Wiatminy.

Witamina A, akseroftol, alkohol diterpenowy, substancja oleista, rozpuszczalna w tłuszczach. Powstaje w przewodzie pokarmowym z prowitamin, które zawarte są np. w marchwi, pomidorach i papryce.
Występowanie: głównie w tranie rybim, wątrobie, mleku, maśle, żółtkach jaj.
Jest niezbędna do prawidłowego wzrostu i rozwoju nabłonka, podwyższa odporność błon śluzowych, odgrywa ważną rolę w adaptowaniu wzroku do widzenia przy słabym oświetleniu.
Niedobór lub brak witaminy A objawia się niedowidzeniem o zmierzchu (tzw. kurza ślepota), pieczeniem spojówek oczu na skutek ich wysychania i rogowacenia, a w cięższych stanach rozmiękaniem rogówki i jej owrzodzeniami, ponadto rogowaceniem skóry i wypadaniem włosów. Dzienne zapotrzebowanie: ok. 1-2,5 mg.

Witamina B1, tiamina, aneuryna, substancja rozpuszczalna w wodzie. Bierze udział w przemianie węglowodanów i tłuszczów w ustroju. Rozkłada się pod wpływem wysokiej temperatury i enzymów utleniających.
Występowanie: w dużych ilościach w ziarnach zboża, w mięsie, drożdżach, orzechach, żółtkach jaj i nasionach roślin strączkowych. Jest także syntetyzowana w przewodzie pokarmowym człowieka przez bakterie.
Niedobór witaminy B1 może wystąpić w przebiegu długotrwałych chorób: biegunek, chorób gorączkowych, chorób wątroby, przy nadczynności gruczołu tarczowego, w alkoholizmie lub też przy jednostronnym odżywianiu.
Ostrą awitaminozę B1, spotyka się w stanach głodowych oraz u dzieci odżywianych np. samym ryżem. Cechuje się ona głównie dolegliwościami neurastenicznymi, zaburzeniami czucia, osłabieniem mięśni kończyn dolnych, uogólnionymi obrzękami i przesiękami do jam ciała.
Witaminę B1 stosuje się w dużych dawkach jako lek przeciwko zapaleniu nerwów.
Dzienne zapotrzebowanie: ok. 2 mg.

Witamina B2, ryboflawina, laktoflawina, owoflawina, witamina z grupy B, rozpuszczalna w wodzie, żółty barwnik występujący zarówno u roślin, jak i u zwierząt. Nie rozkłada się w czasie gotowania, traci aktywność pod wpływem światła.
W organizmie człowieka wchodzi w skład (mononukleotydu flawinowego (FMN) i dinukleotydu flawino-adeninowego (FAD)) - koenzymów wchodzących w skład enzymów, które biorą udział w przemianie glukozy i aminokwasów w procesach utleniania komórkowego. Odgrywa również ważną rolę w biochemicznych przemianach w siatkówce oka.
Występowanie: drożdże, wątroba, mleko, jaja oraz w jarzyny.
Niedobór powoduje: zmiany skórne, tj. zajady, zmiany w obrębie rogówki i jamy ustnej, światłowstręt i zahamowanie wzrostu.
Dzienne zapotrzebowanie: ok. 1-2 mg.


Witamina B6, pirydoksyna, adermina, pirydoksal, pirydoksamina, substancja rozpuszczalna w wodzie, odporna na wysoką temperaturę.
Wykorzystanie: w procesach syntez komórkowych układu krwiotwórczego, układu nerwowego i skóry.
Występowanie: w różnych pokarmach, m.in. w mięsie, jarzynach, ikrze dorsza.
Niedobór występuje: tylko wyjątkowo, np. u małych dzieci karmionych sztucznymi odżywkami oraz u alkoholików, objawia się u dorosłych zmianami na odsłoniętej skórze kończyn przypominającymi pelagrę oraz zapaleniem warg i języka. Niekiedy spotyka się niedokrwistość niedobarwliwą, oporną na leczenie preparatami żelaza, natomiast ustępującą pod wpływem dużych dawek witaminy B6.
Dzienne zapotrzebowanie: ok. 2 mg.

Witamina B12, kobalamina, cyjanokobalamina, witamina z grupy B, rozpuszczalna w wodzie. Nie jest syntezowana ani przez zwierzęta, ani przez rośliny wyższe, ale tylko przez bakterie, jest witaminą zarówno dla zwierząt, jak i roślin.
Wykorzystanie: bierze udział w syntezie aminokwasów i kwasów nukleinowych, pobudzając wzrost komórek i przyczyniając się do tworzenia i dojrzewania erytrocytów, a także leukocytów. Pełni ponadto funkcje koenzymu w przemianie kwasów organicznych.
Występowanie: produkty zwierzęce, zwłaszcza wątroba i mleko. W niewielkim stopniu jest tworzona przez bakterie w przewodzie pokarmowym, skąd jest wchłaniana tylko w obecności tzw. czynnika krwiotwórczego wewnętrznego.
Niedobór powoduje: niedokrwistość złośliwą.
Zastosowanie: w leczeniu leukopenii, niedokrwistości toksycznych, zapalenia wielonerwowego i schorzeń wątroby.
Prawdopodobne dzienne zapotrzebowanie: ok. 0,002 mg.

Witamina C, kwas askorbinowy, witamina rozpuszczalna w wodzie, odgrywająca dużą rolę w utlenianiu komórkowym, zwłaszcza w utlenianiu tyrozyny i w procesach redukcji. Większość zwierząt posiada zdolność wytwarzania w organizmie witaminy C, człowiek, małpy i świnki morskie muszą ją pobierać z pokarmem. Witamina C jest substancją nietrwałą, rozkładającą się częściowo w czasie gotowania, toteż najlepszym jej źródłem są surowe owoce, surowe warzywa i wątroba.
Wykorzystanie: wzmaga odporność organizmu, jest niezbędna do utrzymania prawidłowego stanu tkanki łącznej, m.in. włosowatych naczyń krwionośnych. Ułatwia wchłanianie żelaza.
Niedobór powoduje: szkorbut.
Dzienne zapotrzebowanie: 75-100 mg.

Witamina D, kalcyferol, grupa witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Nazwa witamina D jest nazwą kilku związków: witaminy D1, D2, D3.
Występowanie: w organizmach w postaci tzw. prowitamin, będących pochodnymi cholesterolu, i pod wpływem promieniowania ultrafioletowego przekształcających się we właściwą witaminę, w tranie rybim, mleku, jajach, a jej prowitaminy w drożdżach, nowalijkach i tkankach zwierzęcych.
Wykorzystanie: reguluje gospodarkę wapniową i fosforową organizmu przez ułatwianie wchłaniania i obniżanie wydalania wapnia i fosforu z moczem.
Niedobór powoduje: krzywicę, utratę zębów, łamliwość kości, natomiast nadmierne dawki wywołują stan hiperkalcemii i odkładanie wapnia w tkankach miękkich.
Dawka dzienna witaminy D zależna jest od wieku i wskazań lekarza.

Witamina E, tokoferol, witamina rozpuszczalna w tłuszczach, antyutleniacz (chroni komórki organizmu przed samoutlenianiem), odgrywa pewną rolę w przenoszeniu elektronów w utlenianiu komórkowym.
Występowanie: w warzywach, mleku, mięsie i jajach, prawdopodobnie wytwarzana jest też przez florę bakteryjną jelit
Wykorzystanie: u niektórych zwierząt (np. u szczurów) zapobiega bezpłodności - przy jej braku w pożywieniu u samców następuje zwyrodnienie jąder, a samice nie mogą donosić płodu (nie wykazano jednak, czy wpływa na płodność u ludzi, choć wydaje się to możliwe).
Niedobór powoduje: prawdopodobnie postępujące osłabienie i paraliż mięśni, przypuszczalnie wskutek degeneracji nerwów.
Dzienne zapotrzebowanie:10-30 mg.

Witamina F, witamina rozpuszczalna w tłuszczach, zespół nienasyconych kwasów tłuszczowych. Występuje głównie w olejach roślinnych.
Wykorzystanie: u zwierząt podbudza wzrost. Wpływa na prawidłowy stan skóry i włosów.
Nie stwierdzono niedoborów witaminy F u ludzi.

Witamina H, biotyna, witamina z grupy B, rozpuszczalna w wodzie. Wykorzystanie: odgrywa rolę przenośnika dwutlenku węgla w różnych procesach przemiany materii.
Występowanie: przez bakterie żyjące w przewodzie pokarmowym. Znajduje się również m.in. w wątrobie, żółtkach jaj, kapuście.
Niedobór występuje: głównie przy zniszczeniu flory bakteryjnej w jelitach, np. po leczeniu antybiotykami. Objawia się on zanikiem brodawek języka, zmianami zapalnymi skóry z drobnym łuszczeniem się naskórka (łupież), ogólnym osłabieniem, utratą łaknienia.
Dzienne zapotrzebowanie: 0,1-0,3 mg.

Witamina K, filochinon, rozpuszczalna w tłuszczach.
Wykorzystanie: jest niezbędna do syntezy czynników krzepnięcia w wątrobie, przede wszystkim protrombiny.
Występowanie: m.in. w szpinaku, kapuście, wątrobie. Dla człowieka źródłem witaminy K jest flora bakteryjna jelit, skąd przy obecności kwasów żółciowych jest wchłaniana do krwi i wychwytywana w wątrobie.
Niedobór występuje: najczęściej przy zniszczeniu flory bakteryjnej w jelitach w czasie leczenia antybiotykami lub sulfonamidami oraz przy zaburzeniach wchłaniania witaminy K z jelit na skutek braku w nich żółci (kwasów żółciowych). Objawem niedoboru jest opóźnienie krzepnięcia krwi i skaza krwotoczna z krwawieniami w różnych narządach i tkankach. Skaza taka towarzyszy dość często mechanicznej żółtaczce.
Dawka dzienna: 1 mg.

Witamina M, witamina B11, witamina krwiotwórcza.

Witamina P, rutyna, rutozyd, jedna z trzech witamin (C, K, P), które odgrywają ważną rolę w zapewnieniu prawidłowej hemostazy. Działa synergistycznie z witaminą C w uszczelnianiu naczyń krwionośnych. Występowanie: owoce i jarzyny.
Niedobór objawia się: kruchością naczyń krwionośnych, skłonnością do krwawych wybroczyn i wytwarzania się obrzęków.

Witamina PP, niacyna, amid kwasu nikotynowego, nikotynamid, substancja rozpuszczalna w wodzie, odporna na działanie temperatury i tlenu. Witamina z grupy B.
Bierze udział w procesach utleniania komórkowego oraz w przemianie węglowodanów, tłuszczów i białek. W warunkach naturalnych występuje w wątrobie, w pełnoziarnistym chlebie, mleku, jajach, świeżych jarzynach.
Niedobór witaminy PP powoduje swoisty zespół objawów zwany pelagrą.
Dawka dzienna: 15-35 mg.