Władysław Gomułka.

Władysław Gomułka, pseudonim „Wiesław” (1905-1982) – jeden z czołowych przywódców polskich ruchu robotniczego, polityk, mąż stanu, pochodził z rodziny robotniczej i od wczesnej młodości pracował, jako robotnik (ślusarz).

W 1922-1932 działacz klasowych związków zawodowych.
Od 1926r. członek KPP, a w 1932r. w trakcie przygotowań do strajku włókniarzy w Łodzi, postrzelony przez sanacyjną policję i aresztowany, a następnie skazany na 4 lata więzienia, zwolniony przedterminowo z powodu choroby.

W 1932r. wyjechał do ZSRR, gdzie do 1936r. był słuchaczem Międzynarodowej Szkoły Leninowskiej. Po powrocie do kraju – sekretarz KPP na Śląsku, a w 1936r. ponownie aresztowany i skazany na 7 lat.

Aby zrozumieć postawę społeczeństwa wobec władzy, musimy spojrzeć w przeszłość – jak powszechne było rozczarowanie II Rzeczpospolitą. Najpierw swary partyjne, które raziły niemal wszystkich, potem rządy sanacji, odrzucanej przez poważne stronnictwa – ludowców, PPS, chadecję i endecję. Bojkotowały one sanacyjne wybory i miały po temu poważne powody – choćby Berezę Kartuską czy proces brzeski.
Wreszcie klęska wrześniowa 1939r., straszny cios dla znacznej części społeczeństwa, które poważnie traktowało zapewnienia senackich polityków, że jesteśmy „silni -zwarci -gotowi” i „nie oddamy Niemcom ani guzika od polskiego munduru”.

II wojna światowa zniszczyła istniejące systemy wartości, zmuszając ludzi do zachowań, na jakie wcześniej nigdy by sobie nie pozwolili.

Po tym wszystkim przyszła władz ludowa, która wprawdzie była oczywistą ekspozyturą Sowietów, ale zarazem odwoływała się do haseł wyrosłych z tradycji polskiej demokracji (reforma rolna, upowszechnienie oświaty, przyłączenie Ziem Zachodnich do Polski), a cele obce większości Polaków w pierwszych latach starannie ukrywała. Na sztandarach nowej władzy umieszczano hasło równości i sprawiedliwości dla warstw, które czuły się upośledzone.

Manifest PKWN rozplakatowany w Chełmie 22 lipca 1944r. usiłował stworzyć wrażenie, że Polska kierowana przez PKWN jest kontynuacją państwa polskiego w jego legalnej, konstytucyjnej postaci, a podstawą bezpieczeństwa Polski ma być sojusz z ZSRR. Ważną rzeczą, którą postulował manifest, miał być powrót do Polski Pomorza, Śląska Opolskiego oraz przyłączenie Prus Wschodnich. Granice zachodnie miały być oparte o Odrę i Nysę Łużycką.

Równie ważnym zadaniem na wyzwolonych terenach była organizacja aparatu bezpieczeństwa i milicji. Tworzeniu tego aparatu towarzyszyły gwałty i bezprawie. Oddziały NKWD i polskie służby bezpieczeństwa dokonywały masowych aresztowań członków AK i podziemia polskiego. Aresztowanych przetrzymywano na Zamku w Lublinie, w byłym obozie koncentracyjnym na Majdanku oraz wywożono do ZSRR. Rolę rządu pełnił Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego.

6 września 1944r. PKWN wydał dekret o reformie rolnej, której celem było upełnorolnienie gospodarstw o powierzchni poniżej 5 h i utworzenie gospodarstw dla bezrobotnych.

Rok 1945 przyniósł falę terroru i polowanie na podziemie, ale z drugiej strony nowa władza podkreślała, że chce budować Polskę lepszą od przedwojennej, sprawiedliwą.

Zaczął się wielki impet odbudowy kraju. Ludzie uruchamiali swoje fabryki, elektrownie, szpitale, szkoły, odgruzowywali ulice – dostawali przydział chleba – coś do chleba i pracowali.

Pod koniec 1945r. utworzono specjalne Ministerstwo Ziem Odzyskanych, na którego stanął Władysław Gomułka (wicepremier).
Bardzo trudno powiedzieć, kiedy zaczął się w Polsce stalinizm, bo miał on różne wymiary. Specyfikę tego systemu wyznaczały trzy elementy:
 Kompletna centralizacja władzy
 Terror i potęga policji politycznej posługującej się wielomilionową rzeszą donosicieli
 Niemal bezpośrednie rządy sowieckie

Prawdopodobnie stalinizm nadszedł w 1948r., kiedy to, w trakcie rozmów Stalina z kierownictwem PPR, zapadła decyzja o „sowietyzacji” i trwały przygotowania do zjednoczenia PPS i PPR.

Wiosną 1948r. Władysław Gomułka napisał referat, w którym znalazła się ostra krytyka nihilizmu narodowego komunistów i teza, że trzeba się uczyć od PPS, która zawsze wysoko dzierżyła patriotyczny sztandar. Wokół referatu zrobiła się wielka burza, zwłaszcza, że Gomułka nie miał dobrej opinii w Rosji (nie rozumiał co znaczy „dyskutować z władzą”).

Z początkiem lat 50 PZPR przejęła całkowicie władzę w Polsce. O wszystkim decydował nie rząd, lecz Komitet Centralny. W lipcu sejm uchwalił ustawę o planie sześcioletnim.

2 sierpnia 1951r. został aresztowany Wł. Gomułka za „odchylenie prawicowo- nacjonalistyczne” i odizolowany w willi UB w Miedzeszynie.

Śmierć J. Stalina (1953r.) uruchomiła ważne procesy w kierownictwie partii. Zaczęto przykładać większą wagę do tworzenia pozorów normalności, szukać nowych rozwiązań.

13 grudnia 1954r. zwolniono z więzienia Wł. Gomułkę, a w sierpniu 1956r. zwrócono legitymację partyjną oraz skończono zasadę szukania wroga za wszelką cenę.

System socjalistyczny w Polsce (bez stalinowskiej wersji) wymagał nowego przywódcy, który przeprowadziłby głębokie reformy i odzyskał społeczne zaufanie.

Dobrym kandydatem wydawać się mógł Władysław Gomułka, który na VIII Plenum KC PZPR (19-21.X.1956r.) został i sekretarzem KC.

Wybór ten entuzjastycznie został przyjęty przez mieszkańców stolicy. Tłumy widziały w nim męża opatrznościowego, zbawcę ojczyzny. Wszyscy spodziewali się zmian oraz pożegnania się ze znienawidzonym „kultem jednostki”.

W swoim referacie programowym Wł. Gomułka dokonał miażdżącej krytyki dotychczasowej polityki gospodarczej, podając przykłady marnotrawstwa i bezmyślności. Odciął się od polityki rolnej i skrytykował dotychczasowy model spółdzielni produkcyjnych. Zapowiedział ochronę gospodarstw indywidualnych i zniesienie obowiązkowych dostaw. Poparł ideę samorządów robotniczych. Potępiając kult jednostki, jednocześnie podkreślał rolę partii w procesie demokracji.

Wł. Gomułka dawał nadzieję na suwerenność i demokrację. Wiedział, że przyjdzie mu przekonywać ludzi porządną pracą i zakończyć czas wieców i demonstracji.

VIII Plenum KC PZPR wypowiedziało się za własną wolną od nacisków drogą do socjalizmu:
 poprawę bytu materialnego ludności
 zwiększenie produkcji rynkowej
 pomoc dla rolnictwa
 ograniczenie produkcji zbrojeniowej

W 1957r. utworzono Związek Młodzieży Socjalistycznej (ZMP) i odtworzono niezależne harcerstwo (ZHP). Powołano konferencje samorządów robotniczych mające reprezentować interesy robotników w zakładzie pracy, Kościół miał zostać oddzielony od państwa a wyznanie miało być sprawą prywatną.

Polski październik 1956r. miał skierować kraj w kierunku demokracji, wynagrodzić krzywdy i rozpocząć budowę nowego ładu – lecz reformy te były zbyt płytkie. Po krótkim okresie euforii socjalizm polski wrócił do poprzedniej postaci (znacznie złagodzonej). W Polsce gomułkowskiej nie było wprawdzie miejsca na terror, ale nie było go też na niezależność postaw. Październikowe wydarzenia 56r. były sygnałem, że wiele spraw w tzw. „obozie państw socjalistycznych” wymyka się spod kontroli Związku Radzieckiego.

Dopiero na XX Zjeździe zainicjowano nową politykę efektywnego gospodarowania, w myśl której przemysł ciężki miał oddać prymat przemysłowi lekkiemu, produkującemu dobra konsumpcyjne. Potępiono dotychczasowe założenia w sferze kultury i spraw życia codziennego.
Takie postawienie sprawy złamało ideologiczno- kulturową strukturę systemu. Coraz więcej członków partii i organizacji młodzieżowych zaczynało samodzielnie myśleć. Osłabienie doktryny automatycznie uruchomiło mechanizmy społecznego nacisku na władzę, która musiała się liczyć ze społecznymi potrzebami.

Sprawy wewnętrzne Polski stymulowały elementy polityki zagranicznej. Wł. Gomułka widząc zabiegi Moskwy, wyraźnie zaczął dążyć do bezwzględnej jedności partii i społeczeństwa. Potępiał stalinowski „okres błędów i wypaczeń” i zapowiedział reformy gospodarcze. Szybko wycofał się z obietnic prowadząc zachowawczą politykę i restaurując totalitarne rządy PZPR (wydarzenia marcowe 1968r.).

Około 1960r. społeczeństwo polskie dawało się z grubsza podzielić na:
 biurokrację rządzącą (partyjną i rządową)
 pracowników (traktowanych jako siła najemna)
 indywidualnych producentów
 ludzi wolnych zawodów
 chłopów

Podstawą podziału było posiadanie własnych kapitałów lub ich zupełny
brak. Jedyną stałą grupą była biurokracja partyjna i państwowa stojąca na czele piramidy władzy. Było to kilkaset tysięcy osób, w rękach których skupiały się wszelkie decyzje, zwanych z czasem nomenklaturą. Jej członkowie korzystali z wysokich pensji, licznych przywilejów, nagród. Do tej grupy należeli lokalni działacze PZPR, MO i SB. Oczywiście, że i w tych kręgach było wiele osób ideowych i nieprzekupnych, ale na ich opinię pracowała ta część, która „potrafiła się urządzić”.

W 1968r. rozpoczął się nowy „manewr gospodarczy”, polegający na obniżaniu poziomu życia ludności i zdobywaniu przez to środków na realizację programu inwestycyjnego.

7 grudnia 1970r. podpisano układ między PRL i RFN o podstawach normalizacji ich wzajemnych stosunków. Układ zawierał uznanie przez stronę niemiecką granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej.

Był to istotny krok w kierunku normalizacji sytuacji w Europie. Ten sukces był bardzo potrzebny ekipie Gomółki. Uważano, że układ z RFN zasłoni wszelkie niedobory gospodarcze i będzie plastrem na nastroje społeczeństwa. Ale ten sukces nie mógł przysłonić sytuacji w kraju.

12 grudnia 1970r. – decyzja rządu o podwyżce cen detalicznych art. przemysłowych i spożywczych (rzędu 10-38%). Na jej wprowadzenie w okresie przedświątecznym nalegał sam Wł. Gomułka, mimo ostrzeżeń, iż może to pociągnąć za sobą niezadowolenie społeczne.

Pogarszająca się sytuacja materialna społeczeństwa, zacofany przemysł, słabość rolnictwa, spotęgowana niedoinwestowaniem gospodarstw indywidualnych i błędną politykę cenową władz, kryzys budownictwa mieszkaniowego, trudności zaopatrzeniowe, fatalny stan usług doprowadziły do otwartego wybuchu nasilającego się już od dłuższego czasu niezadowolenia.

Najostrzejszy charakter przybrał on na Wybrzeżu, gdzie doszło do masowych strajków i demonstracji. Rozpoczął je 14 grudnia 1970r. masowy protest w Stoczni Gdańskiej, której załoga sformowała wielotysięczną demonstrację, udając się pod gmach KW PZPR. Podczas szturmu KW wywiązały się walki z oddziałami MO. Trójmiasto zostało objęte całkowitą blokadę telekomunikacyjną. Nazajutrz strajk rozszerzył się na inne zakłady, m.in. Stocznię Gdańską, Port Północny i Stocznię Remontową w Gdańsku.

Powstał Międzyzakładowy Komitet Strajkowy.

Władze odmawiając rozmów z robotnikami doprowadziły do tego, że doszło powtórnie do walk, w toku których spalono m.in. gmach KW. Wł. Gomułka podjął decyzję o użyciu broni, co doprowadziło do masakry 17 grudnia w Gdyni. Najdłużej, bo do 22 grudnia walki trwały w Szczecinie. W rezultacie kilkudniowych starć śmierć poniosło ok. 45 osób i 1164 rannych. Zatrzymano blisko 3 tys. osób, spośród których 277 aresztowano.
O inspirację zajść oskarżono „elementy awanturnicze i chuligańskie” oraz wrogów socjalizmu i Polski Ludowej, nie analizując rzeczywistych przyczyn kryzysu.

20 grudnia 1970r. usunięto Wł. Gomułkę z funkcji szefa partii. Sytuację ułatwiła choroba I sekretarza, która zmusiła go do pobytu w klinice rządowej.
Po złożonej pod presją pisemnej rezygnacji Gomułki jego następcą został Edward Gierek.


Dlaczego musiał odejść?
 nowe pokolenie działaczy doszło do średniego szczebla i chciało awansować
 aparat chciał konsumować owoce swojej władzy, a Wł. Gomułka się
na to nie zgodził
 nieżyciowy starzec, który swoją obsesją rewolucyjnej ascezy zamyka innym drogę do szczęścia
 przestała rosnąć produkcja i dochód narodowy
1 września 1982r. umiera Władysław Gomułka.