Geneza utworu
Prus tworzył swoje dzieło w latach 1887-1889, (chociaż, jak wyjaśnia w tekście Słówko o krytyce pozytywnej,
temat i materiały do Lalki […] były gromadzone na parę lat pierwej,
w trakcie których powieść, podobnie jak wiele innych utworów literackich powstałych w epoce pozytywizmu, była drukowana w odcinkach na łamach warszawskiego „Kuriera Codziennego”. Pierwsze książkowe wydanie Lalki ukazało się w 1890 roku. Czytelnicy z uwagą śledzili losy Wokulskiego (o czym świadczyć mogą liczne listy adresowane do wydawcy czasopisma z zapytaniem o znaczenie tytułu). Mimo że powieść cieszyła się zainteresowaniem, to ranga tego dzieła nie została przez ówczesnych dostrzeżona i doceniona. Krytycy uznali, że publikacja powieści w formie książki obnażyła wady dzieła (por. stanowisko Antoniego Lange, który twierdził, że Prus
stworzył powieść, w której pojedyncze zdania są genialne, sceny wyborne, rozdziały bardzo dobre, tomy bardzo przyjemne, a całość chaotyczna, rozerwana i niejednolita
– cyt. za A. Lange, [Recenzja „Lalki”]). Przywykli do tradycyjnej poetyki, nie mogli w pełni zaakceptować innowacyjnej struktury utworu, która jest bliska późniejszej powieści modernistycznej. Wytykali tzw. luki kompozycyjne, zbyt powikłaną akcję oraz wprowadzenie, obok narratora wszechwiedzącego, innej formy narracji. Kolejne wznowienia wydawnicze oraz liczne prace o charakterze badawczym, których autorzy nie kryli uznania dla Lalki (np. Zygmunta Szweykowskiego, Henryka Markiewicza, Janiny Kulczyckiej-Saloni), świadczą o zmieniającym się przez lata stosunku do utworu, obecnie uznanego za wybitne dzieło, w którym Prus obszernie i realistycznie zaprezentował życie społeczne, gospodarcze i obyczajowe Warszawy. Sam autor, w tekście Słówko o krytyce pozytywnej, wyznał, że jego intencją było napisanie powieści, w której pragnął
przedstawić naszych polskich idealistów na tle społecznego rozkładu.
Współcześni literaturoznawcy nie mają wątpliwości, że wyznaczony przez autora cel został osiągnięty.
