Termin polityka pochodzi od greckiego słowa polityce, ozn. sztukę rządzenia państwem. Współcześnie używa się terminu tego do określenia działalności władz państwowych w kształtowaniu stosunków wewnętrznych w państwie oraz stosunków państwa za granicą. Często pojęciu temu nadaje się szersze znaczenie, obejmujące wszelką działalność służącą wpływaniu na sprawy publiczne bez względu na to, kto ją prowadzi.
Podmiotem polityki jest władza państwowa lub w szerszym znaczeniu nie tylko władza państwowa, lecz także każda organizacja, grupa społeczna czy nawet osoba, której celem jest wywarcie określonego wpływu na tok spraw publicznych, w imieniu władzy państwowej konkretne działania prowadzą jej organy.
Procedura przygotowywania i podejmowania decyzji może się koncentrować w centralnych organach władzy, co uzasadnia się zwykle potrzebą jednolitości, sposób rozstrzygania można też włączać do procesu decyzyjnego organu samorządu terytorialnego.
Ingerencja władz państwa w sprawy gospodarcze oznacza zwykle wprowadzenie różnych ograniczeń, swobody jednostek i przedsiębiorstw. W demokratycznych krajach szanujących swobody ingerencje te powinny być podejmowane w imię wspólnego dobra. Obowiązuje zasada celowego, rozważnego i oszczędnego działania władzy, czyli racjonalnego działania. Mądra polityka ekonomiczna może być potężną dźwignią polityczną rozwoju kraju, błędna prowadzi do katastrofalnych skutków.
POLITYKA SPOŁECZNA I GOSPODARCZA
ĆWICZENIA Z POLITYKI SPOŁECZNEJ I GOSPODARCZEJ
1. Proces gospodarowania, a państwo.
2. Współczesne funkcje gospodarcze państwa.
1. Procesy gospodarowania, a państwo.
Sposób pojmowania roli państwa w życiu gospodarczym, zależy od tego jak jest pojmowany proces gospodarowania, który należałoby rozpatrywać w ujęciu:
- strukturalnym (pod kontem ujawnienia dysproporcji strukturalnej);
- funkcyjnym(rozpatrywanie pod kątem równowagi i rozwoju gospodarczego);
- rozwojowy(pod kątem potencjalnych możliwości i zagrożenia rozwojowe)
Gospodarowanie nalazło by rozumieć jako działalność ludzka polegająca na alokacji względnie ograniczonych środków (zasobów) pomiędzy relatywnie konkurencyjne zastosowania (cele) na podstawie określonych racjonalnie kryteriów wyboru. Kluczowym elementem tej aktywności jest dokonywanie wyboru. Wyboru tego próbuje się zwykle dokonywać na podstawie rachunku ekonomicznego. Rachunek ekonomiczny nie obejmuje jednak wszystkich sytuacji, w jakich dzisiaj podejmuje się decyzje gospodarcze. Nie wszystko daje się wyrazić w pieniądzu, pojawia się konieczność formułowania sądów wartościujących, które nie są poparte kalkulacjami liczbowymi. Prowadzi to do istotnego dylematu teorii i praktyki gospodarowania.
Przedmiotem gospodarowania nie są dobra wolne, lecz dobra rzadkie, które zgodnie ze sformułowaną definicją pozostają w relatywnym niedoborze w stosunku do aktualnych potrzeb, co właściwie zmusza do podejmowanie wyboru. Decyzje alokacyjne są podejmowane przez różnego rodzaju podmioty gospodarcze.
Mogą mieć charakter indywidualny lub zbiorowy:
- podmioty indywidualne – to konsumenci, indywidualni producenci, inwestorzy,
- podmioty zbiorowe – to gospodarujące społeczności o charakterze lokalnym, regionalnym, krajowym oraz ponad krajowym.
Szczególnym podmiotem gospodarującym jest państwo, które może występować w życiu gospodarczym w wieloraki sposób.
1. Może być uczestnikiem życia gospodarczego działając w nim poprzez sektor znormalizowany, którego rozmiary kształtują się rożnie w poszczególnych krajach.
2. Może uczestniczyć w życiu gospodarczym jako:
a) jako jego organizator kształtujący ramy aktywności gospodarczej;
b) jako jego regulator wpływający na funkcjonowanie gospodarki poprzez różne formy interwencjonizmu;
c) jako planista tworzący programy i plany gospodarcze z wpływem na przebieg wydarzeń;
3. Może uczestniczyć w życiu gospodarczym w związku z gospodarowaniem majątkiem instytucji państwowych, związanych z pełnionymi przez nich funkcjami.
Cele gospodarowania:
1. Zaspokojenie naturalnych potrzeb.
2. Gromadzenie pieniędzy (bogacenie się).
Wymiary gospodarowania.
Gospodarowanie ma charakter wielowymiarowy gdyż pojawia się w wielu aspektach życia społecznego:
1. wymiar techniczno - produkcyjny (koncentracja na procesie produkcyjnym);
2. wymiar ekonomiczny (konieczne jest rozróżnienie punktu widzenia mikro i makro ekonomicznego);
a) mikro - indywidualny podmiot gospodarczy;
b) makro - kombinacja celów polityki gospodarczej;
3. wymiar przestrzenno - ekologiczny(uwzględnienie ładu przestrzennego i równowagi ekologicznej);
4. wymiar społeczno-polityczny (społeczne wartościowanie zaistniałych zbieżności, schierarchizowanie preferencji powyższych wymiarów to preferowanie takich kryteriów wyboru, które sprzyjają stabilizacji istniejącego układu politycznego oraz zachowaniu władzy.
Racjonalność gospodarowania.
Racjonalne działanie utożsamiamy z rozsądnym postępowaniem, które charakteryzuje się poprawnością myślenia oraz skutecznością.
W praktyce gospodarczej mogą występować różne kryteria racjonalności stosowanej przez poszczególne podmioty gospodarujące, co oznacza potencjalny konflikt interesów.
W przypadku podejścia mikroekonomicznego związanego z orientacja na wynik finansowy kryterium wyboru jest opłacalność działania. Polityk gospodarczy rozumuje zupełnie inaczej-wykorzystuje kategorie związane z tworzeniem i podziałem produktu społecznego w sposób zmierzający do realizacji określonych celów makroekonomicznych.
Kryterium wyboru
Typowy kryterium wyboru będzie uzyskanie najwyższej dynamiki wzrostu dopuszczalnej z punktu widzenia równowagi gospodarczej.
System gospodarowania
System gospodarowania można klasyfikować według:
1. Dominujących form stosunków własności (np. dziś własność prywatna - w latach
80-tych państwowa).
2. Roli państwa w życiu gospodarczym.
3. Dominującego mechanizmu regulacji.
4. Dominującego typu stosunków międzyludzkich.
Rzeczywiste rozwiązania systemowe 3TYPY
1. System autonomicznej alokacji rynkowej.
2. System alokacji regulowanej przez państwo.
3. System alokacji centralnie sterowany przez państwo.
2. Współczesne funkcje gospodarcze państwa.
Współcześnie występują 3 podstawowe typy gospodarki rynkowej:
1. Neoliberalna(wolna)
2. Społeczna
3. Socjalna(państwo dobrobytu)
Wszystkie te gospodarki dopuszczają mniej lub więcej rozwinięty interwencjonizm państwa, który wywołuje następnie określone reperkusje społeczno - gospodarcze.
Przyjmuje się 4 zasady interwencjonizmu państwa:
1. Zasada niezbędności interwencyjnego oddziaływania na mechanizmy rynkowe.
2. Zasada nieuszkodzenia gospodarce przez interwencjonizm państwowy.
3. Zasada poszanowania praw ekonomicznych i reguł praw rynkowych.
4. Zasada zmienności kierunków, zakresów i sposobów interwencjonizmu państwowego, która jest zdeterminowana nie tylko wyborem określonego typu i rodzaju gospodarki rynkowej, lecz jest również uzależniona od stosunków politycznych, układów władzy, stosunków własności i kierunku polityki gospodarczej.
Funkcje gospodarcze państwa:
Klasyfikacja:
1. Funkcja koncepcyjno - ustrojowa.
2. Funkcja instytucjonalno – organizacyjna - polega na wyborze i ukształtowaniu określonych biur, które maja być niezbędne do prowadzenia całego procesu gospodarowania.
3. Funkcja sterownicza – (celowościowa) sformułować cele długookresowe rozwoju gospodarczego i społeczeństwa.
4. Funkcja regulacyjna - chodzi o uregulowanie określonych instrumentów regulacyjnych, które symulują i ukierunkowują gospodarkę oraz usuną powstające zakłócenia.
5. Funkcja informacyjna - musi istnieć wielokanałowa, szeroka informacja o perspektywach rozwoju,
6. Funkcja kontrolna - niezbędna, ponieważ:
a) nie będziemy mogli ocenić w jakiej sytuacji się znajdujemy;
b) będziemy wiedzieć czy interwencjonizm państwowy jest skuteczny czy nie;
d) wskazuje w jakim kierunku interwencjonizm powinien pójść.
Temat: Koncepcja regulacji makroekonomicznej.
Koncepcja Keynesowska
Koncepcja gospodarki regulowanej przez państwo powstała na przełomie
lat 20 i 30 – tych XX wieku jako rezultat kryzysu gospodarczego oraz fiaska dominującej wówczas teorii ekonomii, która wykluczała celowość takiej regulacji. Podstawy teoretyczne koncepcji gospodarki regulowanej przez państwo zostały dostarczone w dziele Johna Keynesa z 1936 roku, pt.: „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”.
Według Johna Keynesa:
1. Podstawową formą działalności regulującej państwa, powinna być polityka pieniężna, czyli regulowanie poziomu stopy procentowej.
2. Jeżeli tego rodzaju działanie nie wystarcza do opanowania sytuacji, wówczas państwo powinno podjąć dalsze kroki:
a) uruchomić inwestycje państwowe (roboty publiczne, zbrojenia, eksport);
b) próbować oddziaływać na konsumpcje (poprzez opodatkowanie dochodów);
c) wprowadzić elementy gospodarki planowanej i kolektywistycznej.
Istotnym elementem polityki gospodarczej wynikającym z tej koncepcji są inwestycje publiczne. Źródłem finansowania tych inwestycji stal się w praktyce dług publiczny, gdyż normalne dochody państwa były niewystarczające.
Finansowanie inwestycji państwowych z długu publicznego ma swoje granice, które szybko bywają przekraczane. Pojawiający się wzrost zadłużenia, brak możliwości spłaty, narastające tendencje inflacyjne stanowiły negatywną stronę regulacji gospodarki w tej koncepcji i zmusiły do poszukiwania nowych sposobów regulacji.
Automatyczne stabilizatory koniunktury.
Trudności związane z wprowadzeniem interwencjonizmu państwowego:
a) natury psychologicznej:
- ingerencja państwa wydawała się być czymś podejrzanym, godzącym w wolność osobistą oraz indywidualną przedsiębiorczość;
- wydawała się być sprzeczna ze sposobem pojmowania, tzw. zdrowej gospodarki, która w myśl tradycyjnych poglądów powinna samoczynnie eliminować pojawiające się w jej funkcjonowaniu napięcia;
b) natury praktycznej:
- możliwości synchronizacji polityki regulacji z koniunkturą gospodarcza, a wiec czy uda się podjąć działalność gospodarczą we właściwym momencie;
- możliwość stabilizacji budżetu w warunkach stabilizacji gospodarki, a więc czy stabilizować gospodarkę kosztem budżetu, czy też gospodarki.
Zaczęto poszukiwać takich sposobów ingerencji, które ograniczałyby do minimum działania administracji państwowej.
Wykrystalizowała się koncepcja (40 – te lata w USA), tzw. stabilizatorów koniunktury - wbudowana giętkość finansowania.
Definicja: automatyczne stabilizatory koniunktury można określić jako szczególne środki polityki fiskalnej państwa, których uruchomienie nie wymaga decyzji rządu oraz następuje niezależnie od świadomości potrzeby integracji.
Ich działanie ma charakter antycykliczny i wynika ze zdolności niektórych typów podatków i wydatków państwa do reagowania na zmiany poziomu globalnego i zatrudnienia.
Należą do nich:
1. Podatki od dochodów indywidualnych, spółek akcyjnych oraz podatki pośrednie.
2. Ubezpieczenia w szczególności na wypadek bezrobocia.
3. Programy pomocy, zwłaszcza dla farmerów stabilizujące ceny produktów rolnych.
Ocena automatycznej stabilizacji nie może być w pełni pozytywna, gdyż jest wbudowana w system barierą wzrostu gospodarczego.
Polityka stabilizacji koniunktury.
Zwarty system poglądów na temat celów i zakresu regulacji gospodarki przez państwo pojawił się na przełomie lat 40 i 50 – tych XX wieku. Koncepcja Keynowska została wchłonięta przez ekonomię neoklasyczną. Wyłoniła się polityka stabilizacji koniunktury gospodarczej.
Definicja: Stabilizacja koniunktury gospodarczej pojmowana jako regulacja, czyli polityka przeciwdziałania okresowym fluktuacjom poziomu aktywnej gospodarki (cykl koniunkturalny).
Podstawowymi celami polityki stabilizacji gospodarczej było:
1. Pełne zatrudnienie.
2. Stałość poziomu cen.
Instrumenty polityki stabilizacji gospodarczej to możliwości, środki polityki pieniężnej i polityki fiskalnej państwa.
Polityka pieniężna obejmuje:
- politykę bankowo – kredytowa;
- politykę długu publicznego;
- politykę parytetu walutowego.
Polityka fiskalna obejmuje:
- automatyczne stabilizatory koniunktury;
- dyskrecjonalną, czyli swobodną działalność stabilizacyjną.
Polityka pieniężna i fiskalna w kolejnych okresach czasu pozostawała w różnych relacjach w stosunku do siebie. Na ogół była jednak prowadzona jednocześnie. Zmuszało to do wzajemnej koordynacji i przyjęcia określonych zasad.
Skuteczność polityki neoklasycznej została zakwestionowana w związku z inflacja,
a następnie z stanglacją. Zostały w związku z tym zakwestionowane podstawy myślenia makroekonomicznego wywodzące się z ekonomii keynowskiej. Odżyły tendencje przeciwne interwencjonizmowi państwowemu. Nastąpił monetaryzm, a tym samym postulowanie ograniczenia aktywności państwa do polityki pieniężnej.
W latach 70 – tych pojawiła się tzw. ekonomia podażowa, której podstawowy tok myślenia sprowadzał się do tego, że jeżeli celem jest .................................... to wzrost ten jest możliwy tylko w sektorze prywatnym. A sektor prywatny można pobudzić do wzrostu poprzez politykę fiskalną.
Temat: Zmiany systemowe a sprawiedliwość dystrybucyjna.
Społeczno – ekonomiczne skutki transformacji ustrojowej w Polsce.
Polityka gospodarcza w różnych systemach
Istnieje związek pomiędzy polityką gospodarczą a systemem gospodarczym ponieważ:
1. Polityka gospodarcza występuje na obszarze danego państwa.
2. Praktyka pokazuje, że polityka gospodarcza jest zdeterminowana rodzajem systemu gospodarczego a ponadto może wpływać na jego postać.
- decyduje o jego kształcie w którym się realizuje system gospodarczy, jest złożonym zjawiskiem ekonomicznym trudno go trafnie zdefiniować za pomocą krótkiej jednoznacznej definicji. W literaturze ekonomicznej dotyczącej systemów gospodarczych można spotkać mnóstwo definicji tego zjawiska.
Analizując treść różnorodnych sformułowań definicji systemu gospodarczego należy stwierdzić że każdy system gospodarczy obejmuje trzy zasadnicze elementy:
I układ organizacyjny
II układ regulacji
III układ zjawisk sfery realnej gospodarki
W celu opisania więc dowolnego systemu gospodarczego trzeba zatem przedstawić treść, która kryje się pod pojęciem wskazanym wyżej poszczególnych układów tego systemu
Ad I
Układ organizacyjny danego systemu gospodarczego składa się:
1. ze struktury podmiotowej;
2. ze struktury własnościowej;
3. ze struktury decyzyjnej;
Ad.1
Struktura podmiotowa
To wyodrębnione prawne jednostki organizacyjne w których elementami są ludzie i kapitał realizacji określonych celów.
Nie każda organizacja jest jednocześnie podmiotem systemu gospodarczego i nie każdy podmiot jest organizacją w sensie rozumianym w teorii zarządzania.
Biorąc pod uwagę różne kryteria podmioty dzielimy na:
a) ze względu na szczebel działania:
- centralne;
- podstawowe;
b) ze względu na status prawny:
- osoby fizyczne;
- osoby prawne;
c) ze względu na kryteria własności:
- publiczne;
- prywatne;
d) ze względu na rodzaj działalności:
- wytwórcze;
- usługowe;
e) ze względu na typ organizacji:
- zyskowne;
- nieszykowne;
f) ze względu na krytykę wielkości:
- wielkie;
- średnie;
- małe;
g) ze względu na pozycje międzynarodową:
- lokalne;
- międzynarodowe;
Ad. 2
Struktura własnościowa
Układ organizacyjny przesądza jaki jest status własnościowy podmiotów. Problem własności jest bardzo skomplikowany.
W XX wieku pojawiły się zjawiska które zburzyły tradycyjny podział władzy na prywatą i publiczną.
Generalnie na stosunki własności w gospodarce wpłynęły następujące zjawiska:
- rozdział funkcji właściciela od funkcji zarządzającego firmą (prywatny manager);
- zjawisko rozproszenia własności (aukcje);
- pojawienie się nowych form własności;
- spółki pracownicze;
- własności instytucjonalna;
- zjawisko globalizacji stosunków gospodarczych;
- pojawiła się praktyka tworzenia grup kapitałowych.
W literaturze poświęcone zagadnienia własności najczęściej przedstawia się dwa systemy własności:
- anglo - amerykański;
- niemiecki;
Przez długi okres czasu wśród ekonomistów zachodnich panował zgodny pogląd na temat przewagi własności prywatnej nad publiczna, szczególnie takie poglądy artykułowane w okresie konfrontacji dwóch systemów ustrojowych i gospodarczych. Współcześnie doszło do rewizji poglądów na ten temat. Praktyka pokazuje że w państwach zachodnich nigdzie nie występują systemy gospodarcze wyłącznie oparte na własności prywatnej. W takim systemie mamy do czynienia z większym lub mniejszym zakresem własności publicznej.
Ad.3
Struktura decyzyjna.
Wyznacza ona sposób alokacji decyzji przedmiotowych w poszczególnych podmiotach systemu gospodarczego, czyli określa kto i jakie decyzje może podejmować w gospodarce. Są to decyzje wyznaczone co jest w danej gospodarce produkowane, jak jest produkowane, jak jest dzielona jakie dobra i usługi są dostępne w danej gospodarce i jaka jest ich ilość.
Pierwsza grupa decyzji wyznacza strukturę wyznaczoną lub dostępną w danej gospodarce dóbr i usług .
Druga grupa decyzji określa ile poszczególnych dóbr i usług jest wytworzonych lub dostępnej w danej gospodarce.
Trzecia grupa decyzji określa sposób wytworzenia dóbr i usług.
Ad. II
Układ regulacji
Określa sposób kształtowania zjawisk sfery realnej w systemie gospodarczym obejmuje cztery elementy:
1. Subsystem parametrów regulacyjnych obejmuje wszelkie zjawiska zewnętrzne w stosunku do podstawowych podmiotów systemu gospodarczego które mogą rzutować na ich działalność. W jego zakres wchodzą ceny dóbr i usług a ponadto różnego rodzaju normy nakazowe i zakazowe. Ponadto do parametrów regulacyjnych zaliczyć należy informacje płynące z różnych prognoz ekonomicznych i demograficznych.
Ogół parametrów regulacyjnych można podzielić na:
- parametry centralne – kształtowane w wyniku decyzji centralnych;
- parametry autonomiczne – kształtują się w sposób samoczynny pod wpływem rynku
Wszystkie parametry centralne są jednocześnie instrumentami polityki gospodarczej!!!!!!!!!
2. Subsystem parametrów pobudzania
Ten system można rozpatrywać jako pewną funkcję relacji na określone parametry regulacyjne zewnętrze w stosunku do tych podmiotów. Ten system składa się z takich elementów jak:
- określone cele działania;
- środki ich realizacji;
- elementy motywujące;
- sposoby ich powiązania;
Ogół tych parametrów dzieli się:
- centralne;
- ekonomiczne;
3. Subsystem parametrów zasilania –określa sposób dopływu i odpływu środków finansowych lub rzeczowych do i z podmiotów podstawowego systemu gospodarczego.
4. Subsystem parametrów planowania – definiuje się jako wyznaczenie celów i środków ich realizacji.
Ad. III
Układ zjawisk sfery realnej
Dopełnieniem każdego systemu gospodarczego jest układ zjawisk składających się na sferę realną. Zjawiska te to konkretne surowce i zasoby ludzkie finansowane i rzeczowe które mogą być ujmowane jako pewne agregaty charakteryzujące gospodarkę. Szczególnie ważne są takie agregaty jak dochód, produkcja, popyt, podaż, inwestycje, kapitał, zatrudnienie, płace, zyski, konsumpcja, oszczędność, podaż pieniądza, eksport.
Ich znaczenie dla polityki gospodarczej wynika z trzech względów:
- mogą one stanowić przedmiot oddziaływania danej polityki gospodarczej;
- rozpoznanie danego agregatu może być ważną przesłanką podejmowania decyzji gospodarczych;
- znajomość poziomu niektórych wielkości ekonomicznych pozwala na ocenę danej polityki gospodarczej z punktu widzenia jej skuteczności, efektywności i społecznej adekwatności.
Temat: Międzynarodowa polityka gospodarcza.
W latach 70-tych XX wieku można było zaobserwować rewizje poglądów na rzecz socjalnych ...........
................, w kierunku poddania tej polityki ograniczającym działaniom reformatorskim.
Wykształciły się cztery kierunki reform:
1. Przesuwanie administrowania socjalnym sektorom publicznym ze szczebli centralnych na regionalne i lokalne.
2. Dopuszczanie do źródeł środków publicznych niezależnych i prywatnych instytucji socjalnych oraz rozwijanie konkurencji miedzy instytucjami świadczącymi usługi socjalne.
3. Odchodzenie od dyskrecjonalnych(swobodnych) metod przyznawania świadczeń do metod opartych na precyzyjnych regulacjach prawnych dotyczących uprawnień do świadczeń.
4. Finansowanie i popieranie systemów ubezpieczeniowych tj. opartych na składkach pracowników i pracodawców oraz ograniczenie systemów finansowych z podatków i opłat ogólnych.
W historii Europy wykształciły się dwa systemy (sposoby) finansowania ryzyk socjalnych:
1. niemiecki system ubezpieczeniowy - W systemie niemieckim uprawnionym do świadczeń jest pracownik, a przez niego jego rodzina. Pracownik solidarnie z pracodawcą finansuje instytucje i świadczenia socjalne. Źródłem środków na cele socjalne jest praca(wokół pracy zorganizowany jest system redystrybucyjny - wtórny podział dochodów).
2. angielski system ubezpieczeniowy - W systemie angielskim uprawnionym do świadczeń jest obywatel. Świadczenia te finansowane są z podatków ogólnych, a ich wysokość ustalona jest normatywnie.
Na bazie charakteryzowanych wyżej reform ..........................................wykształciły się trzy różne systemy (modele) polityki społecznej:
1. Model redystrybucyjny inaczej zwany skandynawskim,..................................... :
- głównym realizatorem celów i wartości socjalnych są instytucje publiczne w znacznym stopniu państwowe;
- charakterystyczny jest model rodziny z kobietą pracującą;
- istnieje w nim państwowy system ubezpieczeń społecznych, a instytucje rynkowe i dobroczynne działają na marginesie tego systemu;
- występuje gwarancja pełnego zatrudnienia oraz solidarnościowa polityka płac.
2. Model socioliberalny zwany kontynentalnym lub neokonserwatywnym :
- jego istotą jest utrzymanie takich proporcji między odpowiedzialnością państwa
za realizację polityki społecznej i innych podmiotów, a rodziną, aby nie zmniejszać motywacji i dążeń indywidualnych do samodzielnego zabezpieczenia swojego bytu oraz przezorności na wypadek wystąpienia ryzyka socjalnego
3. Model liberalny inaczej zwany rezydualnym :
- w modelu liberalnym mamy do czynienia z dwoma zasadniczymi podmiotami.........................: rodziną i rynkowo funkcjonującymi instytucjami rozwiązywania problemów socjalnych. Jednocześnie występuje rozwój dobroczynności i marginesowo działających programów socjalnych państwa.
Temat : Instytucje polityki społecznej
Państwowa polityka społeczna jest pojęciem zbiorczym i rozkłada się na szereg zadań realizowanych przez wyspecjalizowane jednostki organizacyjne ukierunkowane na służbę społeczeństwu. Stąd konieczność wskazania podmiotów krajowych a w szerszym ujęciu podmiotów zagranicznych polityki społecznej.
Niezbędne jest wskazanie porządku prawnego, gdyż każdy ze wskazanych podmiotów działa zgodnie z prawem i zespołem przepisów, które spełniają ważne funkcje w życiu społecznym.
Według kategorii:
Podmioty polityki społecznej to osoby prawne które w swoim obszarze kompetencji działają na rzecz wyrównania szans życiowych ludzi i poprawy ich położenia materialnego.
Wg Kryterium obszaru działania podmioty polityki społ. dzielimy na :
1. organizacje międzynarodowe które w swoim zasięgu działania mają określone kwestie socjalne występujące w skali globalnej. Są to organizacje powiązane z ONZ, które mają wieloletnią tradycję np. MOP
Do organizacji międzynarodowych zaliczamy :
a) ONZ jest to szczególny podmiot makropolityki społecznej
Karta Narodów Zjednoczonych została podpisana 26 czerwca 1945r w San Francisco i dała początek ONZ – organizacji opartej na zasadzie suwerennej równości państwa.
Celem ONZ jest :
- Utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa;
- Popieranie praw człowieka;
- Rozstrzyganie sporów;
- Rozwijanie przyjaznych stosunków międzynarodowych.
ONZ ma pięć głównych organów :
- Zgromadzenie Ogólne;
- Rada Bezpieczeństwa;
- Rada Gospod.- Społ.;
- Rada Powiernicza;
- Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości.
Część działalności ONZ koncentruje się na problemach socjalnych człowieka . Od początku prowadzi ona aktywną działalność na rzecz zagwarantowania i przestrzegania w praktyce równych praw dla wszystkich ludzi bez względu na płeć , rasę , religię , poglądy polityczne , przynależność państw , na rzecz zapewnienia jednakowych standardów socjalnych dla wszystkich ludzi.
Już w 1948 Zgromadzenie ogólne uchwaliło powszechną Deklarację Praw Człowieka będącą zbiorem praw człowieka i podstawowych wolności .
Najważniejszym podmiotem makropolityki społecznej jest Rada Gosp. – Społ.
Zadaniem jej jest :
- Rozwijanie międzynarodowej współpracy w dziedzinie gospodarki, kultury i oświaty , zdrowia i problematyki społecznej;
- Przestrzeganie praw człowieka i podstawowych wolności poprzez omawianie aktualnych problemów w tych dziedzinach i uchwalanie odpowiednich zaleceń pod adresem Zgromadzenia Ogólnego ONZ;
- Inicjowanie i prowadzenie badań , opracowywanie konwencji międzynarodowych i przedstawienie ich do aprobaty Zgromadzenia Ogólnego;
- Koordynacja działalności wyspecjalizowanych organizacji poprzez zawieranie z nimi porozumień o współpracy .
b) FAO – Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa
Siedzibą jej jest Rzym, a podstawowe cele to:
- Polepszanie wytwarzania , wymiany i dystrybucji produktów rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa;
- Podnoszenie poziomu wyżywienia narodów;
- Polepszanie warunków życia ludności wiejskiej;
- Zapewnienie niezbędnego kredytu rolnego;
- Popieranie zawierania porozumień w sprawie międzynarodowego handlu produktami rolnymi;
- Udzielanie pomocy technicznej.
c) ILO (MOP) – Międzynarodowa Organizacja Pracy
28 czerwca 1919r – na paryskiej konferencji pokojowej.
Jej cele to:
- Poprawa warunków pracy i życia dla pracujących;
- Likwidacja bezrobocia;
- Likwidacja dyskryminacji w dziedzinie zatrudnienia i szkolenia;
- Ochrona pracy dzieci, młodzieży i kobiet;
- Ochrona pracowników w przypadku ich chorób;
- Uznanie zasady swobodnego stowarzyszania się, organizowania kształcenia zawodowego i technicznego.
d) UNESCO
Przyczynia się do utrzymywania pokoju przez pogłębianie oświaty, nauki i kultury, współpracy narodów dla zapewnienia sprawiedliwości.
Do podstawowych swobód przyznanych w KARCIE ONZ wszystkim narodom świata jest zwalczanie analfabetyzmu na świecie.
e) WHO (Światowa Organizacja Zdrowia)
Jej celem jest osiągnięcie przez wszystkie narody najwyższego poziomu zdrowia.
2. organizacje regionalne obejmujące swym działaniem obszar kontynentu
(w ramach UE )
Europejska polityka społeczna ma własną strukturę organizacyjną oraz odrębne umocowania prawne.
Do najważniejszych z nich należy zaliczyć:
- Europejską Kartę Społeczną wraz z protokołem dodatkowym- 1982r.
- Karta Socjalna Wspólnoty Europejskiej – 1989r
- Traktat z Mastricht – 1992r
- Zielona Księga i Biała Księga – 1994r, które określają programy działania państw, członków w obszarze wspólnej polityki socjalnej.
3. organizacje krajowe , narodowe osoby prawne
Krajowe organizacje dzielimy na :
a) publiczne - ich funkcją jest porządkowanie życia społecznego , tworzenie osłon socjalnych na poziomie ekonomicznych możliwości budżetu a także wyrównywanie szans życiowych zgodnie z zasadą konstytucyjnej sprawiedliwości.
b) pozarządowe - ich funkcją jest wszechstronne uzupełnianie działań państwa na rzecz grup najsłabszych ekonomicznie.
Wg kryterium rodzajów podmiotów polityki społecznej wyróżniamy :
a) ustawodawcze;
b) wykonawcze;
c) kontrolne;
d) sądownicze.
Rodzaje podmiotów polityki społecznej:
Mają związek z polityką społeczną poprzez wpływanie na jej treści i jakość.
Głównym podmiotem polityki społecznej jest samorząd terytorialny . Decentralizacja władzy oznacza przekazanie jaj uprawnień na szczebel organizacji terenowych jaką jest wspólnota samorządowa w gminie . Państwo nie jest bowiem w stanie w sposób scentralizowany sam podejmować działania.
Samorząd terytorialny ma szeroki zakres działania , do jego zadań należą wszelkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym a w szczególności zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty . Powyższe zostało zorganizowane poprzez pakiet reform administracyjno – publicznej. Jej istotą stało się przekazanie części zadań samorządowi terytorialnemu
i uczynienie go podmiotem samodzielnym i odpowiedzialnym przed społecznościami mieszkańców jedności terytorialnej
WYKŁADY Z POLITYKI SPOŁECZNEJ I GOSPODARCZEJ
Temat: Polityka społeczna i gospodarcza – pojęcia podstawowe, zakres.
Termin polityka pochodzi od greckiego słowa polityce, ozn. sztukę rządzenia państwem. Współcześnie używa się terminu tego do określenia działalności władz państwowych w kształtowaniu stosunków wewnętrznych w państwie oraz stosunków państwa za granicą. Często pojęciu temu nadaje się szersze znaczenie, obejmujące wszelką działalność służącą wpływaniu na sprawy publiczne bez względu na to, kto ją prowadzi.
Podmiotem polityki jest władza państwowa lub w szerszym znaczeniu nie tylko władza państwowa, lecz także każda organizacja, grupa społeczna czy nawet osoba, której celem jest wywarcie określonego wpływu na tok spraw publicznych, w imieniu władzy państwowej konkretne działania prowadzą jej organy.
Procedura przygotowywania i podejmowania decyzji może się koncentrować w centralnych organach władzy, co uzasadnia się zwykle potrzebą jednolitości, sposób rozstrzygania można też włączać do procesu decyzyjnego organu samorządu terytorialnego.
Ingerencja władz państwa w sprawy gospodarcze oznacza zwykle wprowadzenie różnych ograniczeń, swobody jednostek i przedsiębiorstw. W demokratycznych krajach szanujących swobody ingerencje te powinny być podejmowane w imię wspólnego dobra. Obowiązuje zasada celowego, rozważnego i oszczędnego działania władzy, czyli racjonalnego działania. Mądra polityka ekonomiczna może być potężną dźwignią polityczną rozwoju kraju, błędna prowadzi do katastrofalnych skutków.
Współcześnie w roli podmiotów polityki występują różne ......................
Rządy niektórych krajów rezygnują z części suwerenności na rzecz wspólnych organów międzynarodowych, które przejmują pewne funkcje w dziedzinie planowania i realizowania, współpracy gospodarczej w skali całej wspólnoty, stając się ponad narodowymi podmiotami polityki.
Polityka gospodarcza - pod pojęciem tym będziemy rozumieć świadome oddziaływanie władz państwowych na gospodarkę narodową, na jej dynamikę strukturę i funkcjonowanie, na stosunki ekonomiczne w państwie oraz na relacje gospodarcze z zagranicą. Termin ten często zastępuje się terminem polityka ekonomiczna. Analiza – przez politykę gospodarczą będziemy rozumieć świadome oddziaływanie władz państwowych na gospodarkę, na jej dynamikę, stosunki ekonomiczne w państwie oraz na relacje z zagranica.
Cele polityki gospodarczej:
Zjawiska społeczne i gospodarcze pożądane z punktu widzenia najwyższych organów władzy państwowej.
W literaturze często spotyka się traktowanie w systemie nauk politycznych (nauki społecznej) oraz gospodarczej (nauki ekonomiczne) jako odrębnych dziedzin.
Oba rodzaje polityki mogą nakładać się na siebie gdyż nie sposób rozpatrywać gospodarkę oderwaną od jej społeczeństwa. Wprowadzona przez państwo polityka gospodarcza zawsze jest adresowana do ludzi gdyż wyłącznie ich reakcje decydują o procesach zachodzących w gospodarce. Jednocześnie procesy te nie są obojętne ze społecznego punktu widzenia gdyż rzutują one na warunki życia społeczeństwa. Oddzielenie polityki społecznej od gospodarczej nie ma żadnego przekonującego uzasadnienia.
Jeżeli pojęcie polityki społecznej utożsamia się z polityką socjalną państwa wtedy tę ostatnią można uważać za jedną z dziedzin polityki gospodarczej.
Po drugiej wojnie światowej pojawiło się nowe zjawisko jest nim polityka gospodarcza o zasięgu ponad państwowym, czyli globalna polityka gospodarcza.
Temat: Ujęcie w systemie nauk ekonomicznych i społecznych.
Nauka polityki ekonomicznej. (dyscyplina naukowa)
Funkcje państwa i działalność publiczna od dawna są przedmiotem zainteresowań różnych dyscyplin naukowych. Badania naukowe doprowadziły do ukształtowania się obszernej wiedzy o sposobie, celach i narzędziach oddziaływania organizacji państw na gospodarkę określanej mianem nauki polityki ekonomicznej (często używa się określenia teorii polityki ekonomicznej)
Nauka polityki ekonomicznej - jest dyscypliną naukową zajmującą się badaniami form, celów i narzędzi, sposobów oddziaływania państwa na społeczny proces gospodarczy. Dyscyplina ta należy do nauk ekonomicznych jest ściśle związana z ekonomią polityczną. Wyróżnia się ekonomikę, która dąży do wyprowadzenia prawidłowości i teorii.
Aby oddziaływanie państwa na gospodarkę było skuteczne musi się opierać na poznaniu praw ekonomicznych. Podmioty prowadzące politykę gospodarczą stawiają sobie pewne cele, których osiągniecie jest uwarunkowane użyciem określonych środków. W związku z powyższym nauka polityki ekonomicznej w dużym zakresie zajmuje się także metodologią przygotowania, podejmowania i realizowania decyzji organów publicznych w sferze ich oddziaływania na gospodarkę, w tym również na problematykę metod i technik, prognozowania oraz planowania gospodarczego.
Metoda nauki ekonomicznej.
a) posługuje się tymi samymi metodami co inne nauki;
b) posługuje się skrótami myślowymi (empiria i dedukcja);
c) wykorzystuje historie do badań, która dostarcza jej danych (nauczycielka życia);
d) eksperyment-spełnia funkcje w przygotowaniu modyfikacji systemowych;
e) metoda prób i błędów.
Nauka polityki społecznej.
Geneza polityki społecznej tkwi i wiąże się z rozwojem przemysłu i powstawaniem klasy robotniczej. Zaczęły powstawać pierwsze kwestie socjalne (ubóstwo, brak mieszkań, długi czas pracy).
Pierwsze kwestie socjalne stopniowo wymagały ingerencji państwa w celu ich przezwyciężenia. W wielu państwach Europy Zachodniej model państwa ewaluował od braku zainteresowania sprawami socjalnymi poprzez interwencje, aż po opiekuńczość zwaną również jako ................ W Polsce pierwsze wzmianki o kwestiach socjalnych pojawiły się w Konstytucji 3 maja 1791r. - zapis o prawie równości społecznej w obrębie istniejących stanów społecznych.
Współczesną politykę społeczną rozumie się jako:
1. Sumę działań na rzecz postępu społecznego (definicja według Konstantego Krzeczkowskiego).
2. Działalność państwa, samorządów i organizacji pozapaństwowych na istniejący układ stosunków społecznych, zmierzająca do poprawy warunków życia i pracy, ograniczenia nierówności społecznych oraz podniesienia ogólnego poziomu kultury życia (Antoni Rajkrewicz).
3. To działalność państwa, samorządów i organizacji poza rządowych, której celem jest poprawa sytuacji materialnej, asekuracja przed ryzykami życiowymi, wyrównywanie szans życiowych ekonomicznie i socjalnie najsłabszych (William Ajlejter).
Polityka społeczna rozumiana jako dyscyplina naukowa.
Nauka o polityce społecznej dla wyraźnego podkreślenia dystansu wobec praktyki działań socjo - politycznych. Nauka o polityce społecznej wyłoniła się w XIX wieku,
(z ekonomi) jako dyscyplina badająca społeczne koszty i skutki rozwoju gospodarczego. Była nawet uważana za córkę ekonomi politycznej. Zaznaczyła swoje związki z ekonomią poprzez politykę pełnego zatrudnienia, systemy ubezpieczeń społecznych, politykę wzrostu gospodarczego, omawiała ochronę młodocianych, ochronę zdrowia, itd.
W tej dyscyplinie dostrzega się naturalne związki: (jedno z ulubionych pytań na egzaminie!!)
1. ze statystyką;
2. z historią - poszukujemy prawidłowości rozwoju, poznajemy stare i nowe kwestie socjalne;
3. z aksjologia (nauka o wartościach) - kierujemy się wartościami przy podejmowaniu decyzji;
4. z socjologią - wykorzystuje się dla prognozowania kierunków przemian;
5. z demografia – dostarcza naturalnych danych.
Cele polityki społecznej (jedno z ulubionych pytań na egzaminie !!!)
Podstawowy i nadrzędny cel to zaspokojenie potrzeb ludzkich, ale tylko tych, które uważa się za najbardziej niezbędne (nieograniczone i nie ma ich górnego pułapu), potrzeby elementarne niezbędne do przeżycia.
Wyróżniamy dwie podstawowe grupy potrzeb ludzkich:
1. Materialne (potrzeba mieszkaniowa, ochrona zdrowia, potrzeba odpoczynku, zabezpieczenia na starość, wynagrodzenia);
2. Niematerialne (bezpieczeństwo, bezpieczeństwo w środowisku pracy, w środowisku rodzinnym;
3. Duchowa ( stabilność, spokój, potrzeba uznania za dobrą pracę, w rodzinie za dobre wykonywanie swoich ról domowych);
Zakres polityki społecznej - jest odpowiednikiem katalogu niezbędnych potrzeb ludzkich. Działy polityki społecznej (polityki szczegółowe)
1. Polityka kształtowania dochodów pracy (np.: minimalnej płacy).
2. Polityka ochrony pracy (czas pracy: ile godzin dziennie, tygodniowo, rocznie; warunki pracy; relacje pomiędzy pracownikiem a pracodawcą; bada zagrożenie jakie z danej pracy wypływa).
3. Polityka zatrudnienia (mikro i makro skala, bezrobocie, pomoc osobą bez pracy).
4. Polityka organizacji czasu wolnego wypoczynku.
5. Polityka ludnościowa i rodzinna (struktura demografii ludności, płeć, wiek).
6. Polityka zabezpieczenia społecznego (ubezpieczenia, kwestie niepełnosprawnych).
7. Polityka ochrony zdrowia.
8. Polityka mieszkaniowa.
9. Polityka zjawisk patologicznych.
Formy i środki działania.
1. Świadczenia:
- indywidualne i zbiorowe;
- pieniężne lub rzeczowe;
- ekwiwalenty (całkowita lub częściowa odpłatność);
- nie ekwiwalentne (nie odpłatne);
2. Środki:
- prawne;
- bodźce ekonomiczne;
- popularyzacja;
- instruktaż;
- pobudzenie inicjatywy własnej.
Temat: Geneza i pierwsze doktryny polityczne.
Doktryna
Doktryną określamy zbiór ogólnie uporządkowanych w pewien sposób założeń, twierdzeń, poglądów na temat określonej dziedziny wiedzy. W doktrynach znajdujemy różne twierdzenia nawiązujące do dorobku nauki, oraz liczne tezy wynikające z przyjmowanych założeń światopoglądowych, ideologicznych czy moralnych. Dotyczą one tego co być powinno czyli przede wszystkim określają kierunki i cele, do których należy dążyć, mówią o tym jak należy postępować. Doktryny społeczno - ekonomiczne formułowane w poszczególnych okresach i krajach wywierały i nadal wywierają wpływ na kierunki i treść oddziaływań władz państwowych w zakresie spraw gospodarczych.
Doktryny podejmują także problemy, wobec których nauka czuje się w pełni kompetentna gdyż właśnie one wskazują i wartościowują cele działania. Zwłaszcza cele rodzajowo - niejednorodne i ilościowo trudno wymierne.
Od teorii naukowych doktryny różnią się brakiem pełnego uzasadnienia całości przyjmowanych przesłanek i wyprowadzanych z nich wniosków. Opierają się one na określonym światopoglądzie, czasem nawet na intuicyjnym uogólnieniu zebranych doświadczeń nieraz także na autorytecie ludzi, którzy te doktryny tworzą dając w nich wyraz swoich przekonań.
W porównaniu z teoriami naukowymi doktryny ewaluują wolniej, a ich wpływ na gospodarkę jest trwalszy i silniejszy, nie łatwo się uwolnić od doktryn i przesłanek ideologicznych. Zdarza się więc, że hamują one niezbędne modyfikacje celów i sposobów działania.
W starożytności zagadnienia gospodarcze uznawano za polityczno - etyczne.
W średniowieczu traktowano gospodarkę w kategoriach moralnych, można tu powołać się na istniejące do dziś w świadomości pojęcia np. słusznej, uczciwej, sprawiedliwej ceny, dopuszczalnej stopy zysku, skali bogacenia się czy poziomu konsumpcji. Na straży tych norm stała zarówno opinia publiczna jak i władza państwowa. Emisja pieniądza o wartości nominalnej przekraczającej jego wartość traktowana była jako nadużycie monarchy, a jego zysk z wydania takiego „upodlonego pieniądza” jako szkodę społeczną. Takie poglądy na procesy gospodarcze wyłożył św. Tomasz z Akwenu i były one zgodne ze średniowieczną doktryną gospodarowania.
Ważnym problemem nie tylko naukowym, ale i doktrynalnym jest zakres i kierunki dopuszczalnej ingerencji państwa w tok społecznego procesu gospodarowania. W Europie XV i XVI wieku zaczęto rozpatrywać zagadnienia gospodarcze z punktów widzenia polityki państwa i było to nierozerwalnie związane z zapotrzebowaniem na środki materialne, związane z utrzymaniem tworzącego się aparatu państwowego. Był to ważny etap polityczno - gospodarczy gdyż za rządów Ludwika XIV polityka gospodarcza zyskała nowe wymiary:
- nastąpił rozwój gospodarki towarowo – pieniężnej;
- pieniądz decydował o nowoczesności armii;
- nowoczesność państwa zależała od jego sensownej polityki gospodarczej;
- reformowano administracje;
- wspierano handel i flotę.
Na tej bazie powstały pierwsze systemy polityki gospodarczej: doktryna protekcjonizmu i merkantylizmu.
Doktryna protekcjonizmu
Doktryna ta zwana jest też doktryną Henryka V zobowiązywała państwo do:
- ochrony państwa przed konkurencją z zewnątrz;
- popierania eksportu poprzez ulgi podatkowe i premie dla eksporterów;
- rozwój kopalni handlowych(kopalnia wschodnia, indyjska);
Doktryna merkantylizmu XVI I wieku
- zakładała poprawę uprzemysłowienia kraju;
- eksport wysoko przetworzonych wyrobów;
- osłonę produkcji krajowej przed zagraniczną konkurencją;
- wprowadzenie form nadzoru nad jakością rodzimej produkcji przemysłowej w celu jej dobrej opinii;
- rozbudowani infrastruktury informacyjnej (w XVII w. rozbudowanie istniejącej floty i dróg);
- uzyskanie dodatniego bilansu handlowego i płatniczego;
- zapewnienie dopływu kruszcu szlachetnego;
W Polsce doktryna ta została wprowadzona w drugiej połowie XVII wieku, za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego - rząd zaczął wspierać powstawanie manufaktur, rozbudowywać przemysł.
W XVIII wieku pojawiły się nowe prądy i tendencje, ponieważ ingerencja państwa w sprawy społeczno - gospodarcze stała się coraz bardziej uciążliwa dla przedsiębiorców, kupców (ponieważ ludzie ci coraz bardziej się bogacili a państwo im to zaczęło uniemożliwiać).
Dwie kolejne doktryny, które poprzedziły liberalizm gospodarczy - to leseferyzm i fizjokratyzm.
Leseferyzm zawierał założenia o wolności ekonomii, funkcjonującej w średniowieczu wraz
z kierunkami filozoficznymi, które lansowały wolność jednostki.
Był to ruch, intelektualny, który stanowił reakcję na państwowe (ingerencje) dla przemysłu i handlu,
a za podstawę tworzenia dochodu uważał wyłącznie ziemię.
Jego założenia to przede wszystkim:
- ochrona rolnictwa (ziemia najwyższym dobrem, źródłem dochodu);
- ograniczenie ingerencji państwa;
- rozwój infrastruktury;
- rozwój kształcenia;
- państwo powinno stać na straży istniejącego porządku i pełnić funkcje w zakresie obronności, sprawiedliwości, ochrony mienia, ochrony wolności działania prywatnych przedsiębiorców.
Doktryna liberalizmu gospodarczego
W XVIII wielu powstała doktryna liberalizmu gospodarczego, która postulowała ograniczenia interwencji państwa w sprawy gospodarcze do niezbędnego minimum. Doktrynę tę wyznawały przede wszystkim państwa wysoko rozwinięte, które nie potrzebowały już silnej osłony własnego przemysłu. Wynikała ona jak już wspomniano z faktu, iż interwencjonizm państwowy stał się uciążliwy dla rozwijającego się prężnie kupiectwa. Kupcy zaczęli wysuwać postulaty dotyczące swobody działania gospodarczego.
Temat: Systemy polityki gospodarczej
Powstanie ekonomii politycznej jako nauki było związane z wydaniem w 1776r. dzieła Adama Smisa ”Badania nad naturą i przyczynami bogacenia się narodu” oraz z rozwojem klasycznej szkoły ekonomii, co dostarczyło kolejnych impulsów do rozważań nad polityką gospodarcza.
Klasycy ekonomii mimo odmiennych poglądów od fizjokratów na źródła tworzenia dochodów, byli zwolennikami liberalizmu klasycznego. Uważając, że państwo powinno ograniczyć swoje funkcje do obronności, sprawiedliwości ochrony mienia, ochrony porządku, ochrony działania prywatnych przedsiębiorstw.
Na tym tle ważna była teoria kosztów komparatywnych Dawida Ricardo. Udowodnił on, że można prowadzić opłacalny handel z państwem mającym wysokie ceny pod warunkiem, że ich relacje nie będą identyczne. Dostarczył argumentów popierających odejście od protekcjonizmu, co zapewniało wolną wymianę handlową z zagranicą.
Ogólnie w XIX w. nastąpiło na świecie zmniejszenie zakresu ingerencji państwa w sprawy gospodarcze. Zaczęto przechodzić do stosowania pośrednich metod oddziaływania na gospodarkę, głównie przez system pieniężny, oraz podatki i cło. Pojawiła się nowa sfera ingerencji w kształtowaniu się szybko rozwijających się systemów komunikacji kolejowej.
Kierunki polityki gospodarczej.
Pod koniec XIX wieku pojawiły się tendencje do bardziej aktywnej polityki ekonomicznej. Zaczęto ponownie uruchamiać narzędzia ochrony własnego przemysłu. Administracja rządowa zastosowała nowe formy pomocy dla przedsiębiorstw żeby ułatwić im rozwój: były to zamówienia rządowe, oraz wprowadzono nadzór nad instytucjami łączności (pocztą, koleją).
Polityka ekonomiczna musiała podjąć problemy społeczne z uwagi na zaostrzenie się różnych form walki klasowej, strajki, manifestacje oraz rozwój idei i organizacji socjalistycznych. Konieczne, więc było stworzenie ustawodawstwa regulującego nabrzmiałe problemy społeczne:
- czas pracy;
- warunki pracy;
- ubezpieczenia społeczno – chorobowe;
- ubezpieczenia od bezrobocia.
Pod koniec XIX wieku wykształciły się wielkie doktryny społeczno - gospodarcze, które rozwiązywały problemy rozwijającego się kapitalizmu:
1. marksistowski socjalizm i komunizm;
2. socjalizm reformistyczny;
3. chrześcijańska doktryna społeczna.
Marksistowski socjalizm i komunizm.
Doktryna proletariatu, walka klas, zmiany dokonywane drogą rewolucji, całkowita likwidacja prywatnych własności środków produkcji. Uważali naukę o ekonomi politycznej za społecznie uwarunkowaną czyli ekonomia polityczna socjalizmu spełniała funkcję ideologiczną.
Doktryny wchodzące w skład programu partii komunistycznych zakładały zniesienie prywatnej własności środków w produkcji, tworzenie gospodarki, w której podstawową rolę odgrywają przedsiębiorstwa kolektywne-przede wszystkim państwowe.
Socjalizm reformistyczny
Jest mniej radykalny w kwestiach wartości prywatnych, opowiada się za wprowadzeniem reform społecznych za pomocą metod parlamentarnych.
Doktryny wchodzące w skład programu partii socjaldemokratycznej zakładają:
- zachowanie własności prywatnej;
- nacjonalizacje, niektórych gałęzi przemysłu, oraz największych przedsiębiorstw;
- opowiadają się za ingerencją państwa w procesy gospodarcze zwłaszcza z zakresu dystrybucji uznając jednak konieczność zachowania mechanizmów rynkowych, konkurencji oraz motywacji opartej na materialnych korzyściach.
Chrześcijańska doktryna społeczna
Fundamentem tej doktryny była encyklika papieska Leona XIII Rerum novarum.
- doktryna ta zawiera idee społeczne solidarności;
- łączenie mechanizmów rynkowych z ochrona warstw słabszych;
- ograniczenia dla drapieżnego kapitalizmu.
Na gruncie tej doktryny powstały w XX wieku koncepcje tzw. społecznej gospodarki rynkowej, włączone do programu partii chrześcijańsko - demokratycznej wyznaczającej państwu istotna role
w regulowaniu programów socjalnych.
W XIX wieku wzmógł się nacisk na rządy ze strony syndyków i koncernów, które chciały dostępu do światowych źródeł surowców i rynków zbytu. Rozpoczął się podbój krajów słabych, państwo zaczyna wspomagać tworząc oficjalne i nieoficjalne priorytety. Ludność kolonii i podległych krajów nabywała towary zwykle gorszej jakości w zamian za surowce. Nastąpił podział na kraje bogate i biedne. Nowe wymogi postawiła I wojna światowa. Zapotrzebowanie na broń, amunicje, umundurowanie przerastało możliwości gałęzi przemysłu produkujących dla wojska. Należało przemysł cywilny przestawić na wojskowy, co wymagało wprowadzenia nowych sposobów oddziaływania państwa na gospodarkę. Wprowadzono system reglamentacji produkcji i zaopatrzenia. Wszystkie kraje uczestniczące fundamentem wojnie wprowadzały nadzwyczajne podatki, pożyczki wewnętrzne oraz uruchamiały emisje pieniądza papierowego.
Wielki kryzys 1920r. stworzył nową sytuację ekonomiczno społeczną. Spadła produkcja i inwestycje, zamykano fabryki, rosło bezrobocie, wzmogło się napięcie polityczne. Państwa zastanawiały się jak pobudzić gospodarkę.
Interwencjonizm znalazł oparcie w dziełach Hejsa oraz w praktycznych uogólnieniach doświadczeń krajów zachodnich latach trzydziestych XX wieku.
Temat: Uwarunkowania, cele i dziedziny polityki gospodarczej.
Uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne
We współczesnym świecie ciągle podzielonym na różne systemy polityczne i gospodarcze rozwiązania ustrojowe i systemowe odgrywają podstawową rolę mają one wpływ na kierunki poczynań organów państwowych w odniesieniu do gospodarki. Powyższe uwarunkowania należy znać, rozpoznawać i przewidywać należy je też respektować podczas ustalania strategii gospodarczych. Występują różne sposoby klasyfikacji my przyjmijmy podział na uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne.
Do zewnętrznych zaliczamy:
- sytuacje międzynarodową danego kraju;
- możliwości eksportowe i importowe;
Do wewnętrznych zaliczamy:
- uwarunkowania ustrojowo- systemowe;
- uwarunkowania geograficzno- przyrodnicze;
- uwarunkowania społeczne, uwarunkowania wyznaczone przez poziom rozwoju społ.- gospododarczego.
Uwarunkowania zewnętrzne – gospodarka każdego kraju funkcjonuje w otoczeniu międzynarodowym, który ma wpływ na możliwości organizacji polityki ekonomicznej głównie wynikają one z położenia geograficznego, które z kolei determinuje sytuację geopolityczną, ekonomiczną, strategiczną kraju. A w następstwie ma wpływ na możliwości współpracy z innymi krajami czyli na przynależność danego kraju do określonych ugrupowań militarnych, gospodarczych, politycznych.
Powyższe wywołuje konsekwencje:
1. Państwo uczestniczące w tego typu ugrupowaniach przyjmuje na siebie zobowiązania, które należy wypełnić;
2. Każde uczestnictwo w porozumieniach międzynarodowych nawet w ograniczonym zasięgu rodzi następstwa dla polityki gospodarczej;
3. Szczególne ograniczenia wiążą się z przynależnością do poszczególnych międzynarodowych wspólnot polityki gospodarczej takich jak Unia Ekonomiczna, Unia Europejska, Światowa Organizacja Chorych;
Zbiorem uwarunkowań zewnętrznych jest wprowadzenie przez niektóre państwa restrykcji
Eksportowo - importowych wobec innych krajów np.: w formie embarga ograniczeń kredytowych i walutowych, a także utrudnień dostępu do własnego rynku.
Ważnymi uwarunkowaniami zewnętrznymi są również:
- zadłużenia wobec zagranicy czyli stan zobowiązań i należności do zagranicznych wierzycieli i dłużników;
- stan i struktura zagospodarowania rejonów przygranicznych krajów sąsiednich;
Stan i struktura zasobów kraju reprezentuje jego możliwości ekonomiczne czyli:
1) Czynniki tkwiące w środowisku naturalnym ( czynniki przyrodnicze, bogactwa naturalne);
2) Czynniki ludzkie ( demograficzne i społeczne ) w tym wewnętrzne sytuacje polityczne a zwłaszcza stosunek społeczny do władzy który wszelką politykę formuję i prowadzi a więc i politykę gospodarczą;
3) Czynniki materialne a więc zagospodarowanie kraju i jego rejonów ( wyposażenie kraju w majątek trwały produkcyjny i infrastrukturalny.
Mówiąc o uwarunkowaniach zawsze musimy je rozpatrywać w kategoriach czasu
i wyróżniać, te które mają wpływ na kształt bieżącej polityki gospodarczej i te co oddziałują na politykę ekonomiczną także w długich okresach czasu.
Cele, założenia i przesłanki
Państwo ingeruje w sprawy gospodarcze w imię realizacji określonych celów.
Pod pojęciem celów polityki gospodarczej należy rozumieć zjawiska społeczne, gospodarcze z punktu widzenia najwyższych organów władzy państwowej. Cele polityki gospodarczej są w dużym stopniu zdeterminowane typem i formą państwa. Jeżeli organy władzy pochodzą z wyborów to muszą realizować cele gospodarki satysfakcjonujące wyborców. Jeżeli natomiast władze państwa są niezależne od społeczności mogą wtedy dążyć do takich celów które uważają za słuszne.
Wcześniej organy władzy państwowej opierały się na poparciu wybieranych grup społeczeństwa. W okresie późniejszym rozwój stosunków demokratycznych o celach polityki gospodarczej, społecznej mogły już decydować poprzez udziały w wolnych wyborach. Na układ celów oddziałują także uwarunkowania i czynniki doktrynalne w związku z tym cele polityki gospodarczej rozpatrywano często w aspektach ustrojowo- systemowych: uwydatniono odmienności celów polityki ekonomicznej w kapitalizmie i socjalizmie.
Wśród celów polityki ekonomicznej w krajach kapitalistycznych wymieniano:
- pełne zatrudnienie;
- stabilizacje cen;
- zapewnienie równowagi bilansu płatniczego;
W krajach realnego socjalizmu cele polityki ekonomicznej formułowano propagandowo:
- poprawa warunków bytowych;
- kształtowanie stopy wzrostu gospodarczego i przeobrażenie jego struktury;
Współcześnie w większości krajów na czoło zespołów celów demokratycznych w polityce gospodarczej wysuwa się takie wartości jak:
1. Powszechnie uznawane: suwerenność narodowa, sprawiedliwość, wolność i prawa człowieka, postęp społeczno- ekonomiczny równość szans;
2. Główne cele polityki gospodarczej
- ustrojowo systemowa i polityczna;
- ekonomiczna ;
- społeczna;
- ekologiczna;
- umocnienie siły militarnej państwa;
Cele i przesłanki ustrojowe.
Uwarunkowania ustrojowe i założenia doktrynalne sprawujące ugrupowania polityczne powodują że w każdym kraju wprowadzana przez rząd polityka gospodarcza zawiera cele ustrojowo - systemowe dotyczące kształtowania stosunków społeczno- ekonomicznych w państwie. Mają za zadanie umocnić istniejący ustrój społeczno- gospodarczy z zapewnieniem jego ewaluacji. Szczególna rola przesłanek ideologiczno- politycznych występowała w krajach realnego socjalizmu gdyż wiązała się z przyjmowaną w nich zasada prymatu polityki nad ekonomią, służyła podtrzymaniu władzy partii.
Cele i przesłanki typu ustrojowo- systemowego
Wywołują często wątpliwości i kontrowersje. W krajach postkomunistycznych cele tego typu są obecnie związane z przebudową ustroju z przejściem od kolektywizmu do gospodarki opartej na dominacji własności indywidualnych.
Cele ekonomiczne wiążą się z pomnożeniem bogactwa kraju i powiększeniem materialnych postaw dobrobytu społecznego.
Dobrobyt oznacza zaspokojenie na wysokim poziomie biologicznych i społecznych potrzeb ludności. Droga do dobrobytu prowadzi przez optymalne wykorzystywanie zasobów powiększenie produkcji wzrostu dochodu narodowego i racjonalizacji jego poziomu. Wzrost gospodarczy staje się jednym z podstawowych kierunków polityki ekonomicznej na dłuższą metę. Wymaga podejmowania trudnych wyborów między przyspieszeniem wzrostu gospodarczego a konsumpcją także koniecznością zwiększenia inflacji. Istotne znaczenie ma pozyskanie zaufania społeczeństwa do polityki rozwoju proponowanej przez władzę
i stosowanie demograficznych metod przy podejmowaniu decyzji.
Konieczne jest kształtowanie celów niższego rzędu takich jak:
1) wzrost przedsiębiorczości, innowacyjności inicjatywności, pozwalających stopniowo konkretyzować działanie polityki gospodarczej.
Istotne miejsce wśród celów polityki ekonomicznej zajmuje równowaga jako warunek sprawnego funkcjonowania systemu gospodarczego. Działanie na rzecz utrzymania równowagi mogą dotyczyć wpływania na ceny popyt i podaż.
Cele i przesłanki społeczne
Dobrobyt jako cel polityki gospodarczej wiąże się z jej przesłankami z rozwiązaniami typu społecznego. Poza elementami determinującymi stan bazy materialnej, pojęcie dobrobytu obejmują elementy związane z podziałem dochodu narodowego i liczne elementy pozamaterialne.
Na odczuwanie stanu dobrobytu wpływają:
1. Wysoki poziom dochodów i zabezpieczenia bytu materialnego, warunków życia, zdrowia, mienia;
2. Zasady sprawiedliwości przy podziale dochodów gwarancji zatrudnienia zgodnie z kwalifikacjami, godzinne wynagrodzenie możliwości awansu społecznego.
W indywidualnym odczuwaniu poziomu dobrobytu nie bez znaczenia jest również zdolność i gotowość ludzi do dostosowania swoich potrzeb do wysokości osiąganych dochodów.
Przeciwieństwem dobrobytu jest niedostatek powodujący stan społeczny niezadowolenie, stan ten tworzy:
- nikłą produkcję dóbr materialnych i usług;
- przesilenie gospodarcze;
- marnotrawstwo zasobów i brak ładu w gospodarce;
- bezrobocie jawne lub ukryte;
- niskie płace;
- wielkie nierówności dochodu;
- niesprawiedliwości w relacji płaca- praca;
- brak szans awansu i poprawienia warunków życia;
Źródłem niedostatku są też błędy polityczno- gospodarcze szczególnie gdy są popełniane na dużą skalę.
Realizacja celów i przesłanek społecznych jest zadaniem trudnym i odpowiedzialnym należy je ująć w:
- formie dążeń do wyrównywania szans wszystkich obywateli w zdobywaniu wykształcenia uzyskiwania pracy i płacy odpowiadającym zdobytym kwalifikacją awansowaniu w zawodzie dostępie do działań gospodarczych i uczestnictwie w życiu publicznym;
- w formie osłony grup społecznych i jednostek najsłabszych wszystkim zapewniając minimum socjalne i zwalczając nędzę wszędzie tam gdzie się ujawnia;
Cele i przesłanki ekologiczne
Niefrasobliwość w wykorzystywaniu zasobów środowiska przynajmniej w licznych krajach i regionach doprowadziła do jego znacznego zdewastowania i często do nieodwracalnych negatywnych następstw w racjach pomiędzy człowiekiem a przyrodą. Hasła ochrony przyrody mimo że nie nowe dopiero nie dawno znalazły odzwierciedlenie w celach polityki gospodarczej. W związku z powyższym rozwinęła się również współpraca międzynarodowa w tej dziedzinie zgodnie z uwzględnieniem wymagań eko- rozwoju czyli rozwoju nie kolidującego z ochroną środowiska naturalnego.
Cele obrony militarnej
Historycznie w pewnych okresach czasu cele te w polityce gospodarczej pewnych krajów wysuwały się zdecydowanie na pierwszy plan. Wydatki na cele militarne w budżetach wielu krajów są ciągle znaczącą pozycją. Charakterystyczną cechą celów tego kraju jest ich konkurencyjność. Im więcej polityki gospodarczej kieruje na cele militarne tym mniej może ich w danym czasie przeznaczyć na realizacje innych celów. W polityce realizacja celów obronno- militarnych kieruje się na powiększanie potencjału gałęzi o charakterze obronnym, zapewnienie niezbędnych rezerw mocy produkcyjnych i środków produkcji. Jednocześnie odpowiednio łączy się część przedsięwzięć o znaczeniu militarnym z działaniami zawierającymi do rozbudowy potencjału gospodarczego, szkolenia kadr, wprowadzania nowych technologii, możliwe jest to dzięki uzależnieniu potencjału wojskowego od ogólnego potencjału gospodarki kraju.
Główne dziedziny polityki gospodarki.
Cele i oddziaływania systemu polityki gospodarczej dotyczą wielu dziedzin
i aspektów społecznego procesu ekonomicznego. W związku z powyższym w ramach polityki gospodarczej wykształcały się różne jej dziedziny i podsystemy. Należy zwrócić uwagę na odpowiadający podział polityki gospodarczej na makro i mikro ekonomiczną!
Polityka makroekonomiczna obejmuje te oddziaływania państwa które dotyczą całokształtu procesu gospodarczego lub jego znaczących części i prowadzone są głównie za pośrednictwem takich mechanizmów regulacji jak pieniądz i budżet państwa.
Polityka mikroekonomiczna się regulacją konkretnych zagadnień gospodarczych jej poszczególnymi gałęziami rodzajów produkcji rynków zbytu na określone towary i usługi.
Inny podział akcentujący rodzaje problemów podejmowanych przez politykę gospodarczą to wyodrębnienie:
1. Polityki wzrostu (funkcją polityki wzrostu jest dynamizowanie społecznego procesu gospodarczego w sali długookresowej, przeciwdziałanie siłom i zjawiskom, które mogłyby wzrost hamować czy osłabić);
2. Polityki strukturalnej (zmierza do przekształcania układu relacji i proporcji występujących między poszczególnymi sektorami, działami i gałęziami gospodarki oraz rodzajami produkcji społecznej a jej całością przez preferowanie rozwoju wybranych sektorów i gałęzi);
3. Polityki regionalnej (uwzględnienie w celach i uwarunkowaniach polityki gospodarczej zróżnicowań terytorialnych na obszarze kraju pociąga za sobą wyodrębnienie polityki regionalnej. Określa się zwykle oddziaływanie państwa oraz występujących w jego imieniu władz centralnych i regionalnych na proces rozwoju oraz zagospodarowania przestrzennego regionów);
4. Polityki ekologicznej ( waga narastających zagrożeń i zniszczeń środowiska naturalnego znalazła odzwierciedlenie w wyodrębnieniu i rozwoju właśnie polityki ekologicznej).
W nowoczesnych ujęciach polityki wzrostu, strukturalnej regionalnej i ekologicznej są ze sobą integrowane i stanowią części składowe ogólnej polityki rozwoju społeczno- gospodarczego.
Wyodrębnienie dalszych podsystemów polityki gospodarczej na inne kryteria:
- kryterium podmiotowe, przyjmują za podstawę podziału dziedziny gospodarki na które skutecznie oddziałuje rząd;
- Kryterium instrumentacji odnoszące się do rodzajów sposobów mechanizmów i czynników ustrojowych uznaje się w oddziaływaniu na gospodarkę;
Temat: Cele makroekonomiczne i mikroekonomiczne polityki gospodarczej.
Rodzaje polityki makroekonomicznej i mikroekonomicznej.
Makroekonomiczne cele
Wskazuje się, że do makroekonomicznych należą te cele polityki gospodarczej, które obejmują swym zasięgiem wszystkie podstawowe podmioty................... lub ich zasadniczą część. Albo są to takie cele, które dotyczą całości gospodarki. Takie ujęcie sprawia, że rodzą się wątpliwości czy mamy do czynienia z celami makroekonomicznymi czy mikroekonomicznymi. W literaturze ukształtowała się pewna tradycja w rozróżnianiu.......... grup celów.
CELE MAKROEKONOMICZNE POLITYKI GOSPODARCZEJ.
Wyróżnia cztery podstawowe:
1. Cele systemowe;
2. Cele strukturalne;
3. Cele redystrybucyjne;
4. Cele stabilizacyjne.
Ad. 1
Cele systemowe – to dążenie podmiotów polityki gospodarczej do ustanowienia lub zmiany określonych elementów i rozwiązań systemu gospodarczego. Mogą dotyczyć zarówno układu organizacyjnego gospodarki jak i układu regulacji.
W sferze układu organizacyjnego celami systemowymi określa się dążenie do:
- powoływania określonych publicznych systemów gospodarczych;
- zmiany struktury własnościowej gospodarki;
- zmiany z zakresu centralnych decyzji przedmiotowych.
W sferze układu regulacji jest to dążenie do realizacji takich celów jak:
- zmiany obowiązujących w ramach danej gospodarki reguł systemu;
- zmiany z zakresu centralnych parametrów regulacyjnych;
- zmiany reguł systemu pobudzania i zasilania podmiotów systemu gospodarczego.
Cele systemowe polityki gospodarczej pojawiają się zazwyczaj wtedy, gdy w gospodarce narastają negatywne zjawiska hamujące rozwój gospodarczy, a organy polityki gospodarczej nie dostrzegają takiego stanu rzeczy w mankamentach systemu gospodarczego.
Ad. 2
Pod pojęciem celów strukturalnych rozumiemy dążenie podmiotów polityki gospodarczej do kształtowania wszelkich proporcji gospodarczych. Cele te są rozwiązywane
z innymi celami polityki gospodarczej, np.: cele polegające na dążeniach zmiany elementów układu...........................systemu gosp. wiążą się jednocześnie z dążeniami do zmian strukturalnych w gospodarce. Oznacza to, że cele systemowe pokrywają się w tym przypadku z celami strukturalnymi. Również cele redystrybucyjne są z natury jednocześnie celami strukturalnymi, choć traktowane są jako odrębna grupa celów polityki gospodarczej.
Ad. 3
Istotą celów redystrybucyjnych jest dążenie państwa do korygowania pierwotnych dochodów społeczeństwa.
Skala celów redystrybucyjnych zależy w dużym stopniu od aktywności gospodarczej państwa. Jeżeli państwo ma aspiracje do prowadzenia rozbudowanej polityki społecznej i angażowania się w działalność gospodarczą to skala obciążenia podatkowego musi być adekwatna do skali podatków budżetowych. Jeżeli państwo nie ma takich aspiracji i kieruje się ideałami liberalizmu to ogranicza ingerencje pierwotnych podziałów dochodu społeczeństwa.
Ad. 4
Pod pojęciem celów stabilizacyjnych określa się dążenie państwa do:
- wysokiego stopnia wykorzystania czynników wytwórczych;
- stabilnego w czasie poziomu cen;
- równowagi bilansu płatniczego;
- wysokiego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego.
Cele stabilizacyjne nie zawsze muszą być zgodne, mogą mieć nawet sprzeczny charakter.
Geneza celów polityki stabilizacyjnej wiąże się z okresem wielkiego kryzysu (1939), kiedy nastąpił nawrót do polityki protekcyjnej i zaistniał interwencjonizm państwowy.
CELE MIKROEKONOMICZNE POLITYKI GOSPODARCZEJ.
Mikroekonomiczne cele polityki gospodarczej w przeciwieństwie do makroekonomicznych ograniczają się do wybranych dziedzin gospodarki i są adresowane subiektywnie do wybranych grup podmiotu systemu gospodarczego. Przejawiają się one w dziedzinach państwa do pobudzania lub hamowania rozwoju określonej działalności gospodarczej. Mogą być związane z przemysłem, budownictwem, rolnictwem, transportem czy łącznością, a także przedsięwzięcia państwa w sferze edukacyjnej, zdrowotnej, mieszkaniowej, ekologicznej, kulturalnej, socjalnej.
RODZAJE POLITYKI MIKROEKONOMICZNEJ I MAKROEKONOMICZNEJ.
Podział celów polityki gospodarczej na makro- i mikroekonomiczne wywołuje zarazem generalny podział polityki gospodarczej na analogiczne dwa jej rodzaje z polityką mokro- i makroekonomiczną.
Rodzaje polityki makroekonomicznej.
Wyróżniamy szereg klasyfikacji wg przyjętych różnych kluczy podziału:
a) wg teorii lub doktryn ekonomicznych na jakich jest oparta:
- polityka gospodarcza;
- polityka liberalna;
- antyliberalna.
b) wg wytyczonych celów w polityce gospodarczej:
- polityka systemowa;
- polityka strukturalna;
- polityka redystrybucyjna;
- polityka stabilizacyjna.
c) wg instrumentów, na których się opiera:
- polityka cenowa;
- polityka płacowa;
- polityka stopy procentowej;
- polityka podatkowa;
- polityka kursu walutowego;
- polityka celna.
W szerszym ujęciu wyodrębnia się cztery rodzaje polityki gospodarczej, które uznaje się za ważne w warunkach każdego rozwiniętego państwa:
1. Polityka monetarna.
2. Polityka budżetowa.
3. Polityka dochodowa.
4. Polityka zagraniczna.
Ad.1
Podstawowym podmiotem polityki monetarnej w systemie polityki gospodarczej jest z reguły Bank Centralny. Główną cechą wyróżniającą Bank Centralny z pośród wszystkich banków jest to, że może emitować pieniądze stanowiące środek płatniczy obowiązujący w skali państwa(bank emisyjny). Banki takie trzymają często rezerwy pieniężne BC, a także udzielają im kredytów, stąd określenie traktowania Banku Centralnego jako banku banków. W taki sposób Bank Centralny może wpływać na podaż i alokację kredytów płynących do gospodarki.
Do ważnych instrumentów polityki monetarnej wykorzystywanych przez BC zaliczamy:
1. Regulacje podaży pieniądza w gospodarce
- poprzez ustalenie wielkości emisji;
2. Oddziaływanie na płynność finansową w babkach komercyjnych
- poprzez regulacje stopy procentowej i warunków kredytowania;
- poprzez ustalenie minimalnego poziomu obligatoryjnych rezerw pieniężnych banków komercyjnych, a także poprzez tzw. politykę otwartego rynku;
3. Sterowanie kursem walutowym
- wpływa wtedy na kształtowanie się siły pieniądza krajowego.
Bank Centralny może także zajmować się administrowaniem długu publicznego oraz obsługą płatności zagranicznych państw.
Ad. 2
Pod pojęciem polityki budżetowej rozumiemy świadome działanie państwa zmierzające do gromadzenia środków, które są wydawane na realizacje różnych zadań stojących przed państwem. Polityka budżetowa jest zjawiskiem bardzo pojemnym, gdyż jest związana z innymi rodzajami polityki makroekonomicznej tj. z polityką fiskalną, stabilizacyjną, pieniężną.
Jednym z najważniejszych aktów normatywnych stanowiących są ustawy budżetowe. Budżet jest swoistego rodzaju planem, za którego realizacje odpowiadają organy władzy wykonawczej. Jest to zestawienie planowanych przychodów i wydatków państwa na dany okres (zazwyczaj rok). Przygotowanie projektu należy na ogół do obowiązków rządu. Projekt Taki nosi niekiedy nazwę preliminarzu budżetowego. Preliminarz ten po uchwaleniu przez parlament i akceptacje prezydenta przyjmuje nazwę ustawy budżetowej. Prowadzenie polityki budżetowej polega na działaniach państwa zarówno po stronie przychodowej, jak i wydatkowej budżetu.
Głównym instrumentem przychodowej polityki budżetowej są systemy podatkowe poszczególnych państw. Ranga tego instrumentu w polityce gospodarczej sprawia, że politykę fiskalną traktuje się często jako wyodrębniony rodzaj polityki gospodarczej.
Formowanie się różnych systemów podatkowych nastąpiło w XX wieku.
Generalnie można wyodrębnić opodatkowanie typu:
- pośredniego – obejmuje podatek od wartości dodanej (VAT), podatki akcyzowe oraz inne podatki i opłaty np.: cła czy opłaty od środków transportu;
- bezpośredniego – obejmuje podatki dochodowe, majątkowe oraz od spadku i darowizn.
Tworzenie ustawodawstwa regulującego system podatkowy jest ważnym, ale nie jedynym elementem polityki fiskalnej państwa.
Jej zakres wchodzi także wiele innych działań:
1. Utrzymywanie instytucji zajmujących się poborem podatków.
2. Kontrolna zgodność wpływów podatkowych z ustaleniami ustawy budżetowej.
3. Działania powodujące zmiany dopuszczalnego stopnia obciążenia opodatkowania.
Podatki są na ogół głównym, ale nie jedynym źródłem przychodów budżetowych.
Inne źródła to:
- różnego rodzaju systemy składek społecznych;
- dochody uzyskiwane przez państwo z tyt. własności publicznych.
W latach 70-tych XX w. pojawiło się zjawisko deficytu budżetowego, czyli wydatki budżetowe zaczęły przekraczać osiągane przychody. W praktyce gospodarczej źródłem finansowania deficytu są pożyczki zaciągane przez państwo stające się długiem publicznym.
Deficyt budżetowy i konieczność znalezienia jego finansowania stanowią element przychodowej polityki budżetowej. Z tym zjawiskiem ściśle związane jest długu publicznego, którego obsługa wchodzi w zakres polityki wydatkowej.
Wydatki budżetowe przyjmują formę:
- wydatków finalnych – są to środki pieniężne skierowane do sektora publicznego, przeznaczone na zakup określonych dóbr i usług, część z nich ma charakter osobowy i bezosobowy.
Transfery budżetowe – są to wydatki kierowane do sektora prywatnego gospodarki, składają się na takie elementy jak: świadczenia socjalne, różnego rodzaju subsydia oraz obsługa długu publicznego.
Dane statystyczne charakteryzujące strukturę wpływów i wydatków wskazują, że o ile po stronie przychodowej dominującą pozycje zajmują efekty polityki fiskalnej, o tyle po stronie przychodowej pozycje taką zajmuje polityka socjalna.
Polityka socjalna jest bardzo zróżnicowana w różnych państwach, jej struktura zmienia się w czasie. Elementami tej struktury socjalnych wydatków budżetowych są emerytury i renty, zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki chorobowe, rodzinne, świadczenia w formie pomocy społecznej.
Ad. 3
Polityka dochodowa – pod tym pojęciem rozumie się najczęściej:
- oddziaływanie państwa na kształtowanie dochodów pozapłacowych oraz cen;
- ingerencje państwa w całokształt stosunków podziałowych(w obu tych ujęciach polityka dochodowa pokrywa się z polityką budżetową);
- lub jako odrębną dziedzinę polityki gospodarczej.
Instrumenty polityki dochodowej:
- ze względu na przedmiot oddziaływania dzieli się na instrumenty regulacji dochodu, wg kryterium ich stosowania;
- ze względu na kryterium stosowania:
* bezpośrednie
* pośrednie.
Integralnym ................................ stały się także emerytury i renty, dochody z pozarolniczej działalności gosp., dochody majątkowe oraz dochody rolnicze.
Ad. 3
Polityka zagraniczna – pod tym pojęciem rozumie się na ogół oddziaływania państwa na stosunki wymiany gosp. z zagranicą. Jest to polityka skierowana na regulacje przepływu pomiędzy danymi państw towarów, usług, kapitału finansowego i ludzkiego. Polityka zagraniczna nie ogranicza się tylko do spraw czysto gospodarczych, może polegać na kształtowaniu określonych stosunków politycznych, dbanie o bezpieczeństwo danego państwa i kształtowaniu wizerunku państwa na świecie.
Instrumenty zagranicznej polityki dzielimy na:
- bezpośrednie - wszelkie bariery, cła, podatki i opłaty graniczne, koncesje;
- pośrednie – sterowanie kursem walutowym.
RODZAJE POLITYKI MIKROEKONOMICZNEJ.
Pojawienie się w praktyce celów mikroekonomicznych było związane z pojawieniem również polityki o takim samym charakterze. W ramach tej polityki wyodrębniła się polityka przemysłowa, rolna, inwestycyjna, transportowa, edukacyjna, zdrowotna, mieszkaniowa i ekologiczna, itp. Wymienione rodzaje polityki mikroekonomicznej są podporządkowane dążeniu państwa do realizacji różnych celów. Pojawienie się w praktyce gospodarce tych celów było również związane z ukształtowaniem się określonych narzędzi polityki. Generalnie można dzielić te narzędzia na:
- ekspansywne i protekcyjne;
- globalne i relatywne.
Temat : Strategie rozwiązywania typowych problemów ekonomicznych przez politykę gospodarcza.
W praktyce światowej wykształciły się pewne strategie rozwiązywania najbardziej typowych problemow stojących przed polityka gospodarcza rządu. Na podstawie analizy tych doświadczeń można z pewnymi ograniczeniami ocenić skuteczność każdej z nich.
Dla potrzeb dydaktycznych wyróżniamy:
1. Strategie inicjowania i pobudzania procesu rozwojowego;
2. Strategie przywracania lub obrony równowagi makroekonomicznej;
3. Strategie walki z inflacja;
4. Strategie walki z bezrobociem;
5. Strategie wychodzenia z pułapki zadłużenia zagranicznego;
6. Strategie restrukturyzacji i walki z lupą ekologiczną;
7. Strategie aktywizacji gospodarczej regionu;
8. Strategie ochrony środowiska;
9. Strategie integracji ze wspólnotami regionalnymi;
Strategie inicjowania i pobudzania procesu rozwojowego
Już w XVII wieku za jedno z podstawowych zadań państwa uznawano pobudzanie procesow rozwojowych gospodarki. Współcześnie nadal społeczeństwa obciążają rządy odpowiedzialnością za wyniki gospodarcze. Obecnie sprawy związane z granicami wzrostu skomplikował kryzys ekonomiczny.
Przeważa pogląd ze polityka rozwoju w XXI w będzie polityka ekorozwoju, czyli wzrost samoodtwazalnego, a wiec społeczeństwa stwazajacego warunki przetrwania dla pokoleń, które po nas przyjdą.
Wśród ekologów powstała antywzrostowa koncepcja tzw. gospodarki stanu stalego-postuluje ona utrzymanie działalności gospodarczej bez jej rozszerzania, a proces rozwoju utożsamia wyłącznie ze zmianami strukturalnymi wewnątrz danej zbiorowości. Mimo tych poglądów nadal pobudzanie rozwoju będzie jednym z głównych celow państwa narodowego tak długo jak ono będzie istnieć.
Promowanie długofalowych procesów rozwojowych – pobudzanie czy tez maksymalizacja tempa rozwoju mierzonego zazwyczaj rocznym tempem wzrostu PKB ma określoną specyfikę zależną od sytuacji. Czyli chodzi o:
- pobudzanie procesu rozwojowego w krajach znajdujących się w fazie przed przemysłowej;
- intensyfikowanie rozwojów w krajach już zaawansowanych w rozwoju przemysłowym;
W pierwszym przypadku główna uwaga skierowana jest na pobudzenie samoczynnego procesu rozwoju, w drugim przypadku można wyróżnić, co najmniej cztery strategie takiego rozwoju i sposoby przyspieszenie tego procesu:
a) strategia samowystarczalności surowcowej lub autarkii - przyjmuje za punkt wyjściowy max wykorzystanie posiadanych zasobow naturalnych, aby za uzyskane w ten sposób środki kupować za granicą dobra inwestycyjne i surowce niezbędne dla rozwoju wlanego przemysłu narodowego (klasyczną forma takiej strategii było uprzemysłowienie ZSSR);
b) strategia substytucji importu – upatruje ona główny czynnik napędowy w zastępowaniu importu na wlanym rynku wewnętrznym;
c) strategia orientacji proeksportowej – jaj istota polega na orientowaniu się od początku na produkcje na rynek światowy i dążeniu do zajęcia wiodącego miejsca w eksporcie określonych wyrobów na rynkach światowych;
d) strategia orientacji na rozwój przemysłu wysokiej techniki – istotę tej strategii stanowi orientacji na zdobycie i utrzymanie w określonych dziedzinach przodownictwa ……………… i uznanie jej za główny element przewagi komparatywnej.
Doświadczenie wyniesione z realizacji charakteryzowanych wyżej czterech strategii przynoszą następujące wnioski:
- całkowitemu zdyskredytowaniu uległy strategia 1 i 2;
- wszystkie badania światowe wykazują ze najbardziej skuteczną drogą okazała się w praktyce orientacja na rynek światowy;
- najskuteczniejszym wariantem byłoby połączenie strategii 1 i 3.
Strategie przywracania lub obrony równowagi makroekonomicznej.
Zakłócenia równowagi makro. Występują najczęściej w pięciu obszarach:
a) pierwszy obszar to budżety gdzie przejawem braku równowagi jest deficyt budżetowy;
b) drugi obszar to ceny - przejawem braku równowagi jest inflacja;
c) trzeci obszar to rynek pracy – brakiem równowagi jest bezrobocie;
d) czwarty obszar to bilans handlowy – brakiem równowagi jest saldo ujemne bilansu handlowego (przewaga importu nad exportem);
e) piąty obszar to bilans płatniczy - brakiem równowagi jest deficyt bilansu płatniczego (przewaga wydatków nad wpływami).
W przypadku zakłócenia równowagi makroekonomicznej interesują nas założenia na wszystkich tych płaszczyznach lub w większości z nich równocześnie, w takich sytuacjach rozwiązanie problemu wymaga kompleksowego działania, które najczęściej podejmowane jest pod kontrolą organizacji światowych takich jak: Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy. Przybiera formę tzw. programów…………………. i oszczędnościowych.
Te programy składają się z kilku części.
1. Dostosowawczo finansowych, które obejmują utwardzenie polityki monetarnej.
2. Liberalizacje cen.
3. Likwidacje lub zmniejszenie deficytu budżetowego.
4. Zamknięcie deficytowych przedsiębiorstw.
5. Zrównoważenie bieżących obrotów bilansu płatniczego.
6. Prywatyzacje przedsiębiorstw państwowych.
7. Sprzedaż akcji, obligacji państwa.
8. Liberalizacja obrotów giełdowych.
Programy te w sytuacji zagrożenia okazywały się dość skuteczne i przynosiły efekty w ciągu jednego ,dwóch lat. natomiast ich koszty społeczne były bardzo duże, powodowały bowiem wzrost bezrobocia i spadek poziomu życia.
Struktura walki z inflacją.
Źródłem inflacji jest zakłócenie proporcji pomiędzy podążą pieniądza i towarami na rynku lub czynniki zewnętrzne niezależne od producenta.
Wyróżnia się dwie strategiczne metody walki z inflacja:
1. metoda ortodoksyjna - uznaje się w niej, ze spadek spożycia i produkcji jest nieuchronna cena za spadek inflacji. Jej istota jest zaciśniecie pasa w polityce fiskalnej monetarnej. Dostosowanie polityki następuje w tej metodzie poprzez ograniczenie spożycia. Taka polityka deflacyjna(stosowania środków mających na celu ograniczenie popytu) z regony powoduje spadek produkcji, wzrost bezrobocia jako mechaniczne następstwa tej metody.
2. metoda heterodoksyjna - powstała jako przejaw opozycji w stosunku do metody ortodoksyjnej. Jej istota polega na czasowym zamrożeniu cen i plac.
Na podstawie dotychczasowych doświadczeń formułuje się następujące wnioski:
1. W pierwszym rzędzie należy próbować wyjść z inflacji metoda heterodoksyjna, aby uniknąć ogromnych kosztów społecznych, gdy ta metoda zawiedzie użyć metody ortodoksyjnej.
2. W każdym przypadku likwidacja deficytu budżetowego, restrykcje finansowe są konieczne, bez tego nawet zamrożenie cen i plac nie daje oczekiwanych efektów. Znaczne ułatwienie wywołuje pomoc zagraniczna lub uzyskanie przełożenia terminu spłat obciążeń obciążeń tytułu długu zagranicznego.
3. Wymiana pieniądza daje efekty dopiero po opanowaniu tendencji inflacyjnych.
4. Kluczowe znaczenie ma poparcie i postawa związków zawodowych.
5. W przypadku terapii szokowej ujemne skutki społeczne są znacznie większe niż przy stopniowej walce z inflacja.
Struktura walki z bezrobociem.
Celem strategii jest zrównoważenie sytuacji na rynku pracy czyli doprowadzenie do zgodności oferowanych miejsc pracy z liczba osób i jej poszukujących. Ponieważ w większości bezrobocie jest zjawiskiem stałym politykę zatrudnienia określa się zamiennie jako politykę zwalczania bezrobocia.
Wyróżniamy dwie strategie walki z tym zjawiskiem:
1. Strategia pasywna
Główne cele polityki pasywnej to :
a) opóźnienie procesu likwidacji miejsc pracy;
b) maksymalne zatrudnienie na istniejących miejscach pracy;
c) łagodzenie społecznych skutków bezrobocia przez wypłatę zasiłków dla bezrobotnych.
Narzędzia pasywnej polityki zatrudnienia:
a) porozumienia w sprawie utrzymania miejsc pracy za cenę redukcji plac;
b) zasiłki dla bezrobotnych;
c) wcześniejsze emerytury;
d) przymusowe urlopy;
e) skracanie czasu pracy;
f) selektywne opodatkowanie zatrudnienia w gałęziach nie rozwojowych;
g) subsydia na przekwalifikowanie.
2. Strategia aktywna
Główny cel to - tworzenie nowych miejsc pracy.
Narzędzia aktywnej polityki zatrudnienia:
a) preferencje dla tworzenia nowych miejsc pracy i współfinansowanie przez rząd ich tworzenia;
b) subsydiowanie zatrudnienia w sektorze prywatnym;
c) programy przekwalifikowania;
d) liberalizacja rynku pracy;
e) nakładanie na pracodawców obowiązku przeszkolenia w drugim zawodzie.
Ocenia się zdecydowanie ze leprze wyniki daje aktywna polityka.
Strategia wychodzenia z pułapki zadłużenia zagranicznego.
Za granice alarmową zadłużenia zagranicznego przyjmuje się sytuacje w której obsługa długu zagranicznego czyli splata odsetek odsetek rat od kapitału łącznie przekracza 25% wpływów z eksportu i usług.
O pułapce zadłużenie mówimy wtedy gdy przyrost odsetek jest większy od możliwości ich spłaty. W walce z pułapką zadłużenia tradycyjna teoria wolnego handlu opierająca się na teorii doskonalej konkurencji okazała się niedostatecznie skuteczna.
O zdolności gospodarczej do………….. decydują cztery czynniki:
1. wpływy eksportowe;
2. wydatki importowe;
3. dopływ kapitelu i operacje finansowe;
4. rezerwy dewizowe lub złoto.
Walka z pułapką zadłużenia skierowana jest z regony na te cztery kierunki działania
w świetle dotychczasowych doświadczeń najskuteczniejsza metoda jest ekspansja eksportu. W tym celu wykorzystuje się politykę kursowa i metody zwiększania eksportu.
Strategia restrukturyzacji i walki z lupą ekologiczną.
Restrukturyzacja to świadome działanie na rzecz zastępowania przestarzałych niekonkurencyjnych elementów struktur gospodarki krajowej czy przedsiębiorstwa przez banki i nowoczesne konkurencyjne rozwiązania. Z punktu widzenia intensywności rozróżnia się:
1. Restrukturyzacje umiarkowana czyli działalność ukierunkowana na różne działania dostosowawcze.
2. Restrukturyzacje radykalna, czyli działalność państwa ukierunkowana na rozwój najbardziej nowoczesnych gałęzi czy dziedzin przemysłu.
Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje restrukturyzacji:
1. Makro restrukturyzacje czyli na szczeblu kraju z wiodąca rola państwa;
2. Mikro restrukturyzacje czyli w skali przedsiębiorstw i firm.
Kluczowe znaczenie na wzajemny stosunek do makro i mikro restrukturyzacji.
Najważniejsza jest mikro restrukturyzacja gdyż nawet najlepszy program makro restrukturyzacji nie zastąpi innowacji przedsiębiorstwa.
Lupa technologiczna
Strategie walki z lupa technologiczna:
1. Polityka totalnego transferu techniki w celu importowania nowej techniki łącznie ze specjalistami;
2. Wykorzystanie nisz i szczelin postępu technicznego;
3. Strategia tzw. wyspowa polegająca na tworzeniu nowych ośrodków techniki aby stopniowo rozszerzać jej oddziaływanie na konkretne dziedziny;
4. Opieranie się na własnych siłach.
Strategia aktywizacji gospodarczej regionu.
Wyróżniamy dwie strategie:
1. Pierwsza ma postać aktywizacji odgórnej zwana jest marko aktywizacja. Podmiotem takiej aktywizacji jest państwo a przedmiotem określone obszary szczebla pośredniego miedzy państwem a poziomem mikro ekonomicznym czyli gminami,
2. Druga ma postać aktywizacji lokalnych czynników rozwojowych - jej podmiotem są społeczeństwo i władze lokalne a państwo jest czynnikiem wspierającym.
Praktyka wskazuje ze bardziej skuteczna jest ta druga strategia.
Strategia ochrony środowiska
Jest to najmłodsza z polityk makroekonomicznych , jej początek wiąże się
z uchwaleniem w 1977 r w USA pierwszego na szczeblu rządowym programu ochrony atmosfery.
Polityka ekologiczna opiera się na zasadzie „ten, co zanieczyszcza płaci”.
Rozróżnia się cztery strategie walki o ochronę środowiska:
1. Strategia nakazów i zakazów egzekwowana środkami administracyjnymi.
2. Strategia obciążania podmiotów opłatami za korzystanie ze środowiska.
3. Strategia komercjalizacji uprawnień do edycji zanieczyszczeń i dopuszczeniu do ich obrotu miedzy podmiotami.
4. Strategia opodatkowania procesów i działań groźnych dla środowiska.
Bardzie skuteczne okazały się metody ekonomiczne niż administracyjne.
Strategia integracji ze wspólnotami regionalnymi.
Stwarza dla krajów wielkie szanse i przynosi korzyści związane z szybsza modernizacja i przyjmowanie postępu cywilizacyjnego. Wytwarza koszty w postaci rezygnacji z pewnej części suwerenności narodowej. Głównym problemem który musi rozwiązać polityka integracji jest zapewnienie jak najkorzystniejszej pozycji kraju w ramach wspólnoty przy równoczesnym zminimalizowaniu kosztów społecznych tego procesu.
Wyróżniamy dwie strategie integracyjne:
1. Strategia ściślej integracji – jest strategia bierna i ma postać adaptacji dokonanej w całości jednorazowo. Nastawia się głównie na korzyści z przystąpienia …………….... i minimalizując zjawiska ujemne.
2. Strategia integracji strategicznej - jest aktywna zmierza do zajęcia możliwie najkorzystniejszego statusu w ramach wspólnoty. Zmierza do włączenia stopniowo, dąży do niedopuszczenia do destrukcji tych elementów i dziedzin które maga być przydatne w przyszłości, a wiec unikania nadmiernych kosztów społecznych.
Temat: Systemy i kierunki polityki gospodarczej w Polsce.
Procesy transformacji systemowej.
Na ukształtowanie się polityki gospodarczej w Polsce po II wojnie światowej, wpłynął tok zdarzeń politycznych i układ sił militarnych:
1. W 1944 roku zajęcie obszarów Polski przez Armię Czerwoną:
- polityka faktów dokonanych;
- utworzenie pod kierownictwem komunistów Krajowej Rady Narodowej i Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego;
- uznanie tych organów przez rząd ZSRR i przejęcie przez nie władzy;
2. Zmiana spojrzenia w układzie zewnętrznym:
- uzgodnienie stanowiska władz ZSRR, Anglii, USA, w sprawie Polski na konferencji w Jałcie w lutym 1945 roku;
- konsekwencją było cofnięcie przez te państwa uznania dla rządu polskiego, emigracyjnego w Londynie. Zlikwidowano działające w kraju w konspiracji organy; Kształtowanie się nowej władzy mogło rozwijać się w Polsce bez problemu;
- ustanowienie monopolu jednej partii – władz Polskiej Partii Robotniczej (PPR)
Nowe władze od razu przystąpiły do przeprowadzania zmian ustrojowych:
22 VII 1944 – według zawartych w Manifeście PKWN gospodarka polska miała się opierać na współistnieniu trzech sektorów:
1. państwowy – obejmujący podstawowe gałęzie przemysłu;
2. spółdzielczy;
3. prywatny – mogą działać drobne przedsiębiorstwa, które zatrudniają do 50 pracowników na jednej zmianie, tereny gospodarcze nie przekraczające 50 hektarów, a do 100 ha – na ziemiach zachodnich;
wrzesień 1944 – PKWN wydaje dekret o reformie rolnej, wzorujący wielką prywatną własność ziemską.
styczeń 1946 – uchwalono ustawę o nacjonalizacji przemysłu, na mocy, której upaństwowiono wielkie i średnie przedsiębiorstwa.
Pierwsze działania polityczno gospodarcze miały na celu odbudowe transportu, warunkującego uruchomienie zaopatrzenia ludności i produkcji oraz przeprowadzenie przesiedleń ludności.
1947 – 49 – następne kierunki działań zostały objęte 3 – letnim planem odbudowy.
Od 1947 roku zaczęto otwarcie krytykować trójsektorowy model gospodarczy, a zwłaszcza sektor prywatny. Był to wstęp do procesu istotnych zmian w życiu społecznym i gospodarczym Polski. Rozpoczął się okres stalinowskich metod rządzenia krajem.
Zmiana PPR w PZPR
1949 – 50 – nastąpiła zasadnicza przebudowa systemu gospodarczego Polski.
Realizowano go według modelu sowieckiego:
- powołano Państwową Komisję Planowania Gospodarczego (PKPG);
- rozbudowano urzędy centralne;
- utworzono liczne ministerstwa gospodarcze i hierarchiczną strukturę zarządzania;
- aparat państwowy i gospodarczy wraz ze wszystkimi jego ogniwami podporządkowano aparatowi partyjnemu (administracyjnemu);
- na mocy ustawy o Radach Narodowych zlikwidowano dawny samorząd terytorialny;
Kontrolą organów administracji państwowej objęto spółdzielczość, faktycznie likwidując samodzielność jej ogniw.
lipiec 1952 – zamknięto proces transformacji oraz proces przebudowy struktur państwowych i systemu społecznego gospodarki, jednocześnie uchwalono konstytucje PRL, gdzie RP została przemianowana na Polską Rzeczpospolitą Ludową. Zmiany społeczne i gospodarcze oraz rynkowe zostały zawarte w tej konstytucji.
1950 – 56 – opracowano plan 6 letni, zakładał on:
- szybką industrializację kraju;
- zawierał doktrynę pierwszeństwa rozbudowy przemysłu ciężkiego;
- uformowano wtedy dominującą w Polsce strukturę procesu rozwoju oraz odpowiadający jej układ priorytetów polityki gospodarczej;
- kładziono nacisk na rozbudowę środków produkcji – zwłaszcza hutnictwa (budowa huty Lenina);
- ukierunkowano całą gospodarkę w stronę rozwoju, surowcowo i energooszczędnych gałęzi, doprowadzając tym samym do dysproporcji ekonomicznej;
- podjęto próbę szybkiej kolektywizacji rolnictwa, która przyczyniła się do zahamowania wzrostu produkcji żywności;
czerwiec 1956 – duży przyrost produkcji, zatrudnienia – z drugiej strony luka, co wiązało się z wybuch powszechnego niezadowolenia społecznego (poznański czerwiec 1956). Na bazie tych wydarzeń środowisko ekonomiczne opracowało projekty zmian w systemie planowania i zarządzania:
- zwiększenie samodzielności przedsiębiorstw;
- wprowadzenie mechanizmów rynkowych;
- zdecentralizowanie planowania;
1957 – nastąpiło wyhamowanie w procesach decentralizacji i przekształceń
ekonomiczno – społecznych.
Trwałym efektem wydarzeń ’56 roku stała się rezygnacja forsowania polityki kolektywizacji rolnictwa.
Strategia rozwoju Polski w latach 1957 – 1958 roku.
Nastawiono przejściowo na zmniejszanie dysproporcji powstałych w okresie planu 6 letniego:
- zwiększono produkcję rolniczą;
- zwiększono wytwarzanie produktów konsumpcyjnych (dotychczasowa produkcję zbrojeniową przekształcono na wytwarzanie produktów konsumpcyjnych, zaczęto produkować to, co było potrzebne);
- zwrócono uwagę na problemy mieszkaniowe – zwiększono rozbudowę mieszkalnictwa i infrastruktury.
Pod koniec lat ’50 – tych nastąpił powrót do tradycyjnej doktryny industrializacyjnej, poprzez rozbudowę kapitałochłonnych gałęzi górnictwa , przemysłu ciężkiego , przemysłu budowy wielkich maszyn orientacja surowca powstały nowe okręgi przemysłowe oparte na eksploatacji zasobów (węgiel brunatny, siarka) wydobywane w coraz większej skali cenne surowce były tylko niestety w nikłej skali przetwarzane.
W strategii rozwoju zaczyna dominować orientacja surowcowa.
W drugiej połowie lat 60-tych gospodarka Polska zaczęła odrzucać obciążenie kapitałowymi kierunkami inwestowania środowisko ekonomistów wznawiało propozycje:
- zmian systemowych;
- przejście do strategii innego typu opartej na podnoszeniu wydajności pracy, efektywności inwestycji i postępie technicznym;
Mimo tego nadal formował się w Polskiej gospodarce typ wzrostu gospodarczego określany przez ekonomistów mianem wzrostu jałowego. Gdyż produkcja wprawdzie rosła ale była to głównie produkcja inwestycji a nie dla konsumenta.
W efekcie wybuchły kolejne niepokoje społeczne i zaburzenia w latach 1968-1970. Nowa ekipa rządząca na której czele stał Edward Gierek podjęła działania na rzecz uspokojenia nastroju w tym przede wszystkim na rzecz unowocześnienia systemu kierowania państwem i gospodarką . Zmiany w systemie zarządzania polegały głównie na wprowadzeniu do gospodarki tzw. Wielkich organizacji gospodarczych czyli zjednoczeń kombinatów i innych zakładów i przedsiębiorstw . W polityce gospodarczej sięgnięto do zewnętrznych źródeł zasilania czyli kredytów zagranicznych . Nie ryzykując z dalszej rozbudowy przemysłu ciężkiego hutnictwa, podjęto duże inwestycje w gałęziach przemysłu przetwórczego. Zakupiono liczne licencje . Dokonano korekt polityki wobec rolnictwa zniesiono kontyngenty dostaw obowiązkowych .Zwiększyły się nakłady inwestycyjne na rozwój rolnictwa i gałęzi przemysłu pracujących na jego potrzeby . Odnotowano pewne sukcesy polskiej ekonomii nie bacząc na poważne zagrożenia :
1. Doszło do ogromnego rozproszenia wykonawstwa inwestycyjnego.
2. Wydłużono okresy realizacji inwestycji.
3. Tendencje recesyjne w gospodarce światowej ograniczy dostęp do zagranicznych rynków zbytu .
4. Stale malała efektywność funkcjonowania gospodarki kierowanej za pomocą metod biurokratycznych.
5. Mała skuteczność centralnego planowania.
6. Faktyczne kompetencje decyzyjne przejmowały resorty i zjednoczenia kierowane przez wpływowe osobistości.
7. Zmiana podziału administracji państwa 1975r (zlikwidowano powiaty zwiększono liczbę województw) osłabiła powiązania.
8. Poziom w gospodarce w wymiarze terytorialnym osłabiła politykę regionalną .
W 1975roku załamała się równowaga na rynku artykułów żywnościowych.
Gospodarka zaczęła wchodzić w kryzys , którego kulminacyjny moment nastąpił w 1979roku a który w lecie 1980 roku przekształcił się w falę protestów robotniczych o nie spotykanej sile . Kryzys objął wszelkie dziedziny życia społecznego i politycznego. Rozpoczął się okres strajków i wielkich napięć polityczno – społołecznych. Przy jednoczesnym spadku produkcji , wzroście zadłużenia zagranicznego i pogorszeniu warunków życia ludzi.
Główna przyczyna załamania się gospodarki na przełomie lat 1978-1980 była związana ściśle z systemem rządów komunistycznych polegającym na orbitalnym systemie sprawowania władzy w PRL.
Umożliwiał on:
1. Utrzymanie biurokratyczno - nakazowych metod kierowania działalnością gospodarczą.
2. Dławił inicjatywę racjonalności i przedsiębiorczości w poczynaniach jednostek i zespołów ludzkich.
3. Sprzyjał zastępowaniu pracy wydajnej pracą pozorną.
4. Tłumił ostrzeżenia i protesty.
Przełom nastąpił w sierpniu 1980roku poprzez podpisanie tzw. Ugody społecznej pomiędzy przedstawicielami władzy a strajkującymi robotnikami. Jednym z punktów porozumień gdańskich stwierdzał konieczność przeprowadzenia gruntownej reformy gospodarczej.
We wrześniu 1981roku Sejm PRL uchwalił dwie ważne ustawy „O przedsiębiorstwach państwowych” i „ O Samorządzie Załogi Przedsiębiorstw Państwowych”.
Sytuację skomplikowało wprowadzenie stanu wojennego 13. XII1. 1981roku.
Kontynuując reformę uchwalono pakiet ustaw dotyczących regulacji prawnych systemu gospodarczego, wprowadzono zasadę równoległości planowania przedsiębiorstw, organ terytorialny i na szczeblach rządu , czyli zmieniła się relacja między planem centralnym a planami jednostek i organizacji gospodarki narodowej , nadal jednak zachowano rozdzielnictwo materiałowe i związane z nim procesy bilansowe, wprowadzono nowe instrumenty reglamentacji w postaci programów operacyjnych i zamówień rządowych dotyczących produkcji wyrobów uznane za szczególnie ważne na które producenci uzyskiwali gwarancję zaopatrzenia materiałowego .W ten sposób nie można było liczyć na pozytywny efekt reform systemu gospodarczego . System gospodarczy przestał być bowiem systemem nakazowym lecz nadal pozostał systemem rozdzielczym w którym podstawową rolę odgrywały nieograniczenie budżetowe w stanie zasobów finansowych przedsiębiorstw lecz limity i rozdzielniki zaopatrzenia materiałowego regulowane przez centralną administrację.
Ten system często jest określany mianem Systemu hybrydowego czyli system socjalistyczny częściowo zreformowany czyli jest próbą unowocześnienia gospodarki socjalistycznej.
W 1987 roku pogorszenie się sytuacji gospodarczej krajów skłoniło ówczesny rząd do dymisji. Nowy gabinet Rakowskiego ponownie zadeklarował przeprowadzenie reform strukturalnych . W 1988 roku sejm uchwalił ważną ustawę o Działalności Gospodarczej wprowadzając swobodę jej prowadzenia i rozwijania się.
Nadal jednak utrzymywano ingerencję administracji ,uregulowania, oraz uznaniowy system ulg i dotacji dla różnych podmiotów gospodarczych.
Na przełomie lat 1988-1989 nastąpiło gwałtowne przyspieszenie biegu wydarzeń zakończone obradami okrągłego stołu. Wiosną 1989 dokonano podstawowych uzgodnień w sprawie kierunków przeobrażeń :
- wprowadzenie biuralizmu politycznego i społeczno-zawodowego;
- przeprowadzenie demokratycznych wyborów do parlamentu;
- przywrócenie Senatu i Sejmu Prezydenta;
- zapowiedź formowania nowego ładu ekonomicznego.
W sierpniu 1989 roku został uformowany nowy gabinet pod przewodnictwem Tadeusza Mazowieckiego. Polska weszła w okres zasadniczych transformacji ustrojowo-systemowej i odbudowy gospodarki opartej na zasadach własności prywatnej.
Program gospodarki Tadeusza Mazowieckiego skierowany był na osiągnięcie głównych celów to jest:
1. Stabilizacja makroekonomii.
2. Stworzenie podstaw gospodarki rynkowej.
Pakiet stabilizacyjny składał się z pięciu zasad elementarnych:
1. Wydatnego zmniejszenia deficytu budżetowego przez zmniejszenie części dopłat i ograniczenie wydatków głównie na inwestycje, centralną obronę narodową i bezpieczeństwo wewnętrzne.
2. Zaostrzenie polityki pieniężnej przez drastyczne podwyższenie stóp procentowych i nałożenie limitów kredytowych na banki.
3. Zaostrzenie polityki płac przez wprowadzenie bardzo restrykcyjnego systemu podatku od wzrostu dochodów.
4. Skokowa dewaluacja złotego.
5. Drastyczne podwyżki cen energii i podstawowych usług.
Temat: Dylematy zintegrowanej polityki rozwoju.
Kiedy konstruujemy strategię rozwoju musimy dostrzegać problemy rozwojowe
o charakterze zewnętrznym i wewnętrznym.
Problemy rozwojowe o charakterze zewnętrznym, możemy podzielić na:
1. Globalne ( światowe).
2. Europejskie.
Ad.1
Wyzwania o charakterze:
a) ekologiczne – sprowadzają się do tego, że niezależnie od koncepcji ekorozwoju rzeczywistość jest ciągle odległa od ideałów, a stopień skażenia i związanych z nim zagrożeń rośnie w miarę upływu czasu;
b) demograficzne – polegają na zderzeniu dwóch podstawowych tendencji współczesnej dynamiki populacyjnej. Z jednej strony na eksplozji ludnościowych w krajach rozwijających się, a z drugiej strony na procesach starzenia się społeczeństw krajów rozwiniętych. Konsekwencją zderzenia się tych dwóch tendencji są migracje ludności na niespotykaną dotychczas skalę, mogące zmienić obecny ład światowy;
c) politologiczne – polegają na nasilających się konfrontacjach regionalnych, a ich charakterystyczną cechą jest zmiana konfrontacji z osi komunistycznej – wschód, a kapitalistycznej – zachód, na oś bogata – północ, z kolei biedne – południe;
d) technologiczne – wiąże się z paradoksalnym efektem rozwoju współczesnej techniki i technologii. Prowadzi on do bezrobocia o charakterze strukturalnym, które staje się dotkliwym problemem również w krajach wysoko rozwiniętych ( nie potrzeba już tylu ludzi do pracy);
e) ekonomiczne – wynikają z popularyzacji dochodów skali globalnej czyli spekulacji finansowych, które nie przyczyniają się do realnego rozwoju, grożą natychmiast zahamowaniem rynku kapitalistycznego i prowadzą do dalszej popularyzacji;
f) społeczne – stanowią swojego rodzaju wypadkową konsekwencji pierwszych pięciu punktów. Sprowadzają się do pogłębiającej się popularyzacji świata, na świat bogatych i biednych wbrew wszelkim apelom i próbą zmierzającym do jej przeciwdziałania.
Ad.2
W przypadku europejskich wiążą się przede wszystkim z sytuacją geopolityczną. Z jednej strony ingerencja z Europy Zachodniej stwarza potencjalne możliwości związane z transferem kapitału technologii oraz korzystaniu z pomocy finansowej. Z drugiej strony stwarza potencjalne niebezpieczeństwo polegające na tym, że wbrew wszelkim deklaracjom dojdzie w układzie europejskim do polaryzacji na centrum i peryferie.
Problemy i wyzwania o charakterze wewnętrznym.
Sytuacja wewnętrzna w kraju jest przede wszystkim konsekwencją zachodzących zmian systemowych.
Efekty pozytywne zmian systemowych, to:
1. Przyniosły demokratyzację życia społecznego.
2. Zaawansowaną zmianę w stosunkach własności.
3. Rozbudzenie inicjatywy i przedsiębiorczości.
4. Ustabilizowanie rynku konsumpcyjnego.
Efekty negatywne zmian systemowych, to:
1. Wystąpienie masowego bezrobocia.
2. Głęboki spadek produkcji i wykorzystania zdolności produkcyjnych.
3. Pojawienie się pułapki społecznej czyli sytuacji, w której znaczny odsetek ludności znalazł się w trudnej sytuacji materialnej, z której nie potrafi wydobyć się o własnych siłach.
Bilans dotychczasowych efektów transformacji nie jest jednoznaczny.
Ocenić należy, że konieczna jest potrzeba rozumnego interwencjonizmu państwowego wraz z polityką regionalną uruchamiającą aktywności podmiotów gospodarczych, społeczności lokalnych i organizacji pozarządowych.
Interwencjonizm państwowy powinien mieć jasno określony charakter. Państwo powinno zmierzać do promowania takich rozwiązań, które pozwalałyby na wychodzenie z obecnych pułapek rozwojowych.
Zakres polityki rozwojowej obejmuje takie obszary aktywności państwa, jak:
1. Polityka społeczna – wiąże się z koniecznością zorientowania polityki rozwojowej na człowieka i dokonania wielu działań zmierzających do złagodzenia negatywnych społecznych skutków transformacji systemowej;
2. Polityka regionalna – wiąże się z regionalnym zróżnicowaniem sytuacji; konieczna jest aktywna polityka państwa w stosunku do poszczególnych regionów i polityka prowadzona w obrębie tych regionów; ponadto występuje konieczność koordynacji tych dwóch obszarów aktywności państwa;
3. Polityka przemysłowa – winna być to polityka selektywna czyli zróżnicowana w stosunku do poszczególnych typów przemysłu, które należałoby podzielić na przemysły: rynkowe, „promowe” oraz chronione, którym odpowiadałaby polityka rynkowa, polityka promocji oraz polityka ochronna;
4. Polityka rolna – winna mieć charakter kompleksowy czyli uwzględniający złożone, czyli kulturalne, społeczne i ekonomiczne uwarunkowania procesu transformacji systemowej wsi i rolnictwa; uwzględnić należy konsekwencję modernizacji w warunkach ukrytego bezrobocia oraz amortyzującej funkcji pełnionej przez wieś w odniesieniu do bezrobocia w ogóle;
5. Polityka naukowa – winna być prowadzona w sposób selektywny, gdyż nie można inwestować we wszystkie kierunki badań; należy również dokonać zmiany sposobów finansowania nauki;
6. Polityka ekologiczna – jest już pojmowana nie jako polityka ochrony, lecz jako polityka rekonstrukcji zdewastowanego środowiska naturalnego; powinna prowadzić do eko - rozwoju rozumianego nie jako hasło, lecz jako element realnej strategii rozwojowej związanej z koniecznością przemiany świadomości społecznej;
Polityka makroekonomiczna wraz z jej narzędziami powinna stanowić ostatni etap złożonego procesu projektowania długo fazowej strategii polityki rozwoju kraju. Ma więc charakter instrumentalny, a jej założenia nie mogą być utożsamiane ze strategią rozwoju kraju.
Koncepcja polityki rozwoju ma charakter wielowymiarowy, rodzi zadania i przedsięwzięcia wymagające realizacji przez społeczeństwo.
Powstają na podstawie zróżnicowanego zbioru przesłanek obejmującego przesłanki:
diagnostyczne, prognostyczne i wartościujące.
1. Diagnostyczne – prowadzą do ujawnienia różnego rodzaju dysproporcji rozwojowych, czyli zjawisk i stanów niepożądanych wymagających likwidacji.
2. Prognostyczne – prowadzą do identyfikacji przyszłych problemów rozwojowych oraz pożądanych kierunków działania.
3. Wartościujące – służą do oceny i wyboru tych problemów, którym społeczeństwo nadaje rangę celów rozwoju w danym okresie czasu.
Powstająca na podstawie podanych wyżej przesłanek koncepcja polityki rozwoju uwikłana jest w liczne uwarunkowania:
1. o charakterze przestrzennym – polegają na tym, że tak procesy jak i decyzje rozwojowe są zlokalizowane w określonej przestrzeni geograficznej, co w praktyce prowadzi do odrębnych rozstrzygnięć rozwojowych, w ramach koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju;
2. o charakterze gospodarczym – polegają na tym, że możliwość realizacji koncepcji polityki rozwoju jest uzależniona od dostępnych środków rzeczowych i finansowych;
3. o charakterze systemowym – wynikają stąd, że decyzje rozwojowe podejmowane są zawsze w określony sposób i w określonej historycznie ukształtowanej strukturze instytucjonalnej.
Podsumowanie
Celem długofalowego myślenia o rozwoju jest zatem sformułowanie społecznie akceptowanej koncepcji strategii i polityki rozwoju społeczno – gospodarczo – przestrzennego.
Przedmiotem długofalowej polityki strategii rozwoju jest kraj a nie gospodarka narodowa, ponieważ gospodarowanie jest jedynie sposobem wykorzystania bogactwa narodowego do realizacji określonych celów społecznych.
Praktyczna realizacja zintegrowanej koncepcji rozwoju wymaga jednak spełnienia wielu trudnych warunków.
Nieuniknioną konsekwencją złożoności problemów jest zawodność oraz niepewność ostatecznych rezultatów.
Głównym źródłem niepewności są prace związane z prognozowaniem podstawowych tendencji rozwojowych oraz ich konsekwencji.
Niepewności wynikają z prawdopodobieństwa nietrafności prognoz, sprawia że stają się one kluczowym elementem w procesie formułowania konsekwencji rozwoju.
Temat: Społeczne problemy pracy.
Pracownik – osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołanie, mianowanie, wybór, spółdzielcza umowa o pracę.
Pracodawca – jednostka organizacyjna, niezależnie czy posiada osobowość prawną czy nie w momencie zatrudnienia pracownika.
Źródłem prawa pracy jest kodeks pracy oraz wewnątrzzakładowe akty normatywne (postanowienie układów pracy i porozumień wewnątrzzakładowych nie mogą być mniej korzystne niż źródło prawa pracy.
Roszczenia pracodawców przedawniają się po 3 latach od daty wymagalności. Pracownikiem stajemy się kiedy mamy umowę o pracę.
Cechy stosunku pracy:
- praca wykonywana jest pod kierownictwem
- za wynagrodzeniem
- w ściśle określonym miejscu i czasie
Rodzaje umowy o pracę:
- na czas określony
- na czas nieokreślony
- na czas wykonania określonej pracy
- zastępstwo
(nie ma czasu ograniczającego w umowie na czas określony, ulega rozwiązaniu natomiast w terminie określonym ). Każda umowa poprzedzona jest przyjęciem na okres próbny jest to maksymalnie na 3 miesiące.
Ustanie stosunku pracy – wypowiedzenie, rozwiązanie bez wypowiedzenia. We wszystkich sprawach nierozwiązywalnie stosuje się przepisy kodeksu cywilnego. Za pracę musi być wynagrodzenie wypłacone wynagrodzenie raz w miesiącu i w stałym terminie.
Czas pracy – jest to czas w którym pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy.
Definicja z polskiego kodeksu pracy – jest to czas w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w miejscu pracy lub w miejscu wskazanym do wykonywania pracy.
Czynniki określające wymiar czasu pracy.
1. czynniki ekonomiczne - poziom sił wytwórczych – im wyższy tym mniejszy wymiar czasu pracy, społeczna wydajność pracy;
2. czynniki społeczne (dotyczy samego pracownika) – granice możliwości ludzkich:
a) fizyczne;
b) psychiczne:
- konieczność wypoczynku;
- uciążliwość pracy w jej warunkach;
- czas powszechnie obowiązujący;
Ewolucja czasu pracy - wymiar
Problem wymiaru czasu pracy pojawił się wraz z rewolucja przemysłową. W roku 1800
w Anglii pracowano 70h tygodniowo, niedziela wolna. Początek XX w. W różnych krajach ok. 60h tygodniowo. W 1919r. Powstała Międzynarodowa Organizacja Pracy. Jednym z celów MOP była walka na rzecz skracania czasu pracy. MOP zaproponował 8h czas pracy. Ze wszystkich konwencji MOP- u 25% dotyczy czasu pracy. Zgodnie z poglądami MOP czas pracy rozpatruje się w sposób globalny, kompleksowy w 3 płaszczyznach:
1. Czas pracy w ciągu dnia i tygodnia
2. Płaszczyzna czasu pracy w skali roku (urlopy)
3. Czas pracy w skali życia człowieka
Czas pracy w ciągu tygodnia
Pierwsza konwencja z 1919r o czasie pracy w przemyśle wtedy to określono dzienny wymiar czasu pracy na 8h, 48 tygodniowo. Wtedy też określono że mogą występować godziny nadliczbowe. Konwencja zezwalała na przekroczenie godzin pracy. W skali roku mogło to być 180h. W latach 30-tych XX wieku odnotowano pierwsze przypadki skrócenia czasu pracy tylko w niektórych działach gospodarki konwencja Nr 310 pracy w górnictwie węgla. Po II wojnie światowej MOP nie uchwalił już żadnej konwencji o czasie pracy. W 1962r. Odnotowane zalecenie Nr 116 o wprowadzeniu 40h czasu pracy tygodniowo.
Płaszczyzna czasu pracy w skali roku
Rok 1936 konwencja Nr 52 wprowadzono pracownicze urlopy wypoczynkowe, zawarte było:
- urlop wypoczynkowy jest obligatoryjny w wymiarze min. 6 dni rocznie. Urlop odlicza się zawsze w dniach roboczych
- urlop to nie tylko prawo ale obowiązek wykorzystania urlopu
- zakaz podejmowania innej pracy
- zakaz rezygnowania z urlopu na rzecz ekwiwalentu finansowego
- jeżeli dojdzie do choroby w czasie urlopu odlicza się te dni i przedłuża o nie urlop
Konwencja Nr 132 rok 1970 przyjęto wymiar urlopu na 21 dni roboczych po 10 latach pracy.
Czas pracy w skali życia człowieka
1. Związane z ustaleniem ile lat trzeba pracę wykonywać.
2. Ustalenie ile lat trzeba mieć aby można podjąć pracę.
W konwencji z 1919r. Przyjęto odpowiedz na 1 pytanie: trzeba pracować od 15 roku życia do 65 roku życia. Człowiek musi przepracować 40 lat aby odejść na emeryturę.
Budżet czasu
Jest to zestawienie czasu zużywanego przez daną osobę lub grupę osób w danym czasie
Jak gospodarować czasem? (podstawową jednostką czasu pracy jest rok) wyróżniamy dwie kategorie:
1. Czas związany z pracą.
2. Czas poza pracą.
Czas związany z pracą
a) czas pracy - jest to 8h dziennie, wyróżniamy godziny nadliczbowe, praca w dodatkowym miejscu pracy;
b) czas dotyczący pracy – czas potrzeb fizjologicznych (sen, czas który poświęcamy na higienę posiłek);
c) czas obowiązku – wszelkie konieczności życiowe, obowiązki rodzinne obywatelskie np. związane z członkostwem w organizacjach, uczestnictwo w obrzędach religijnych);
d) czas wolny – wyróżniamy trzy sposoby spędzania:
1. Instytucjonalny sposób spędzania czasu wolnego – wymaga istnienia infrastruktury-kino, teatr, obiekty sportowe.
2. Pozainstytucjonalny sposób spędzenia czasu wolnego – spacer, odwiedziny u znajomych
3. medialny – odbiór treści emitowanych przez media
Czas pracy w Polsce 1918r.
Wprowadziliśmy 8h czas pracy. 1933r. Przyjęliśmy tygodniowy wymiar czasu pracy 48h.W 1945r. Skrócono czas pracy do 46h tygodniowo od 1974r. Rozpoczął się proces przechodzenia na 5 dniowy proces pracy. 1981r. Wprowadzono 40h tydzień pracy ale jeszcze występowała 1 sobota pracująca w miesiącu.
Kategorie czasu pracy w Polsce
Czas pracy powszechnie obowiązujący – to 8h dziennie i 40 tygodniowo. Kodeks pracy wprowadza różne kategorie czasu pracy które na przestrzeni lat ulegają zmianom i modyfikacji.
Kategorie:
1. skrócony czas pracy – dot. Różnych grup zawodowych, np. górnictwo węgla 6h dziennie 30-36h tygodniowo, dot. Hutników, różnych działów przemysłu chemicznego.
2. nienormowany czas pracy – występują uzależnione długości wymiaru czasu pracy wykonywanego zadania
3. dyspozycyjny czas pracy - dot. Osób które zajmują kierownicze stanowiska w przedsiębiorstwach państwowych
4. równoważny czas pracy – dzienna norma może przekroczyć 8h czasu pracy równoważny czas pracy – dzienna norma może przekroczyć 8h czasu pracy, ale w miesięcznym rozrachunku czas pracy musi być równy czasowi pracy powszechnie obowiązującemu.
5. elastyczny czas pracy – występują zmienne godziny rozpoczynania pracy, elastyczność dotyczy momentu rozpoczęcia, pracownik rozlicza się z czasu pracy w skali miesiąca czyli pracownik sam decyduje o ile godzin dziennie i tygodniowo pracuje
Kategorie czasu pracy ulegają nieustannym modyfikacją. Zlikwidowano kategorię w 1998 wydłużonego czasu pracy, wprowadzono nowe kategorie:
- praca na wezwanie – sytuacja kiedy pracodawca ma pracę np. zakłady Opla;
- przerywany czas pracy;
- zadaniowy czas pracy – pracownik otrzymuje zadanie do wykonania i tylko w tym czasie pracuje;
Urlopy wypoczynkowe
Jest to coroczne płatne zwolnienie pracownika od pracy udzielone w celu wypoczynku. Dostrzegamy dwie grupy funkcji:
- ochrona pracownika przed negatywnym wpływem środowiska pracy
- społeczna – związana z wymiarem czasu wolnego dla rodziny i własnych zainteresowań.
W Polsce urlopy wypoczynkowe wprowadzono w 1922r. W 1969r. Zrównano uprawnienia urlopowe pracowników fizycznych i umysłowych. Zniesiono też podział na 2 grupy pracownicze fizycznych i umysłowych. Urlop wypoczynkowy uzależniony jest od stażu pracy. Urlop wymierzany jest w dniach roboczych, występuje zakaz rezygnacji z urlopu.. Do 1997r. Można było zrezygnować z urlopu w zamian za ekwiwalent pieniężny. Do stażu pracy wlicza się wszystkie okresy zatrudnienia. Do stażu pracy zalicza się ZSZ, szkoły średnie, szkoły wyższe, okres służby wojskowej.
Ochrona pracy
Podstawowe środki ochrony pracy
- ustawodawstwo ochronne;
- szeroko rozumiane ustawodawstwo ochronne;
Pierwsze dokumenty ukazały się w Anglii w 1801 uchwalono prawo fabryczne. Dotyczyło pracy dzieci, kobiet i zawarto w prawie fabrycznym następujące dane:
a) pracę mogą podejmować osoby, które ukończyły 5 lat, to ustawodawstwo ochronne na podstawie ustaleń prawa fabrycznego zostało ustalone na podstawie tego prawa w Prusach w 1839r. We Francji w 1842r., zaczęto tworzyć instytucje do kontroli przestrzegania tych praw tzn. Inspekcja Pracy, pierwsza inspekcja pracy powstała w Anglii w 1833r.
Samo pojęcie ochrony pracy ma dwa znaczenia:
- szerokie znaczenie – ochrona interesów ekonomicznych i socjalnych;
- węższe znaczenie – ochrona życia i zdrowia pracownika;
Temat: Systemy ochrony pracy.
Cele ochrony pracy:
1. Ochrona pracowników przed wypadkami w pracy;
2. Ochrona przed chorobami zawodowymi;
3. Ograniczenie zatrudnienia pracowników przy pracach szczególnie ciężkich lub uciążliwych;
4. Ochrona uprawnień pracowniczych, trwałe...................................... pracy wynagrodzeń.
Elementy systemu pracy
W polskim systemie ochrony pracy można wyodrębnić:
1. Segment wykonawczy – funkcja pracodawcy i osób kierujących pracownikami;
2. Segment nadzoru(organy państwowe nadzorujące przestrzeganie przepisów i zasad BHP);
3. Segment naukowo-badawczy – są to instytuty naukowe i placówki badawcze.
Polski system ochrony pracy obejmuje pracowników młodocianych i kobiet szczególną ochroną, która polega na:
- zakazie zatrudnienia tych pracowników przy wykonywaniu prac ciężkich, szkodliwych dla zdrowia i ..................................;
- ochronie czasy pracy;
- ograniczenia w ręcznym dźwiganiu i przenoszeniu ciężarów;
- szczególnie ochronie macierzyństwa.
Szczególnie znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania ..................................... mają regulacje prawne zawarte w dziale X kodeksu Pracy.
Podstawowe źródła prawa pracy:
1. Konstytucja – zapis ”każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy”, nakłada to na władzę obowiązek ustalenia minimum standardów poprzez tworzenie i organizowanie nadzorów nad jej przestrzeganiem.
2. Ustawy – z punktu widzenia tak pracodawcy jak i pracownika najważniejszym aktem prawnym jest Kodeks Pracy.
3. Rozporządzenia i zarządzenia.
4. Układy zbiorowe pracy.
5. Regulamin pracy – wprowadza się go, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 20 pracowników, ustala organizację i porządek w procesie pracy oraz związane z tym prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika, a w szczególności:
- o obowiązujących normach czasu pracy;
- o terminach dni wolnych od pracy ;
- o prze nocnej;
- o terminie miejscu i czasie wypłaty wynagrodzenia;
- o przyjętym sposobie potwierdzania przez pracowników przybycia do pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy.
Pracodawcy, którzy nie maja obowiązku tworzenia(posiadania) regulaminu informują na piśmie pracowników o najważniejszych zasadach organizacji pracy w zakładzie.
Nadzór nad warunkami pracy
Państwowy nadzór nad warunkami pracy sprawują :
1. PIP (Państwowa inspekcja Pracy).
PIP – sprawy związane z PIP ustawa 6381,tekst jednolity, Dz. U. 1254.
Jest organem powołanym do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, a w szczególności przepisów i zasad BHP. PIP podlega Sejmowi, a nadzorem i kontrolą PIP-u objęte są wszystkie zakłady pracy.
Do zakresu działania PIP należą:
1. kontrola:
- wynagrodzeń za pracę;
- czasu pracy;
- urlopów;
- ochrona pracy kobiet;
- zatrudnienie młodocianych i osób niepełnosprawnych.
2. kontrola przestrzegania przepisów BHP przy projektowaniu budowy, przebudowy, modernizacji zakładów pracy.
Pracownicy PIP uprawnieni są do stosowania następujących środków prawnych:
- nakazów w formie decyzji administracyjnych;
- wystąpień;
- sprzeciwów;
- kierowanie wniosków do Sądu Rejonowego lub nałożenia grzywny w drodze mandatu karnego za wykroczenia przeciwko prawom pracownika;
- nie przestrzegania przepisów BHP;
- nieujawnienie wypadków przy pracy;
- niewykonanie w terminie nakazu inspektora pracy, utrudnienie kontroli.
2. PIS (Państwowa Inspekcja Sanitarna).
PIS –organizacja ta powstała na mocy ustawy z 14.03.85r. do nadzoru nad warunkami:
1. higieny pracy w zakładzie pracy;
2. higieny środowiska;
3. higieny w szkołach i ośrodkach wypoczynkowych;
4. zdrowotnymi;
5. żywności, żywienia;
6. w celu ochrony zdrowia ludzkiego przed wpływem czynników szkodliwych lub uciążliwych, a w szczególności w celu zapobiegania i powstania chorób zawodowych i zaraźliwych.
PIS podlega Ministrowi Zdrowia, a swoje zadania wykonuje poprzez:
a) zapobiegawczy nadzór sanitarny, to:
- opiniowanie projektów, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz lokalizacja inwestycji pod względem wymagań higienicznych i zdrowotnych;
- kontrola przestrzegania wymagań higienicznych i zdrowotnych w dokumentacji.
b) bieżący nadzór sanitarny, obejmuje:
- higienę środowiska, czystości powietrza, gleby i wody;
- utrzymanie stanu higienicznych obiektów użyteczności publicznej, zakładów pracy, higienę szkół i placówek wychowawczych.
Przedmiotem działalności PIS jest higiena pracy.
3. UDT (Urząd Dozoru Technicznego).
UDT – jest centralnym organem państwowym realizującym zadania związane z wykonaniem dozoru technicznego w zakresie ustalonym w ustawie z 21.12.00r. DzU nr 122.
Działalność UDT polega na sprawowaniu nadzoru technicznego nad urządzeniami technicznymi stwarzającymi zagrożenie życia lub zdrowia oraz mienia i środowiska.
Pracownik UDT uprawniony jest do:
- wstępu do pomieszczeń, w których znajdują się urządzenia techniczne,
- przeprowadzenie w ustalonym terminie badań, prób i pomiarów oraz innych czynności,
- wydawania zaleceń pokontrolnych.
4. Oraz inne organy to jest: urzędy morskie, górnicze i inne.
PIOŚ – reguluje go ustawa, a ochronę środowiska DzU nr 112 z 2002r.
Zadania:
1. Ocena sposobów eksploatowania maszyn i urządzeń technicznych mających wpływ na środowisko naturalne.
2. Ocena skuteczności urządzeń chroniących środowisko, a także oceny stosowania technologii i rozwiązań technicznych.
W razie stwierdzenia uchybień Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska może wydać decyzje dotyczącą wstrzymania działalności powodującej naruszenie wymagań środowiska.
W przypadku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia ludzkiego oraz bezpośredniego zagrożenia grożącego zniszczeniem środowiska w znaczących rozmiarach inspektor O.Śr. ma prawo do podjęcia decyzji o natychmiastowym wstrzymaniu tej działalności. PIOŚ może także wymierzyć karę pieniężną lub wszcząć postępowanie wobec winnych nie przestrzegających ustawy o Ochronie Środowiska.
Społeczny nadzór nad warunkami pracy sprawują:
1. Związki zawodowe.
2. Społeczne inspekcje pracy.
Nadzór wewnętrzny nad warunkami pracy
Nadzór wewnętrzny nad warunkami w pracy w zakładach pracy sprawują:
1. Z ramienia pracodawcy – Służba Bezpieczeństwa i Higieny Pracy.
2. Z ramienia pracownika – Społeczna Inspekcja Pracy i Związki Zawodowe.
Ochrona pracy kobiet
Kodeks Pracy zakazuje zatrudniania kobiet przy pracach szczególnie uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia.
Rodzaje tych prac określa rozporządzenie Rady Ministrów z 10.09096r. w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietą. Na podstawie w/w rozporządzenia pracodawca powinien ustalić zakładowy wykaz prac wzbronionych kobietom zawierający tylko stanowiska i pracę, którą w jego zakładzie występują. Nie wolno zatrudniać kobiet przy pracach szczególnie uciążliwych.
Prace wzbronione kobietom to:
- prace związane z wysiłkiem fizycznym i transportem oraz wymuszona pozycją ciała;
- prace w mikroklimacie zimnym, gorącym i zmiennym9kobiety w ciąży);
- prace w hałasie i drganiach;
- prace narażające na działanie pól elektromagnetycznych, promieniowania jonizującego i ultrafioletowego oraz prace przy monitorach ekranowych(kobiety w ciąży);
- prace pod ziemią poniżej gruntu i na wysokości;
- prace w kontakcie ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi;
- prace z narażeniem na działanie szkodliwych substancji;
- prace grożące ciężkimi urazami fizycznymi.
Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego:
- chyba, że zachodzą przyczyny uzasadnionego rozwiązania umowy bez wypowiedzenia z jej winy, wymaga zgodę związków zawodowych;
- nie stosuje się w okresie próbnym nie przekraczających 1 miesiąca, może wystąpić za wypowiedzeniem w razie ogłoszenia likwidacji lub upadłości.
Kobietę w ciąży nie można zatrudnić w okresie nocnym jak i w godzinach nadliczbowych.
Pracodawca jest zobowiązany przenieść do innej pracy kobiety w ciąży:
- w sprawie orzeczenie lekarskiego stwierdzając, że względu na stan nie powinna wykonywać dotychczasowej pracy;
- pracodawca jest zobowiązany udzielić jej urlopu wychowawczego;
- pracownica karmiąca dziecko ma prawo do 2 półgodzinnych przerw w pracy wliczonych do czasu pracy.
Ochrona pracy młodocianych
Kodeks pracy stanowi, że „nie wolno zatrudniać młodocianych przy pracach wzbronionych. Młodociany w rozumieniu kodeksu jest osobą, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18. Wolno zatrudniać młodocianych takich którzy:
1. Ukończyli co najmniej gimnazjum przedstawiając świadczenie lekarskie
stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu.
Młodociany nie posiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego. Podlega wstępnym badaniom lekarskim przed przyjęciem do pracy oraz badaniami okresowymi i kontrolnymi.
Czas pracy młodocianych do lat 16 nie może przekroczyć 6 godz., a powyżej 16 lat nie może przekroczyć 8 godz. Nie można zatrudniać ich w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej.
Rozporządzenie Rady M. z 1.12.90r.w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianych określa szczegółowo pracę i warunki w jakich nie mogą być zatrudnieni.
Pracodawca, który zatrudnia młodocianego powinien sporządzić zakładowy wykaz prac wzbronionych młodocianym i ustanowić opiekuna.
Wypadki zawodowe
Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą. Wszystkie wymienione elementy muszą zaistnieć jednocześnie, aby zdarzenie któremu uległ pracownik mogło być zakwalifikowane jako wypadek przy pracy.
Przyczynami zewnętrznymi mogą być:
1. urazy spowodowane działaniem elementem ruchomym, luźnym, ostrym maszyn, urządzeń i narzędzi;
2. działanie zbyt wysokich lub niskich temperatur;
3. działanie energii elektrycznej;
4. działanie substancji chemicznych;
5. wysiłek fizyczny (ciężary);
6. urazy spowodowane potknięciem lub upadkiem.
Związek z pracą zachodzi:
1. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności albo poleceń przełożonych;
2. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności w interesie zakładu nawet bez polecenia;
3. w czasie pozostawienia pracownika w dyspozycji zakładu w drodze między siedzibą zakładu pracy a miejscem pracy wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Nie może być kwalifikowany za wypadek przy pracy:
1. wypadek przy pracy przy uprawianiu sportu i branie udział w imprezach choćby odbywało się to w godzinach pracy;
2. wypadek, któremu uległ pracownik w czasie dobrowolnego korzystania w organizowanych przez zakład pracy imprezach rozrywkowo – wypoczynkowych;
3. samobójstwo;
4. wypadek jaki zdarzy się pracownikowi poza zakładem w celu nabycia artykułów żywności;
5. wypadek w wyniku bójki na tle osobistym czy przy wykonywaniu czynności kolidującym z prawem.
Na pracowniku, któremu zdarzył się wypadek ciąży obowiązek zawiadomienia o tym niezwłocznie przełożonego. Jeżeli skutki wypadku ujawniły się w okresie późniejszym to pracownik zawiadamia o tym przełożonego niezwłocznie po ich ujawnieniu.
Każdy pracownik, który widział wypadek jest zobowiązany udzielić pomocy poszkodowanemu i zawiadomić przełożonego.
Choroby zawodowe
Kodeks Pracy stanowi, że pracodawca jest zobowiązany ustalić przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar zagrożenia tej choroby działając
w porozumieniu z właściwym organem.
Choroba zawodowa jest wyłącznie chorobą znajdującą się w wykazie chorób zawodowych pod warunkiem, że czynnik który ją wywołał znajdował się w miejscu pracy. Każdy przypadek podejrzeń o chorobę zawodową musi być zgłoszony do właściwego terytorium i organu PIP i PIS. Na pracodawcy ciąży obowiązek rejestrowania wszystkich przypadków chorób zawodowych i ich skutków.
Wszelkie dane dotyczące wypadków przy pracy i chorób zawodowych są zawarte w ustawie z 30.10.02r. Dz. U nr 199.
Świadczenia przysługujące na podstawie ustawy o wypadku przy pracy i chorobie zawodowej
Z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługują następujące świadczenia:
- zasiłek chorobowy;
- świadczenia rehabilitacyjne;
- zasiłek wyrównawczy;
- jednorazowe odszkodowanie;
- renta z tyt. niezdolności do pracy;
- renta szkoleniowa;
- renta rodzinna;
- dodatek dla sieroty;
- dodatek pielęgnacyjny.
Czynniki szkodliwe i uciążliwe w procesach pracy
Wyróżniamy:
1. fizyczne:
- hałas;
- drgania, wibracje;
- promieniowanie;
- pole elektromagnetyczne;
- elektryczność statyczna;
- pyły przemysłowe;
czynniki niebezpieczne(poruszające się maszyny, elementy ruchome, ostre oraz wystające krawędzie);
2. chemiczne:
a) w zależności od możliwych skutków i ...........................;
- toksyczne;
- drażniące;
- uczulające;
- rakotwórcze;
- upośledzające(funkcje rozrodcze).
b) W zależności od sposobu wchłaniania;
- przez drogi oddechowe;
- prze skórę i błonę śluzową;
- przez przewód pokarmowy.
3. biologiczne:
a) mikroorganizmy:
- bakterie;
- wirusy;
- grzyby;
- pierwotniaki.
b) substancje wytwarzane przez mikroorganizmy:
- toksyny;
- alergeny.
c) mikroorganizmy:
- rośliny;
- zwierzęta.
4. psychologiczno – fizyczne:
- obciążenia fizyczne, statyczne i dynamiczne;
- obciążenia nerwowo – psychiczne.
Temat: Społeczne problemy rodziny.
I. Społeczne problemy rodziny
1. Klasyczna definicja rodziny - rodzina to inaczej specyficzna grupa społeczna.
Kryterium, które odróżnia rodzinę od innych grup to rodzaj więzi łączących jej członków (więzi pokrewieństwa i więzi formalne).
2. Rodzina według nauk prawniczych to instytucja społeczna.
Kryterium odróżniające od innych grup:
- będziemy odróżniać znając jej cele;
- środki za pomocą, których osiąga te cele;
- ramy organizacyjne(struktura);
- sankcje, jakimi jest obwarowana.
II. Małżeństwo
1. Klasyfikacja za względu na płeć:
- heteroseksualny związek dwojga osób płci przeciwnych;
- homoseksualne związek dwojga osób tej samej płci (Holandia, Skandynawia, Francja, RFN).
2. Klasyfikacja ze względu na liczbę osób:
- monogamiczne (związek dwóch osób);
- poligamiczne (jeden mężczyzna wiele kobiet);
- poliandria (jedna kobieta wielu mężczyzn).
3. Klasyfikacja ze względu na zasady doboru partnera:
- endogeniczne (dobór partnerów występuje w ramach tej samej zbiorowości, grupy społecznej; nie występują różnice strukturowe, majątkowe, kształcenia czy pochodzenia, związki trwałe).
- egzogeniczne ( dobór partnerów z różnych zbiorowości, występują znaczne różnice, związki mało trwałe).
4. Z punktu widzenia społecznej oceny instytucji zawierania małżeństwa:
- małżeństwa świeckie;
- małżeństwa z obrzędami religijnymi (np.ślub kościelny);
- małżeństwa zawierane drogą zakupu;
- małżeństwa zawierane drogą wymiany np.na konia;
- małżeństwa zawierane drogą porwania (cyganie);
- małżeństwo zawierane drogą kontraktu (rodzice podpisują kontrakt-4% małżeństw na świecie);
- małżeństwa konsensualne (związki dwojga osób, ale brak w nich formalnego aktu zawarcia małżeństwa- konkubinat).
III. Rodzina – podstawowa komórka społeczna.
1. Przyczyny historyczne tego twierdzenia:
- jedna z najstarszych organizacji ludzkich;
- druga struktura organizacji ludzkich po myśliwych;
- jest to grupa uniwersalna;
- jest to grupa ponad czasowa powstała w schyłkowej fazie wspólnoty pierwotnej i istniała niezmiennie w różnych okresach zarówno w feudalizmie jak i kapitalizmie.
Trwałość rodziny jest niezagrożona.
(Nieudane próby zastąpienia rodziny takie jak komuny hipisowskie, sekty religijne).
2. Rodzina jako podstawowa komórka społeczna ze względu na pełnioną funkcje prokreacyjną.
3. Rodzina podlega ewolucji – od dużej do małej.
4. Zmiana sposobu realizacji funkcji wychowawczych (dawniej funkcja ta była realizowana w samej rodzinie, rodzina kreowała wartości etyczne; obecnie funkcja ta kreowana jest poza rodziną, często nawet rodzina nie ma wpływu na wychowanie)
5. Sposób zapewniania materialnych podstaw dóbr (granicą tej ewolucji jest rewolucja przemysłowa; w społeczeństwie przed industrialnym praca zawodowa i życie rodziny wzajemnie się przeplatały – praca odbywała się wewnątrz rodziny; współcześnie występuje wyraźne rozgraniczenie pracy zawodowej i życia w rodzinie)
IV. Kierowanie rodzina
1. Dominujący model to model patriarchalny (ojciec głową rodziny).
2. Rzadko występujący matriarchat (matka głową rodziny).
3. Układ partnerski (decyzje podejmuje się wspólnie – optymalny model rodziny.
V. Struktura rodziny
1. Rodzina pochodzenia (rodzice i rodzeństwo).
2. Rodzina prokreacji (mąż, żona, dzieci).
- rodziny duże – więcej niż dwa pokolenia (rodzina szeroka);
- rodziny małe – dwu pokoleniowe (rodzice i dzieci) NUKLEARNE.
Kryterium w tym wypadku to liczba pokoleń.
3. Podział rodziny na pełną i niepełną:
- rodzina pełna – to rodzice i przynajmniej jedno dziecko;
- rodzina niepełna – jeden rodzic i przynajmniej jedno dziecko.
Małżeństwo bezdzietne nie jest traktowane jako rodzina.
VI. Funkcje rodziny
1. Funkcja seksualna – to emocjonalna, biologiczna podstawa każdego małżeństwa. Nieprawidłowości w realizacji tej funkcji mogą prowadzić do rozbicia rodziny (rozkład pożycia małżeńskiego).
2. Funkcja prokreacyjna – jest to efekt prawidłowej realizacji funkcji seksualnej. Znaczenie tej funkcji odnosi się nie tylko do samej rodzinnym, ale również do całego społeczeństwa (chodzi o przyrost naturalny).
3. Funkcja wychowawcza – Funkcja ta realizowana jest na trzech płaszczyznach:
- płaszczyzna 1 : rodzina – dzieci (to przygotowanie dziecka do samodzielnego życia w społeczeństwie);
- płaszczyzna 2 : dzieci – rodzice (dzieci mogą wpływać wychowująco na rodziców zwłaszcza kiedy są już wykształcone);
- płaszczyzna 3 : miedzy małżonkami (zwłaszcza kiedy się wywodzą z różnych warstw społecznych).
4. Funkcja opiekuńcza – jest realizowana w stosunku do niesamodzielnych członków rodziny (dzieci, najstarsi członkowie rodziny, chorzy, niepełnosprawni).
5. Funkcja ekonomiczna – chodzi o zapewnienie materialnych podstaw bytu (jest zapewniana dzięki pracy członków rodziny).
6. Funkcja ekspresyjna – funkcja ta dotyczy realizowania niematerialnych potrzeb (potrzeba miłości, uznania – rodzina jest pewną formą azylu, schronienia).
VII. Fazy rozwoju rodziny
Wyróżniamy dwa punkty krańcowe – powstanie rodziny i kiedy przestanie ona istnieć.
Miedzy tymi punktami jest zmienna. Przeobrażenia między nimi to właśnie fazy rozwoju:
1. Faza powstawania rodziny – rozpoczyna się w momencie zawarcia związku małżeńskiego do urodzenia pierwszego dziecka.
2. Faza rozwoju liczebnego rodziny – od urodzenia pierwszego dziecka do urodzenia ostatniego dziecka.
3. Faza stabilizacji rodziny – od urodzenia ostatniego dziecka do wyjścia w świat pierwszego dziecka.
4. Faza zmniejszania się rodziny – od wyjścia w świat pierwszego dziecka do wyjścia w świat ostatniego dziecka.
5. Faza zaniku rodziny – od wyjścia w świat ostatniego dziecka do odejścia jednego z małżonków.
Niebezpieczny moment dla rodziny następuje między 4, a 5 fazą, ponieważ rodzina zostaje pozbawiona dzieci.
W poszczególnych fazach zmieniają się role i obowiązki członków rodziny. Przedstawionych 5 faz to schemat i dotyczy wielu liczb rodzin, ale istnieją inne odmiany faz np. w przypadku rodziny z jednym dzieckiem, urodzeniem dziecka przed zawarciem związku małżeńskiego.
VIII. Zabezpieczenie społeczne
Zabezpieczenie społeczne jest to system świadczeń, do których obywatele mają prawa lub, z których maja możliwość korzystania w wypadkach i na warunkach określonych przepisami prawa.
Na system zabezpieczenia społecznego składa się 6 elementów:
1. Ubezpieczenia społeczne.
2. Ochrona zdrowia.
3. Pomoc społeczna.
4. Ubezpieczenia wzajemne.
5. Rehabilitacja niepełnosprawnych.
6. Uzupełniające ubezpieczenia socjalne.
Pierwsze instytucje zabezpieczeń społecznych powstały już w XVI w. wśród rzemieślników, później wśród górników powstawały tzw. Kasy brackie.
W 1883 r. ogłoszono ustawę o ubezpieczeniach na wypadek choroby.
W 1884 r.- ustawa o ubezpieczeniach od wypadku przy pracy.
1889 r. – ustawa o ubezpieczeniach na starość i w wypadku inwalidztwa.
Stworzono system prawny dzięki Bismarckowi- okazał się on być trwały i występuje do dnia dzisiejszego.
IX. Techniki zabezpieczenia społecznego:
1. Technika ubezpieczeniowa - występuje w niej element składki, nie ma znaczenia kto ją opłaca,
2. Technika zaopatrzeniowa - dana grupa społeczna ma prawo do świadczeń bez konieczności opłacania składki (z reguły świadczenie te finansuje budżet państwa np. stypendium socjalne),
3. Technika opiekuńcza - jest stosowana wobec tej kategorii danego państwa, która nie może korzystać z techniki 1 i 2 (dotyczy obywateli, którzy nie mają uprawnień np. bezrobotni którzy utracili prawo do zasiłku).
X. Ubezpieczenia społeczne - są to systemy urządzeń publicznych, których celem jest udzielanie pomocy materialnej osobom uprawnionym w razie występowania zdarzeń losowych oraz w sytuacjach ograniczających możliwości osiągania zarobków, a także w razie wystąpienia okoliczności powodujących zwiększone obciążenie budżetu rodziny.
XI. Zdarzenia losowe - ryzyko ubezpieczeniowe, czyli sytuacja, od której możemy się ubezpieczyć: choroba, macierzyństwo, niepełnosprawność, starość, wypadek przy pracy, choroba zawodowa, utrata żywiciela rodziny, bezrobocie.
XII. Ogólna charakterystyka ubezpieczeń społecznych:
1. Ubezpieczenia społeczne finansowane są ze składek tradycyjnie płaconych przez pracodawców, pracowników, pracowników możliwością dofinansowania przez budżet państwowy. W przypadku ubezpieczenia od wypadku przy pracy składkę płaci wyłączania pracodawca.
2. Uczestnictwo w ubezpieczeniu społecznym jest obowiązkowe, chociaż mogą występować zwolnienia niektórych grup.
3. Ze składek tworzone są specjalne fundusze, z których płaci się świadczenia, fundusze te mogą być kapitalizowane.
4. Uprawnienia do świadczeń ubezpieczeniowych wynikają z faktu ubezpieczenia i opłacania składek.
5. Świadczenia i składki są często relatywizowane do wysokości zarobku ubezpieczeniowego.
6. Wypłacalność funduszy ubezpieczeniowych zapewnia stosowanie zasady aktualizowania przy określaniu wysokości świadczeń oraz składek.
XIII. Funkcje systemu ubezpieczeń społecznych:
1. Funkcja ubezpieczeniowa (możliwość świadczeń w przypadku wystąpienia któregoś ze zdarzeń losowych).
2. Funkcja rozdzielcza (rozdział funduszy w skali całego kraju między grupy tworzące całe społeczeństwo).
3. Funkcja zatrudnienia (można stymulować zatrudnienie w kraju stosując wysoką składkę).
4. Funkcja polityki ludnościowej.
XIV. Rodzaje ubezpieczeń społecznych:
1. Ubezpieczenie na wypadek choroby i macierzyństwa.
2. Ubezpieczenie rodzinne.
3. Ubezpieczenie emerytalne.
4. Ubezpieczenie w razie wypadku przy pracy i w przypadku choroby zawodowej(ubezpieczenie oparte na ryzyku).
XV. Ochrona zdrowia
WHO - zdrowie jest pełnią psychicznego, fizycznego i społecznego dobrostanu człowieka. Współczesna ochrona zdrowia to 3 działy:
1. Profilaktyka (zapobieganie).
2. Lecznictwo(działanie na rzecz chorych).
3. Rehabilitacja.
Pomoc społeczna - stanowi najstarszą gałąź polityki społecznej można twierdzić, że polityka społeczna rozpoczęła się od działań pomocy społecznej nastawionej na wsparcie ubogich.
Czas czytania: 113 minuty
Treść zweryfikowana i sprawdzona
Zgodnie z misją, Redakcja serwisu dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne i sprawdzone treści edukacyjne.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.