Rola i znaczenie ekonomicznego i społecznego wymiaru podatku PIT

Polski system podatkowy obfituje w liczne preferencje podatkowe. NajwięksPodatek dochodowy od przedsiębiorstw jest ważnym źródłem dochodów budżetowych. Jest jedną z przyczyn wysokich kosztów związanych z gromadzeniem i przetwarzaniem informacji dla celów podatkowych oraz kosztów kontroli podatków.
Podatki są kategorią ekonomiczno-prawną i źródłem finansowania dóbr publicznych i społecznych. W miarę zwiększania wydatków na dobra społeczne rośnie zapotrzebowanie na fundusze publiczne, czyli podatki. Tym samym większą część dochodów wytworzonych przez podmioty prywatne przejmowana jest przez państwo. Podatki zniekształcają oddziaływanie bodźców ekonomicznych, a to determinuje wyższe koszty zaopatrzenia w dobra publiczne.
Przedsiębiorstwa, podobnie jak osoby fizyczne powinny płacić podatki – takie podejście jest nieracjonalne, gdyż podatek ten pośrednio dotyczy osób fizycznych, czyli pracowników, dostarczycieli kapitału oraz nabywców wytwarzanych przez przedsiębiorstwa produktów i usług.
Podatki to przede wszystkim narzędzia, które służą do gromadzenia przez
państwo środków zasilających dochody budżetowe ale również do realizacji zadań o
charakterze nie tylko fiskalnym, lecz także gospodarczym, społecznym i politycznym.
Rola podatku dochodowego dzieli się na trzy podstawowe funkcje:
⦁ fiskalna – dominująca, wynika z istoty podatku jako daniny publicznej, której głównym celem jest wpływ do budżetu państwa określonych środków niezbędnych do sprawowania władzy. Dlatego też, dochodowa funkcja podatków obejmuje zarówno elementy polityki społecznej, jak i gospodarczej.
⦁ redystrybucyjna występuje niezależnie od warunków politycznych, społecznych lub gospodarczych. Umożliwia realizowanie różnych zadań w zakresie bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego państwa, funkcjonowania administracji, nakładów na oświatę, naukę czy kulturę. Realizacja przykładowych zadań następuje właśnie poprzez redystrybucję środków pochodzących z danin publicznych. Struktura gospodarki wyznacza kierunki redystrybucji podatkowej, oznacza to, że w procesie redystrybucji władza państwowa powinna uwzględniać aktualne uwarunkowania gospodarcze oraz sytuację społeczną.
⦁ stymulacyjna – wywoływanie określonych zjawisk w wymiarze gospodarczym, jak i społecznym. Władza państwowa dokonuje wyboru rozwoju konkretnych kierunków gospodarczych, np. budownictwo mieszkaniowe lub też społecznych jak ulgi rodzinne. W ten sposób rezygnuje z części dochodu wynikającego ze środków pochodzących z podatków, jednocześnie pomagając rozwijać strategiczne cele gospodarcze lub społeczne.
Aspekt ekonomiczny podatku oznacza przejęcie przez państwo części dochodu lub majątku podatników. Szczególnie ważną kwestią jest zachowanie zdolności podatkowej podatników, tak aby nie tylko utrzymywać istniejące źródła podatkowe, ale także tworzyć warunki do powstawania nowych źródeł podatkowych, przez co związek publicznoprawny, państwo lub jednostka samorządu terytorialnego zwiększać będzie
dochody własne. W rezultacie skutki opodatkowania wywołują bardzo wyraźne konsekwencje mikroekonomiczne dla podatników – zmniejszając ich dochód lub majątek oraz konsekwencje makroekonomiczne – umożliwiające państwu realizację nie tylko bieżących zadań związanych administrowaniem, ale także kreację procesu gospodarczego, np. realizacja inwestycji infrastrukturalnych czy też wspieranie innowacji.
Aspekt społeczny czyli stosowanie niskich stawek i różnych preferencji co osłabia funkcję fiskalną, a wzmacnia funkcję stymulująca. Tworzone są bodźce do wzrostu efektywności, eksportu, inwestowania, wzrostu zatrudnienia oraz zmian w strukturach produkcji. Istotne w tym przypadku jest utrzymanie maksymalnych wpływów do budżetu bez ograniczania realizacji za pomocą tych wpływów aspektów społecznych.
Efektywność systemu podatkowego sprowadza się do zabezpieczenia potrzeb fiskalnych państwa przy jednoczesnym zachowaniu najwyższego wzrostu gospodarczego oraz zapewnieniu społeczeństwu odpowiednich warunków bytowych. Kompromis ten osiągany jest poprzez zróżnicowanie przedmiotu opodatkowania (konsumpcja, dochody bądź majątek) oraz konstrukcję samych podatków, w tym przyjęcie określonych stawek, odliczeń oraz zwolnień podatkowych. Rozwiązania te stanowią z jednej strony preferencję dla określonej grupy podatników, z drugiej natomiast pozbawiają państwo części potencjalnych wpływów z opodatkowania. W ostatnich dwóch dekadach w Polsce wprowadzono szereg preferencji podatkowych. Niektóre na trwałe zakorzeniły się w systemie podatkowym jak: łączne opodatkowanie dochodów małżonków, czy też ulga rehabilitacyjna, niektóre zaś funkcjonowały przez określony czas jak: ulga inwestycyjna w latach 1995-1999, czy ulga odsetkowa w latach 2002-2006, a niektóre są nowe jak ulga na dzieci.
Każde odstępstwo od przyjętego w warunkach danego kraju standardu podatkowego uznaje się za preferencję podatkową. W Polsce brak jest powszechnie akceptowalnej definicji preferencji podatkowej. W Ordynacji podatkowej zdefiniowano pojęcie ulgi podatkowej, jako przewidziane w przepisach prawa podatkowego zwolnienia, odliczenia, obniżki lub zmniejszenia, których zastosowanie powoduje obniżenie podstawy opodatkowania lub wysokości podatku.
Poznanie wartości preferencji podatkowych wymaga szacowania przy zastosowaniu odpowiedniej metodologii. Najczęściej wykorzystywaną jest metoda utraconych wpływów. Sprowadza się ona do oszacowania kwot, które nie wpłynęły do budżetu na skutek funkcjonowania danej preferencji, przy pominięciu innych czynników z tym związanych, np. możliwości wyboru innej strategii opodatkowania w sytuacji braku danej preferencji.