucje administracji państwowej w celu uzyskania najdogodniejszych warunków wykonania robót, dostaw towarów itp. Przetarg publiczny może być otwarty, tj. dostępny dla każdego, lub zamknięty, tzn. dostępny tylko dla osób fizycznych lub osób prawnych) odpowiadających określonym warunkom.
Składane oferty muszą najczęściej być zabezpieczone wadialnie (wadium), tj. przez założenie pewnej sumy pieniędzy przeciętnie 5-10% gwarantującej organizatorowi, że wygrywający zawrze umowę na warunkach określonych w ofercie. Można wyróżnić m.in.:


Przetarg otwarty - nieograniczony
– ogłoszenie przetargu przewiduje możliwość przystąpienia do niego każdej osoby (instytucji), która wpłaci wadium w wysokości przeciętnie 5-10%

Przetarg zamknięty - ograniczony
– ogłaszający przetarg wybiera firmy (osoby), które zawiadamia o przetargu wysyłając ofertę z warunkami
– zwykle ogłaszający przetarg zastrzega sobie prawo dowolnego wyboru
– firma (osoba) przedstawia w odpowiedzi własne propozycje
– ogłaszający przetarg sporządza zestawienie ofertowe spośród nadesłanych ofert i dokonuje wyboru

Targ, forma zawierania transakcji kupna-sprzedaży, zazwyczaj bezpośrednio pomiędzy producentem i konsumentem (rzadziej między pośrednikiem i konsumentem), w której możliwa jest negocjacja ceny. Także stałe miejsce, w którym codziennie lub w wyznaczone dni tygodnia odbywają się lokalne spotkania sprzedawców i nabywców określonych towarów