Gatunki literackie uprawiane w starożytności

ODA [gr.], lit. utwór wierszowany, utrzymany w stylu patetyczno-retorycznym, o kunsztownych układach metrycznych i stroficznych, opiewający wzniosłą ideę, wybitną postać lub niezwykły czyn; termin oznaczający pierwotnie utwór liryczny przeznaczony do śpiewania
PIEŚŃ, lit.: Najstarszy i najbardziej powszechny gat. poezji lirycznej, związany genetycznie z muzyką; w tradycji antycznej występowała jako składnik zbiorowych obrzędów

TRAGEDIA [łac. < gr.], jeden z podstawowych gatunków dramatu, obejmujący utwory, w których ośr. i siłą napędową akcji jest konflikt tragiczny ( tragizm) między dążeniami wybitnej jednostki a siłami wyższymi, zakończony klęską bohatera ( katastrofa). Jego losy, naznaczone patosem, miały wzbudzać u widzów uczucia litości i trwogi prowadzące do przeżycia katharsis ; tragedia ukształtowana w literaturze starogr., genetycznie związana z uroczystościami ku czci Dionizosa ( dytyramb), miała ściśle określone zasady kompozycyjne: przeplatanie się pieśni chóru (stasimon, parodos, exodos), z dialogami postaci scenicznych (epejsodion), całość poprzedzona prologiem; tematyka nawiązywała do wątków mitologicznych. Ewolucja tragedii prowadziła do ograniczenia roli chóru na rzecz akcji i dialogów. Klasyczną postać nadali tragedii Ajschylos, Sofokles, Eurypides. Tragedia rzymska (Liwiusz Andronikus, Seneka), oderwana od źródeł kultowych, realizowała cele polit., dydaktyczne, moralizatorskie

KOMEDIA [łac. < gr.], gatunek dramatu obejmujący utwory operujące środkami komizmu, o żywej akcji i pomyślnym zakończeniu. Powstała w staroż. Grecji z improwizowanych mimów lud. oraz pochodów, połączonych ze śpiewami satyr. (komos), należących do obrzędów dionizyjskich; w V w. p.n.e. pojawiła się komedia staroattycka (Arystofanes), łącząca satyrę polit. z elementami baśniowymi i groteskowymi; w IV w. p.n.e. — komedia średnia (m.in. Antyfanes, Eubulos), pozbawiona elementu satyr.-polit., który zastąpiła realist. obrazkami z codziennego życia; w IV–III w. p.n.e. — komedia nowa (Menander) pogłębiła realizm obyczajowy (do niej gł. nawiązała komedia rzymska, zwł. Plaut i Terencjusz). Komedia antyczna stworzyła podstawowe formy europejskiej komedii nowożytnej, zapoczątkowanej w epoce renesansu.

EPIGRAMAT [gr.], epigram, krótki, dowcipny utwór poet. o zaskakującej puencie, oparty na paradoksalnym koncepcie, często satyr.; gatunek przejęty z poezji staroż. (Symonides z Keos uchodzi za jego twórcę, ponadto m.in. Kallimach, Marcjalis)