Samokształcenie - warunki wdrażania do samokształcenia

W pracy oświatowej z dorosłymi i młodzieżą bardzo ważne jest rozbudzenie chęci do uprawiania samokształcenia. Nie jest to proste zadanie, gdyż w człowieku dorosłym trudniej jest rozbudzić odpowiednie zainteresowania i nauczyć go właściwych form samodzielnej pracy z książką. Trzeba akcentować zasadę aktywności i kłaść nacisk na potrzebę rozwijania samodzielności i twórczości. Bez samokształcenia nie jest możliwe nieustanne śledzenie postępu w nauce i technice, czy podążanie za prądami kulturalnymi i społecznymi.

Franciszek Urbańczyk: Dydaktyka dorosłych. Wrocław, Warszawa, Kraków - Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich - wydawnictwo 1965

Samokształcenie - proces oświatowy, prowadzony świadomie, z możliwością wykorzystania różnych form pomocy innych osób lub instytucji. Jest to proces samodzielnie prowadzonego uczenia się, którego cele, treści, formy, źródła i metody dobiera i ustala osoba ucząca się.

Celem samokształcenia jest zdobywanie wiedzy w zakresie wyraźnie ustalonym. Zadanie to może się rozwijać i dynamizować, a jego rezultaty mogą doprowadzić także do zmian w osobowości, rozumianej jako zespół stałych właściwości i procesów psychicznych jednostki, odróżniających ją od innych osób.

Podstawą samokształcenia jest samodzielne uczenie się. Jego realizacja wymaga samodzielnego planowania zadań samokształceniowych i samodzielnego ich realizowania. W tych dwu sytuacjach dydaktycznych niezbędne są zarówno znajomość właściwej organizacji własnej pracy, jak również umiejętność jej prowadzenia z wykorzystaniem metod samodzielnej pracy umysłowej. W tych dwu zadaniach niezbędna jest pomoc i opieka dydaktyczna nauczycieli.

Stanisław Karaś określa samokształcenie jako proces oświatowy prowadzony świadomie i aktywnie prze z osoby podejmujące określone zadania poznawcze i kształcące. Jest to samodzielne, świadome, celowe i poddane własnej kontroli zdobywanie i modernizowanie wiedzy ogólnej bądź kwalifikacji zawodowych. Samokształcenie jst przedłużeniem bądź uzupełnieniem kształcenia i wychowania szkolnego. (...) Jest ono realizowane nie pod kierunkiem nauczyciela, lecz pod swoim własnym kierunkiem. Jego efektów nie sprawdza nauczyciel bądź wychowawca, lecz wystawia je życie, wspóltowarzysze pracy, bliższa i dalsza rodzina.

Warunki wdrażania do samokształcenia:
- opanowanie podstaw teoretycznych danego zawodu oraz podstawowych sprawności operacyjnych i instrumentalnych,
- dostatecznie silne i atrakcyjne motywy skłaniające do podjęcia samokształcenia i kontynuowania go mimo trudności, jakie mogą zaistnieć,
- umiejętność określania swych potrzeb oświatowych czyli formułowania ich celów(...)ogólnych i szczegółowych, których osiągnięcie planuje się w odpowiednim czasie i we właściwej kolejności,
- opanowanie podstawowych technik samokształcenia,
- umiejętność prawidłowego wykorzystania wiadomości i umiejętności, zdobytych drogą samokształcenia, w pracy zawodowej.

O powodzeniu w pracy samokształceniowej decyduje:
- właściwa organizacja warsztatu pracy samokształceniowej w domu,
- umiejętność doboru odpowiednich źródeł samokształcenia i korzystania z nich,
- dobór właściwych w stosunku do celów metod samokształcenia,
- umiejętność wystrzegania się błędów w samokształceniu,
- stan zdrowia samouka - jego kondycja psychiczna
· umiejętność planowania pracy samokształceniowej,
· umiejętność poprawnego rozumowania,
· krytycyzm,
· umiejętność obserwacji,
· samokontrola i samokrytycyzm,
· umiejętność koncentracji

Samokształcenie będzie przynosić efekty, gdy uczeń zaangażuje się w nie emocjonalnie i aktywnie. Przez to wiedza szybciej sie utrwali i zostanie trwale zapamiętana.

Warunki skutecznego samokształcenia:
· odczuwanie potrzeby uczenia się - ważne jest emocjonalne zaangażowanie do podjęcia nauki,
· rozumienie tego, co się poznaje - myślowe ujmowanie zależności między elementami wchodzącymi w skład materiału,
· myślowe opracowanie materiału - samodzielne wyodrębnienie elementów składowych i wiązaniu ich w nową całość przez ucznia, całość nauki powinna być stale uzupełniana i wzbogacana, opanowywana logicznie i rozumowo oraz podbudowywana pamięcią dosłowną,
· świadomość przydatności przyswajanego materiału - uczący powinien wiedzieć czemu ma służyć jego nauka, że bedzie potrzebna w rozwiązywaniu różnych zadań i w pracy zawodowej, trwałość można wzmocnić poprzez świadome i sensowne powtarzanie,
· stała aktywność umysłowa - decyduje o możliwościach uczenia się i nabywania nowej wiedzy i umiejętności.

Niezwykle ważne podczas wdrażania do samokształcenia są warunki pracy. Poznanie higieny pracy umysłowej przynosi pozytywne rezultaty w pracy samokształceniowej. Są to:
1. Miejsce do pracy samokształceniowej - pokój powinien być niezbyt mały, nie zatłoczony, dobrze przewietrzony, optymalna temperatura, ok.18 - 20 C, odpowiednia wilgotność powietrza, światło o mocy 60 - 80 W, padać powinno na biurko z lewej strony uczącego się, krzesło dostosowane do wzrostu uczącego się, barwy ścian pokoju powinny być niezbyt jaskrawe, w pokoju powinna być cisza i spokój.

2. Zmęczenie, przemęczenie i znużenie - czas pojawienia się zmęczenia u uczących bywa różny, przyczyną przedwczesnego zmęczenia może być brak zainteresowania przedmiotem nauki, długotrwałe słuchanie wykładów, wytężanie wzroku w trakcie czytania, stałe napięcie uwagi itp.,zmęczenie znika po zrobieniu kilku przerw w nauce lub po dostatecznie długim wypoczynku; gdy nie pomaga przerwa lub uczeń jest zmęczony tuż po rozpoczęciu nauki można mówić o przemęczeniu, jest konsekwencją nauki bez wytchnienia, potrzebna jest konsultacja lekarska, znużenie jest brakiem gotowości i chęci do wysiłku, nie można go usunąc przez odpoczynek, występuje przez nieprzestrzeganie zasad higieny pracy umysłowej.

3. Wypoczynek i znaczenie snu - wypoczynek może być czynny np.: spacer, sport lub bierny np.: sen, oglądanie TV, słuchanie radia, czytanie itp., odpowiednia ilość snu jest indywidualna dla każdego, zalecane jest spanie przy otwartym oknie lub w przewietrzonym pokoju, ważna jest w miarę regularna godzina chodzenia spać.

5. Racjonalne odżywianie się - jedzenie powinno być pożywne i lekkostrawne, zawierające białko i witaminy, w miarę regularne godziny jedzenia.

6. Rozkład dnia pracy - dobrze jest zaplanować rozkład dnia następnego dzień wcześniej, aby znaleźć czas na wszystko - pracę, odpoczynek, rozrywkę i sen.

Efektywność samokształcenia zależy od:
- umiejętności planowania pracy samokształceniowej,
- umiejętności poprawnego rozumowania,
- krytycyzmu,
- umiejętności obserwacji
- rzetelności i wytrwałości,
- samokontroli i samokrytycyzmu,
- pamięci i zapamiętywania,
- uwagi jej trwałości.