WIELKA BARIERA KORALOWA
Wielką Barierą Koralową zbudowały małe zwierzęta; jest ona tak potężna, że można ją rozpoznać nawet z księżyca. Zamieszkuje ją mnóstwo żywych istot, których ubarwienie i różnorodność można porównać jedynie z lasami tropikalnymi. Mimo powszechnie używanej nazwy, Wielka Rafa Koralowa nie jest jedyną rafą. Cały ich kompleks zajmuje powierzchnię ponad 2000 kilometrów wzdłuż północnych brzegów Australii, od wyspy Lady Elliott na południowym wybrzeżu Queens do zatoki Papua-Nowa Gwinea.
POCHODZENIE I GŁÓWNE CECHY
Rozwój Wielkiej Bariery Koralowej rozpoczął się przed około 18 milionami lat. W obecnej fazie rozwoju, która trwa już około 8 tysięcy lat, budowane są nowe warstwy na "starych fundamentach‘". Bariera leży w różnych odległościach od brzegów, wahających się od 15 do 200 km, i rozciąga się na powierzchni 230 tys.km.kw. Główna część rafy obejmuje ponad 2100 pojedynczych raf, które otoczone są około 540 rafami tworzącymi przybrzeżne wyspy.
W przeciwieństwie do środkowej części, w której rafy są rozproszone, rafy na północy i południu leżą blisko siebie. W północnej części, gdzie rosną lasy mangrowe, jest dużo bagien.
Miedzy Wielką Barierą Koralową i wybrzeżem rozciąga się laguna. Ten obszar płycizn, który rzadko przekracza głębokość 100 m, pokrywa zamuloną warstwę chronioną przez przybrzeżne rafy. Od strony morza, zbocze rafy opada stromo na tysiące metrów w głąb morza. Bariera jest w tym miejscu narażona na działanie fal i wiatrów. Wzrost koralowców jest tutaj najszybszy. Jednocześnie w miejscach gdzie fale i temperatura są ekstremalne rafy tracą największą ilość budulca. Duża część luźnego materiału zostaje ponownie związana i tworzy nowe skały. Rafa poddawana jest w ten sposób stałemu procesowi niszczenia i odbudowy.
POWSTAWANIE RAFY KORALOWEJ
Rafy koralowe są właściwie żyjącymi skałami. Zbudowane są z tysięcy żyjątek z rodziny anemonów – polipów. Polipy te układają się tworząc szkielety
wapienne, które można łatwo oddzielić od reszty ciała zwierzęcia. Podczas rozmnażania polipów, rafa rozrasta się wszerz i w górę. Każdy polip połączony jest z sąsiadem przy pomocy powrozu z żywych tkanek i w ten sposób przyczynia się do wzmocnienia struktury. Wodorosty wapienne, które wyglądają jak czerwone kłębki waty, są ważnymi elementami tworzącymi rafę. Produkują one wapień, który umacnia rafę. Inne wodorosty żyjące właściwie na zboczu rafy, wytwarzają pewien rodzaj "zaprawy murarskiej ” wiążącej warstwy osadowe. W ten sposób wspólnota tworzy potężną strukturę, na której tylko na
nielicznych niezamieszkałych częściach szkieletów wapiennych żyją koralowce. Każdy gatunek koralowca ma własny wzorzec wzrostu, dlatego właśnie spotykana jest taka różnorodność form-od pagórków, płyt i dużych tafli, po powierzchnie, konary i struktury w formie rogów.
FAUNA RAFY KORALOWEJ
Większa część koralowca jest biała. Jest to substancja, z której zbudowany jest szkielet nieżyjących już polipów. Żyjące polipy mają często bogatą kolorystykę. Różne gatunki koralowców- wachlarzowate i pierzaste oraz spokrewnione z nimi gąbki i inne stworzenia są pięknie ubarwione :od czerwieni, żółci, poprzez kolor pomarańczowy, po fiolet, róż i zieleń. Niebieskie i żółte okonie oraz fosforyzujące fioletowe i żółte wargacze, rywalizują z żywo ubarwionymi, czerwono-białymi ślimakami morskimi, szmaragdowymi rozgwiazdami wężowatymi i niebieskimi rozgwiazdami morskimi.
WSPÓŁPRACA RYB
Ryby zamieszkujące rafę koralową zbierają się czasami i czekają wspólnie na pojawienie się określonych gatunków krewetek i wargaczy. Stworzenia te uwalniają większe ryby od pasożytów i usuwają martwe tkanki. Z takiego układu korzystają obie strony – ryby "kosmetyczki” mają stałe źródło pożywienia, a ich klientki pozostają zdrowe. Innym przykładem symbiozy jest współpraca małych kiełbi i raków. Para raków wykonuje i utrzymuje tunel, który zamieszkuje wspólnie z kiełbiami. O każdym niebezpieczeństwie dobrze widzące kiełbie powiadamiają gorzej widzące kraby, uderzając je ogonem po czułkach.
ŻYCIE W AMAZOŃSKIEJ DŻUNGLI DESZCZOWEJ
Amazońska dżungla deszczowa jest niepowtarzalnym biotopem, gdzie żyje wielka ilość ptaków, ssaków i owadów. Ten raj na ziemi jest poważnie zagrożony. Badania naukowe zostały zapoczątkowane dopiero niedawno. Amazońska dżungla deszczowa zajmuje trzecią część powierzchni Ameryki Południowej. Leży na terenach 7 państw, jej największa część znajduje się w Brazylii. Przez dżunglę przepływa dwie trzecie słodkich wód całego świata, głównie wód Amazonki i jej 1100 dopływów, których dorzecza zamieszkują niezliczone gatunki dzikich zwierząt.
ŻYCIE W RZEKACH
Rzeki w dżungli deszczowej pełne są życia, od milionów małych owadów po olbrzymie aligatory. Wiele ryb płynie pod prąd z morza, np. rekiny, sole, ryby piły, manty i belony – ryby o długim, wyciągniętym ciele i spiczastej głowie. Z wybrzeży w głąb lądu przeniosło się wiele innych zwierząt np. manat, ropucha olbrzymia i syrena o długości prawie 2 m, która w innych miejscach już prawie wyginęła. Bogata oferta pokarmowa zwabia w pobliże rzeki wiele mięsożerców i wszystkożerców, także i ludzi. Na pierwszy rzut oka niezamieszkała Amazonia jest ojczyzną wielu plemion indiańskich, które znakomicie umiały przystosować się do tutejszych warunków. Indianie chwytają kilka gatunków piranii. W wodzie bezgłośnie pływa kajman, który łapie ryby i inne zwierzęta. Sam czasem pada ofiarą anakondy, jednego z najdłuższych węży świata. Na brzegach rzek żyje ibis szkarłatny, warzęcha różowa i hoacyn, kurak żywiący się kwiatami orchidei. W rzekach Amazonii mieszka też opos wodny, prawdopodobnie jedyny żyjący w wodzie torbacz ma świecie. Podobnie jak znane torbacze australijskie, również i on nosi swe młode w torbie. Specjalne umiejętności ma pewien gatunek bazyliszka, jaszczurki spokrewnionej z legwanami, która potrafi na tylnych przebiec krótki odcinek drogi po wodzie.
ROŚLINY
Rośliny muszą się przystosować do warunków dżungli deszczowej – jest tu wprawdzie dużo wilgoci, ale mało światła. Drzewa wyrastają często na wysokość 50 i więcej m. Są jednak zaskakująco płytko ukorzenione, dlatego łatwo potrafi przewrócić wiatr, jeśli wokół nie rośnie więcej drzew. Wysokość zapewnia im dostęp do światła i korzystna jest dla rozrzucenia nasion na dużą odległość. Korony tych olbrzymów tworzą wysoko nad ziemią warstwę ok. 10 m, która zatrzymuje ok. 95 % światła słonecznego. Po pniach drzew pną się liany i inne pnącza, które starają się przedostać do światłą. Ich długie pędy zwisają w dół. Wiele gatunków orchidei i paproci jest epifitami, to znaczy rosną na pewnych drzewach, gdzie mają zapewnione dość wilgoci i światła. Niektóre rośliny np. bromelie, zatrzymują wodę w koroniastych liściach.
DŻUNGLA
Na brzegach rzek dżungla tworzy nieprzebytą ścianę roślin. Blisko przy brzegu jest jeszcze dostępna, bowiem przy ziemi rośnie niewiele roślin. Na ziemie, pokrytą grubą warstwą butwiejących liści, pada niewiele światła. Na obumarłych pniach drzew, liściach i martwych zwierzętach ucztują niezliczone ilości mrówek i termitów. Na żer przylatują tu też ptaki żywiące się owocami i nasionami oraz owady. Padają one często ofiarą olbrzymich, jadowitych pająków. Owocożernych zwierząt żyje w dżungli olbrzymia ilość, istnieją nawet owocożerne gatunki ryb. Niektóre ryby potrafią wyskoczyć i chwycić owoc lub owada siedzącego na gałęzi, liściu drzewa lub krzewu, nachylonego nad wodą. Pożywienia szukają tu też ptaki, gryzonie wielkości świnki morskiej oraz kapibara, największy gryzoń świata. Tapir anta – zwierzę o krótkiej, ruchliwej trąbie, żywi się liśćmi. Na zwierzęta kopytne czyhają jaguary i pumy. Na ziemi żyje wiele zwierząt, ale najwięcej przedstawicieli amazońskiej fauny spotkać można w koronach drzew, gdzie znajdują nie tylko wystarczającą ilość, ale nawet nadmiar pokarmu. Daleko słychać krzyk wyjców, które w ten sposób utrzymują kontakt w stadzie i informują inne stada, że terytorium jest już zajęte. Z niedoścignioną zręcznością porusza się w gałęziach drzew kapucynka, wełniak i czepniak, które wykorzystują ogon jako piątą kończynę.
ZNACZENIE AMAZOŃSKIEJ DŻUNGLI DESZCZOWEJ
Około połowy wszystkich gatunków zwierząt i roślin żyje w dżunglach deszczowych W amazońskiej dżungli deszczowej znaleźć można kilkadziesiąt gatunków małp, ponad 600 gatunków ptaków i ponad 400 tysięcy roślin kwitnących. Świat roślin jest domem dla setek tysięcy gatunków owadów: na powierzchni odpowiadającej boisku piłkarskiemu żyje około 20 tysięcy gatunków.
Stabilność i zmiany
Według wielu biologów tutejszy świat jest tak bogaty gatunkowo dlatego, że obszary te pozostały ciepłe i wilgotne w epoce lodowcowej, zatem przez miliony lat mogły zaoferować ogromnej ilości gatunków zwierząt i roślin korzystniejsze warunki rozwoju. Inni naukowcy są zdania, że bogactwo tego regionu jest efektem zmian – klimatu, powodzi, pożarów i obumierania starych drzew. Obecnie już ponad 10% powierzchni amazońskiej dżungli zostało bezpowrotnie zniszczonych. Ofiarą rozwijającego się przemysłu drzewnego padają co rok miliony kilometrów kwadratowych dżungli. Nie wyklucza się, że dalsze wycinanie dżungli deszczowych mogłoby spowodować globalne ocieplenie, dziś jednak jest jeszcze zbyt wcześnie na prognozowanie wpływu tego zjawiska na klimat Ziemi. Drzewa pobierają z powietrza ogromne ilości dwutlenku węgla, jednego z głównych czynników tzw. efektu cieplarnianego i przemieniają go w substancje organiczne. Wycięte drzewa nie przetwarzają dwutlenku węgla, odwrotnie, ich spalanie powoduje jego emisję do atmosfery.
Kiedy dżungla deszczowa zostaje wycięta, deszcze tropikalne spłukują urodzajną glebę, dlatego w tym miejscu nie może wyrosnąć nowa dżungla. W ten sposób swe naturalne środowisko tracą nie tylko zwierzęta i rośliny, ale też Indianie amazońscy.
Możliwe rozwiązania
Ubogie kraje południowoamerykańskie, na których terenach znajduje się amazońska dżungla deszczowa, mogłyby zarobić więcej
pieniędzy na jej ochronie niż niszczeniu. Rośliny z dżungli dostarczają surowców niezbędnych do produkcji żywności i leków. Znany jest dotychczas skład i możliwości wykorzystania zaledwie 10% tutejszych roślin.