Normy i normalizacja jako warunek wspólnej współpracy gospodarki w Unii Europejskiej

Normalizacja towarzyszyła ludziom od zarania dziejów. Pierwsze działania normalizacyjne to zadanie przypisywania znaczenia dźwiękom, tak aby coraz większe grupy ludzi mogły posługiwać się zrozumiałą dla siebie nawzajem mową. Później odnotowane osiągnięcia normalizacyjne to normalizacja wymiarowa w branży garncarskiej., poświadczenie miary i wagi, ustalenie miary długości – jard, jednostki wagi – funt. W początkach obecnego stulecia znaczące osiągnięcia normalizacyjne na skalę światową zawdzięczamy działalności międzynarodowego gremium normalizacyjnego – Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej ISO. Dziś normalizacja to nie tylko zaspokojenie potrzeb klienta, ale także środowiska, unikanie niepożądanych skutków ubocznych, bezpieczeństwo użytkowania, niezawodność.

Wieki historii potwierdzają tylko, że normalizacja jako czynnik stymulujący rozwój ekonomiczny jest na świecie wysoko ceniona. Wskazuje na to również polityka prowadzona współcześnie w tym zakresie, zarówno na szczeblu międzynarodowym, jak i na szczeblu europejskim czy krajowym.
Kraje rozwijając się poszukują dróg umożliwiających stabilność ekonomiczną i wzrost gospodarczy a podstawowy cel, do jakiego dążą, wydaje się bardzo zbliżony. Jest to wzrost zdolności produkcyjnej dóbr i usług, które będą zaspokajać zarówno potrzeby lokalne, jak też odniosą sukces na rynkach międzynarodowych. Aby zrealizować ten cel, niezbędna jest wysoka produktywność i zapewnienie konkurencyjności wyrobów i usług. Innymi słowy, trzeba produkować lepiej i więcej - czyli więcej w przeliczeniu na obywatela i lepiej w odniesieniu do światowych cen i standardów jakości.
Ogólnie uważa się, że aby sprostać temu zadaniu, należy działać w dwóch kierunkach.
W pierwszej kolejności należy stworzyć takie warunki ekonomiczne, w których promowane jest inwestowanie w nowoczesne środki produkcji oraz stworzony zostanie system zachęt ekonomicznych dla przedsiębiorstw do eksportowania wytwarzanych przez nie wyrobów. Tego typu działanie jest domeną polityki makroekonomicznej. Typowymi krokami, jakie trzeba w tym zakresie podjąć są między innymi: kontrola i sterowanie poziomem inflacji, liberalizacja handlu, znoszenie subsydiów państwowych i rozwój systemu bankowego. Działania takie pomagają w kreowaniu właściwych warunków i stymulują wzrost gospodarki.
Drugi niezbędny kierunek to promowanie transferu technologii, stworzenie wykwalifikowanej kadry pracowników oraz doskonalenie organizacji produkcji i marketingu. Kładzie się tu nacisk na budowanie różnego typu infrastruktury - materiałowej, technicznej, naukowej, instytucjonalnej. W tym właśnie obszarze normalizacja odgrywa decydującą rolę w stymulowaniu rozwoju ekonomicznego. Nie jest bowiem możliwe stworzenie w jakiejkolwiek dziedzinie nowoczesnych systemów wytwarzania bez udziału normalizacji.

Inżynierowie i projektanci stosują normy na każdym etapie procesu produkcyjnego. Normy powoływane są w kontraktach, w procesach kontroli stosowanych na potrzeby własne producentów, jak też do oceny przez stronę trzecią. Pomagają one w podjęciu decyzji o przyjęciu lub odrzuceniu dostawy, pozwalają dokonać oceny zgodności z przyjętymi powszechnie standardami pod kątem ochrony zdrowia, bezpieczeństwa lub ochrony środowiska. Normy stanowią wielkie ułatwienie w handlu międzynarodowym.

Cele Normalizacji
Działalność normalizacyjna generalnie służy celom wynikającym z samej definicji nor-malizacji, czyli uzyskaniu optymalnego w danych okolicznościach stopnia uporządkowania w określonym zakresie. Nie mniej można wyróżnić cele szczegółowe, które ukierunkowują krajową działalność normalizacyjną:
1. Racjonalizacja produkcji i usług poprzez stosowanie uznanych reguł technicznych lub rozwiązań organizacyjnych.
2. Usuwanie barier technicznych w handlu i zapobieganie ich powstawaniu.
3. Zapewnienie ochrony życia, zdrowia, środowiska i interesu konsumentów oraz bezpieczeństwa pracy.
4. Poprawa funkcjonalności, kompatybilności i zamienności wyrobów, procesów i usług oraz regulowania ich różnorodności.
5. Zapewnienie jakości i niezawodności wyrobów, procesów i usług.
6. Działania na rzecz uwzględnienia interesów krajowych w normalizacji europejskiej i międzynarodowej.
7. Ułatwianie porozumiewania się przez określanie terminów, definicji, oznaczeń i symboli do powszechnego stosowania.

Korzyści ze stosowania norm
1. Normy sprzyjają komunikowaniu się i likwidowaniu barier w handlu
Istnienie różnych norm krajowych niewątpliwie utrudnia swobodny przepływ dóbr i usług.
2. Normy przyczyniają się do zwiększenia bezpieczeństwa pracy i użytkowania
Za zdrowie społeczne, bezpieczeństwo i ochronę środowiska odpowiedzialność ponoszą organy władzy. Upowszechniana jest więc polityka, aby w europejskim i krajowym ustawodawstwie powoływać się na normy europejskie, jako wzorzec zgodności w obszarze regulowanym.
3. Normy są uznawane za gwarancję odpowiedniej jakości
W dyrektywach dotyczących zamówień publicznych wymaga się, aby w ofertach powoływano normy europejskie, o ile w danym obszarze takie istnieją. Jest to istotne, ponieważ zamówienia publiczne stanowią około 10% wszystkich przedsięwzięć w Europejskim Obszarze Gospodarczym (European Economic Area - EEA).
4. Normy przyczyniają się obniżenia kosztów ochrony zdrowia lub środowiska
W wielu dziedzinach tzw. normy zharmonizowane z dyrektywami nowego podejścia pozwalają producentowi zadeklarować zgodność wyrobów z wymaganiami przepisów technicznych bez konieczności powoływania strony trzeciej do wydania stosownego certyfikatu.
5.Normy ułatwiają eksport
Dzięki normom europejskim dla producentów z obszaru UE otwiera się rynek ponad 360 milionów konsumentów, na którym koszty amortyzacji badań rozwojowych i wprowadzania wyrobów na rynek są znacznie mniejsze niż przy jednostkowym rynku krajowym.
6. Normy sprzyjają swobodnemu przepływowi towarów i wpływają korzystnie na poziom ich cen
Dzięki normom europejskim wzrasta konkurencyjność i wolność wyboru konsumenta w stosunku do dóbr i usług oferowanych na rynku.
7. Normy pozwalają na upowszechnianie postępu technicznego
Dzięki zaufaniu do norm europejskich, definiujących nowe materiały i technologie, możliwy jest rozwój nowego przemysłu w technologicznie zaawansowanych dziedzinach. Tym samym z jednej strony stwarzane są nowe możliwości zatrudnienia, a z drugiej - produkowane nowoczesne wyroby.
8. Normy sprzyjają utrwalaniu osiągnięć techniki
Szeroko zakrojona normalizacja europejska kreując za pomocą wymagań zasadniczych jedynie podstawowe obszary wymagań pod kątem bezpieczeństwa, bez konieczności uzgadniania szczegółów technicznych, pozwala na powstawanie nowych usług, jak na przykład w zakresie techniki informatycznej IT (Information Technology) czy w usługach telekomunikacyjnych.
9. Normy ułatwiają eksport globalny
Promując normy europejskie na szczeblu międzynarodowym z jednej strony i przyjmując normalizacyjne osiągnięcia międzynarodowe z drugiej strony, zachęca się i popiera rozwój normalizacji globalnej oraz powszechne otwarcie rynków dla producentów. Wszystkie europejskie wysiłki i działania przyjmują jako priorytet rozwój normalizacji na szczeblu międzynarodowym wszędzie tam, gdzie jest to możliwe.
10. Normy ułatwiają porozumiewanie się i dają gwarancję porównywalnego standardu wyrobów i usług.
Kreowanie pewnego, partnerskiego klimatu między dostawcami, poddostawcami, szczególnie wśród małych i średnich przedsiębiorstw, jest podstawą sukcesu w budowaniu przemysłu. Zgodność z normami zarządzania jakością przyczynia się do osiągnięcia tego celu i daje wspaniałe środki do zademonstrowania możliwości poddostawców.


W normalizacji krajowej stosuje się następujące zasady:

1) jawności i powszechnej dostępności,
2) uwzględniania interesu publicznego,
3) dobrowolności uczestnictwa w procesie opracowywania i stosowania norm,
4) zapewnienia możliwości uczestnictwa wszystkich zainteresowanych w procesie opracowywania norm,
5) konsensu jako podstawy procesu uzgadniania treści norm,
6) niezależności od administracji publicznej oraz jakiejkolwiek grupy interesów,
7) jednolitości i spójności postanowień norm,
8) wykorzystywania sprawdzonych osiągnięć nauki i techniki,
9) zgodności z zasadami normalizacji europejskiej i międzynarodowej.


Typy norm
Wyróżnia się następujące typy norm:
- norma terminologiczna - norma dotycząca terminów, zawierająca zwykle także ich definicje,
- norma podstawowa - norma obejmująca szeroki zakres zagadnień lub zawierająca ogólne postanowienia dotyczące jednej, określonej dziedziny,
- norma badań - norma dotycząca metod badań, w niektórych przypadkach uzupełniona innymi postanowieniami dotyczącymi badań, np. pobieranie próbek, kolejność badań,
- norma wyrobu - norma określająca wymagania, które powinny być spełnione przez wyrób lub grupę wyrobów w celu zapewnienia jego funkcjonalności,
- norma procesu - norma określająca wymagania, które powinny być spełnione przez proces w celu zapewnienia jego funkcjonalności,
- norma usługi - norma określająca wymagania, które powinny być spełnione przez usługę w celu zapewnienia jej funkcjonalności,
- norma interfejsu - norma określająca wymagania dotyczące kompatybilności wyrobów lub systemów w miejscu ich łączenia,
- norma danych (do dostarczenia) - norma zawierająca wykaz właściwości, dla których powinny być podane wartości lub inne dane w celu dokładnego określenia wyrobu, procesu lub usługi.


Ilekroć jest mowa o:


1) normalizacji - rozumie się przez to działalność zmierzającą do uzyskania optymalnego, w danych okolicznościach, stopnia uporządkowania w określonym zakresie, poprzez ustalanie postanowień przeznaczonych do powszechnego i wielokrotnego stosowania, dotyczących istniejących lub mogących wystąpić problemów,
2) normalizacji krajowej - rozumie się przez to normalizację prowadzoną na szczeblu krajowym, nie obejmującą działań prowadzonych: w poszczególnych branżach lub sektorach gospodarki, na szczeblu lokalnym, na szczeblu stowarzyszeń lub przedsiębiorców i urzędów,
3) dokumencie normalizacyjnym - rozumie się przez to dokument ustalający zasady, wytyczne lub charakterystyki odnoszące się do różnych rodzajów działalności lub ich wyników, nie będący aktem prawnym; podstawowym dokumentem normalizacyjnym jest norma,
4) normie - rozumie się przez to dokument przyjęty na zasadzie konsensu i zatwierdzony przez upoważnioną jednostkę organizacyjną, ustalający - do powszechnego i wielokrotnego stosowania - zasady, wytyczne lub charakterystyki odnoszące się do różnych rodzajów działalności lub ich wyników i zmierzający do uzyskania optymalnego stopnia uporządkowania w określonym zakresie,
5) konsensie - rozumie się przez to ogólne porozumienie charakteryzujące się brakiem trwałego sprzeciwu znaczącej części zainteresowanych w odniesieniu do istotnych zagadnień, osiągnięte w procesie rozpatrywania poglądów wszystkich zainteresowanych i zbliżenia przeciwstawnych stanowisk.


Cele i zasady normalizacji krajowej

Normalizacja krajowa prowadzona jest w celu:
1) racjonalizacji produkcji i usług poprzez stosowanie uznanych reguł technicznych lub rozwiązań organizacyjnych,
2) usuwania barier technicznych w handlu i zapobiegania ich powstawaniu,
3) zapewnienia ochrony życia, zdrowia, środowiska i interesu konsumentów oraz bezpieczeństwa pracy,
4) poprawy funkcjonalności, kompatybilności i zamienności wyrobów, procesów i usług oraz regulowania ich różnorodności,
5) zapewnienia jakości i niezawodności wyrobów, procesów i usług,
6) działania na rzecz uwzględnienia interesów krajowych w normalizacji europejskiej i międzynarodowej,
7) ułatwiania porozumiewania się przez określanie terminów, definicji, oznaczeń i symboli do powszechnego stosowania.






W normalizacji krajowej stosuje się następujące zasady:
1) jawności i powszechnej dostępności,
2) uwzględniania interesu publicznego,
3) dobrowolności uczestnictwa w procesie opracowywania i stosowania norm,
4) zapewnienia możliwości uczestnictwa wszystkich zainteresowanych w procesie opracowywania norm,
5) konsensu jako podstawy procesu uzgadniania treści norm,
6) niezależności od administracji publicznej oraz jakiejkolwiek grupy interesów,
7) jednolitości i spójności postanowień norm,
8) wykorzystywania sprawdzonych osiągnięć nauki i techniki,
9) zgodności z zasadami normalizacji europejskiej i międzynarodowej.


Polskie Normy i inne dokumenty normalizacyjne:

1. Polska Norma jest normą krajową, przyjętą w drodze konsensu i zatwierdzoną przez krajową jednostkę normalizacyjną, powszechnie dostępną, oznaczoną - na zasadzie wyłączności - symbolem PN.
2. Polska Norma może być wprowadzeniem normy europejskiej lub międzynarodowej. Wprowadzenie to może nastąpić w języku oryginału.
3. Stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne.
4. Polskie Normy mogą być powoływane w przepisach prawnych po ich opublikowaniu w języku polskim.
5. Polskie Normy korzystają z ochrony jak utwory literackie, a autorskie prawa majątkowe do nich przysługują krajowej jednostce normalizacyjnej.
6. Wyroby spełniające wymagania Polskich Norm oznaczane są na zasadzie dobrowolności znakiem zgodności z Polską Normą pod warunkiem uzyskania certyfikatu zgodności upoważniającego do takiego oznaczenia.
7. Wyłączne prawo do wyrażenia zgody na oznaczenie wyrobu znakiem zgodności z Polską Normą przysługuje krajowej jednostce normalizacyjnej.
8. Prezes Polskiego Komitetu Normalizacyjnego może upoważnić jednostki certyfikujące, powołane na mocy odrębnych przepisów, do wydawania certyfikatu zgodności z Polską Normą.
9. Uzyskanie certyfikatu jest równoznaczne z uzyskaniem prawa do oznaczenia wyrobu znakiem zgodności z Polską Normą.
10. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, sposób nadawania i wykorzystywania znaku zgodności z Polska Normą, mając na względzie ułatwienie producentom i dystrybutorom oznaczania wyrobów znakiem zgodności z Polską Normą oraz uwzględniając:
1) cele systemu stosowania znaku zgodności,
2) wymagania stawiane wyrobom, które mają być oznaczone znakiem zgodności,
3) zasady wydawania certyfikatu zgodności.
11. Producent lub osoba wprowadzająca wyroby do obrotu może zadeklarować ich zgodność z Polskimi Normami deklaracją zgodności wydaną na własną odpowiedzialność, przy czym wymagania stawiane takiej deklaracji określają Polskie Normy.
12. Deklaracja zgodności nie upoważnia do oznaczenia wyrobu znakiem zgodności.
13. Sprawy sporne wynikające z oceny zgodności z Polską Normą, dotyczące interpretacji postanowień Polskich Norm, rozstrzyga Prezes Polskiego Komitetu Normalizacyjnego, po zasięgnięciu opinii właściwego komitetu technicznego.
14. W celu zapewnienia w obszarze normalizacji ochrony interesów państwa w zakresie obronności i bezpieczeństwa mogą być opracowywane, zatwierdzane i wycofywane, przez inne niż Polski Komitet Normalizacyjny jednostki, dokumenty normalizacyjne, w tym Normy Obronne, co do których nie jest wymagane spełnienie zasad normalizacji
15. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, w celu zapewnienia w obszarze normalizacji ochrony interesów państwa w zakresie obronności i bezpieczeństwa:
1) sposób organizacji i prowadzenia przez Polski Komitet Normalizacyjny oraz Ministra Obrony Narodowej i ministra właściwego do spraw wewnętrznych normalizacji związanej z obronnością i bezpieczeństwem państwa,
2) rodzaje dokumentów normalizacyjnych dotyczących obronności i bezpieczeństwa państwa,
3) tryb opracowywania, zatwierdzania i stosowania dokumentów normalizacyjnych dotyczących obronności i bezpieczeństwa państwa, w tym Norm Obronnych, w zakresie, który nie może być ujęty w Polskich Normach,
4) tryb zatwierdzania i wprowadzania do stosowania zagranicznych dokumentów normalizacyjnych dotyczących obronności i bezpieczeństwa państwa.

Polski Komitet Normalizacyjny

1. Tworzy się Polski Komitet Normalizacyjny, zwany dalej "PKN", jako krajową jednostkę normalizacyjną zapewniającą realizację celów, zgodnie z zasadami
2. PKN jest państwową jednostką organizacyjną.
3. PKN ma wyłączne prawo używania skrótu "PKN" i zastrzeżonego znaku graficznego.
4. Organizację, zakres i sposób działania PKN określa statut nadany przez Prezesa Rady Ministrów w drodze zarządzenia.

Do zadań PKN należy organizowanie i prowadzenie normalizacji krajowej zgodnie z potrzebami kraju, w tym:

1) określanie stanu i kierunków rozwoju normalizacji,
2) organizowanie i nadzorowanie działań związanych z opracowywaniem i rozpowszechnianiem Polskich Norm i innych dokumentów normalizacyjnych, w szczególności przez ankietę powszechną projektów norm; ankieta powszechna jest realizowana przez podawanie do publicznej wiadomości tytułów, terminów zakończenia ankiety oraz miejsca i sposobu udostępniania zainteresowanym treści projektów,
3) zatwierdzanie i wycofywanie Polskich Norm oraz innych dokumentów normalizacyjnych,
4) reprezentowanie Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych i regionalnych organizacjach normalizacyjnych, uczestnictwo w ich pracach oraz występowanie za granicą w sprawach dotyczących normalizacji,
5) inicjowanie i organizowanie pracy komitetów technicznych do realizacji zadań związanych z opracowywaniem dokumentów normalizacyjnych,
6) organizowanie i prowadzenie działalności szkoleniowej, wydawniczej, promocyjnej i informacyjnej dotyczącej normalizacji i dziedzin pokrewnych,
7) opiniowanie projektów aktów prawnych związanych z normalizacją.

Odpowiedzialność karna

1. Kto oznacza wyroby znakiem zgodności z Polską Normą bez uzyskania certyfikatu zgodności upoważniającego do takiego oznaczenia podlega karze grzywny.
2. Tej samej karze podlega, kto oznacza znakiem zgodności z Polską Normą wyroby nie spełniające odpowiednich wymagań Polskiej Normy lub deklaruje zgodność z Polską Normą wyrobów nie spełniających tych wymagań.
3. Postępowanie w sprawach następuje w trybie przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.


Prace nad stworzeniem wspólnego, spójnego systemu europejskiego

Dążąc do harmonizacji działań legislacyjnych, państwa członkowskie UE podjęły kroki w kierunku stworzenia wspólnego systemu normalizacyjnego, regulacyjnego i certyfikacyjnego. W 1983 roku przyjęły Dyrektywę 83/189/EWG ustanawiającą procedurę udzielania informacji w zakresie norm i przepisów technicznych. Dyrektywa zobowiązuje państwo Unii do notyfikowania projektów norm i regulacji technicznych w Komisji Europejskiej w celu:
· spełnienia zasady przejrzystości trybu przyjmowanych norm i reguł technicznych
· niedopuszczenia do utworzenia nowych przeszkód technicznych
· promocji normalizacji europejskiej
Wszystkie państwa członkowskie oraz ubiegające się o członkostwo w Unii powinny zapewnić:
· wzajemne uznawanie wyników badań, ustanowić zharmonizowane przepisy w zakresie funkcjonowania jednostek certyfikujących
· zgodność z wymaganiami dotyczącymi ochronę zdrowia, życia, bezpieczeństwa i środowiska określonymi w przepisach oraz
· uwzględnienie roli normalizacji w rozwoju i promowaniu nowych technologii
W tym zakresie ważnym krokiem budowania jednolitego rynku było opracowanie i opublikowanie w 1985 roku Białej Księgi Komisji Europejskiej. W dziedzinie usuwania barier technicznych w handlu zrezygnowano z całkowitego, żmudnego i czasochłonnego ujednolicania przepisów dotyczących standardów przemysłowych i specyfikacji technicznych, każdorazowo dla danego wyrobu. Zrezygnowano z podejścia, które wymagało zaangażowania w szczegóły techniczne, podejścia w którym trudno było oddzielić politykę od spraw merytorycznych.
Nową politykę harmonizacji norm i przepisów technicznych przyjęto Uchwałą Rady z dnia 7 maja 1985. Był to znaczący zwrot zmieniający podstawowe zasady prowadzenia normalizacji i harmonizacji technicznej.
Stworzono jasne warunki funkcjonowania w obszarze regulowanym prawnie, gdzie mają zastosowanie:
· ocena pod kątem wyspecyfikowanych wymagań
· dyrektywy, w tym dyrektywy dotyczące harmonizacji kwestii technicznych
· procedury oceny zgodności, gdy ma to zastosowanie
· oznakowanie CE lub inne oznakowanie wymagane przepisami,
· jednostki notyfikowane
· wzajemne uznawanie
· zasady swobodnego przepływu wyrobów
Dzięki istnieniu norm i przewodników ISO/IEC jak i CEN/CENELEC, czy innych dokumentów opracowywanych na szczeblu międzynarodowym uznawanych na szczeblu regionalnym i krajowym, coraz łatwiej dochodzi do zawierania dwustronnych lub wielostronnych porozumień, opartych na wzajemnym zaufaniu, między aktorami działającymi na scenie oceny zgodności.

Podsumowanie
W Polsce cały czas trwają przeobrażenia zarówno instytucjonalne, organizacyjne jak i mentalne wymuszane przez działania dostosowawcze przed akcesją do UE. Monitorowanie tych zmian na bieżąco dla zwykłych „konsumentów normalizacji” nie jest łatwe. Często nie znają oni powodów zachodzących zmian strukturalnych i brakuje im rozeznania korzyści wypływających z tych zmian. Kluczem do zmian jest normalizacyjna polityka europejska. Nie należy jednak zapominać, że zasady prowadzenie działań normalizacyjnych są na obu szczeblach, międzynarodowym i europejskim, takie same i powinny one być przeniesione na poziom krajowy.